Stres,BaşetmeveSağlık: Ruh-Bedenİlişkisi Doç. Dr. Gülbahar Baştuğ 1 İmmünSistem u İmmünsistemderi,fagositler,lemfositler(TveBhücreleri)ve makrofajlargibibeyazkanhücrelerindenoluşur.Fagositlerve lemfositlerkemikiliğindeyapılanspasiyelleşmişbeyazkan hücrelerininikitürüdür.Lemfositler(TveBhücreleri)gecegündüz savaşıpyabancıisJlacılarakarşıbizisağlıklıkılanaskerlerdir. u MakrofajlarleşçilergibivücuMabaşıboşdolaşarakgeriyeölükalan anJjenleriveölüdokularıtahripederler. u İmmünsistemotoimmünhastalıklarveAIDS(acquiredimmune deficiencysyndrome)gibibozukluklaryoluylatehlikeliolabilir. 2 Psikonöroimmünoloji u İmmünsistemvemerkezisinirsistemiarasındakiilişkinin çalışılmasıdır.Merkezisinirsistemiduygularımızve çevremizetepkilerimizinmerkezidir. 3 Dr. Andrew Weil ve Dr. Deepak Chopra «zihnin» ciddi hastalıkları tedavi edebileceği fikrini ileri sürmektedirler. Fakat iddiaları bilimsel kanıtlarla desteklenmemektedir. 4** Psikonöroimmünoloji Sonbiryıliçindeyüksekdüzeydestressizigripvirüsüne yakalanmayayatkınhalegeJrir. Stressağlıklailişkilidavranışlarımızıetkiler,fakatimmün sistemüzerindedoğrudanetkisiyoktur. Alzheimerhastalığıolanbirisinebakımverme,kan pıhSlaşmasındaazalmaveyaralanmadaniyileşme yeteneğimizinazalmasıgibibazıolumsuzsonuçlarla ilişkilidir. 5 u Alzheimer hastalığı olan kişilere bakım verenler yüksek düzeyde stres yaşarlar, depresyon geliştirme riskleri artmıştır, ve hatta kan pıhtılaşma düzeyleri düşmüştür (felçle ilişkili bir durum) 6** Aşağıdakitümstresörlerimmünsistemdebozulmalara nedenolur: • Önemlibirsınavagirme • Eşinölümü • İşsizlik • EvlilikçaSşması • Hasarlıbirnükleersantralınyakınındaoturma • Doğalafetler. 7 u Psikonöroimmünolojininfikirlerihakkındadikkatliolmalıyız. Fizikselhastalıklarolumsuzdüşünceninsonucudeğildir, olumludüşünceciddihastalıklarıtersineçevirmez. 8 Stresle–ilişkilihastalıklar: biyopsikososyalperspekJf u PsikologlarderineyerleşmişçaSşmalarınveduygusaltepkilerinsuçlu olduğunainandıklarıiçin,bellihastalıklaryadabozukluklaraönceleri psikosoma(kdenirdi. u Alexandermideülserininbağımlılıkduygularıvebebeksibeslenme arzusuilebağlanSlıolduğunuifadeetmişJr.YeJşkinlikte,bu çaSşmalardepreşirvegastrointesJnalsistemiakJveeder. 9 Stres ülserin temel nedeni değildir. Onun yerine, Helicobacter pylori bakterisi ülserden sorumludur. Ancak,stresimmünsisteminetkililiğini azaltarakvebakterilerekarşı hassasiyeJarSrarakülserekatkıda bulunmadaroloynayabilir. Yüksekülseroranıdepremlerle,savaş esiriolmaile,ekonomikkrizlerileve diğeranksiyeteyaraScıolaylarla ilişkilidir. 10 u Duygularınvestresinkatkıdabulunduğuyadasürdürdüğü gerçekhastalıklarapsikofizyolojikhastalıklardenir. DuygularvestresKoronerKalpHastalığıveAİDSgibifizikselhastalıklarla ilişkilidir. u BiyopsikososyalPerspekCDenbakıldığında,birçokfiziksel hastalıkgenler,yaşamtarzı,bağışıklık,sosyaldestek, günlükstresörlervekendinialgılamadanoluşankarmaşık birrolebağlıdır. 11 KoronerKalpHastalığı u Kalbeoksijensağlayanarterlerinkısmiyadatamamıyla blokeolmasıdır. u KoronerKalpHastalığıstresvekişiliközellikleriileilişkilidir. u Dünyadaölümnedenleriarasındaenüstsıradadır. 