kend i m i z i nekadartanıyoruz?
advertisement
Tanrımız buyuruyor: “İncire, zeytine, Sina dağına ve şu emin beldeye yemin ederim ki, biz insanı en güzel biçimde yarattık.” (Tin Sûr./ 1,2,3) KENDİMİZİ NE KADAR T A N I Y O R U Z? Süleyman GÜNVER İzmir- 2003 İÇİNDEKİLER S U N U Ş .................................................................................................... 4 BİRİNCİ BÖLÜM ......................................................................................... 6 1. GİRİŞ ....................................................................................................... 6 2. İNSANIN EN KÜÇÜK PARÇASI – HÜCRE ..................................... 10 3. VÜCUDUMUZUN İSKELETİ............................................................... 15 Baş bölgesi ................................................................................................ 16 Gövde bölgesi........................................................................................... 16 Kol ve bacaklar bölümü: ....................................................................... 18 Kaslar: ........................................................................................................ 19 4. DOKUNMA DUYU ORGANIMIZ – DERİ ......................................... 20 5.GÖRME DUYU ORGANIMIZ – GÖZ ................................................. 22 a.Göz Tabakaları ..................................................................................... 22 b.Görme Olayının Gerçekleşmesi ....................................................... 23 d. Göz Değmesi................................................................................... 27 6. İŞİTME VE DENGE DUYU ORGANIMIZ – ..................................... 37 a.Kulağın yapısı ve bölümleri:............................................................. 37 c.Vücudun Dengesi ................................................................................. 41 7. KOKU ALMA DUYU ORGANIMIZ – BURUN .................................. 42 8. TAT DUYU ORGANIMIZ – DİL ......................................................... 44 9. SOLUNUM SİSTEMİ ........................................................................... 48 a.Akciğerler............................................................................................... 49 b.Ses ve Konuşmak................................................................................ 50 10. SİNDİRİM SİSTEMİ ......................................................................... 52 a.Dişler ....................................................................................................... 52 b.Yemek borusu ...................................................................................... 53 Mide ............................................................................................................ 54 d. İnce bağırsak (Onikiparmak bağırsağı) ....................................... 54 e. Karaciğer .............................................................................................. 54 f. Pankreas ................................................................................................ 55 g. Sindirim Sisteminin Çalışma Yöntemi .......................................... 55 11. KAN VE DOLAŞIM SİSTEMİ .......................................................... 57 a.Alyuvarlar .............................................................................................. 57 b.Akyuvarlar ............................................................................................. 59 c.Trombositler .......................................................................................... 61 d Kan Grupları.......................................................................................... 62 e Kan Dolaşım Sistemi .......................................................................... 63 f Böbrekler ................................................................................................ 65 12. MERKEZİ SİNİR SİSTEMİ-BEYİN................................................. 67 2 a.Arka beyin:............................................................................................ 67 b.Orta beyin: ............................................................................................ 68 c.Ön beyin: ............................................................................................... 68 d.Beynin Çalışma Sistemi ..................................................................... 70 e.Zinde Beyin ve Yaşlanmanın Önlenmesi: ..................................... 72 13. SALGI SİSTEMİ ................................................................................ 74 a.Dış Salgı Bezleri (Eksokrin): ............................................................ 74 b. İç Salgı Bezleri (Endokrin):............................................................. 75 (1). Hipofiz bezinin salgıladığı hormonlar: ...................................... 75 (a).Ön hipofiz hormonları ve etkileri: ............................................... 75 (b). Orta hipofiz hormonu: .................................................................. 76 (c) Arka hipofiz hormonları: ................................................................ 76 ( 2). Tiroit salgıbezi: .............................................................................. 77 (3). Böbreküstü salgı bezleri: ............................................................. 77 (a). Dış bölümün ürettiği hormonlar,steroit türü hormon olup etkilerine göre; ........................................................................................ 77 (b). Böbreküstü bezinin “ Medulla” denen bölümünde ise iki hormon salgılanır: .................................................................................. 78 (4). Pankreas salgı bezi hormonları:................................................. 79 İKİNCİ BÖLÜM....................................................................................... 81 14. İNSANIN MANEVİ YAPISI .............................................................. 81 a.Ruhun Nefis Yönü: .............................................................................. 83 b.Ruhun Zekâ Yönü: .............................................................................. 83 Aklın Sorun Çözmedeki Etkinliği: ....................................................... 86 (2). Geniş Düşünmenin Önemi:.......................................................... 91 (c) Yaş durumunu bahane göstermek: .......................................... 101 (d) Kötü talih bahanesi:...................................................................... 102 b. Ruhun cesaret yönü ........................................................................ 104 c. Ruhun İrade Yönü: ......................................................................... 105 d..Ruhun Ahlâk Yönü:.......................................................................... 105 (1). Edepli (terbiye) Sahibi Olmak: ................................................. 107 (2).Yardımsever Olmak: ..................................................................... 107 (3).Adil Olmak:...................................................................................... 108 (5). Tutumlu Olmak:............................................................................ 110 (6). Ülfet ( Uyumlu ) Sahibi Olmak:................................................ 110 (7).Güler Yüzlü, Temiz Görünümlü ve Hoşgörülü Olmak: ........ 111 (8). Saygılı Olmak (Büyüklere Saygı, Küçüklere Sevgi İle Yaklaşmak):............................................................................................ 111 (9). Sözünde Durmak: ........................................................................ 112 (10). Kişiler Hakkında İyilik Düşünmek: ........................................ 112 3 (11). Diline Sahip Olmak: .................................................................. 113 (12). Şefkatli (Esirgeyici) Olmak: .................................................... 114 (13). Cinsel İstekleri Kontrol Altında Tutmak: ............................. 114 (14). İffet Ve Namuslu Olmak: ......................................................... 115 .(15). Doğru Davranışlı Olmak: ........................................................ 116 İnsanın Bu Dünyadaki Görevleri: ..................................................... 116 (1). İnsanın İlâhi Görevleri:............................................................... 117 (a). Allah’a İtaat Etmek:..................................................................... 117 (b). Hz. Peygambere (s.a) İtaat Etmek:........................................ 120 (2). İnsanın Kendisine Karşı Olan Görevleri:................................ 121 (a). Sağlığın Korunması: .................................................................... 122 Sağlığın korunmasında diğer bir etken, dengeli beslenmedir. 125 Peki, stres nedir ve nasıl ortaya çıkar? .......................................... 128 (b). Nefsi Kontrol Altında Tutmak: .................................................. 136 (c). Ahlâk Kurallarına Uyulması: ...................................................... 138 (3). İnsanın Ailesine Karşı Görevleri:.............................................. 141 (4). İnsanın Topluma Karşı Görevi:................................................. 144 (5). İnsanın Devletine Karşı Görevi: ............................................... 158 14. OKUYUCU İLE SÖYLEŞİ: .............................................................. 161 Deniz Alasının Öyküsü: ....................................................................... 168 Sarılop İncirinde Döllenme Serüveni: ............................................. 170 Türkiye’de Cinsiyete Göre Nüfus Artışı ve Denge Oluşması: ... 176 EK-1 (28) ......................................................................................... 190 B İ B L İ Y O G R A F Y A .................................................................... 193 BİYOGRAFİ .............................................................................................. 196 SUNUŞ Sizi saygı ile selâmlıyor ve benim dünyama hoş geldiniz diyorum. Benim dünyam çok güzel ve de büyük bir mekân. Eminim, tanıdıktan sonra siz de seveceksiniz. Konuğum olduğunuz sürece sizi kendi yöntemimle kanallar gezisine çıkarmak istiyorum. 4 Benim dünyamdaki kanallar, ne İtalya’nın Venedik ve ne de Hollanda’nın Amsterdam su kanalları ile ölçülemeyecek derecede özellik ve güzelliklere sahip. Bu kanalların sağında solunda birbirinden güzel manzaralar göreceksiniz; fevkalâde ilginç olaylarla karşılaşacaksınız. Her yapıt ve her olay belleğinizde iz bırakacak; sizleri düşünceden düşünceye itip bu güzellikleri yaratan becerikli mimarın kim olduğunu merakla öğrenmeye çalışacaksınız. Bu gezintinizde rehberiniz olarak devamlı sizlere yardımcı olunacak; hayranlık ve merakınız, verilecek bilgilerle giderilmeye çalışılacaktır. Benim dünyamdaki kanalların değişik isimleri vardır. Tanıtımda da bu isimler kullanılacaktır. Örneğin, kanın aktığı kanala, kan dolaşım sistemi; nefesin girip çıktığı kanala, solunum sistemi; yiyip içtiğimiz kanala, sindirim sistemi; duyu organlarının iletişim kanalına da merkezi sinir sistemi; gibi isimler verilmektedir. Bu özet bilgiden sonra sizleri mutluluk gezisine davet ediyor, gezintinizin başarılı ve yararlı geçmesini diliyorum. Süleyman GÜNVER İlâhiyatçı- Araştırmacı Yazar Mayıs - 2003 Suleymangunver@ Yahoo. Com.tr Not: Metinlerdeki parantez içi rakamlar bibliyografyadaki kaynak eserlerin sıra numarasını gösterir. 