Evde ve Kurumda Uzun Dönemli Bakım

Evde ve Kurumda Uzun
Dönemli Bakım
Bilge ÖNAL DÖLEK
Sosyal Hizmet Uzmanı, Hacettepe Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Sosyal Hizmet Bölümü Öğretim Görevlisi
En yalın tanımıyla uzun dönemli bakım (long term care);
bireyin fiziksel ya da duygusal ihtiyaçlarının karşılanmasında, bir başkası tarafından, geniş bir zaman dilimince
desteklenmesine ya da bir başkasının uzun süreli yardımına odaklanan alternatif bakım hizmetidir. Uzun dönemli bakım hizmeti faaliyetleri:
• Yürümek, banyo yapmak ve giyinmek, beslenmek,
yemek hazırlamak, ev temizliği,
• Ağrıyla baş etmek, inkontinanslı yaşlılar,
• Güvenliksiz davranış ve başıboş kalma durumları,
• Fiziksel ya da psikolojik terapi ihtiyacı,
• Danışmanlık,
• Telefonlara cevap verme, doktorla görüşmesine katılabilme, ulaşım, ilaçların doğru kullanımı,
• Paranın doğru kullanımı, hesapların ya da faturaların
ödenmesi, kişisel hijyenin sağlanması,
• Mektup yazmak, evlerinde ihtiyaç duyulan değişikliklerin yapılması, kapılarının önündeki karların
temizlenmesi vb. gibi ihtiyaçlara yönelik olarak çeşitlenebilmektedir.
Uzun dönemli bakım ihtiyacı terminal dönemde yaşanan
bir hastalıktan, özürlülükten, kronik hastalıklardan ya
da yaşlılıktan kaynaklanan sorunlara bağlı olarak ortaya
çıkabilir. Nedenlerine bağlı olarak duyulan uzun dönem
bakım ihtiyacı, birkaç hafta ya da birkaç ay sürebileceği
gibi yıllarca da bu ihtiyaç içerisinde bulunulabilir. Uzun
dönem bakım ihtiyacının ne kadar süreyle devam edeceği ihtiyacı ortaya çıkartan nedene göre değişecektir.1
Bireylerin hastanede kalarak rehabilitasyon alma, hastalık, yara ya da ameliyat sonrası iyileşme süreci birkaç
hafta/ay ile sınırlı olan uzun dönem bakıma ihtiyaç duyulacak nedenler arasında sayılabilir. Aylar ya da yıllar
sürecek uzun dönemli bakıma ihtiyaç duyma nedenleri
arasında ise kronik hastalıklar, kalıcı sakatlıklar, demans, günlük yaşam aktivitelerinin yerine getirilmesinde
sürekli yardım alma ve gözetim-denetim ihtiyacı sayılabilir.1
Uzun dönemli bakım hizmetleri;
• Hizmeti alan kişinin evinde,
• Hizmeti alan kişinin aile üyelerinden ya da arkadaşlarından birisinin evinde,
• Yaşlılara gündüz hizmet veren bir kuruluşta,
Klinik Gelişim
• Gözetim altında tutulan bakımevi gibi herhangi bir
yaşam alanında,
• Bir hospiste ya da huzurevinde, verilebilir.
Dünyada olduğu gibi Türkiye’de de yaşlı nüfusun hızla
artıyor olmasına bağlı olarak uzun dönemli bakım hizmeti ihtiyacı her geçen gün artmaktadır. NASW’a göre
gündüzlü bakım hizmetleri: Evde bakım hizmetleri, huzurevi hizmeti vb. gibi, uzun dönemli bakım hizmetinin
verildiği çeşitli programlardır.2
Bakıma muhtaç kişiler, genelde ya özürlüler (sakatlar-maluller) ya süreğen (kronik-kalıcı) hastalıklardan
kurtulamayanlar, ya da yaşlılardan oluşmaktadır. Çalışmanın geriatrik hizmetler odağı nedeniyle burada yaşlılara yönelik uzun dönemli bakım hizmetleri üzerinde
durulacaktır.
