infertilite tanı ve tedavisinde psikiyatrik yaklaşım

İNFERTİLİTE TANI VE TEDAVİSİNDE
PSİKİYATRİK YAKLAŞIM
Dr.Nalan ÖZTÜRK
Bakırköy Prof.Dr.Mazhar Osman Ruh Sağlığı ve Sinir Hastalıkları Hastanesi
22.04.2017
Sunum Akışı
İnfertilite nedir?
Tarihçe&Kültür
İnfertilite ve Stres
Psikiyatri&İnfertilite ilişkisi
Yardımcı üreme teknikleri
İnfertilite tedavisinde kullanılan ilaçların psikiyatrik açıdan önemi
İnfertilite hastasına yaklaşım
İş birliği
İnfertilite
35 yaş altında,bir yıl korunmasız düzenli ilişki
35 yaş üstünde, altı ay korunmasız düzenli ilişkiye
rağmen gebe kalamama durumumu
(Fertility and Sterility 2008)
İnfertilite
Primer infertilite
Sekonder infertilite
Tarihçe
İlk kez Mısırlılar antik çağda çeşitli tanımlar
geliştirmişlerdir.
Yahudilerde;’çocuk’ tanrı tarafından takdis
edilen,’infertilite’ilahi lanetlenme
Hipokrat dönemi(MÖ.460-MÖ.370)
Tarihçe
Marie Antenoitte
(1755_1793)
VIII.Henry
(1509-1547)
İnfertilite&Kültür
Kadın=Anne
Evlilik=Çocuk
Boş,defektli,yetersiz ve değersiz olma duygusu(Ünder O.1999)
‘Döl vermeyen evlilik yürümez’ düşüncesi
İnfertilite&Kültür
Afrika;çocuklar güç ve gurur kaynağı
Japonya ve Kore ‘taştan yapılmış kadın’
Çin’de aileyi lekelemenin bir yolu ‘çocuksuzluk’
Meksika; infertil kadın ‘lanetlenmiş’
Vietnam ‘zehirli kadın’
Hindistan; doğurganlık tanrısına çocuk büyütmek
Epidemiyoloji
Üreme yaş grubunun %10-15 ini etkilemektedir.
(Fertility and Sterility 1991)
Gelişmiş ülkelerde %8-10,gelişmekte olan ülkelerde
%15-20
Türkiye’de oran %10-20 arasında değişmektedir.
(Taşçı ve ark.2008)
Hem erkeği hem kadını etkileyen bir durumdur.
Etkileyen Faktörler
Doğurganlık yaşı ve hızı
Yaş
Biyolojik etmenler
Fiziksel faktörler
Sosyolojik faktörler
Sigara kullanımı
Etyoloji
İNFERTİLİTE
İnfertilite tıbbi,
psikiyatrik, psikolojik ve
sosyal sorunları
beraberinde getiren
kültürel, dinsel ve sınıfsal
yönleri olan bir krizdir.
İnfertiliteye verilen tepkiler
Şok ve inanmama
Yadsıma
Anksiyete
Öfke
Kontrol kaybı
Yalnızlık ve yabancılaşma
Suçluluk
Depresyon ve yas
Yavaş yavaş çözülme
İnfertilite tanısı alınca…
Kadın;psikolojik tatminsizlik,bedenin kontrolünü
kaybetme,doğuramama,toplumdan soyutlanmış
hissetme,sosyal rolü üstlenememe
Erkek;psikolojik tatminsizlik,erkeklik işlevinde
azalma,neslini devam ettirememe,sosyal rol eksikliği
İnfertilite ve Stres
İnfertilite
Stres
İnfertilite= stres kaynağı
Kadın;ovulatuvar disfonksiyon,luteal faz defekti,
uterus ve fallop tüplerinin fonksiyonunda ve
implantasyonda bozulma
Erkek; seksüel performansla ilgili anksiyete,
ereksiyon bozukluğu, sperm kalitesinde azalma
İnfertilite ve Stres
Tedavi üzerine etkisi
Stres düzeyi arttıkça gebelik oranlarında düşme
(Domar AD.2008)
Stres düzeyi ile toplanan oosit sayısı,fertilizasyon
oranları,embriyo transfer sayısı,toplam doğum,canlı
doğum,doğum ağırlığı arasında negatif ilişki
(Domar AD.2004)
Stres nasıl etkiler?
Gonodotropin salgılanmasını bozarak
Stres sırasında salgılanan katekolaminlerin uterus ve
fallop tüpleri üzerindeki fokal etkisi
İmmünolojik faktörlerin implantasyonu engellemesi
Ortaya çıkan davranış problemleri ve cinsel
problemler
(Anderheim L.2005)
Stres nasıl etkiler?