5 BİRİNCİ BÖLÜM 1. GİRİŞ İnsanın en çok göz ardı ettiği, önemsemediği, gerekli görmediği, zahmete girip araştırmadığı konulardan birisi de kendisini tanımasıdır. İyi ki, ayna icat edilmiş de, boyunu-posunu, yüzünü başını görebilme olanağına sahip olmuş. Bazı insanlar, iş-aş ve geçimlik elde edebilme uğraşısı içinde “Ben nasıl biriyim?” gibi bir soruyu içinden geçirebilme fırsatını dahi bulamaz. Saatler günleri, günler haftaları, haftalar ayları, yılları derken bir ömür geçer de farkında olmaz. Kör talih bir gün önüne çıkar; yıpranmış ve görevini eskisi gibi yerine getiremeyen iç organlarından şikâyetler yükselir. Kişi hastadır; içinde bir sıkıntı, gözünde bitkinlik, kalbinde de bedbinlik yaşamını ümitsizliğe dönüştürmüştür. Muayene ve tedaviler sayesinde iç organlarının varlığından haberdar olur. Olmasına olur da, artık iş işten geçmiştir. Her ne kadar iyileşme olsa bile, eski sağlıklı yaşamı geriye gelmez. Çünkü bilinçsiz hareket ve davranışlar, nefsin istekleri doğrultusunda sağlıksız beslenme ve kötü alışkanlıklar, organları kısa dönemde yıpratmıştır. Yaratılışın kendine özgü bir düzeni vardır. Bütün yaratıklarda olduğu gibi insanlar da bu değişmez kurala uymak zorundadır. Evet, insanlar da doğar, büyür, gelişir ve sonunda ölümle hayata veda 6 eder. Yani geçici bir hayat yaşar. Öyleyse, yaşamdan zevk almak, yaşamı en güzel biçimde değerlendirmek bizler için en önemli görev olur. Bu da kendimizi tanımakla başlar. Hindistan’ın kaderini değiştiren (Gandhi ve Buda gibi) on kişiden biri olarak tanıtılan ve yine 20.nci yüzyılın 1000 önemli ismi arasında gösterilip eserleri Batı dillerine çevrilen mistik Osho’nun, insanın kendisini tanıması konusuna ilişkin öğretilerine göz atalım. Osho diyor ki; <İnsan bir buzdağı gibidir. Yalnızca bir kısmı, çok küçük bir kısmı su üstünde görülebilir. Bütünün büyük ve önemli kısmı ise altta gizlidir. Eğer görülebilen, insanın her şey olduğunu zannedersen, büyük bir yanılgıya düşersin. Böylece insanın sahip olduğu tüm esrarı gözden kaçırmış ve seni Tanrıya götürecek kapıları kapatmış olursun. Eğer bir insanın ismini, hangi aileden geldiğini, yaptığı işi- doktor, mühendis, ya da profesör-veya yüzünü görüp resmini tanımakla onu gerçekten tanıdığını sanıyorsan, büyük yanılgıdasındır. Bunlar, yalnızca su üstünde görünen kısmıdır. Gerçek insan, bunların çok çok uzağındadır. Eğer insanı gerçekten tanımak istiyorsan derine inmelisin. Ve derine inmenin tek yolu ise, öncelikle kendi içine inmektir. Kendi içindeki bilinmeyeni bilmeden, başka hiç kimseyi tanıyamazsın. Karşındaki insanın esrarını çözmek için tek yol, kendi içindeki bilinmeyenleri çözmektir. 7 İlâhi olanla bütünleşme, kendini incelemekle olur. Kendi kendini incelemek gerekir; çünkü bu, Tanrıya ulaşmanın tek yoludur. Kendini anımsa ve yalnızca izlemeye devam et . İnsanlarla nasıl ilişki kurduğunu izle. Yabancılarla, yakınlarınla, hizmetçinle, patronunla kurduğun ilişkiyi izlemeye devam et. Her ilişkinin bir ayna, bir yansıma olmasını sağla. Açgözlülüğüne, kıskançlıklarına, korkularına, endişelerine, her şeye sahip olma hırsına bak ve kendini izlemeye devam et. Farklı ruh hallerinde; üzgünken, mutluyken, kayıtsızken, ,umutsuz hissederken, umutla dolmuşken, arzuluyken, öfkeliyken izle. Etrafında milyonlarca ruh hali var-izlemeye devam et. Her ruh halinin içine bakmak için bir pencere olmasını sağla. Gökkuşağının bütün renklerinden kendini incele. Yalnızken, yalnız değilken izle. Dağa çık, inzivaya çekil, fabrikaya git, ofise git, nasıl değiştiğini, nerede değiştiğini izle. Buda diyor ki;” Yatağa gittiğinde izlemeye devam et. Devam edince, uykuya dalarken- nasıl uykuya daldığını gözlemle, izlemediğin hiçbir şey kalmasın. Kendini anımsaman, kendini incelemen yeterlidir. İzledikten sonra ne yapayım diye sormana gerek yok. Nefretini tamamen gözlemlediğinde, izlemede son bulacaktır.” Çünkü öfke gözlemle yok olacak, sevgi çoğalacaktır. Şiddet yok olacak, dua ve şükür çoğalacaktır. Yani izlemekle yok olan günah, 8 izlemekle çoğalan ise erdemdir. Öyleyse izlemeye devam et ki, günah olanlar yok olsun. Kendini incelemeye, kendini gözlemlemeye devam ettiğinde, ego yok olur. Sen kalırsın; içinde- ben- olmayan bir boşluk olursun. Kendini inceledikten ve kendini tanıma aşamasına geldikten sonra da Tanrıya teslim ol.> (17) Türkçe konuşmamızın onur timsali büyük şair Yunus Emre’nin şu dizelerine kulak verelim: - İlim ilim bilmektir, ilim kendin bilmektir; Sen kendini bilmezsin yâ nice okumaktır. - Okumaktan mânâ ne kişi Hakkı bilmektir, Çünkü okudun bilmesin ha bir kuru emektir. Diğer bir ifadeyle, ilim öğrenmekten maksat nedir? İnsanın kendini bilmesi, tanımasıdır. Sen kendini bilmezsen, bu nasıl okumaktır, ilim öğrenmektir. Okumaktan amaç da, insanın Tanrıyı bilmesidir. Okuduğun halde (Allah’ı) bilmiyorsan, işte bu kuru (faydasız) bir emek harcamaktır. Bütün bu gözlem ve söylemleri, Hz. Peygamberimizin hedef gösterdiği şu hadisiyle bütünleştirelim: “Ben ilmin şehriyim, Ali onun kapısıdır. Kim ilim isterse, kapıya varsın, gitsin”C Hz. Peygamberimiz (s.a.) tarafından “ilmin kapısı” olarak övülen ve tanıtılan Hz. Ali de, “Kendini C Celâleddin Ebubekir es-Suyûtî, el-Cami’us-sağır, I, 161, no: 2705. 9 bilen ve tanıyan, Rabbini bilir”# özdeyişi ile bizleri sonu kutlu bu gerçeğe yöneltmek istemektedir. Sonuç olarak, Yaradan’ına sevgili kul, âlemlerin efendisi Allah Resûlüne dost olmak isteniyorsa, önce kendimizi tanımamız gerekecektir. 2. İNSANIN EN KÜÇÜK PARÇASI – HÜCRE Maddenin en küçük parçasına atom denildiği gibi canlı varlıkların en küçük parçasına da hücre denmektedir. Hücrelerin çoğalıp birleşmesi sonucu dokular ve organlar oluşur. Bunlar da gelişerek insan vücudunu meydana getirir. Amacımız kendimizi tanımak olduğuna göre, işe hücreden başlamamız daha uygun bir yaklaşım olacaktır. Çünkü hücre bedenin en küçük ve ilk temel taşıdır. Hücre, çıplak gözle görülemeyecek kadar küçük bir varlıktır. Ancak, özel mikroskoplarla büyütülerek görülebilmekte ve üzerinde araştırma yapılmasına olanak sağlanmaktadır. Genelde hücrelerin yapısı birbirine benzer. Hücrenin dışında bir zar, zarın iç bölümünde sitoplâzma, bunun içinde de üzeri zarla kaplı # Aclûnî, Keşf’ûl-Hafâ, II, 262, no:2532. 10 çekirdek bulunur. Şunu belirtelim ki, çekirdek genelde bir adet olarak bulunur; fakat bazı organların hücrelerinde bu miktar farklı sayıda olmaktadır. Örneğin, karaciğerde iki, kemik iliğindeki polikaryositler ile kanserli hücrelerde daha fazla çekirdek bulunur. Bir ayrıcalık olarak alyuvarlarda çekirdek bulunmaz. Bunun nedeni kan dolaşımı bölümünde açıklanmıştır. Hücrenin dış görünüm olarak bölümlerine değindikten sonra, çalışma ve çoğalma sistemini tanımaya çalışalım. Hücrenin dışındaki zar, yarı geçirgen bir özelliğe sahip olup hücrenin ihtiyacı olan maddelerin (besin, oksijen ve diğer kimyasal maddelerin) giriş ve çıkışlarını düzenler. İhtiyacı olmayan maddelerin girişine ise izin vermez. Bu çok önemli bir görevdir. Hücrenin canlı kalabilmesi için besinlerin yanma sonucu meydana gelen zararlı maddelerin de (karbondioksit) dışarı atılması önem taşır. Zardan sonra gelen ve hücreyi dolduran, adına sitoplâzma denen yumurta akı kıvamında bir sıvı bulunur. Sıvının içinde ise, birçok organcıklar yer alır. Bunların görevi: a) Protein imal etmek, b) Besin depo etmek, c) Artıkları toplayıp dışarı atmak, d) Çeşitli uyarı için enzim salgılamak olarak belirlenir. 11 Sitoplâzmanın ortasında çekirdek yer alır. Çekirdeğin etrafı da zarla kaplıdır. Çekirdeğin içinde bir veya birkaç çekirdekçik, irsi özelikleri taşımakla görevli kromozomlar ve sitoplâzmada olduğu gibi ayrıca bir sıvı bulunur. Çekirdek, hücrenin genel yönetim merkezidir. Çekirdek ile sitoplâzma arasında devamlı bir mesaj akımı vardır. Şöyle de denebilir: Hücrede meydana gelen her olay ve işlem, çekirdek tarafından yönlendirilir ve kontrol edilir. İnsan vücudunda trilyonlarca hücre bulunur (16). Bedenimizdeki hücrelerin (alyuvarlar hariç) her birinin çekirdeğinde 23 çift halinde toplam 46 kromozom bulunur. Bunların ikisi cinsiyet kromozomu olarak bilinir. Erkekte biri erkekliğe, diğeri de dişiliğe özgü özellikleri taşır. Kromozomların görevi, canlıya ait irsi özellikleri taşıması ve bunu kendisinden sonra gelecek nesillere iletmesi; ayrıca hücre içi faaliyetlerin düzenlenmesini sağlamasıdır. Kromozomların içinde çift şeritli spiral yapıda uzun moleküller bulunur. Bu moleküllere “DNA” adı verilir. Bunlar, canlının özelliğine göre şifrelenmiş değişik özellikleri taşır. Bazen, basın-yayın organlarında yer alan haberlere göre, çocuğun kendisinden olup olmadığını belirlemek üzere “DNA” testi yapıldığından söz edilir. İşte bizler de “DNA”nın ne işe yaradığını böylece hatırlamış oluruz. 12 DNA, çok ince ve çok uzun bir çift iplikçikten oluşur. DNA’yı sarmal biçimde bükülmüş bir ip merdivenine benzetebiliriz. Bu merdivenin basamaklarını “baz” adı verilen kimyasal maddeler oluşturur. DNA’da dört çeşit (Adenin, Timin, Sitozin, Guanin) baz bulunur. Bu bazlar DNA üzerinde belli bir biçimde sıralanarak geni oluşturur. Bir hücrede 35,000 civarında gen bulunur. Genler, protein üretmek için gerekli bilgileri taşır. Her bir gen, tek bir proteinin üretilmesinden sorumludur. Genler, hücrenin ihtiyaç duyduğu proteinin üretilmesi için emir verme ve yaptırma özelliğine de sahiptir. Emir niteliğindeki mesajlar, RNA adlı haberciye kopya edilerek çekirdek zarından geçip sitoplâzmaya ulaşır. Burada “ribozom” denilen ve fabrika gibi çalışan organcığa iletilerek istenilen miktarda protein üretilmesi sağlanmış olur. Bir plân ve program uyarınca üretilen proteinlerin, besinlerin sindirilmesinden çeşitli artık maddelerin yıkımına kadar birçok kimyasal görevi vardır. Örneğin, bir protein kanda oksijen taşırken, diğer bir protein de terimizin tuzluluk oranını düzenler. Ayrıca vücutta çeşitli görevleri olan insulin hormonu da protein yapısındadır (25)(32). Hücrenin yapısı ve çalışma sistemine özet olarak değindikten sonra, insan bedenini nasıl oluşturduğu, yani hücre çoğalmasının nasıl gerçekleştiği konusu üzerinde duralım. Erkeğin spermi ile kadının yumurtasının birleşmesi sonucu oluşan hücreye “zigot” denir. Bu 13 hücre, tek başına bütün organizmayı meydana getirecek genetik bilgiye ve güce sahiptir. Vücuttaki tüm hücrelere dönüşebilecek potansiyeli vardır. Döllenme sonucu oluşan yeni hücre, 4 gün içerisinde bölünerek çoğalır ve döl yatağından rahme ulaşır. Burada rahim duvarına yapışarak bölünüp çoğalmaya ve büyümeye devam eder. Büyüdükçe de organların modelleri belirmeye başlar. 28 günlük ceninde baş ve kuyruk kısımları oluşur. 50 günlük olunca da boy 2 cm uzunluğa erişirken büyük ölçüde iç organlar, kalp, mide ve damarlar gelişmeye başlar. 