Yaşlılara yönelik uzun dönemli bakım hizmetleri, kurumda ve evde verilen hizmetler olarak sürdürülmektedir. Bakım hizmetleri genel olarak kurumsal bakım
ve evde bakım olarak ele alınmaktadır. Kurum bakımı,
evde verilecek desteğe rağmen bakılamayacak derecede
yardıma gereksinim duyan veya aile yanında bakılması
mümkün olmayan bireylerin bireysel, sosyal, psikolojik
ihtiyaçlarının giderildiği, boş zamanlarını değerlendirici
etkinliklerin yapıldığı, sosyal ilişkilerinin ve aktivitelerinin arttırıldığı bakım türüdür. İzleyen bölümde bir miktar dünyada ve Türkiye’de var olan uzun dönemli kurum
bakımı hizmeti ele alınacaktır.
Uzun Dönemli Kurum Bakımı
Dünyada yaşlılara yönelik var olan en temel hizmetlerden bir tanesi hospis bakımıdır (Hospice Care). Bu
bakımı veren kurumlar, ölümü beklenen her yaşta bireye rahat, huzurlu ve onurlu bir ölüm sağlamak üzere
yapılandırılmışlardır.3 Hospis bakımı tektir ve aslında
ölümcül hastalığa sahip hastalar ve aileleri için bir bakım
felsefesidir.4 Hospisler dünyada sosyal hizmet uzmanlarının yaşlı ve ailesiyle yakından ve en yoğun çalıştıkları
hizmet birimlerinden bir tanesidir.3 Ancak hospis bakımı
var olan bir diğer hizmet türü olan palyatif bakım ile
karıştırılabilmektedir. Palyatif bakım hospis felsefesi ile
benzerlik gösterir. Bireyin tıbbi, duygusal, ruhani ve diğer fiziksel ihtiyaçlarının karşılanması için çalışır. Fakat
95
2012; 25: 95-99
ölümcül hastalığa sahip ya da hastalıklarının son evresinde bulunan hastalar için bir bakım değildir. Bireylerin
iyileşebilir hastalıklarının tedavi edilebilir belirtileri ile
savaşır ve ağrı/acı kontrolü yapar.
Yaşlı nüfus grubu içerisinde bazı yaşlılar kendilerini
idare edemeyecek kadar güçsüzdürler ve bakıma ihtiyaç
duyarlar. Özellikle bu gruba yönelik bir hizmet olan
yaşlı bakım evleri (nursing home) bir diğer hizmet modelidir. Yalnız olan, sakatlığı ya da fonksiyon bozukluğu
bulunan yaşlılara bakım ve rehabilitasyon hizmeti verir.
Burada verilen hizmetler içerisinde terapi (fiziksel terapi,
iş-uğraş terapisi, konuşma terapisi, solunum terapisi),
tıbbi tedavi, özel bakım (Alzheimer hastalığı, kanser,
kardiyovasküler, demans, vb.) yer alır.3
Gündüz bakım merkezleri (day care centers); işlevselliği azalmış, engelli, kronik rahatsızlığı ve rehabilitasyona
gereksinimi olan yaşlı bireylerin işlevselliğini ve bağımsızlığını arttırıcı rolü olan bir diğer yaşlı hizmet modelidir. Gündüzlü hizmetler yaşlıların erken ve gereksiz
kurum bakımını önlemek adına önemlidir. Bu hizmetler
yaşlının kendisine olan saygısını arttırıp; güçlü ve bağımsız yaşamasına yardım etmek suretiyle, iyilik halini
devam ettirmeyi amaçlar.5,6 Bu merkezlerin en önemli
özelliği yaşlının sağlık, beslenme, rehabilitasyon, diyet,
kişisel bakım, hukuksal ve mali sorunlarını çözme, boş
zamanlarını değerlendirme gibi yaşlıların günlük yaşantılarında bir dizi program ve olanak sunarak, sorunlarını
çözmelerine yardım etmektir.4,7
Yaşlı Kreşleri; yatağa bağlı olmayan fakat günlük yaşamında başkalarına bağımlı olan ve gündüz kendilerine
bakacak yakını olmayan yaşlı kişiler için açılmış yaşlı
kreşleri de vardır. Bu hizmetten 60 yaş ve üzerinde bulaşıcı hastalığı olmayan, yatağa bağımlı ve engelli olmayan
demanslı yaşlılar yararlanmaktadır.