Depresif durum fizyolojisi;
Prolaktin düzeyinin artışı
HPA aksın etkilenmesi
Tiroid disfonksiyonu
İnfertilite ve Başa Çıkma
‘…Evliliğimizin üçüncü yılına girdik,bütün kontrollerimiz
yapıldı,bebek için hiçbir engel yok denildi ama yine de çocuğumuz
olmuyor. Moralim çok bozuk, belki bu kadar çok stresli olmasam
gebeliği yakalıcaz ama hayatım da çok stresli,eşimin ailesi de
bizimle yaşıyor ve durmadan torun özlemlerini dile getiriyorlar ve
ben bu durumda kendimi rahat ve huzurlu hissetmiyorum.Toplum
baskısı beni gerçekten çok üzüyor.Geçtiğimiz günlerde eşimin
annesini arkadaşıyla acaba bu gelin kısır mı diye konuşurken
duydum,bir anda altüst oldum.Lütfen beni rahatlatacak birşeyler
yazın ne olur,eşim de çok destek,düşünmemem gerektiğini
söylüyor ama bana artık yetmiyor.’
İnfertilite ve Stres
İnfertil hastalarda strese yönelik yapılan psikolojik
destek girişimleri, olumlu tedavi sonuçları,stresle
başa çıkma becerisinin artması ve psikolojik
semptomların azalması ile ilişkilidir.
(Kendirci A. 2010/Domar AD.2008/Terzioğlu F.2010)
İnfertilite ve Psikiyatrik Bozukluklar
İnfertilite&psikiyatrik belirtiler
En sık anksiyete ve depresyon belirtilerine
rastlanmaktadır.
Kültürel farklılıklara rağmen ilişki var.
İnfertilite ve Psikiyatrik Bozukluklar
112 kadınla yapılan bir çalışmada;
Anksiyete bozukluğu(%23)
Major depresif bozukluk(%17)
Distimik bozukluk(%9,8)
(Chen TH et al.2004)
İnfertilite ve Psikiyatrik Bozukluklar
İnfertilite ve Psikiyatrik Bozukluklar
Cinsel işlev bozukluğu
Somatizasyon bozukluğu
Panik bozukluğu
OKB
Sosyal fobi
Yeme bozuklukları
Psikopatolojiyi etkileyen faktörler
İnfertilite süresi
Tedavi süresi
İnfertilite nedeni
Cinsiyet
Cinsiyet faktörü
İnfertilite cinsiyetler üzerinde farklı zamanlarda farklı
psikolojik süreçleri etkileyip farklı psikiyatrik belirtilere
yol açmaktadır.
Kadınlarda daha fazla psikiyatrik belirti/Erkekler
psikiyatrik belirtileri açığa vurma konusunda daha isteksiz
Erkek kaynaklı infertilite; her iki eşte daha yıkıcı etki(Newton
CR.1999)
Kadın ve erkeklerin infertilite algılarının farklı olması
İnfertilite tedavisi&Yardımcı üreme
teknikleri
Ovulasyon İndüksiyonu (ilaç tedavisi)
Cerrahi Tedavi
Artifisiyel İnseminasyon (Aİ)
In Vitro Fertilizasyon – Embriyo Transfer (IVF-ET)
Gamet İntrafallopian Transfer (GIFT)
Louise Brown
25.07.1978
Zigot İntrafallopian Transfer (ZİFT)
Subzonal Sperm İnsersiyonu (SUZİ)
Mikromaniplasyon
Ece Çokar
18.04.1989
Tedavi süresince hem kadın hem erkeklerde mood
dalgalanmalar gösterir.