60-75 günlük ceninin cinsiyeti belirir. Normal halde 9 aylık bir zaman diliminde bir çiğnemlik et parçası, insan biçimine dönüşmüş bebek olarak dünyaya gelir. Hücre bölünmeleri hızlı olarak devam ederken bebek, 2 yaşından sonra çocukluk dönemine, 11-14 yaşları arasında ergenlik çağına, 15-30 yaşları arasında gençlik, 30-60 yaşları arasında olgunluk ve 60 yaşından itibaren de yaşlılık dönemine girer (20). Burada ilginç olan bir noktaya dikkatinizi çekmek isterim. İlk döllenen hücre, 5. güne kadar her bölünmede oluşan yeni hücre bir organizma oluşturabilecek güce sahip iken, 5. günden itibaren bu güçlerini kaybeder. Fakat yeni bir özellik kazanır. Bu hücreler, gerekli ortam sağlandığında değişik 200 hücre türüne dönüşebilir. Bu bilinçli ve plânlı değişim sonucu, kas hücreleri kasları, akciğer hücreleri akciğeri, kalp hücreleri kalbi, kemik hücreleri de kemik dokusunu meydana getirmekte ve bu andan 14 itibaren aynı işleri yapmaya devam etmeleridir. Elle tutulamayan ve gözle görülemeyecek kadar küçük olan hücreyi kim yönlendiriyor? Denebilir ki, hücre çekirdeği içindeki kromozomların sahip olduğu şifreli genler. Peki, genlere organizmayı yönlendirecek şifre bilgilerini yerleştiren kim? Tabii ki, yoktan var eden, yaratan şekil veren yüce Rabbimiz. İşte kanıtı: “Döl yataklarında size nasıl dilerse öyle kılık veren O’dur. O’ndan başka hiçbir Tanrı yoktur. (O), mutlak galiptir, yegâne hüküm ve hikmet sahibidir.” (Al-i İmran Sur./6). Bu oluşumlar karşısında içimizden teslimiyet dolu samimi bir ses yükselir: Rabbimizin bizlere lütfettiği hangi nimetini yalanlayabiliriz ki!... 3. VÜCUDUMUZUN İSKELETİ Konuya, tasavvuf edebiyatının ünlü Yunus Emre’nin şu dizeleriyle başlayalım: “Ete kemiğe büründüm, Yunus diye göründüm.” şairi Evet, ete bürünen bedenimizi ayakta tutan kemik bütününe iskelet denmektedir. Bilindiği gibi bir bina inşa edilirken, önce iskeleti çatılır, sonra diğer bölümleri yapılır. Ancak insanda böyle değildir. Etle kemik eş zamanlı gelişir ve yaşam süresince devam eder. İskeletin başlıca görevleri: a) Dayanak teşkil edip dik durmamızı sağlamak, b) Birçok organı dış darbelere karşı korumak, 15 c) Sinir ve kas sistemlerinin irtibatını sağlamak, d) Vücudun çeşitli hareketleri yapmasına yardımcı olmak, e) Kan ve kan hücrelerinin üretimine ev sahipliği yapmaktır. Yetişkin ve normal yapıda her insanda, iriliufaklı 206 adet kemik bulunur. Bu kemikler, yaptıkları görev itibariyle üçe ayrılır: a) Uzun kemikler, kol ve bacak kemikleri, b) Kısa kemikler, parmak, bilek, omurga ve göğüs kemikleri, c) Yassı kemikler, kafatası ve kaburga kemikleridir. Kemik yönünden bedeni üç bölümde (baş, göğüs, kol ve bacaklar olarak) ele alıp yaratılışta özellik arz eden nedenler üzerinde duralım: Baş bölgesi Baş bölgesi, kafatası kemikleri ile yüz kemiklerinin birleşmesinden oluşmuştur. Kafatası kemikleri, 8 adet yassı kemikten yapılmıştır. Beyin, beyin soğanı ve sinir sisteminin çok hassas organ oluşu nedeniyle korumadaki önemi, kemikler tas şeklinde biçimlenmiştir. Bundan dolayı da adına kafatası denmiştir. Yüz kemikleri ise, 14 kemikten oluşmuştur. Gövde bölgesi 16 Gövde bölgesinde, göğüs, kaburga ve omurga kemikleri bulunur. Göğüs kemikleri kaburga kemiklerinin öndeki uzantılarının bağlantısı görevini yapar. Kısa kemik biçimindedir. Kaburgalarla beraber bir kafes oluşturup kalp, akciğer, karaciğer, öd kesesi gibi organları darbelere karşı korur. Kaburga kemikleri, yassı biçimdeki kemik türüdür. 12 çift olup sırt omurgasına eklidir. Bunlardan sadece 7 çifti önde göğüs kemiğine birer kıkırdakla bileşmiş, 8., 9. ve 10. çiftler ise kıkırdak uçlarla birbirine eklenmiştir. 11. ve 12. çiftler ise kısa yapılıdır. Neden böyle bir yapıya gerek görülmüştür, diye düşünülebilir: Solunum, bizim irademiz dışında geçekleşip devam eden bir olaydır. Nefes alış-verişini otomatik hale dönüştüren ise göğüs, kaburga kemikleri ile diyaframdır. Nefes alırken bu kemikler genişler, nefes verirken de daralır; yani hareket eder. Eğer kemikler yekpare olsaydı, bu organizasyon da olmayacaktı. Kurulan düzen ne kadar da bilinçli değil mi? Yaratan’ı bir kez daha düşünüp O’na teslim olmamız gerekmez mi?... Omurga kemikleri, vücudun dikliğini sağlayan ve iskeletin temelini teşkil eden kısa tip 33 adet kemikten oluşur. Omurgalar üst üste gelecek şekilde sıralanmış ve kıkırdak yastıklarla birbirine eklenmiştir. Eklemler omurgaya eğilip bükülebilme esnekliği vermiştir. Bu nedenledir ki, sporcular jimnastik oyunlarında, ters perende atma, ters 17 olarak ayak ve eller üzerinde yarım daire şeklinde köprü kurma hareketleri yapabilmektedir. Omurga kemiklerinin diğer bir görevi de, beyinden (merkezi sinir sisteminden) çıkan sinirlerin vücuda dağılımında koruma görevi yapmasıdır. Omurgaların ortası delik olup içinden omurilik (sinirler) geçer. Kol ve bacaklar bölümü: Kol kemikleri, kürek ve köprücük kemikleriyle gövdeye bağlanmıştır. Kolda bulunan kemikler, pazı, ön kol, dirsek ile el kemiklerinden ibarettir. El kemikleri, 27 kemikten oluşur. Günlük yaşantımızda bunların görev ve hareketlerini yakınen bilmekteyiz. Bacak kemikleri, uyluk, baldır, kaval ve ayak kemiklerinden ibarettir. Kalça kemiği ile gövdeye tutunur. Ayak kemikleri, 26 parça kemikten oluşur. Kemik yapısı, dışta beyaz, sarımtırak sert bir yapı; içte süngersi doku veya kırmızı ilikten oluşur. Uzun kemiklerde ilik kanalı denilen bir boşluk ve sarı renkli ilik bulunur. İskeletin üzerindeki kemiklerin birbirine birleştiği yere eklem denir. Eklemler, yaptıkları işlemlere göre, oynamaz eklemler, yarı oynar eklemler ve oynar eklemler olarak üç grupta toplanır. Örnek vermek gerekirse: a.Kafatası eklemleri oynamaz eklem, 18 b.Kıkırdak yastıklara dayalı omurga eklemleri, yarı oynak eklem, c.Kol ve bacak eklemleri oynar eklem grubundandır. Bu gruptaki kemiklerin yüzeyleri boş ve kemik uçlarında kıkırdak, aradaki boşlukta ise sıvı keseleri vardır. Bunlar kemiklerin hareket sırasında aşınmasını önler ve kemik uçlarının birbiri üzerinde kaymasını sağlar (16). Görüldüğü gibi sistem, en küçük ayrıntılarına kadar düşünülüp oluşturulmuştur. Yürüyüp koşmamız, eğilip kalkmamız, tutup çekmemiz, el açıp dilekte bulunmamız gibi birçok hareket ve davranışlarımızı bizlere kolaylaştıran Yaratan’a ne kadar şükretsek yine de karşılığı ödenmiş olmaz. Kaslar: Biz hareket etmeyi kaslar yoluyla sağlarız. Çünkü organların hareketi, ancak kaslar sayesinde gerçekleşir. Kaslar, gördükleri işlere göre iki grupta toplanır: a) Çizgili kaslar, iskelet ve deri kaslarıdır. Özelliği isteğimizle hareket etmiş olmasıdır. Kalbin kası, çizgili kas türünden olmasına rağmen bu kavramın dışındadır. Çizgili kaslar, iskelete yapışmış olarak bulunur. Bunlara halk arasında et denir. b) Düz kaslar, isteğimiz dışında hareket eden kas grubudur. Bu gruba bağırsak kasları örnek teşkil eder. İrademizin dışında sinir sistemine bağlı olarak yavaş ve seri olarak hareket eder. 19 Organları harekete geçiren kaslar ise, kasları da hareket ettiren sinirlerdir. Kasların kasılma ve gevşeme hareketleri süresince bir enerji harcanır. Vücudun ısısı da artar. Harcanan enerji, kaslarda depo edilen glikozun oksijen tarafından yakılması sonucu elde edilir. Kaslarda oluşan kimyasal olaylar neticesinde oksijen azaldıkça kasta laktik asit birikir ve kasın yorulmasına neden olur. Dinlenirken alınan oksijen laktik asitle birleşerek enerji elde edilir ve kas hücrelerinde depolanır (16). Burada cereyan eden kompleks kimyevi olaylara dikkat edildiğinde yüce Rabbimizin koyduğu düzenin ne kadar mükemmel olduğunu anlamada güçlük çekilmez. Zaten, Allah’ın insanlara lütfettiği hangi olanağı göz ardı edebiliriz ki!... 4. DOKUNMA DUYU ORGANIMIZ – DERİ İnsan vücudunu dış etkenlerden koruyan organımız deridir. Elbise gibi bütün bedenimizi sarar ve vücut ısısını korur. Bu görevinin yanında dış ortamın, sıcak-soğuk, sert-yumuşak, hafif- ağır, basınç gibi özelliklerini algılamamıza da yardımcı olur. Diğer bir ifadeyle deri, dokunma duyu organı olma yeteneğine de sahiptir. Bütün bedenimizi örten deri, iki tabaka halindedir. Dış deri genelde ölü doku hücrelerinden oluşur. Üzerinde kıl ve tüyler ile el-ayak parmak 20 uçlarında tırnakları da barındırır. İnsana renk veren hücreler de bu tabakada bulunur. Alt deride, ter bezleri, sinir uçları, kılcal damarlar ile alt ve üst deriyi besleyen yağ tabakası bulunur. Ter bezleri, gözenek denilen birer kanalla dışarıya açılır. Bedenin hareketliliği sırasında normalin üzerindeki sıcaklıklarda ter bezlerinin soluması sonucu terleme olayı meydana gelir. Dış derideki ölü hücreler, dıştan gelip yapışan tozlar ile yağ ifrazatı birleşince kir dediğimiz ve insan sağlığına zararlı kimyevi bir madde oluşur. Bunun atılması, ancak yıkanmakla mümkün olabilmektedir. Bu nedenle İslâm dini, temizliğe büyük önem vermiş, beş vakit namaz için aptes almayı, Cuma namazı öncesi, cinsel ilişki sonrası ve yolculuk dönüşünde de boy aptesini gerekli görmüştür. Yukarıda belirtildiği gibi derinin en önemli özelliklerinden biri de, dokunma duyusu organı oluşudur. Dokunma duyu hücreleri özellikle el, parmak uçları ile yüzümüzde yoğun olarak bulunur. Dokunma hissi ile dış varlıkları algılar ve tanırız; tehlikelere karşı önlem alırız. Dikkat edilirse bedeni oluşturan her organ birden fazla görevlerle sorumlu tutulmuştur. Bunlardan biri de el parmaklarıdır. Hem dokunma duyusuna sahip, hem de kendisine özgü parmak izleriyle başkalarından ayırt edilmektedir. Bu özel durum, hırsızlık ve cinayet olaylarında tanık olarak öne çıkmaktadır (16). 21 İki tabaka halinde vücudumuzu örten derinin sağladığı kolaylık ve faydalar yanında sevgi dolu bakışlara cazibe oluşturan ten ve yüz güzelliği, parmak uçlarına nakşedilen ayrıcalı çizgiler, bizlere, Allah’ın her şeyi yaratmaya muktedir olduğunu gösteren önemli birer tanık değil midir? 5.GÖRME DUYU ORGANIMIZ – GÖZ Bilindiği gibi göz görme duyu organıdır. İnsanın dünyaya açılan penceresidir. Normal bir insanda iki göz vardır ve kafatasının içindeki göz çukurlarına yerleşmiştir. Gözün görevi, varlıkların renklerinin, biçimlerinin ve hareketlerinin algılamasına yardımcı olmaktır. a.Göz Tabakaları Göz yuvarsı biçimde iç içe geçmiş üç tabaka ile sıvı ve yarı sıvılardan oluşur. En dıştaki tabakaya “sert tabaka” denir. Göz akı da denen bu tabaka sağlam ve kalın bir dokuya sahip olup rengi beyazdır. Gözün ön tarafına rastlayan bölümü hafif bir şişkinlik yapar ki, bu da ışığın göze girmesini sağlar. İkinci tabakaya “damar tabaka” denir. Bu tabaka, üç bölümden oluşur: “Koroid” (damarlardan meydana gelmiştir), gözün ışık durumuna göre ayarlanmasını sağlayan “silver cisimler” ve “iris”. İrise, göz bebeği de denir. Ortası deliktir ve fazla ışıkta küçülüp az ışıkta ise büyümek suretiyle ışığın 22 normal ölçüde algılanmasına yardımcı olur. Göz bebeği (iris)’in rengi, ırk ve soydan gelen kalıtım ile her insanda değişiklik gösterir. Üçüncü tabakaya “ağ tabaka” (retina) adı verilir. Bu tabaka, sert tabaka ile damar tabakasını delip gelen sinirlerin yayılması ve sinir hücrelerinden oluşur. Işığa karşı duyarlı tabakadır. Bu üç tabaka ile çepeçevre çevrilen gözün içi, yapışkan ve saydam bir sıvıyla doludur. Bu sıvı, kan dolaşımı ile devamlı olarak yenilenerek işlevini sürdürür. Gözün arka bölümünde ise sarı benekler ile görme sinirleri yer almıştır. Bu sinirler, beyne ulaşıp görme olayının gerçekleşmesine yardımcı olur. b.Görme Olayının Gerçekleşmesi Buraya kadar gözün doku yapısı ve bölümlerine özet olarak değinildikten sonra önemli olan görme olayının nasıl gerçekleştiği konusunun incelenmesidir. Cismin görüntüsü ışık yoluyla saydam tabakaya akseder. Önce göz bebeğinden, arkasındaki mercekten kırılarak geçip gözü dolduran sıvı içerisinden yoluna devamla arka kısımdaki odak noktasına ulaşır. Sarı benek denen bu bölge ışığa hassas hücrelerden oluşur. Odak noktasında şekillenen cismin görüntüsü ters yönde oluşur. Ancak, görme sinirleri aracılığı ile beyne ulaşırken gerekli düzeltme yapılarak ters görünüm düzeltilerek normal görüntü sağlanmış olur. Öncelikle belirtelim ki, görme olayı, basit olarak ifade edilen bilgilerle 23 sınırlı değildir. Daha kapsamlı ve dokular arası bir işbirliği sonucu oluşur. Odak noktasına akseden ışık enerjisine dayalı cismin görüntüsü, görme sinir hücreleri tarafından elektrik mesajları haline çevrilip beyindeki görme ile ilişkili merkezi sinir sistemi bölgesine iletilir. Cismin görüntüsünün burada meydana gelmesi, fevkalâde ve insanı hayrete düşüren bir organizasyon sonucudur. Böylece gözün bir defa kapatılıp açılmasında karşımızdaki cismi, aslına uygun şekil ve renkte anında görebiliriz. Göz, çok hassas ve dış etkenlere karşı özenle korunması gereken organımızdır. Bu nedenle, dünyaya gelen her normal bebekte gözlerin korunabilmesi yönünden kaşlar, göz kapağı ve kirpikler, devamlı nemli kalabilmesi için de