12 Ateroskleroz. Geniş arterlerdeki kolesterol depoları kan akışını sınırlandırarak plak halini alır. Ateroskleroz denen bu durum felç ve kalp krizi ile sonuçlanır. 13 ** Koronerkalphastalığı u Kalpkrizininetmenleri: Sigaraiçme,yüksekkolesterol,yüksekkanbasıncı, KoronerKalpHastalığıaileöyküsü,diabet. AşırıstresileteJklenenyüksekdüzeydestreshormonlarınormal kalpritmindebozulmaya,aterosklerozaveaniölümeyolaçar. StresKoronerKalpHastalığıiçindavranışsalriskfaktörleri(kötü beslenme,yetersizegzersiz)ileilişkilidir. 14 KoronerKalphastalığındaKişilik u ATipiKişiliğinözellikleri: u rekabetçi,ihJraslı,hırslı,sabırsız,inatçı, mükemmelliyetçi,düşmanlığaeğilimli,alaycıve kontrollü. u AJpikişilikkoronerkalphastalığıriskiiçinönemlibiryer tutar. 15 Kronik öfke sağlığımız için neden kötüdür? A tipi kişiliğin öfke unsuru Koroner Kalp Hastalığı riskini artırarak ölümcül olabilir. 16 StresleBaşEtme 17 u Sosyaldestek u Kontrolkazanma u Davranışsal,bilişsel,bilgisel,karar almayayönelik,duygusal u Katarsis u Krizdebriefing u Esnekbaşetme 18 u İstanbuldepreminden(1999)sağkurtulanbirisiolsaydınız, sizeneyardımederdi? u Sosyaldestekinsanlarla,gruplarlavedahageniştoplumla olankişilerarasıilişkilerikapsar.Streslidurumlarlabaşa çıkmamızda,sorunlarıçözmemizdevekararvermemizde bizeduygusalkonfor,maddidestekvebilgisağlar. 19 ** Başkalarından destek ve konfor sağlama oldukça rahatsız edici olayların etkisini azaltır. 20 Kontrolkazanma u DurumlarınkontrolünükazanmastresihafifleJr.Beştür kontrolvardır: 1. Davranışsalkontrol:(problem-odaklı)streslibirolayın etkisiniazaltmakyadatekraroluşmasınıönlemekiçin birşeyleryapmayeteneğidir.Stresihafifletmede kaçınmayönelimlibaşetmeden(sorunlarımızıçözmek içinkaçınmaeylemleri)dahaetkilidir. 2. Bilişselkontrol:olumsuzduygularhakkındadahafarklı biçimdedüşünmeyadabilişselolarakyeniden 21 yapılandırmayeteneği. ** Kontrolkazanma 3.Kararailişkinkontrol:alternaJfeylemlerarasındaseçim yapmayeteneği. 4.Bilgiselkontrol:streslibirolayhakkındabilgiedinme yeteneği.ProakCf(ileriyeetkili)başetmestresliolayları sezdiğimizdeveonlarortayaçıkmadanöncezorluklarıen azaindirmekyadaönlemekiçinadımlara`ğımızdaki durumdur. Böylece,streslidurumlarbüyümeiçinarsatolarakalgılanır. 22 5.DuygusalkontrolduygularıifadeetmevebasSrma yeteneğidir.«Herşeyinyerivezamanıvardır.» GünlükyazmaduygusalkontrolükolaylaşSrır. Katarsis–acıverenduygularınaçığaçıkarılması–fakat yalnızcasorunlarıiçerirse,yararlıolabilir;çaresizlik duygusunupekişJrdiğinde,değişJremeyeceğimizbirşeyler 23 hakkındaöfemizidilegeJrdiğimizdezararlıolabilir. ** Öfkenin ifadesi hakkındaki araştırmalara göre, bu kız yastığı tekrar tekrar yumrukladıktan sonra nasıl hissedecektir? 24* * KrizDebriefing(bilgilendirme/ paylaşım) u TravmaJkbirolayolduktanhemensonra3-4saat içindetekbirgrupoturumuPTSDoluşmasınıönlemek içinyapılır.Grupüyelerininolumsuzduygularını tarSşmavesüreçlendirmelerinidestekler. u AraşSrmalarsanıldığıkadaryararlıolmadığını,PTSD gelişJrmeriskiniarSrabildiğinigöstermişJr. 25** Kriz bilgilendirme oturumu 26