Önceden depresyonu olan kadınlarda iki kat artmış
risk
Başarısız IVF/ET tedavisine verilen tepkinin
belirleyicileri;
Biyolojik yolla çocuk sahibi olamayacağına dair
inanç
Psikiyatrik hastalık öyküsü
Kişilik özellikleri
İnfertilite tedavisinin etkileri
Oral kontraseptifler
GnRH analogları
Klomifen sitrat
Oral kontraseptifler
Depresyon prevalansı %5-50
Progesteron baskın OKS de depresyon daha
belirgin,irritabilite,azalmış libido
Östrojen içeren OKS alan bipolar hastalarda hızlı
mood değişimi
(Jensvold MF. 1996)
GnRH Analogları
Leuprolide asetat(Lucrin)
Triptorelin asetat(Decapeptyl)
Human menopausal gonodotropin(Pergonal)
GnRH analogları
Akut hipoöstrojenizm(farmakolojik menapoz;sıcak
basması,baş ağrısı,mood değişiklikleri)
Triptorelin;östradiol seviyesinde %40
azalma,hipoöstrojenizm&artmış anksiyete ve depresyon
semptomları (Toren P. et al 1996)
Kognitif değişiklikler(Bellek ve konstrasyon
problemleri),tedavi bitiminde düzelme
Leuprolid ile sözel bellek skorlarında azalma (Toren P. et al.1996)
Klomifen sitrat
Klomen, Serophene, Gonaphene
Kadınlarda overin uyarılması,erkeklerde sperm üretiminin
arttırılması
Kadınlarda görülen yan etkiler;anksiyete,uyku bozuklukları,baş
ağrısı,vertigo,sıcak basması,irritabilite,duygusallık
PMDB ya da postpartum depresyon öyküsü olanlarda daha
fazla mood değişiklikleri olabilir.
Erkeklerde bildirilen bir yan etki yok.
İnfertilite tedavisi sırasında karşılaşılan
psikiyatrik tablolar
Psikiyatrik hastalık öyküsü olanlarda artmış risk
34 yaşında kadın,ovülasyon indüksiyonunundan
(FSH analoğu ve koryonik gonodotropin) bir hafta
sonra ortaya çıkan manik tablo,sonrasında AD
tedaviye cevap veren depresif dönem
Östradiolün görece yükselmesi veya yükseliş hızının
serotonin taşıyıcı üzerinden duygudurumu etkilemesi
(Persaud RN.1998)
İnfertilite tedavisi sırasında karşılaşılan
psikiyatrik tablolar
Klomifen sitrat tedavisi sonrası bipolar bozukluğu
olan kadınlarda ciddi psikotik semptomlar ya da atak
öyküsü
Klomifen sitratın doğrudan MSS üzerine etkisi
Tedavinin sonlandırılması ile belirtilerde hızlı
azalma
İnfertilite tedavisi sırasında karşılaşılan
psikiyatrik tablolar
Öncesinde psikiyatrik öykü bulunmasa bile infertilite
tedavisinin fiziksel ve emosyonel yükü ile hormon
düzenleyici ilaçların stimüle edici etkisinin
birlikte,bazı hastalarda şiddetli psikiyatrik tablolar
için tetikleyici olabileceği göz önünde
bulundurulmalıdır.
İnfertil Hastalarda Psikiyatrik Yaklaşım
Tanı ve tedavi sürecinde yapılan ilk psikiyatrik
değerlendirme önemlidir.
Çifti infertilite tedavisine hazırlamak
Mevcut başa çıkma düzeneklerini devreye sokmak
Komorbid psikiyatrik tanıları açığa çıkarmak ve
tedavi etmek
İnfertil Hastalarda Psikiyatrik Yaklaşım
Bireysel,grup ya da eş terapisi
Kadına,erkeğe ve ilişkiye ayrı ayrı odaklanmak
İnfertilite tedavisi için kullanılan ilaçların olası yan
etkilerini izlemek
İnfertil Hastalarda Psikiyatrik Yaklaşım
Psikoterapide ilk evrede;yeterli bilgilendirme ve
duyguların açığa vurulması sonrası krize müdahale
şeklinde olmalıdır.
İkinci evrede;sürecin uzamasıyla ortaya çıkabilecek
bozukluklar tedavi edilmelidir.
Üçüncü evrede;eşlerin yaşamlarındaki anlam ve
üretkenliği yeniden farketmeleri sağlanmalıdır.
İş birliği
İnfertil bireylerde daha kapsayıcı bir tedavi yaklaşımı için
gereklidir.
Psikiyatrik öyküyü saklama tutumu gözönünde
bulundurulmalıdır.
Çiftlerle kapsamlı ve açık bir şekilde konuşulmalıdır.
Çiftin izniyle infertilite tedavisini yürüten ekiple paylaşım
yapılmalıdır.
İş birliği her zaman olmalıdır.
SONUÇ
İnfertil bireylerin tedavi öncesinde,sırasında ve
sonrasında iyilik halinin sağlanması
İnfertilite tedavisinin etkileri
Mevcut psikotrop kullanımı
Psikiyatrik tanıya uygun yaklaşım
Sosyal Medya Hesaplarımız;
Facebook: https://www.facebook.com/anneruhsagligi/
Twitter: https://twitter.com/anneruhsagligi
Instagram: https://www.instagram.com/anne_ruh_sagligi_farkindalik
www.anneruhsagligi.com
#pekiseniyimisinanne
@gulumseanne