gözyaşı bezleri yaratılmıştır. Hepsinin ayrı görev ve etkinliği vardır. Kaşlar, alından akan terlerin göze ulaşmasını engellerken fazla ışığı emerek gözün olumsuz yönde etkilenmesini de önler. Kendi irademiz dışında görev yapan göz kapakları ve üzerindeki kirpikler de dışarıdan göze gelecek toz ve darbelere karşı gözü korur. Göz kapaklarının açılıp kapanmasını kolaylaştırmak için gözlerin devamlı nemli olması gerekir. Bu gereksinme de, alın kemiğinin içindeki bir çukurda yer alan gözyaşı bezleri ile göz kapakları iç kısmında yaratılan yağ bezleri tarafından yıkamayağlama şeklinde işlev yerine getirilir. Şimdi bu oluşumlara bakıldığında gözün, ruhun dünyaya açılan bir penceresi, dünya varlıklarını hayranlıkla seyredebilme olanağını veren ve aynı zamanda yaşama süresinde ihtiyaçlarımızın 24 karşılanmasına yardımcı olan önemli bir organımız olduğunu ifade edebiliriz. Dünyada hiçbir oluşum, sebepsiz olarak ortaya çıkmaz. Mutlaka bir ilki ve yapıcısı vardır. Göz de, Allah’ın insana lütfettiği bir nimettir. O’nun belirlediği düzen içerisinde oluşup işlevini devam ettirir ve yaşamamızı kolaylaştırır. Nitekim Kur’an-ı Kerimde Yüce Rabbimiz: “... Ki, yarattığı her şeyi güzel yapan, insanı yaratmaya da çamurdan başlayan O’dur. Sonra O, bunun soyunu hakir (değersiz) bir sudan oluşan nütfeden yapmıştır. Sonra onu düzeltip tamamladı. İçine ruhundan üfürdü. Sizin için kulaklar, gözler, gönüller yarattı. Ne az şükredersiniz.” (Secde Sûr./7,8,9) buyurarak gözlerin önemini belirtmiştir. Öyleyse, Allah’ın hangi yarattığını görmezlikten gelip yalanlayabiliriz! Genelde maddi varlıkların durumlarına dikkatle bakıldığında, sebepsiz veya boş yere değil, hepsinin ayrı ayrı bir veya birden çok görev ve yaratılış amaçlarının olduğu görülür. Örneğin, kuş derken, bir gaga, iki ayak, iki kanat, gövdesi kendine özgü tüylerle kaplı, havada uçan bir hayvan türü aklımıza gelir. Birinci özelliği uçabilmesidir. Ancak bütün kuş türünde bu özelliği göremeyiz. Deve kuşunun da iki ayağı, iki kanadı var; gövdesi de tüyle kaplı. Fakat diğer kuşlar gibi yüksekten uçamaz. O, yerde koşar; hızını arttırmak için de kanatlarından yararlanır. Allah onu uçmak için değil, hızlı koşmak için yaratmıştır. c.Gözün Görevleri 25 Yaratılış itibariyle gözün birinci görevi, dünya varlıklarının renk, şekil, büyüklük-küçüklük durumlarını görerek tanımamızı sağlamaktır. İkincisi ise, canlı varlıklarla ve özellikle diğer insanlarla iletişim kurarak duygu ve düşünceleri karşı tarafa aktarmaktır. Sağlıklı olsa bile normal bir göz, dünya varlıklarını tümünü görebilme yeteneğine sahip değildir. Canlı veya cansız bazı varlıkları göremez. Çünkü göz, ışık dalga boyu 400 milimikron ile 700 milimikron arasındaki ışık dalgalarını görebilmektedir. Diğer bir ifadeyle kırmızıdan mora kadar renkleri algılayabilmektedir. Bu nedenle, kızıl ve mor öte ışınları, tedavi amaçlı kullanılan röntgen ışınlarını göremeyiz. Ayrıca atom ve hücreyi de çıplak gözle göremeyiz (16). Gözün ikinci önemli görevi ise iletişimdir. Özellikle insan, değişik bakışlarla duygu ve düşüncelerini karşı tarafa aktarır. Sevgi ve sempatisini gülerek; kızgınlık ve öfkesini, kaşlarını çatıp dik dik bakarak; üzüntüsünü de gözyaşı akıtarak anlatmaya çalışır. Bu özellikten dolayı birçok atasözü ve deyimler Türkçe’mize girip kültürümüzü zenginleştirirken, konuşmalarımızı da daha anlamlı hale getirmiştir. Örneğin, göz kamaştırıcı, göz koymak, gözleri fıldır fıldır, gözü aç, gözü tok, gözü pek, gözü üstünde, gözü tutmak, göz ardı etmek, gözden düşmek, gözüne kestirmek, gözünün içine baka baka yalan söylemek, göz gözü görmemek gibi. Bütün bunlar yaşantımızda göze verilen önemi belirtmektedir. Gözle yapılan iletişim, şairlerin şiirlerinde konu edilmiş, sevgililer arasında bir tür konuşma biçimi olarak algılanmıştır. İki sevgili 26 arasında bakışla yapılan iletişimi şair şöyle dile getirir: “Bir bakış bir bakışa, neler neler anlatır; Bir bakış sevgilisini, hem güldürür hem ağlatır.” Diğer bir şair arkadaşımda duygularını şu dizelerinde ifade eder: “Gözlerinden seyrediyorum1 Kars’ı, Edirne’yi, Adana’yı, İstanbul’u, İzmir’i Ankara’yı Kar altında, o eşsiz pitoreskte Vatanım Türkiye’yi!” d. Göz Değmesi Göz, yalnız sevgi ve öfke iletişimi yapmaz. Bunlarla beraber kıskançlık ve haset gibi düşüncelerin iletişimine de aracı olur. Bu yönü itibariyle haset eden kişi toplumda hoş karşılanmaz. Çünkü zararı başkalarını da etkiler. Bu nedenle, konunun ayrıntılarıyla incelenmesi önem arz eder. Kıskançlık ve haset gibi kötü düşüncelerin karşı tarafı etkilemesi olayı, toplumumuzda “nazar değdi veya gözü değdi” şeklinde ifade edilir. Bazı çevreler nazar olayını, hurafe olarak kabul eder; gerçek dışı bir inanç olduğunu ileri sürerler. Bilinçli Müslümanlar ise doğruluğuna inanırlar ve bundan korunmaya çalışırlar. Gerçekte göz değmesi olayı var mıdır, yok mudur? Bu soruyu, tarihi olaylar ve bilimsel 1 Em. Hv. Alb. Mehmet Ali ULUÇAY. 27 çalışmayı örnek vererek yanıtlamak daha inandırıcı olacaktır. (1) Hz. Peygamber (S.A.), Mekke’den Medine’ye göç edip İslâm dinini burada yaymaya çalıştığı sırada Esed Oğulları Kabilesi içinde gözü keskin adamlar vardı. İçlerinden biri Rasûlüllahı da nazara uğratmaya çalıştı. Fakat Allah’ın korumasıyla nazarı etkili olamadı. Olay, vahyedilen şu ayetle Peygamberimize duyuruldu: “Hakikat, o küfr edenler (müşrikler) zikri (Kur’an-ı) işittikleri zaman az kaldı seni gözleriyle yıkacaklardı. Hâlâ da (kin ve hasetlerinden) O, <mutlaka bir mecnundur> diyorlar. (Kalem Sûr/51). (2) Mekkeli müşrikler ile Medineli Müslümanlar arasında üçüncü kez yapılan savaş Hendek Savaşı’dır. Bu savaş, İslâmiyet’in Medine’de hızlı yayılması üzerine geleceklerinden endişeye düşen Yahudi kabileleri temsilcileri Mekke’ye gidip el-birlik Müslümanlarla savaşmak teklifinde bulundular. Bunu fırsat bulan Mekkeliler savaş için hazırlıklara başladılar. Haber Hz. Peygambere ulaşınca hemen ashabını toplayıp durum muhakemesi yaptı. Ortaya konulan öneriler değerlendirilip düşmanın muhtemel saldırılarına karşı hendek kazılarak şehrin savunması teklifi uygun görüldü. Hz. Peygamber, savaşçıları 10’ar kişilik gruplara ayırıp her gruba bir bölümün kazılma görevini verdi. Altı günde 5.5 km uzunluğunda hendek kazıldı. Hendeğin en ve yüksekliği, bir atlının geçemeyeceği yükseklikte idi. Üç bin kişinin çalıştığı bu yerde Selman-ı Farisi de vardı. Kendisi güçlü kuvvetli bir delikanlı idi. 28 Kendisine ayrılan bölümü herkesten önce bitirince dikkatler üzerine çekildi. Kendisini izleyen Kays b. Ebi Sa’saa’nın ona hayret dolu gözü değdi ve Selman hendeğin içine yığılıp kaldı. Durum Peygamberimize haber verilince, “Kays b. Ebi Sa’saa’ya uğrayınız, bir kapta aptes alsın ve aptes suyu ile Selman yıkansın” buyurdu. Kays’ın aptes suyunu Selman’ın üzerine döktüklerinde hemen sıçrayarak ayağa kalktı (12). (3) Hz. Peygamberimiz döneminde Medineli Müslümanlardan Amir İbn Rabia, Selh İbn Huneyf adındaki adamı yıkanırken görmüş ve demiş ki: “Seni bugünkü gibi görmedim. El değmemiş cariye gibisin.” Az sonra Selh İbn Huneyf’in başı dönüp yere düşmüş. Onu Rasûlullâh’ın yanına getirmişler ve Peygamberimiz: “Bu konuda kimin göz değdirdiğini iddia ediyorsunuz?” demiş. Onlar da Amir İbn Rabia’nın dediklerinde, Rasûlullâh (S.A.) buyurur ki: “Sizden biriniz kardeşini neden öldürsün? Sizden biriniz kardeşinde hayretini gerektiren bir şey görürse, ona bereketle dua etsin.” Sonra su istemiş ve Amir’e abdest aldırarak abdest suyunu Selh’in üzerine döktürmüş. Böylece Selh kendine gelip sağlığına kavuşmuş. (4) Hz. Ali’den nakledilen bir hadiste Peygamber Efendimiz şöyle buyurmuştur: “Cebrail (a.s.), Ey Muhammed, senin yüzünde gördüğüm bu üzüntü nedendir? der. (Hz. Peygamber), Hasan ve Hüseyin’e göz değdi.” Bunun üzerine Cebrail (a.s.) buyurdu ki: “Göz değmesi doğrudur, çünkü göz haktır. Sen onları şu sözlerle Allah’a sığındırsaydın olmaz mıydı? – Allah’ım, yüce saltanat sahibi, 29 ezeli lütuf sahibi, şerefli yüz sahibi, kabul edilmiş duaların ve tamamlanmış kelimelerin sahibi, (Hasan ve Hüseyin’i) cinlerin nefeslerinden ve insanların gözlerinden sağlıklı kıl- dedi.” Peygamber Efendimiz bu duayı okuyunca çocuklar yattıkları yerden kalkıp oynamaya başlarlar. Bunun üzerine Rasûlullâh şöyle buyurur: “Siz de kendinizi, eşlerinizi ve çocuklarınızı bu dua ile koruyunuz. Çünkü onun gibi bir dua ile hiçbir kimse korunmamıştır.” Peygamberimizden nakledilen diğer hadisler de şöyledir: - Cabir İbn Abdullah anlatıyor: Rasûlullâh (S.A.) buyurdu ki: “Göz haktır. Öyle ki, kişiyi kabre, deveyi kazana sokar.” - İbn Abbas anlatıyor: Rasûlullâh (S.A.) buyurdu ki: “Göz haktır. Eğer kaderin önüne geçen bir şey olsaydı, göz kaderin önüne geçerdi.” -Ebu Zerr anlatıyor: “Rasûlullâh (S.A.) buyurdu ki:“Göz Allah’ın izniyle kişiyi öylesine sarsar ki; kanat gererek yukarıya doğru çıkarır, sonra oradan yuvarlar.”(9) (5). Bir örnek de bilimsel çalışma sonucundan verelim: TÜBİTAK’ın 2005 yılı liselerarası proje yarışmasına 276 proje başvurur. En çok ilgi gören proje ise, Maltepe Coşkun Fen Lisesi öğrencisi Nur 30 KIPÇAK’ın laboratuar ortamında deneye dayalı “ nazar” konusundaki çalışması olur. Nur KIPÇAK bu çalışmasında, nazarın fiziksel gerçek bir olay olduğunu, yaptığı bilimsel deneylerle ortaya koyar. Şöyle ki; Nazar değecek obje olarak hassaslığıyla tanınan menekşeleri 5 adet saksıya yerleştirir. İlk 4 saksının üzerine de birer nazar boncuğu takıp karşılarına da gruplar halinde öğrencileri oturtur. gözlü, A grubundaki öğrencileri, mavi ve yeşil B grubundaki öğrencileri, koyu renk gözlü, C grubundaki öğrencileri,(renkli-koyu) karışık gözlü olanlardan seçer. D grubundakilerin ise gözleri bağlıdır. Böylece nazarın, parapsikoloji güç olarak maddeyi etkilemesi ele alınır. Bu öğrenciler 3 ayrı seansta 5’er dakika boyunca menekşelere baktırılır. Onlar bakarken, seansın her dakikasındaki voltaj değişikliğinin, akupunktur iğneleriyle bağlanan elektrotlar aracılığıyla çiçeklerdeki organik maddeye etkisi ölçülür. Yapılan deneyden amaç, etkili bakış “kem gözler” sonucu çiçeklerin kan dolaşımını ne ölçüde etkileyip solmasına yol açıp açmadığını tespit etmekti. Uygulama sonucu şaşırtıcı olur: Menekşe, en çok mavi ve yeşil gözlülerin bakışından etkilenir; yani 31 organik madde geçişini durduran grup A grubu olur. Koyu renk gözlülerin bakışları daha az etkili olur . Gözü bağlı ekibin hayali bakışı ise nazar etkisi yapamaz ve başarısız kalır. Menekşeleri koruması beklenen nazar boncuklarının ise sadece ilk bakışta etkili olduğu ortaya çıkar.2 Bilindiği gibi insan bedeni biyoenerji üretmekte ve bunu beyin belirli frekanslı mikro dalgaya çevirip sistemin çalışmasında kullanmaktadır. Kalp atışları, mide kaslarının hareketi, gözdeki görme olayı, kulakla seslerin duyulması, yediğimiz besinlerin tadının algılanması gibi etkinlikler, sinir hücreleri ile beyindeki merkezi sinir sistemi arasındaki elektrik iletişimi sonucu oluşmaktadır. Beyindeki elektrik enerjisi bunlarla da sınırlı kalmayıp çevresine elektronlar yayarak kişiler arasında iletişim kurulmasını sağlamaktadır. Örneğin, bir kişi sokakta gezinirken birden sevdiği veya nefret ettiği şahsı hayal eder; birkaç adım sonra da onunla karşılaşır. Sevdiği kişi ise, “Şimdi seni düşünüyordum, karşıma çıktın” der. Aynı durum telefonla da yaşanır. Günlük hayatımızdaki bu ve benzer olaylar, insanın belirli frekanslı elektron yaydığı gerçeğini ortaya koymaktadır. Yine bu bağlamda, beyindeki dalgaları yönlendirerek bazı elektronik cihazları çalıştırma tekniği üzerinde bilimsel çalışmalar yapıldığını söyleyebiliriz. Hatta ABD Güney Karolina’daki Duke Üniversitesi sinir bilimcisi Miguel Nicolelis’in, maymunlar üzerinde gerçekleştirdiği deneyler 2 .