Ülkemizde de yaygın ve en temel hizmet modeli olarak
karşımıza çıkan bir diğer unsur, huzurevi (rest home)
modelidir. Huzurevi, yaşı ve güçsüzlüğü nedeniyle yaşlıların yalnız yaşayamaması ya da korumalı meskenlerde
barınamaması durumunda, yaşlıların yeme içme, barınma ihtiyaçlarını karşılayan, sosyal yaşam olanaklarını
sağlayan, yaşlılara toplu hizmet veren, gerektiğinde sağlık hizmeti de verilen yatılı kurumlardır.6
Huzurevi modeli ile benzerlik göstermekle birlikte bünyesinde devlet desteği ile yaşlıya bakım veren yatılı bir
diğer kurum da güçsüzler yurdudur (alms house/subsidized housing). Huzurevlerinden farklı olarak herhangi
bir sosyal güvencesi, bakacak kimsesi ve gidecek yeri
olmayan, yoksul yaşlılara hizmet veriyor olmasıdır.3
Türkiye’de kurum bakımı dahilinde verilen uzun dönemli bakım hizmeti yaygın olarak huzurevlerinde ve sınırlı
sayıdaki güçsüzler yurtlarında verilmektedir. Bir devlet
kurumu olarak Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı’nın
sunduğu hizmetlerin ağırlık noktasında huzurevleri
yer almaktadır. Huzurevleri bünyesindeki özel bakım
bölümleri ile sürekli bakım ve rehabilitasyon merkezlerinde özel bakıma gereksinim duyan yaşlılara hizmet
verilmektedir.
96
15.01.2012 tarihi itibariyle Türkiye’de var olan huzurevlerinin sayısı ve kapasiteleri aşağıdaki tabloda verilmiştir
(Tablo-I).8,9
Ülkemizde huzurevlerinden başka yaşlılara hizmet veren
bir diğer kuruluş modeli de yaşlı hizmeti merkezleridir. Gündüzlü bakım ve evde bakım hizmetlerinin yürütüleceği merkezlerin tanımı; 10.02.2007 tarihinde kabul
edilen 5579 no’lu “Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme
Kurumu Kanununda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun” ile 2828 sayılı SHÇEK Kanununda yer almıştır.8,9
07.08.2008 tarih ve 26960 sayılı Resmi Gazetede yayınlanarak yürürlüğe giren “Yaşlı Hizmet Merkezlerinde
Sunulacak Gündüzlü Bakım İle Evde Bakım Hizmetleri
Hakkındaki Yönetmelik”, Başbakanlık İdareyi Geliştirme
Başkanlığının “İdareyi Basitleştirme Çalışmaları” doğrultusunda bazı maddeleri değiştirilerek; 31.07.2009 tarih
ve 27305 sayılı Resmi Gazetede yayınlanmıştır.8,9
Anılan Yönetmelik gereğince, yaşamını evde ailesi, akrabalarıyla veya yalnız sürdüren sağlıklı yaşlılar ile demans,
Alzheimer vb. hastalığı olan yaşlıların yaşam ortamlarını
iyileştirmek, boş zamanlarını değerlendirmek, sosyal,
psikolojik ve sağlık ihtiyaçlarının karşılanmasında yardımcı olmak, rehberlik ve mesleki danışmanlık yapmak,
kendi imkânlarıyla karşılamakta güçlük çektikleri konular ile günlük yaşam faaliyetlerinde destek hizmetleri
vermek, ilgilerine göre faaliyet grupları kurarak sosyal
faaliyetler düzenlemek suretiyle sosyal ilişkilerini zenginleştirmek, aktivitelerini artırmak ve gerekli olduğu