İnternet aracılığıyla ( Nur KIPÇAK- nazar) 32 sonucunda, düşüncelere göre hareket eden bir araç geliştirildiği, maymunla aynı aparata bağlanan robot kolun, maymunun kol hareketini eş zamanlı olarak tekrarladığı bildirilmiştir. Bu tür gelişmeler bilim dünyasında yeni bir vizyon yaratırken, ünlü fizikçi Stephen Hawking gibi yaşamlarını yalnızca düşünce gücüyle sürdürebilenlerin, bundan böyle düşünceleriyle: - yazı dikte edebileceği, - robot hizmetçilere emir verebileceği, - tekerlekli sandalyeyi sürebileceği, - internette araştırma yapabileceği, - kol ya da bacak protezlerini yönlendirebileceği, ifade edilmektedir (4). Onk. Dr. Halûk NURBAKİ, “Huzur Reçetesi” isimli makalesinde aptes almanın yararlarını belirtirken şöyle demektedir: “Hiç abartmasız iddia ediyorum ki, bir gün gelecek inanmayanlar da aptes alacaklar. Zaten gusûl, bir bakıma bütün dünyada yaygınlaşmıştır. Abdest veya gusûl vasıtasıyla: 1. Vücutta biriken elektronlar atılır ve bunun verdiği gerginlik yok edilir. 2. Genel dolaşımdaki aksaklıklar giderilir ve ihtiyarlama hadisesi yavaşlatılır. 3. Vücuda ait koruma sisteminin temeli olan lenf dolaşımı, en yüksek seviyede çalışır. Statik Elektrik Dengesi: Sağlıklı bir vücudun temel yapısı, statik elektrik dengesiyle çok yakından alâkalıdır. Havanın elektriğinden plastik giyim eşyalarına ve mobilyalara 33 kadar birçok faktör, vücuttaki statik elektrik dengesini bozarak ciddi meselelere yol açar. Otomobilden inince veya bir koltuktan kalkınca, adeta canlı bir kondansatör gibi fazla elektronlarla dolarsınız. Bu durum sizde sinirlilikten tutun da, yüzünüzün kırışmasına kadar birçok rahatsızlığa yol açar. Bundan kurtulmanın çaresi ise abdest ve gusûldur. Bu yolla fazla elektronlarını atan birçok kimsenin bir bebek yüzü gibi taze ve nurlu bir çehreye sahip olduğunu, bugün hiçbir kimse inkâr edemiyor.” Günlük yaşamımızda orlon karışımı kazak veya yeleği üzerimizden çıkarırken oluşan elektrik şelalesini bizzat görmüşüzdür (14). Buraya kadar yapılan açıklama, tarihi ve kişisel örnekler, insanda elektrik enerjisinin bulunduğunu, dışına elektronlar yayıp düşüncelerini birer sinyalle belirli frekans üzerinden etrafına yaydığı gerçeğini belirlemektedir. Buna göre, gözü keskin (elektrik gücü daha yüksek) olan bazı kişiler, başkalarında gördükleri farklı mal-mülk, giyim-kuşam, güzellik veya hayranlık uyandıran başka bir ayrıcalıktan dolayı, kendisinde beliren kin, kıskançlık, haset ve hayranlık şeklindeki olumsuz veya olumlu duygularını karşı tarafa bakışlarıyla iletmesi sonucu “göz değmesi” denen olay meydana gelir. Bu kişi tanıdık çevreden veya aileden de olabilir. Bunun etkisinden korunabilmek için de: (1). Şahıs, ben bu işi yaparsam hiç kimsenin nazarı bana etkili olmaz düşüncesiyle hareket edip inancını güçlendirmesi gerekir. Bu maksatla; 34 (a). Kur’an-ı Kerim’in 113. Felâk ve 114. Nâs sûreleri okunmalıdır. Bu sûrelerde Allah, biz kullarına (düğümlere üfleyen üfürükçünün şerrinden, haset eden kişinin hasedinden, insana vesvese veren cin ve insan şeytanlarının kötülüklerinden) Allah’a sığınıp O’ndan yardım dilememiz tavsiye edilmektedir. (b). Yukarıda geçen Cebrail’in Peygamberimize öğrettiği duayı okumak gerekir. Böylece, güçlü bir inanç karşı tarafın haset ve hayranlık dolu sinyallerinin etkinliğini giderir. (2). Peygamberimiz döneminde, göz değmesi olaylarında, gözü değen kişinin aptes suyunun etkilenen kişi üzerine dökülmesi sonucu, iyileşme hali görülmektedir. Bilindiği gibi elektronlar insan bedeninde, özellikle yüz, eller ve ayaklar gibi organlar üzerinde yoğunlaşmaktadır. Vücudun dışına çıkıp güçsüzleşmiş elektronlar aptes alırken suya karışmakta ve nazardan etkilenen kişinin üzerine dökülmesiyle onun savunma sistemini harekete geçirip karşı tarafın kötü düşünceye dayalı sinyallerini etkisiz hale getirir. Aynen çiçek aşısında olduğu gibi... Aşı sıvısında güçsüzleştirilmiş çiçek hastalığı mikrobu bulunmaktadır. Kişiye aşı yapıldığında savunma sistemi harekete geçer ve dışardan gelecek çiçek hastalığı mikroplarına karşı vücudu korur. Göz değme olayı, genelde tanıdık çevrelerde ve küçük yerleşim birimlerinde daha etkili olmaktadır. Zaten gözü keskin kişinin gücünü, kötü düşüncelerine aksedebilmesi için böyle bir ortamın 35 oluşması gerekir. Tanımadığı kişiye karşı nasıl kıskançlık hislerini çoğaltabilsin. Bugünkü koşullar içerisinde göz değmesinden korunabilmekte en geçerli davranış, el sıkışmak, dost ve yakınlar için sarılıp yüz yüze değdirmek olacaktır. Çünkü elektronlar birbirini etkisiz hale getirecektir. Özellikle evde misafir kabul ederken, iş yerlerinde, sokak ve toplantı yerlerinde tanıdık kişilerle el sıkışmak, hem dostluğun güçlenmesine ve hem de muhtemel göz değmesinin önlenmesine yardımcı olması yönünden yararlı bir davranış biçimi olduğu düşünülmektedir. Ayrıca, kendisinde göz değme özelliği olduğunu bilen kişi bu durumunu etkisiz kılabilmek için hayranlığını “Mâşallah, Allah mübarek etsin; Allah daha çok versin” şeklinde karşısındakine iyi dilekte bulunmalıdır. Nitekim, Peygamber Efendimizin bu konudaki tavsiyeleri de şöyledir: - Bir adam: “Ya Rasûlullâh! Bizden biri kardeşine veya dostuna rastladığında, önünde eğilebilir mi?” diye sorunca, Nebi (S.A.V.) Efendimiz: “Hayır” buyurdu. “Elini öpebilir mi?” deyince yine: “Hayır” buyurdu. “Öyleyse elini tutup musâfaha (el sıkışma) eder mi?” deyince, “Evet” buyurdu. (Hadisi Tirmizî rivayet etmiştir. Riyâzüs-salihin Terc.2.cilt, Diyanet İşleri Bşk.yayını ) - Rasûlullâh (S.A.V.) Efendimiz: “İki Müslüman birbiriyle karşılaşıp da el sıkışırlarsa, ayrılmalarından evvel günahları bağışlanır” buyurmuştur. (Hadisi Ebu Davut rivayet etmiştir. Riyâzüs-sâlihin Terc.2.cilt, Diyanet İşleri Bşk.Yayını.). 36 6. İŞİTME VE DENGE DUYU ORGANIMIZ – KULAK a.Kulağın yapısı ve bölümleri: Kulak, işitme ve denge sağlama duyu organımızdır. İnsan başının sağ ve sol taraflarında olmak üzere iki kulak bulunur. Her biri, dış kulak, orta kulak ve iç kulak olmak üzere üç bölümden oluşur. Dış kulak, dışta kıvrımlı kepçeden (s) şeklinde bir delikle kulak zarına kadar uzanan bölümdür. Bu deliğe kulak yolu da denir ve üzerinde kıllar, kulak kiri bezleri bulunur. Dış kulağın görevi, dıştan gelen ses titreşimlerini toplayıp kulak zarına iletmesidir. Orta kulak, bezelye büyüklüğünde bir boşluktur. Giriş yönünde kulak zarı ve bu zarla temas halinde birbirine bitişik üç adet kemikçik ile yutağa açılan (östeki) borusundan oluşur. Bu üç adet kemikçiğe, benzemelerinden ötürü çekiç, örs ve üzengi ismi verilmiştir. Orta kulağın görevi, dış kulaktan gelip kulak zarını titreştiren ses dalgalarını kemikçikler aracılığı ile iç kulağa iletmektir. Dıştan gelen güçlü ses dalgalarının kulak zarına olumsuz etkisini azaltmak üzere yutaktan gelen hava, orta kulakta atmosfer basıncına eş bir ortam oluşturur. Böylece kulak zarı fazla ses titreşimlerinin yol açacağı tahribattan korunmuş olur. Atmosfer basıncının azaldığı dağlara çıkıldığında kulakta bir uğultu veya tıkanma gibi bir hal hissederiz. Bir müddet sonra uyum sağlanınca normal duruma 37 geçeriz. İşte bu olay, orta kulaktaki hava basıncının, dışarıdaki basınca eşitlenmesi gerçeğini açıklamaktadır. Nezle olduğumuzda kulaklarda doluluk hissi ve belirli derecede sağırlık bu nedenledir. İç kulak, bir sıvı içinde işitme ve denge sağlama aygıtlarından oluşur. Karışık yapıdaki kemik dolambacı ve zar dolambacı ses titreşimlerini elektrik mesajlarına çevirip beyne iletir. Kemik dolambacı, dalız, yarım daire kanalları ve salyangoz şeklinde isimlendirilen üç bölümden oluşur. Kulakla ilgili özet bilgi verdikten sonra işitme olayının nasıl gerçekleştiği konusuna değinelim: Kulak kepçesi, dışarıdan gelen ses dalgalarını toplayıp kulak zarına iletir. Tıpkı televizyon anteninin yaptığı işlev gibi… Ses dalgaları kulak zarını titreştirir ve bu titreşimler (çekiç, örs, üzengi) kemikçikleri aracılığı ile iç kulak sıvısına ulaştırılır. Titreşen sıvı bunu her tarafa dalgalar halinde yayar ve işitme yeri olarak bilinen salyangoz kanalına ulaşan bu dalgalar korti organını taşıyan taban zarının telciklerinden bir kısmını titreştirir. Titreşen telcikler işitme hücrelerini yukarı-aşağı oynatır. Duyu sinirlerinin alıcı uçları bu titreşimleri elektrik mesajı haline çevirip beyindeki işitme merkezine iletir. Böylece işitme olayı gerçekleşmiş olur (16). b.Yüksek Sesin Sağlığa Olumsuz Etkisi: 38 Sesler “desibel” ile ölçülür. Desibel, sesin şiddetini ölçen bir ölçü birimidir. En hafif ses 1 desibeldir. Hafif bir rüzgârla hışırdayan yaprağın çıkardığı ses ise ortalama 12 desibeldir. Desibel, kısaltma olarak “db” şeklindeki harflerle ifade edilir. Gürültünün işitme organlarımız için çok zararlı olduğu bilinmektedir. Genellikle erginlik dönemine girişte işitmemiz en üst seviyede iken yaşlandıkça, bu duyumuzun etkinliği azalır. Bu azalışı hızlandıran faktörlerden birisi de, içinde bulunduğumuz gürültülü ortamdır. İşte bu nedenle günlük hayatımızda karşılaşabileceğimiz bazı seslerin desibel olarak miktarının bilinmesinde yarar görülmüştür: Tam sessizlik : 0 db Çim biçme aleti : 90 db. Fısıltı : 15 db. Araba kornası :110 db. Normal konuşma :40-60db. Jet motoru :120 db. Horlama : 85 db. Havai fişek sesi :140 db. 85 desibelin üzerindeki ses şiddeti, duyma kaybına yol açabilir. Bulunduğunuz ortamda yanınızdakiyle konuşurken gürültü yüzünden duyurabilmek için bağırmak zorunda kalıyorsanız, duyduğunuz ses 85 db. üzerinde demektir. Böyle bir ortamda uzun süre kalmak kulakta duyu kaybına neden olur. Özellikle 140 desibelin üzerinde ses 39 şiddetine maruz kalmak, duyu organında ani hasar meydana getirebilir (18) İşte bu nedenle işveren-işçi arasında yapılan toplu sözleşmelerde gürültüden kaynaklanan “meslek hastalığı” konusuna yer verilmektedir. Kulağın yapısı ve duyma olayının nasıl gerçekleştiğine yukarıda değinildiği gibi dış kulaktan gelen ses titreşimleri, iç kulak işitme sinirlerini uyararak beyine gider. Aşırı ses iç kulaktaki sinir uçlarını öldürür. Aşırı sese maruz kalma süresi uzadıkça daha fazla sinir ucu ölür. Bu da işitme kaybına yol açar. Ölen sinir uçlarını tekrar düzeltmek mümkün olmadığı için, aşırı gürültünün vereceği hasar da kalıcı bir hal alır. (x)2 Yüksek ses, işitme organımıza olan zararı yanında ayrıca insanda yorgunluk ve sinirlilik gibi bir hal oluşturup sağlıklı yaşamayı olumsuz yönde etkiler. Örneğin, yakınınızda bir çocuğun ince sesli çığlık atması, sinirlenip tepkinize yol açması gibi (32). Kur’an-ı Kerimde, Semud Kavmi’nin yaptıkları kötülüklerinden dolayı yüksek bir sesle azaba uğratıldığı, hepsinin diz çökerek öldükleri (Hud Sûr/67) ifade edilmektedir . 2 (x) Opr.Dr. Tamer Haliloğlu,”Gürültü Kirliliği Sağırlığa Yol Açabilir”, 1 Ocak 2006 T. BUGÜN Gazetesi Melodi eki sf.5 40 c.Vücudun Dengesi Kulağın diğer bir görevi de, bedenin dengesini sağlamaktır. İç kulakta, kulak sıvısıyla dolu yarım daire şeklinde üç organ vardır ( yarım daire kanalı, hortumcuk ve çuvalcık). Bunların uçlarında boşluğa açılan ampuller bulunur. Ampullerin üzerinde de denge hücreleri yer almış olup vücut hareketlerine paralel olarak ileri-geri hareket ederler. Bu hareketleri esnasında kendilerine bağlı denge sinirlerini de uyarırlar. Bu sinyaller beyine ulaşınca beyinde hareketleri dengeli bir şekilde yürütür. Denge kurma mekanizması, diğer organlarla işbirliği içerisinde işlevini yapar. Denge organının antenleri göz, boyun, göğüs kaslarını ve onlara bağlı organları harekete geçiren sinir telcikleri ile komplike bir sisteme bağlıdır. Bu nedenle dengenin her bozulmasında, başın ve gözlerin konumu da değişir. Yapılan araştırmalar denge sisteminin uyarılması, hem kişiye bir rahatlık verirken hem de ileriye dönük olaylar karşısında daha dayanıklı olabilme yeteneği kazandırır. Örneğin, her anne-baba ağlayan yavrusunu kucaklarına alır sallamaya veya hoppala yapmaya çalışır. Bebeğin ağlaması kesilir; çünkü böylece denge sistemi uyarılmış ve zevk vermiştir. Denge sisteminin uyarılması bebeklerde olduğu gibi yaşlılar için de geçerlidir. Onların yaptıkları spor ve egzersizler, bedenlerinin gevşemesi sonucu rahatlık hissetmelerine neden olur. İnsandaki denge sistemi, beynin en erken olgunlaşan bölümlerinden biridir. İnsan bu sistem sayesinde yürüyor, koşuyor, yatıp 41 kalkıyor. Çeşitli akrobatlık hareketleri, aletli ve aletsiz jimnastik oyunlarını yine bu sistemle dengeli olarak yapabiliyor (27). 