zamanlarda aileleri ile dayanışma ve paylaşma sağlanarak
yaşlının yaşam kalitesini arttırmak amacıyla “Gündüzlü
Bakım Hizmeti” sunumu; akıl ve ruh sağlığı yerinde
olan, tıbbi bakıma ihtiyacı olmayan ve herhangi bir özrü
bulunmayan yaşlıların bakımı ile ilgili olarak hane halkının yetersiz kaldığı durumlarda yaşlının evde yaşamını
devam ettirebilmesi için yaşam ortamının iyileştirilmesi,
günlük yaşam faaliyetlerine yardımcı olunması amacıyla
Tablo 1: Türkiye’de huzurevleri dağılımı
Huzurevi
Huzurevi
Sayısı
Kapasite
Aile ve Sosyal Politikalar
Bakanlığı’na Ait
Huzurevleri
102
9783
Dernek ve Vakıflara Ait
Huzurevleri
32
2459
Azınlıklara Ait
Huzurevleri
7
961
121
5698
Diğer Bakanlıklara Bağlı
Huzurevleri
6
2442
Belediyelere Ait
Huzurevleri
21
2039
TOPLAM
289
23373
Özel Huzurevleri
Klinik Gelişim
B. ÖNAL DÖLEK
“Evde Bakım Hizmeti” sunumu mümkün olacaktır. Bu
noktada 15.01.2012 itibarıyla yaşlı hizmet merkezlerinin sayı, isim ve kapasiteleri aşağıdaki tabloda verilmiştir
(Tablo-II).8,9
Türkiye’de huzurevlerinde yaşlılara hizmet vermek üzere
çalışacak meslek elemanlarının kimler olduğu ve sorumlulukları, Kamu Kurum ve Kuruluşları Bünyesinde Açılacak
Huzurevlerinin Kuruluş ve İşleyiş Esasları Hakkında Yönetmelik çerçevesinde belirlenmiştir.10 Yaşlılık alanında hizmet veren kuruluşların işleyişine ışık tutması açısından
bu meslek elemanlarına ve sorumluluklarına burada yer
verilmesinde fayda görülmektedir:
Sorumlu Müdür; huzurevinin amacına uygun olarak
idari ve teknik tüm işlerini yürütmek, yaşlıların en iyi
şekilde bakım ve korunması ile sosyal psikolojik ihtiyaçlarının sağlanmasında birinci derecede sorumludur. Sorumlu müdür olacaklarda en az 4 yıllık yüksek öğrenim
mezunu olma şartı aranır. Bir kişi birden fazla huzurevinin sorumlu müdürü olamaz ve çalışma saatleri içinde
başka bir işte çalışamaz.
Sosyal Çalışmacı; lisans mezunu olması beklenen sosyal çalışmacı, huzurevine girmek için başvuran yaşlıların
incelemelerini yapmak, yaşlıların huzurevine alışması ve
uyumunu sağlamak, yakınları ile ve toplumla münasebetlerini sürdürmek ve ilgilerine göre zamanlarını değerlendirici faaliyetler düzenlemekten sorumludur. Her 100
kapasiteye kadar olan huzurevlerinde 1 sosyal çalışmacı
görevlendirilir.
Psikolog; yaşlıların psikolojik incelemelerini yapmak,
sorunlarını mesleki ilişkiler kurarak çözümlemeye çalışmak, zamanlarını değerlendirici faaliyetlere katkıda bulunmaktan sorumludur. Her 100 kapasiteye kadar olan
huzurevlerinde 1 psikolog görevlendirilir.
Tabip; huzurevinin sağlık hizmetlerini yürütmek, yaşlıların sağlık kontrolü ve tedavilerini yapmaktan sorumludur. İç hastalıkları mütehassısı tercih edilir. Her huzurevi
için 1 tabip sürekli olabileceği gibi, günün belirli saatleri
yada haftanın belirli gün ve saatlerinde görevlendirilerek
istihdam edilebilir.
Tablo 2: Türkiye’de yaşlı hizmet merkezleri
dağılımı
Yaşlı Hizmet
Merkezleri
Erkek
Kadın
Üye
Sayısı
Ankara Emek YHM
39
164
203
Ankara Mamak YHM
62
49
111
Çanakkale YHM
28
173
201
İzmir Nebahat Dolman
YHM
72
348
420
Eskişehir YHM
16
-
16
217
734
951
Kırıkkale Gün Işığı YHM
TOPLAM
Klinik Gelişim
Fizyoterapist; yaşlıların tabip tarafından tespit edilen fizyoterapiye ait tedavilerini yapmak ve izlemekten sorumludur. Her kuruluş için 1 fizyoterapist görevlendirilir.
Diyetisyen; yaşlıların beslenmelerine dair hizmetlerin
yürütülmesinden sorumludur. Her kuruluş için 1 diyetisyen görevlendirilir.
Hemşire; tabibin yardımcısı olup, yaşlıları muayene ve
tedaviye hazırlamak, ilaçları kullanmalarını sağlamak,
enjeksiyonlarını yapmak, yaşlıların her türlü temizlik
ve bakımı ile huzurevinin genel temizliğini sağlamaktan
sorumludur. Huzurevlerinde her 50 yaşlı için 1 hemşire
görevlendirilir. Bu görevlendirmede hizmetin sürekliliği
göz önünde bulundurulur.
Yaşlı Bakıcısı; yaşlıların ve huzurevinin bakım ve temizlik hizmetlerini yürütmekten sorumludur. En az ilkokul
öğrenimi görmüş olması şartı aranır. Her 15 yaşlı için
1 yaşlı bakıcısı görevlendirilir. Bakıcıların görevlendirilmesinde hizmetin sürekliliği göz önünde bulundurulur.
Diğer Personel; huzurevinde iş hacmine göre teknik,
idari ve diğer hizmetlerin yürütülmesi için büro elemanları, şoför, teknisyen, teknisyen yardımcısı, kaloriferci,
terzi, berber, aşçı, bekçi ve diğer hizmetliler istihdam
edilir. Bu personel huzurevi müdürlüğünce verilecek
işleri yapmakla görevli ve sorumludur.
Dünyada, uzun dönemli kurum bakımının gerek bireyler
üzerindeki bazı olumsuz etkileri, gerekse yüksek maliyeti nedeniyle yaşlının evde bakımı modeli geliştirilmiştir
ve hızla yaygınlaşmaktadır.
Uzun Dönemli Evde Bakım
Evde uzun dönemli bakım hizmetlerinden önce evde
bakıma ilişkin verilecek bir önbilgi, evde bakımda uzun
dönemli bakımın yerini ortaya koymakta faydalı olacaktır.
Yaşlıların hastane ortamında uzun süre bakılmasının ülkelere getirdiği maddi yük, günümüzde hızla artan nüfus,
kişi başına düşen hastane yatak sayısında azalma, hastada
hastaneye yatış ile ilgili birçok fiziksel, psikolojik ve sosyal
sorunlara neden olabilmektedir. Öte yandan yaşlı bireyler
de alacakları herhangi bir hizmeti mümkün olduğu sürece
yaşadıkları ortamda almayı öncelikli olarak tercih etmektedirler. Esasen günümüz teknolojik ve bilimsel gelişimleri
de istenildiği ve koşullar oluşturulduğu sürece hizmetlerin
evde sunumuna olanak sağlayacak niteliktedir.
Türkiye’de evde bakımla ilgili ilk proje 1993 yılında
Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu Genel
Müdürlüğü’nce Ankara, Adana, İzmir ve İstanbul illerinde
uygulanmış ancak pilot uygulamalardan etkili sonuç alınamadığı için proje sürdürülememiştir. İlerleyen yıllarda
bazı büyükşehir belediyeleri tarafından yaşlılara hizmet
veren merkezler kurulmuş ya da evde sağlık/destek, temizlik ve bakım hizmetleri, her türlü ev içi tamiratı, hemşirelik hizmeti vb. hizmetler geliştirilmeye çalışılmıştır.