20 ila 20,000 frekans arasındaki seslerin kulağın üç bölümünde üç aşamadan geçip elektrik mesajı olarak beyne ulaşması ve işitme olayının meydana gelmesi, fevkalâde bir organizasyon sonucudur. Bütün bu oluşumlara tanık olduktan sonra, Rabbimizin üzerimizdeki güç ve etkinliğini nasıl yalanlayabiliriz ki? Bütün evren denge üzerine kurulmuş ve devamlılığı sağlanmıştır. Canlıların hücre, maddenin ise atom olan en küçük parçasında dahi denge unsuru görülmektedir. Bu, yaratıcının değişmez kanunudur. İnsanın hareketi, iç kulaktaki denge sisteminin uyarılarıyla işlerlik kazanır. Sistemdeki beklenmeyen bir arıza insanı yere düşürüp hareketsiz kılar; yaşayan ölü durumuna getirir. Yaşamamızı kolaylaştıran bütün bunların Allah’ın birer lütfu olduğunu kabul etmemede inat edenlerin aklî dengelerinden kuşkulanmak gerekir. Çünkü onlar, insanın doğa tarafından yaratılıp yaşatıldığını savunurlar. Bu düşünceleriyle de onlar, ancak kendilerini ve yandaşlarını aldatabilirler. 7. KOKU ALMA DUYU ORGANIMIZ – BURUN 42 Burun, bilindiği gibi hem solunum faaliyetinde çalışan ve hem de koku alma özelliği olan duyu organımızdır. Burun kemiği ve kıkırdaktan oluşan burnumuzun alt kısmında dışa açılan ve üzerinde kıllar bulunan iki deliği vardır. Bu kılların görevi ise, solunum esnasında içeri giren havadaki toz ve kirleri tutmaktır. Ayrıca deliğin iç kısmı ise sümüksel zarla kaplanmıştır. Burnun içini nemli tutan sümüksü zarın altında kan damarları ve koku alma sinir uçları bulunur. Koku alma sinirleri daha çok burun boşluğunun tavan kısmında toplanmıştır. Havaya dağılan koku cisimleri, burnun iç kısmındaki koku alma sinir uçlarına çarpınca buradan beyne iletilir ve koku alınmış olur. Burunla ilgili bu özet bilgiden sonra koku alma duyusunun nasıl gerçekleştiği konusuna değinelim: Doğayı yaratan güç, varlıkları tanımak, onlarla ilişkide bulunmak üzere yaratılanları bazı özelliklerle donatmıştır. Büyüklük- küçüklük, uzunluk-kısalık, insana faydalı-faydasız oluşu, renkli-renksiz, güzel kokulu-pis kokulu, gibi… Böylece cisimlerden dağılan koku zerrecikleri burundaki sümüksel zara çarparak zardaki sıvı ile birleşir. Kimyasal bileşik haline dönüşen sıvı, koku alma sinir uçlarını uyarır. Duyu sinirleri aracılığı ile uyarılar, beyindeki koku alma merkezine iletilir ve koku alınmış olur. 43 Bazı kokular vardır ki, koklayana rahatlık ve zevk verir, ruhsal yaşamını güzelleştirir. Sinir ve öfkelerini yatıştırır, yorgunluğu giderir. Yiyeceklerine lezzet katar. Bunlar, insanın yaşamını güzelleştirdiği kokulardır. Bazı kokular da, hoşa gitmeyen, koklayanı kendinden uzaklaştıran özelliğe sahiptir. Diğer bir ifadeyle pis kokulardır. Genelde pis kokulu olanlar da insan sağlığına zararlı olan cisimlerin kokusudur (16). İnsanın doğada bin bir çeşit kokuları algılayıp yaşamını güzelleştirenleri seçmesi, pis kokulardan uzaklaşması bu duyu organımızla mümkün olmaktadır. Bu gerçeklere bir daha dönüp baktığımızda Allah’ın bizler için yarattığı hangi imkânı görmezlikten gelebiliriz? 8. TAT DUYU ORGANIMIZ – DİL Bu bölümde, konuşmaları şekillendiren, ağza giren lokmaları evirip-çevirip yutulmasını kolaylaştıran ve yenen besinlerin tadı ile yaşamımızı zevkli hale getiren “dil”den söz edilecek. Dil denince ağızda sadece bir et parçası olarak görülmemeli. Onun o kadar çok becerisi var ki, bütün duygu ve düşünceler bununla sözcüklere dönüşüp bir anlam kazanır. Dil vardır, güzel sözlerle sevgi bağı oluşturur. Dil vardır, kötü ve çirkin kelimelerle düşmanlık kazandırır. Ne demişler? “Kılıç yarası 44 iyileşir de, dil yarası iyileşmez...” “Tatlı söz yılanı deliğinden çıkarır...” “İnsanın başına ne gelirse, ya elinden ya da dilinden...” Bütün bunlar konuşma kültürümüzü zenginleştiren dil ile ilgili deyimlerden bir kaçıdır. Dil, içindeki kaslar sayesinde esnek bir hareket yeteneğine sahiptir. Bu nedenle de sindirim faaliyetinin önemli bir organıdır. Dolayısı ile yenen yemekler dil tarafından ıslatılıp çiğnenir ve yutulması sağlanır. Dilin bu yeteneği yanında ayrıca bir de tat alma görevi vardır. Besin maddelerinin tatları acı, tatlı, tuzlu ve ekşi olmak üzere başlıca dört gruba ayrılır. Bu nedenle besinlerin tatları birbirinden farklıdır. Değişik yapıdaki besinlerin tadını, aynı zamanda tat duyu organı olan dilimizle algılarız. Dilin üzerinde görülen kabarcıkların içinde tat tomurcukları bulunur. Bazı tomurcuklar sinirlerle merkezi sinir sistemine bağlanmıştır. Ağza alınan besinler, tat tomurcuklarını uyarır ve özelliği beyne iletilir. Beynin komutu ile tükürük bezleri salgı salmaya başlar ve besinler çiğnenirken ıslanmış, sindirim için de ilk faaliyet başlamış olur (16). Tat alma tomurcuklarının diğer bir özelliği de, görme ve koklama suretiyle de algılama yapmalarıdır. Lokanta ve tatlıcı dükkânları vitrinlerinde sergilenen yemekler ve tatlıları uzaktan görmek suretiyle tükürük bezlerinin salgı salmaları bunun bir kanıtıdır. Tat alma tomurcukları, genelde dil üzerinde, ancak yetişkin insanlarda dilin ucunda, yanlarında ve 45 boğaza doğru dilin kökü bölümlerinde bulunur. Bu bölgeler ise, yemek yerken besinle en çok temas eden yerlerdir. Bebekte ise durum tamamıyla farklıdır. Tat tomurcukları dilin ortasında oluşmuştur. Neden böyle diye bir soru akla gelebilir. Yanıtı, yine şu soru ve cevaplarda aranmalıdır. Bebek ne ile beslenir? Anne sütü ile. Anne sütünü nasıl alır? Anne memesini emerek! Annenin memesi dilin neresiyle temas eder? Dilin ortası ile. İşte bu nedenle bebekte tat alma tomurcukları önce dilin ortasında oluşur. Emme süresi bitip yemek yemeye başlayınca tat alma tomurcuk yerleri de değişir. Böylece dilin ortasındaki tomurcuklar, işlevini kaybedip besinlerin temas halindeki diğer bölgelerde gelişmeye başlar (27). Dikkat edilecek diğer bir konu da yeni doğmuş bebeğin anne memesini emmede gösterdiği bilinçli hareket tarzıdır. Bebek anne karnında iken göbek bağı aracılığı ile, doğum sonrası ise süt emme suretiyle beslenmektedir. Emme işlemi olabilmesi için dilin meme ucunu saracak şekilde bükülmesi ve sütün çekilmesi gerekir. Henüz meme ile ilk tanışan ve hiçbir şeyden haberi olmayan bebeği bu şekilde kim eğitebildi? Ne dersiniz!. Başka bir ilginç olay da bebeğin doğumundan itibaren beslenmesinde gerçekleşen olağanüstü oluşumlardır. Şöyle ki; bebek doğunca annenin hipofiz bezi, yüksek miktarda “prolaktin” denilen hormon salgılamaya başlar. Bu hormon kan akışıyla memelere ulaştığında süt hücrelerini uyarır. Bu 46 hücreler de kandaki besin maddelerini emer ve bunu süt üretiminde kullanır. Bu süreç zaman aldığı için doğumdan birkaç gün sonraya kadar memelerden “kolostrum” denen ince beyaz sıvı gelir. Süt gibi kolostrum da besleyicidir. Ayrıca bol miktarda yağ ve antikor içerir. Bu özelliğinden dolayı da ilk defa çalışacak sindirim sistemi organlarına işlerlik kazandırır. 2-3 gün sonra normal süt akışı başlar. Bebeğin süt emme sıklığına göre süt üretimi de artar. Bebek emmeye başlayınca, meme başlarının gönderdiği hissi uyarılarla hipofiz bezinden “oksitosin” adında başka bir hormon salgılanır. Bu hormon memelere ulaştığında, sütün depolandığı boşlukları çevreleyen hücreleri kasar ve sütün kanallara akmasını sağlar. Bütün bunlar 30-60 saniye gibi kısa bir sürede gerçekleşir. Refleks olayı devreye girdiğinde, çocuğun ağlaması dahi süt akışını başlatabilir. Yeter ki, anne strese girmiş olmasın. Anne sütü, bebeklerin ihtiyacı olan tüm besin öğelerini ilk 6 ay süreyle sağlayabilen en uygun besin olup, % 87 oranında su içerir. Anne sütünde, vitaminler, mineraller ve bebek için gerekli tüm maddelerin yanında, en önemlisi çocuğu hastalıklardan koruyucu bağışıklık maddeleri (antikorlar) de vardır. Bu nedenle anne sütü ile beslenen bebeklerin IQ düzeyi, diğer besinlerle beslenen bebeklere kıyasla 8 puan daha fazla olduğu konunun uzmanlarınca ifade edilmektedir. 47 Çocuk katı gıdalarla beslenmeye başladığında da (memeler emilmeyince) süt üretimi, bir iki hafta içerisinde durur. İnsanlarımız çoğu kez bazı şeyleri hazır bulduğundan bunları elde etmede kendilerini zora sokacak bir çabaları olmaz. Bebek ağlayınca ver memeyi, emsin sütü; karnı doyunca da ağlaması kesilsin. Çeşmenin suyu nereden ve nasıl geliyor? Hiç, üzerinde düşünmeye gerek görülmeyen konu. Nasıl olsa bebek anne sütünü hazır bulmuştur. Böylece kaygı edilecek bir sorun da kalmamıştır. Oysaki Allah’ın rahmet eli uzanmazsa ne süt oluşur, ne de dışarı fışkırabilir. Hele üstün kalitede besin değeri yüksek anne sütü, yani bebeği çocuk yapan harika bir oluşum; nasıl hazır hale gelebilir? Böylece, vücut kimyası ayrıntılı olarak incelendiğinde daha nice ibret alınacak oluşumlarla karşılaşır insan. Bu ilginç olaylar, Allah’ın güç ve kudretinin bizlere yansıyan bir göstergesi değil midir? Doğrusu Rabbin kullarına bol ve karşılıksız verdiği hangi nimeti yalanlanabilir ve ciddiye alınmaz ki!. 9. SOLUNUM SİSTEMİ Solunum sistemi denince, ağız, burun, soluk borusu ve akciğerler anlaşılır. Bu organların koordineli çalışması sonucu solunum yapılır. 48 a.Akciğerler Solunum sisteminin en önemli organı akciğerlerdir. İnsanda sağ ve sol olmak üzere iki akciğer bulunur. Göğüs kafesi içerisine dış etkilerden korunacak şekilde yerleşmiştir. Akciğerlerin yapısı, sağ akciğer üç, sol akciğer iki lobdan oluşur. Soluk borusu, akciğerlere birleştiği yerde iki kola ayrılıp sağ ve sol akciğerlerin içine doğru ilerler. Bu kollar da kendi aralarında dalcıklara ayrılarak akciğerlerin bütünlüğüne yayılır. Bunlara bronşçuklar da denir. Bronşçuklar da kendi aralarında daha küçük kollara ayrılır ve hava keseciklerini oluşturur. Hava keseciklerine tıp dilinde “alveol” adı verilir. Ağız ve burun yolu ile alınan hava akciğer hava keseciklerine dolar. Burada kılcal damar aracılığı ile oksijen süzülerek kana karışır. Kanda bulunan karbondioksit de hava ile beraber dışarı atılır. Diğer bir ifadeyle akciğerler kanı temizleyen birer organdır. Bu konu, kan bölümünde ayrıca incelenmiştir. Yapılan araştırmalar, havada azot oranı %78, oksijen oranı %21, karbondioksit ve soy gazlar oranı %1 kadardır. Azot, vücudun ihtiyaç duyduğu proteinlerin yapılmasında kullanılır. Ancak biz bu azotu havadan değil, kar ve yağmurla toprağa geçip bitki kökleri aracılığı ile bitkilere, bitkilerden de hayvanlara intikali sonucu et-süt içinde protein olarak alırız. Demek ki nefes aldığımızda akciğerler oksijeni kana verirken, karbondioksit ve diğer gazları dışarı 49 atar. Oksijenin başlıca görevi, hücrelerde besinlerin yakılmasını sağlamaktır. Solunum işlemi irademiz dışında otomatik olarak devam eder. Nefes alıp verdiğimizde göğüs kafesinin genişleyip kabardığını, sonra tekrar normal hale döndüğünü görürüz. Göğüs kafesi ve diyaframın kaslar aracılığıyla esneyip tekrar eski haline dönmesi akciğerleri de etkileyerek nefesin belirli aralıklarla alıp verilmesi sağlanmış olur. Sahi, nefes alışverişini otomatik hale getiren güç nedir? Vücutta kirlenen kanın akciğerlerde temizlenme işlemini eksiksiz olarak yerine getiren kimdir? Bu sorulara yanıt ararken varacağımız makam Allah değil midir? Öyleyse, Allah’ın üzerimizdeki güç ve kudretini nasıl yalanlayabiliriz!. Allah’ın koyduğu düzende savurganlık yoktur. Yüce Rabbim, her işlem için bir organ yaratmamış, mevcut organlara bir ve birden çok görevler yüklemiştir. Böylece akciğerlerden dışarıya çıkan kirli hava ile de bizlere başka bir olanak sağlanmıştır. Ses ve konuşmak... b.Ses ve Konuşmak Ses çıkaran organ gırtlaktır. Fakat bundan başka damak ve ağız boşluğunda da belirli ses olayları oluşur ki, bunlar konuşmanın esasıdır. Yani ses ile konuşma aynı şey değildir. Ses gırtlakta, konuşma ise ağızda biçimlenerek oluşur. 