Son dönemde ülkede bilinen ve evde verilen en kapsamlı
ve nitelikli hizmet projesi T.C. Ankara Valiliği’nin hizmet
alımı yoluyla başlattığı ve hizmet sunumunu SABEV’in
yürüttüğü Yaşam Destek Merkezi projesidir.
97
2012; 25: 95-99
Evde bakım hizmetinin temel amacı; yaşlının kendine
değer verme duygusu çerçevesinde bir insan olarak ihtiyaçlarını en iyi şekilde karşılayarak yaşlıya ya da ailesine
destek vermek, işlevselliğini arttırmak, olabildiğince gücünü muhafaza etmesine, bağımsız yaşamasına yardımcı
olmak ve tam iyilik halini sağlamaya çalışmaktır. Evde
bakım çok geniş bir hizmet ağını kapsamaktadır. Bu hizmetler: Ev işleri (çamaşır, alışveriş, temizlik gibi işler),
kişisel bakım (giyinme, banyo ve kişisel hijyene yardım
etme), evde yemek hazırlama, kişisel acil müdahale (24
saat acil yardım hizmeti), bireylerin tek başına gerçekleştiremeyeceği ağır işler, ulaşım, finansal danışmanlık,
eğitim ve evde bakım ekibini oluşturan meslek elemanlarının özel uzmanlık alanları çerçevesindeki sorunların
çözümüne yönelik hizmetleri içermektedir.11,12
Dünyadaki uygulamalara bakıldığında evde bakım hizmetleri üç farklı temelde sınıflandırılmaktadır. Brodsky
ve diğerlerine göre evde bakım; bir boyutuyla bireye yalnız tıbbi hizmetlerin sunulması değil eşzamanlı olarak bireyin gereksinim duyabileceği sosyal hizmetleri de içine
almaktadır.13 Diğer bir biçimiyle evde bakım hizmetleri
ise, kısa süreli veya uzun süreli olarak sunulmaktadır.
Evde kısa süreli verilen bakım hizmetleri, genellikle otuz
gün ile sınırlı olan tıbbi hizmet ağırlıklıdır ve çoğunlukla
hastane sonrası nekahat dönemi için verilir. Uzun süreli
verilen evde bakım hizmetlerinin hem tıbbi, hem de sosyal bakımı içermesine rağmen sosyal bakım ağırlıklıdır.
Uzun dönemli evde bakım hizmeti kısa dönemli hizmetlerin aksine, 6 aydan daha uzun süreli bakım gereksiniminin duyulduğu durumlarda sunulan hizmetlerdir.
Avustralya Hükümeti Sağlık ve Yaşlılık Bakanlığı’nın
bir programında da vurgulanan diğer bir evde bakım
sınıflandırması, resmi (formal care) ve resmi olmayan
(informal care) bakım şeklindedir. Burada resmi bakımdan anlaşılması gereken, evde farklı meslek alanlarındaki
uzman ya da yarı uzman kişilerin verdikleri bakımken;
resmi olmayan bakımdan anlaşılması gereken ise, aile
bireylerinin evde verdikleri bakım hizmetidir. Belli uzmanlıklar düzeyinde verilen evde bakım hizmetleri: Destek sağlık hizmetleri, sosyal destek hizmetleri, hemşirelik
hizmetleri, gündüz/gece bakımı, kişisel bakım hizmetleri, gıda ve beslenme hizmetleri, danışmanlık hizmetleri,
ev işlerini içine alan her türlü hizmet ve bakıcılar için
destek hizmetleri olarak sunulmaktadır.14
Çalışmanın konusu doğrultusunda uzun süreli evde
bakım hizmetlerinin yaşlılık özelinde hedefi, yaşlının
sağlığının korunması, bakıma muhtaçlık derecelerinin
ilerlemesinin önlenmesi, hastalığın ya da yaşlılıktan
kaynaklanan olumsuz koşulların ortadan kaldırılamadığı durumlarda, yaşlı bireyin mümkün olabildiğince
bağımsız yaşam sürdürmesini sağlamak amaçlı eğitim ve
beceriler kazandırma hizmetleri ve nitelikli bakım hizmetlerinin organize edilmesidir.