50 Yaşadığımız ortamdaki örneklere göre ses çıkaran aletler iki çeşittir: Telli aletler ve düdük aletleri. Telli aletlerde ses, tellerin titreşiminden, düdüklerde ise havanın titreşiminden oluşur. Bu örneği insana uyarladığımızda şöyle bir sonuçla karşılaşırız: İnsanın gırtlağı bir düdüğe benzer. Gırtlağın iki tarafından ileriye doğru çıkıntı yapan ses bantlarına akciğerlerden çıkan kirli hava dalgası çarpınca bir titreşim olur. Ancak sesin oluşabilmesi için yüksek basınçtaki havanın, daralan ses bantlarına çarpması gerekir. Ses bantları ne kadar birbirine yaklaşmış ve gerilmiş ise çıkan ses de o kadar ince olur. Kadının sesi o derece ince, erkeğin ise kalındır. Nedeni, kadındaki ses bantları birbirine daha yakın, erkeğin ise daha uzun ve geniş olmasındandır. Ergenlik yaşına kadar erkek çocuklar ince sesle konuşurlar. Ergenlik yaşından sonra erkeğin gırtlağı cinsiyet hormonlarının etkisiyle gelişir ve ses de kalınlaşır. Ancak kısırlaştırma ameliyatı geçiren erkeklerde cinsiyet hormonlarının etkisi ortadan kalkınca ses de incelir. Konuşmalarda kelime ve hece sesleri yutak, burun ve ağız boşluğunda anlamlı biçimlere girer. Gırtlak sesinin buradaki görevi, kelime seslerinin uzağa iletilmesi ve uzaktan dinlenmesine aracı olmasıdır (27). Görüldüğü gibi birbirimize duygu ve düşüncelerimizi aktarırken araç olarak kullandığımız ses ve konuşmalar, birçok organın belirli hareketleri 51 sonucu oluşmaktadır. Bir et parçasından ne harikalar çıkmaktadır!. Ses vardır, şarkı olur, türkü olur, gazellere bürünmüş şiir olur; gönüllerde sevince, neşeye dönüşür. Ses vardır, kabadır, çirkindir, hakaret ve küfürle yoğrulup pislik olur; gönülleri yıkan zulme dönüşür. Ses vardır, duygu olur, kelime olur, dilek olur; yaratanın katında yakarışa dönüşür. Ses vardır, gönül bağından yükselip sevgi olur, selâm olur; Peygamberimiz makamında muhabbete dönüşür. Bu oluşumlar karşısında Allah’ın hangi nimetini yalanlayabiliriz ki? 10. SİNDİRİM SİSTEMİ Sindirim olayı, ağızda başlar, kalın bağırsakta son bulur. Sindirimin nasıl gerçekleştiği konusuna değinmeden önce sistemin çalışmasına yardımcı olan organların tanınması yararlı olacaktır. a.Dişler Dişler ısırmak, kesmek ve çiğnemek gibi önemli görevi olan kemiksi, sert yapılı organdır. İç içe mine, fildişi (veya diş kemiği) ve diş özü katmanlarından oluşur. Ergin bir insanda 32 adet diş bulunur. Hepsinin şekil ve görevi ayrıdır. Önde kesici dişler, bunların yanında parçalama işini gören köpek dişleri, bunlar yanında da çiğneme işlevini yapan azı 52 (küçük-büyük azılar) dişleri yer alır. Dişlerin tümü alt ve üst çene kemiği üzerinde oluşan çukurlara yerleşmiş olup kıkırdak doku ile çene kemiğine bağlanmıştır. Diş özü kanalı ile kılcal damarlarla ilişkilidir. Yeni doğan bebekte genelde diş bulunmaz. Soyaçekim nedeniyle bazılarında 2- 3 aylıkken, bazılarında ise 1 yaşına doğru geçici dişler çıkar. Daha sonra bunların yerini daimi olacak dişler alır. Dişlerin etrafı diş etleriyle sarılarak kuvvetli olmaları sağlanmıştır (21). Ne harikulâde bir düzen ki, yan yana iki hücre, biri kas dokusunu, diğeri kemik dokusunu üretiyor. Hem de planlı, programlı ve de bilinçli olarak! Öndeki kesici dişlerin yerine azı dişi veya köpek dişi çıkmıyor. Hepsi yaptıkları göreve uygun yerlerde oluşuyor. Yüce Rabbim her şeyi plânlı ve en güzel şekilde yaratıyor!... b.Yemek borusu Ağızda çiğnenip hamur haline getirilen besinler, yutkunmak suretiyle 25 cm uzunluğundaki yemek borusuna iletilir. Yemek borusundaki kasılma hareketiyle besinler mideye ulaşır. Yenen yemeklerin nefes borusuna kaçmasını önlemek üzere, her yutkunmada küçük dil nefes borusu girişini kapatarak yemek borusuna geçişine 53 kolaylık sağlar. Yine, burada da akıllıca alınmış bir önlemle karşılaşıyoruz. Mide Mide, 2.5 litre kapasitede torba şeklinde bir organımızdır. Yenen besinlerin sindirilmesinde etkin rol oynar. Bu nedenle mide duvarını kuşatan kaslar enine, boyuna ve halka şeklinde kasılma özelliğine sahiptir. Yine bu kaslar, besinlerin, hem sindirimini sağlar ve hem de yemek borusuna geri kaçmasını önler. d. İnce bağırsak (Onikiparmak bağırsağı) Altı metre uzunluğundaki ince bağırsak, sindirim sisteminin sonuçlandığı yerdir. Başlangıcının ilk 25 Cm.’ni onikiparmak bağırsağı oluşturur. Onikiparmak bağırsağına, karaciğerden gelen safra ile pankreas enzimi dökülür. Böylece besinlerin de bu iki sıvı ile karışıp parçalanması sağlanmış olur.İnce bağırsağın İç yüzeyi enine kıvrımlarla kaplıdır. Bu kıvrımlar, buruşturulmuş kumaşı andırır. Bunların içinde hücreler ve sindirim işini kolaylaştıran bakteriler bulunur. e. Karaciğer Karaciğer, diyaframın altında, sağ alt kaburga hizasında bulunup yaklaşık 1500 gr ağırlığındadır. Bitişik iki lobdan oluşur. 400 civarında görevi üstlenmiştir. Bunlardan en önemlileri: 54 (1) İnce bağırsakta emilerek kan yolu ile gelen besinleri, madensel tuzları ve vitaminleri depo edip gereksinme olan yerlere dağıtmak, (2) Karaciğer hücreleri tarafından üretilen safranın onikiparmak bağırsağına dökülmesini sağlamak, (Safra, yağların sindirilmesi ve zehirli artık maddelerin temizlenmesini sağlayan bir salgıdır. Karaciğerde ölen alyuvar hücrelerinden üretilir.) (3) Kan şekerinin normal seviyede bulunmasına yardımcı olmak, (4) Kansızlığı önleyen B12 vitamini ve akyuvar üretimini yapmak olarak sayılabilir. f. Pankreas Midenin sol alt tarafında 15 cm boyunda yaprağa benzeyen bir bezdir. Pankreas, asinus adı verilen ve sayıları milyonları aşan keseciklerden oluşur. Asinusların çıkardıkları salgılar onikiparmak bağırsağına akıp besinlerin sindirilmesine yardımcı olur. Ayrıca, insülin ve glükagon hormonları salgılayarak kan şekerinin normal bir seviyede tutulmasını sağlar. g. Sindirim Sisteminin Çalışma Yöntemi Ağza alınan besinler, dişler tarafından kesilip çiğnenirken tükürük bezlerinin salgılarıyla ıslatılıp hamur durumuna getirilir. Yutulup yemek borusundan mideye geçer. Yenen besinler midede 55 yığılır ve mide öz suyu ile karışır. Mide öz suyu, su, madensel tuzlar, hidroklorik asit ve pepsin adlı bir mayadan oluşur. Hidroklorik asit, halk arasında tuz ruhu denen bir asit olup midenin maddesini teşkil eden etleri dahi eritecek özelliğe sahiptir. Asidin mide duvarına zarar vermemesi için yine mide tarafından “mukus” adlı başka bir salgı salınarak denge kurulmuş olur. Mideyi dolduran besinler, kasların enineboyuna hareketi ve mide öz suyunun etkisiyle boza kıvamına gelir. Ayrıca, besindeki proteinler de parçalanır. Midedeki işlem bitince, yarı sıvı hale gelen besinler önce onikiparmak bağırsağına, oradan da ince bağırsağa geçer. İnce bağırsağın sonuna ulaşıncaya kadar her türlü besin, karaciğer ve pankreastan gelen salgılarla kimyevi bir değişime uğrayarak; (1) Proteinler, amino asitlere, (2) Yağlar, yağ asitlerine ve gliserine, (3) Nişasta ve şeker, glikoza ayrılır. Bu ayrımdan sonra besinlerin, işe yarayan veya vücudun ihtiyaç duyduğu maddeler ince bağırsağın çeperleri tarafından emilerek kana karışır ve değişik yöntemlerle taşınarak ihtiyaç duyulan organlara götürülür. Geri kalan posalar kalın bağırsağa, oradan da dışarı atılır (16). Günlük hayatımızda çalışıp para kazanırız. Bunun bir bölümü ile yaşamamız için yiyecek besin alırız. Bunu kendi malımız olarak görürüz. Halbuki 56 hepsi kendimizin değildir. Yediğimiz besinlerin ince bağırsakta sindirimi sonucu kana karışan miktarı ancak kendimize aittir. Bu örnek bize kazancımızın hepsinin kendimizin olmadığı, bunun içinde başkalarının da kısmetleri ve haklarının bulunduğu gerçeğini hatırlatmıyor mu? Doğrusu Yüce Rabbin buyruğu da bu yöndedir: “Onların mallarında dilenen ve iffetinden dolayı dilenemeyenler için belirli bir hak vardır.” (Meariç Sur./24-25). 11. KAN VE DOLAŞIM SİSTEMİ Yaşamın devamlılığını sağlayan unsurlardan biri de kandır. Kan, kan hücreleri denen alyuvarlar, akyuvarlar, trombositler ve plazmadan oluşur. Sıcak ve parlak olan kan temizken kırmızı, kirliyken de koyu kırmızıdır. Kana kırmızı rengi veren ise, hemoglobin adında bir maddedir. Kanın görevi, damarlardan akışıp hücrelerin ihtiyacı olan besin ve oksijeni taşımak, kirli kanı toplayıp böbrek ve akciğerlerde temizleme işlemine yardımcı olmaktır. Kanın tanınması, içindeki hücrelerin yaptıkları işlerin bilinmesine bağlıdır. Bu nedenle önce hücrelerin tanınması gerekir: a.Alyuvarlar 57 Kan denince akla ilk gelen alyuvarlardır. Çünkü bir damla kanda 10 milyona yakın alyuvarın bulunduğu ifade edilmiştir. Yaptıkları görev nedeniyle miktarı da çoktur. Alyuvarlar, kemik kanalcıkları arasında üretilmektedir. Üretimi belirleyen faktör ise, dokularda kullanılan oksijen miktarıdır. Dokulara bol oksijen gelirse, dolaşım sistemine ilâve alyuvar girişi olmaz. Fakat oksijen oranı azalırsa, eritropoetin hormonunun uyarısı ile hem alyuvarın üretimi hızlanır ve hem de dolaşım sistemine yeni alyuvarların girişi sağlanır. Dokulara gelen oksijenin miktarında neden azalma olur? Bunun nedeni, besinlerin yakılması (sindirilmesi) sırasında hücrelerde oksijen harcanması, vücutta meydana gelen kanama, yüksek mekânlara çıkma (dağ ve yayla) veya akciğerleri etkileyen herhangi bir hastalık olabilir. Kemik iliğinde üretilen alyuvarlar, belirli bir süre burada kaldıktan sonra ihtiyaç üzerine kan plazmasına geçer. Birçok görevler yaptıktan sonra yıkıma uğrar, yani canlı özelliğini kaybeder. Alyuvarların ömrü, dolaşım sistemine girişten itibaren 120 gün kadardır. Alyuvar da bir hücre olmasına karşın, diğer hücrelerden yapı itibariyle farklıdır. Normal bir hücre zar, protoplazma ve çekirdekten oluşur. Alyuvarlarda ise, kemik iliğinde oluşum safhasında çekirdek bulunmasına rağmen damar dolaşım sistemine girince çekirdek kaybolmaktadır. Bunun nedeni, yaptığı görev gereğidir. Alyuvarların görevi: , 58 (1) Solunum sırasında akciğerlerin hava keseciklerine dolan oksijeni alıp hücrelere götürüp besinlerin yakılmasına yardımcı olmak, (2) Hücrelerde besinlerin yanması sonucu oluşan karbondioksiti akciğerlere taşımak ve böylece kirli kanın temizlenmesine yardımcı olmak, şeklinde özetlenebilir. Alyuvarlar taşıdıkları oksijeni, kılcal damarlardan geçip hücrelere ulaştırırken mevcut şekli de, kılcal damar özelliğine uyarak uzamakta ve geçişi mümkün olmaktadır. Oksijeni kullanan, hücrelerin çekirdek bölümüdür. Alyuvarların çekirdekleri olsaydı, akciğerlerden aldıkları oksijeni kendileri kullanıp hücreleri oksijensiz bırakacaklardı. Bu da yaşamın sonu demekti. Alyuvarlara tanınan bu ayrıcalık, üzerinde düşünmeyi gerektiren bir konu. Düşünceler zincirini takip ettiğimizde bizi, Allah’ın “her şeyi yapmaya yetkili ve etkili” olduğu gerçeğine ulaştırır. Nitekim “Rahman’ın yarattığında bir düzensizlik göremezsin. Çevir gözünü bak, bir bozukluk görebiliyor musun?” (Mülk Sur./3) buyruğu ile dikkatler bu gerçeğe çekilmiştir. b.Akyuvarlar Akyuvarlar, vücudun mikroplara karşı savunma görevini yapan kan hücreleridir. Sağlıklı bir insanın 1 mm3 kanında 5000- 8000 adet akyuvar görülür. Ateşli hastalık veya yaralanma gibi durumda miktar çoğalır. Tıp dilinde “lökosit” olarak 59 isimlendirilen akyuvar, aynı zamanda bedende bir rahatsızlık olup olmadığını belirleyen tanı olarak da kullanılmaktadır. Yapılan kan tahlilinde lökosit miktarının normal seviyenin üstünde çıkması, bir hastalık belirtisi olarak doktorun teşhisine yardımcı olur. Akyuvarların öncelikli görevi, mikrop veya yabancı bir bakteriye karşı bedeni savunmasıdır. Vücutta oluşan veya dışarıdan giren hastalıklı olup enfeksiyon yapan hücrelere karşı saldırıya geçerler. Öncelikle onları çevirip kontrolü altına almaya çalışırlar. Kuşatma harekâtı esnasında düşmana karşı iki yalancı ayak çıkararak onu sarar ve yutar. Yaradılış itibariyle her akyuvar pek çok bakteriyi yutup etkisini tesirsiz hale getirme yeteneğine sahiptir. Ayrıca bazı tür akyuvarlarda, mikropları öldürmeye yarayan bakterisit maddeler de bulunur. Bu maddeler mikrobun etrafını kuşatarak çoğalmasını ve başka bölgelere yayılmasını önler. Akyuvarlar da kemik iliğinde üretilip çoğalır. Bazı türleri ise karaciğer, dalak ve bademciklerde imal edilmektedir. Bunların ömürleri ise türlere göre değişir. Bazılarının 2- 3 saat, bazılarının da 1- 2 yıl yaşadığı tespit edilmiştir. Yapılan araştırmaya göre, akyuvarların negatif elektrik yükü taşımaları nedeniyle kan ve dokulardaki genelde pozitif elektrik yüklü bakterileri kendilerine çekerek kolayca avladıkları ve etkisiz duruma getirdikleri belirlenmiştir. 