Son yıllarda yapılan bazı araştırmalar ülkemizde yaşlıların bakımının aile üyeleri, özellikle de kadınlar tarafından yürütüldüğünü göstermektedir. Araştırma sonuçları
arasında bir diğer bulgu ise yaşlıların evde bakımı tercih
ettikleri ve tercih nedenleri arasında aile üyelerinin ya98
nında bulunma, kendi aile üyesinden bakım alma önceliklidir. Öte yandan bireylere kendi yakınları tarafından
bakım verilmesi yaşlıların iyilik halini çok boyutlu olarak
olumlu etkilese de, yapılan çalışmalar bakım verenlerin
kendi sağlık sorunları, ileri yaşta olmaları, varsa kendi
çekirdek aile üyelerine karşı sorumluluklarının yerine
getirilmesi vb. bazı sorunlarla karşılaştıklarını göstermektedir.
Uzun dönemli evde bakım hizmetinin en önemli unsurlarından birisi buraya kadar zaman zaman vurgulandığı
üzere farklı uzmanların disiplinlerarası ya da çok disiplinli bir yapıda hizmet sunumunu gerektirmesidir. Ekip
çalışması olarak nitelendirilen bu anlayış dünyada çok
yaygın olmakla birlikte, son yıllarda ülkemizde de özellikle Hacettepe, Ankara, GATA, İstanbul (Cerrahpaşa
Tıp F. - İstanbul Tıp F.) ve Ege üniversiteleri başta olmak
üzere, üniversite hastaneleri bünyesinde verilen geriatrik
hizmetin de temel anlayışı ve prensibidir. Buradan hareketle uzun dönemli evde bakım hizmetlerinde geriatrik
hizmet anlayışından yola çıkılmasının temel gereklilik
olduğu düşünülmektedir.
Geriatrik ekipte yer almakla birlikte evde bakım ekibi
içerisinde de görev alabilecek profesyoneller: Geriatri
hekimi, hekim, geriatri hemşiresi, hemşire, geriatrik sosyal hizmet uzmanı, fizyoterapist, psikolog, diyetisyen ve
iş-uğraşı terapistidir.
Son Söz…
Türkiye’de özellikle son 8–10 yıl içerisinde yaşlı nüfusun
hızla artıyor olduğuna ilişkin yaşlılarla ve yaşlılık alanında
çalışan meslek elemanlarının, bilim adamlarının, yerel yönetimlerin, sivil toplumun ve hükümetlerin farkındalıklarının artmış ve artıyor olması sonucu, yaşlılara yönelik
çalışmalar ve hizmet üretim çabaları oldukça yoğunlaşmıştır. Bunun bir sonucu olarak da, kısa süreli ya da uzun
dönemli bakıma gereksinim duyulan durumlarda bakım
sorumluluğunun sadece aile, komşu, arkadaş, akraba vb.
ile çözümlenemeyeceği anlaşılmıştır. Buradan hareketle
toplumda var olan kurum bakımı hizmetleri gözden geçirilmeye, alternatif hizmet modelleri araştırılmaya ve uygulanmasına dönük çalışmalar yürütülmeye başlanmıştır.
Bir diğer önemli ve olumlu gelişme de, “toplum temelli
bakım” kavramının tartışılmaya başlanmasıdır.
Gündeme gelen alternatifler arasında evde uzun dönemli
bakım kuşkusuz en dikkat çeken, işlevsel ve ekonomik
alternatiflerden birisidir. Ancak burada kritik nokta evde
bakım standartlarının oluşturulmasıdır. Bir hizmetin
sunumunda modelin belirlenmesinden öte işleyişte görev alacak insan gücünün ve alt yapının iyi planlanması
önemlidir.
Evde bakımın yanı sıra uzun dönemli bakım hizmetlerinde çok önemli olan ve acil yaygınlaştırılması gereken
bir diğer hizmet modeli de gündüz bakım hastaneleri ile
yaşlı kreşleridir. Yaygınlaştırılacak bu hizmetler sayesinde kurum bakımına karşılık yaşadığı ortamdan ayrılmak
istemeyen yaşlıya ve ailesine dönük cankurtaran niteliğinde alternatif hizmet üretilmiş olacaktır.
Klinik Gelişim
B. ÖNAL DÖLEK
Unutmayalım ki yaşlılar, yaşamın tam da içinden, üstelik de etraflarında kendilerinden küçük olan herkesten
önce geliyorlar. Bu da demektir ki yaşamlarını alıştıkları
ve onların olan ortamlarda tamamlamak, herkesten önce
yaşlılarımızın hakkıdır.
Kaynaklar
1.
Thomas D. Guide to long term care planning - About long term
care: What is long term care? Presented at the Second Annual
Meeting of the National Care Planning Council, 20 April 2009,
New York.
2.
National Association Of Social Work (NASW). NASW standards
for social work services in long-term care facilities. Washington,
DC; 2003.
3.
Önal Dölek B. Türkiye’de üniversite hastanelerindeki geriatri
bilim dallarına bağlı geriatri ünitelerinde verilen hizmetin sosyal
hizmet temelinde değerlendirilmesi (Tez). Hacettepe Üniversitesi,
Sosyal Hizmet Anabilim Dalı Doktora Tezi; 2011.
4.
Beder J. Hospital social work-the interface of medicine and
caring. 1st ed. London: Published by Routled-Taylor and Francis
Group; 2006.
5.
Aştı N. Çeşitli yönleri ile geriatrik bakım: bakım hizmetleri ve
hemşirenin rolü. Velittin Kalınkara, ed. I. Ulusal Geriatri Kongresi
Bildiri Kitabı: 30 Ekim–3 Kasım 2002; Belek, Antalya. Gero-Yay;
2002:76–90.
Klinik Gelişim
6.
Onat Ü, Tufan B. Yaşlanma ve sosyal hizmet. Velittin Kalınkara,
ed. 2. Ulusal Yaşlılık Kongresi Kitabı: 9–12 Nisan 2003; Denizli.
Yaşlı Sorunları Araştırma Derneği; 69–80.
7.
Abrams W.B., Beers, M. Berkow H., R, eds. The Merck Manual of
Geriatrics (2nd ed.). New Jersey: Merck Sharp & Dohme Corp.;
1995.
8.
T.C. Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı. Yaşlılık alanında hizmet
veren kurumlar. Erişim: 15.01.2012. http://www.ozurluveyasli.
gov.tr/tr/
9.
T.C. Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı. Yaşlı Bakım Hizmetleri.
Erişim: 15.01.2012. http://www.shcek.gov.tr/yasli-bakim-hizmetleri.aspx
10. Kamu Kurum ve Kuruluşları Bünyesinde Açılacak Huzurevlerinin
Kuruluş ve İşleyiş Esasları Hakkında Yönetmelik.
11. Karadeniz, K. Yaşlılıkta evde bakım, Fadıllıoğlu Ç, Doğan F,
Ertem G, ed. Evde Bakım Kongresi Kitabı: 6-8 Kasım 2006; İzmir.
Evde Bakım Derneği Yayını: 2006.
12. Karahan, A. Ve Güven, S. Yaşlılıkta evde bakım. Geriatri 2002;
5(4) 23–33.
13. Brodsky,J., Habib J., Mizrahi I. Long-term care laws in five
developed countries, a review.World Health Organization: 2000.
14. Australian Government Department of Health and Aging.
Community care for older people and people with disabilities:
explaining the home and community care program. Erişim:
26.01.2012.
http://www.health.gov.au/internet/wcms/publishing.nsf/Content/hacc
99