60 Akyuvarlar da birer kan hücresidir. Ancak minnacık bir et parçası olarak görülmemelidir. İlâhî gücün her birine lûtfettiği sonsuz rahmet ile harikalar sergilemekte ve kendisine verilen görevleri eksiksiz yerine getirip sağlıklı yaşamamıza yardımcı olmaktalar. Kan c.Trombositler hücrelerinin bir bölümü de trombosittir. Bazı olaylar sonucu bedende açılan yaralardan kan akışını önlemek üzere vücudun yaptığı işlemlerden biri de, önce damarın büzülmesini sağlamak, akabinde trombositleri harekete geçirip yara üzerinde tıkaç görevini üstlenmeleridir. Trombositlerin 1 mm3 kan içindeki sayısı 200400.000 arasındadır. Bunlar da kemik iliğinde üretilir. Normal miktarın altında bulunması halinde pıhtılaşma olayı gerçekleşemeyeceğinden fazla kan kaybına yol açar. Fazla oluşu ise damar tıkanmasına neden olur. Trombositler damarın zedelendiği bölgeye hareket edip yara üzerinde değişerek şişmeye başlar. Birbirlerinin üzerine yığılarak tıkaç inşa etmeye çalışırlar. Tıkacın iyice sertleşmesi için “trombin” adında bir salgı salarak birbirlerine yapışmayı gerçekleştirirler. Ayrıca bir damarın kesilmesi veya çatlaması halinde, kanın damar dışına akmaya başlamasından takriben 3- 6 dakika sonra yara üzerinde pıhtılaşma 61 oluşur. Bu pıhtı 30- 60 dakika sonra büzülmeye başlar. Yapılan araştırmalarda pıhtılaşma olayının, kanda bulunan bazı maddeler aracılığıyla gerçekleştiği sonucuna varılmıştır. Şunu da belirtmek gerekir ki, kandaki bu etkin maddelerin bir bölümü de pıhtılaşmayı önleyecek karaktere sahiptir. Böylece bazıları pıhtılaşma yapmaya çalışırken diğer bölümü buna engel olarak normal dengenin devamını sağlar. Pıhtılaşma olayında dikkati çeken diğer bir husus, pıhtılaşmanın ihtiyaç kadar yapılması ve belirli seviyeye ulaşınca durmasıdır. Pıhtı, oluşmasından 12 gün sonra kendi kendini eriterek yok eder. Böylece vücuda zarar vermeden temizlenmiş olur. Eğer kanda böyle bir özellik olmasaydı, pıhtılaşma bütün damarlara yayılıp kan akışını durduracak ve yaşam sona erecekti. Bunun aksi de, pıhtılaşma olmasa idi, yaralanma sonucu kan durdurulamayacak ve ölüme doğru bir gidiş olacaktı. Bütün bu gerçeklere bakınca, büyük sanatkârın hiçbir şeyi tesadüfe bırakmadığı, en küçük ihtimaller bile dikkate alınıp yaşamın devamlılığı için dengelerin nasıl kurulduğu görülür. Doğrusu, Allah’ın bizlere verdiği bunca nimet ve lûtfettiği kolaylıkların hangisini yalanlayabiliriz ki!... d Kan Grupları Kanın diğer bir özelliği gruplara ayrılmış olmasıdır. İnsanlar derilerinin rengi bakımından nasıl 62 siyah, beyaz, sarı, kırmızı gibi ırklara ayrılıyorsa, kan grupları yönünden de farklı gruplarda toplanmıştır. Bilindiği gibi kan grupları A, B, 0 ve AB grubu olarak isimlendirilmiştir. Ayrıca, her grup Rh (er-aş) faktörüne göre değerlendirilip pozitif (+)veya negatif (-) olarak ifade edilir. Örneğin A grubu kan taşıyan bir kişinin kanı, A Rh+ veya A Rh- şeklinde tanımlanır. Kanın, Rh faktörü de dikkate alınarak gruplara ayrılmış olmasının ilginç yönü, hastalara kan nakli sırasında sorun olarak ortaya çıkar. Çünkü insan bedeni her kanı kabul etmez. Bu nedenle kan gruplarına ait özelliklerin bilinmesi gerekir: (1) Her biri kendi grubuna kan verebilir, (2) 0 grubu, her gruba kan verebilir, yalnız kendi grubundan kan alır. (3) AB grubu her gruptan kan alabilir. Ancak hiçbir gruba kan veremez (kendisi hariç), (4) A ve B grupları da birbirine kan veremez. e Kan Dolaşım Sistemi İnsan vücudundaki kan miktarı, kişinin ağırlığının % 12-15’i kadardır. Bu kanın damarlar aracılığıyla tüm bedeni dolaşmasında yaşamın devamlılığı için zorunluluk vardır. Yapılan tespitlere göre, kanın vücuttaki en önemli görevleri: (1) Hücrelerin ihtiyacı olan oksijen, besin ve hormonları yerlerine ulaştırmak, (2) Hücrelerde biriken artıkları ve karbondioksiti dışarı atmak, 63 (3) Vücudu mikroplara karşı korumak, (4) Hücrelerdeki yanma olayı sonucu açığa çıkan vücut hararetini bütün bedene dengeli ve eşit şekilde dağılmasını sağlamak, olarak özetlenebilir. Vücudumuzdaki kanın tamamı her 13 saniyede bir bedende devretmektedir. Damar sistemi içinde kanın devamlı devretmesine “kan dolaşımı” denmektedir. Kan dolaşımına yardımcı olan organlar ise damarlar (atar ve toplardamarlar), kalp, akciğer ve böbreklerdir. Dolaşım sisteminin nasıl gerçekleştiği konusuna değinerek ilâhî gücün üzerimizdeki etkinliğini bir kez daha hayranlıkla izleyelim: Dolaşım sisteminin merkezi kalptir. İki ana bölümden oluşan kalp, kalın bir kas kütlesiyle örtünmüştür. Bu iki bölüm de ayrıca kendi aralarında iki bölüme ayrılır. Bunlar: (1) Sağ taraftaki bölüm, sağ karıncık, sağ kulakçık, (2) Sol taraftaki bölüm, sol karıncık, sol kulakçık, olarak isimlendirilir. Şimdi dolaşım sisteminin nasıl çalıştığını görelim: Toplardamarların getirdiği kirli kan, kalbin sağ kulakçığına dolar. Buradan da sağ karıncığa intikal eder. Kalbin ritmik hareketi ile sağ karıncıktan akciğerlere pompalanır. Burada temizlik işlemi yapılır. Karbondioksit havaya verilirken oksijen de alınarak kan temizlenmiş olur. Temiz kan önce kalbin sol kulakçığına dolar. Buradan da sol karıncığa geçer. 64 Sol karıncık bu kanı aort atardamarına intikal ettirerek vücuda dağılmasını temin eder. Kılcal damarlar aracılığı ile hücrelerde tekrar kirlenen kan toplardamarlar vasıtasıyla kalbe intikal eder. Böylece sistem çalışmasına devam eder. f Böbrekler Kirli kanın temizlenmesinde görev alan organlarımızdan birisi de böbreklerdir. Kan plazmasında bulunan bütün maddelerin miktar ve bileşimlerini sabit bir seviyede tutmak, fazlalıkları kandan süzerek dışarı atılmasını sağlamak gibi önemli görev yapar. Böbreklerden 24 saat süresinde boşaltılan idrar miktarı, normal şartlar altında 1000- 1500 cm3 kadardır. Geceleyin en az, kahvaltı ve yemeklerden sonra en çok idrar çıkarılır. İdrarın reaksiyonu veya asitlik derecesi, yenen gıdanın cinsine göre değişir. Örneğin, proteinli gıdaları (veya aç bırakılıp doku proteinlerinin kullanılmasında) idrarın reaksiyonu asit, buna karşın sebze ile beslenenlerin ise alkalidir. Normal halde idrardaki asit, yani pH 5-7 arasındadır. Vücutta faydasız veya zehirli olan maddeler ile kan plazmasında çeşitli nedenlerle miktarı artan maddelerin fazlalıkları böbrekler yolu ile süzülerek dışarı atılır. Sistemin çalışmasında ilginç olan yönü, her maddenin kandaki oranı ayrı olmasına rağmen, bulunması gerekli miktarın üzerindeki fazlalıkların süzülüp dışarı atılmasıdır. Dikkat edilirse, 65 böbrekler kendine özgü işlevini yaparken süzmekte olduğu kanın değil, kandaki maddelerin fazlalıklarını dışarı atmaktadır. Nasıl bir sistem oluşturulmuş diye düşünülebilir. İşte yanıtı: “Şüphe yok ki, biz her şeyi bir ölçüyle yarattık.” (Kamer Sur./49). Bu maddeler idrar tahlilleri sonucu, hastalığın teşhisinde tanı olarak kullanılmaktadır (5). Konuyu bitirmeden önce kan dolaşımı sistemine tekrar bakıldığında, fevkalâde bir organizasyonun işlediği, en ince ayrıntılar dahi göz ardı edilmeden gereksinimlerin karşılandığı görülür. Örneğin, kalbimizde karıncık-kulakçık bölümlerini birbirine bağlayan geçit yerine kapakçık, konulmuştur. Nedeni, kalp atışında kanın karıncık-kulakçık veya kulakçık-karıncık bölümlerine pompalanırken tekrar geriye dönüşü engellensin diye. Hele, böbreklerin zararlı ve belirli miktarı aşan maddeleri süzmesinde uyguladığı yöntem, akıllara durgunluk verecek üstün bir sanatkârın eseri olduğu gerçeğini ifade etmez mi? Toplumda insanlar, hem parmak izi ile ve hem de sergiledikleri düşüncelerle birbirinden farklı yaşar. Bazıları çok inatçıdır. Körü körüne inandıklarından bir türlü vazgeçmezler. Bu gruba mensup olduktan sonra ister cahil, ister okumuş olsun, huylarından vazgeçmezler. Onlara göre her şeyin yaratıcısı, yönlendiricisi doğadır. İnsan da doğanın bir eseridir. Yaşatan da odur, öldüren de odur. Ölümden sonra başka bir hayat yoktur. Her şey bu dünya içindir. 66 İnsan vücudunda olsun, evrende olsun, bütün bu harikulâde olayları, sanki bilinci varmış gibi tabiata mal etmeye çalışırlar. Bir türlü “Allah” düşüncesini akıllarından geçirmezler. Doğa derler de, Allah diyemezler. Çünkü onlar bağnazdır, kör inatçıdır ve ateisttir. Şartlandığı ve birbirlerine miras bıraktıkları bu düşünceden vazgeçmezler. 12. MERKEZİ SİNİR SİSTEMİ-BEYİN Merkezi sinir sistemi, beyin ve omurilikten oluşan, sinir hücrelerinin bütün etkinliklerini düzenleyip yönlendiren karmaşık bir sistemdir. 12001400 gr. ağırlığında olan insan beyni, iç içe üç tabaka zarla çevrilmiştir. Bunların iç bölümündeki iki tanesi arasında, tuz ve glikozca zengin sulu bir çözelti olan “beyin-omurilik sıvısı” bulunur. Bu sıvı, beyindeki dört karıncığı ve omuriliğin merkez kanalını da doldurur. Beyin karıncıkları ile omurilik kanalında dolaşımına devam eder. Dolaşımın aksaması kişinin sağlığını olumsuz yönde etkiler. İnsan beyni üç bölüme ayrılır: a.Arka beyin: Kalp atışını ve solunumu yönlendiren, vücudun dengesini ve koordineli hareketlerini sağlayan omurilik soğanı ile beyincikten oluşur. 67 b.Orta beyin: Beyin sapındaki refleksler ile kafa sinirlerinin çekirdekleri için önemli bir merkez görevi görür. c.Ön beyin: Hayati önemi bulunan diğer tüm etkinlikleri düzenleyen bir merkezdir. Bu nedenle ön beyin denince, asıl beyin anlaşılır. Ön beyin: (1) Beyin kabuğuna duyu uyarılarını taşıyan “talamus”u, (2) İç organların düzenli çalışmasını sağlayan “otonom sinir sistemini”, (3) Besin alımı ve ısı düzenlenmesini yönlendiren “hipotalamus”u, kapsar.. Ön beyin, iki yarım küreye ayrılır. Burada görev yapan bölge ise yarımkürelerin alt tabakasında sinir liflerinden yapılı beyaz renkteki beyin kabuğu ile kas denetiminden sorumlu “gangliyon” ismi verilen dokudur. Beyin kabuğunun değişik bölgelerinde konuşma, bellek, görme, koku, ses gibi duyuların algılanıp işlem görmesini sağlayan merkezler bulunur. Beyinde işlem gören duyu merkezleri, “nöron” adı verilen beyin hücrelerinden oluşur. Birkaç yıl önceye kadar bilim çevrelerinde oluşan genel kanıya göre beyin hücreleri yaşamın ilk evresinde oluşumunu tamamlar ve bundan sonra çoğalmaz, şeklinde idi. Yaş ilerledikçe azalma miktarı da artar; örneğin 25 yaşında iken günde 68 30 000 nöron ölürken 40 yaşından sonra bu sayı 50 000- 100 000’e çıkar deniliyordu. ABD de yapılan araştırma sonucu bu görüşe yeni bir yorum getirildi. Evet, hücre ölümü doğrudur. Ancak bilimciler, yaşam süresince kaybedilen hücre düzeyinde olmasa da yeni hücre üretildiğini ortaya çıkardılar. Bu bulgunun asıl ümit verici yanı da yeni büyümenin en çok hipokampusta, bellek pekişmesi için yaşamsal önem taşıyan beyin yapısında olmasıdır. Beynimiz yeni hücreler üretebildiğine göre, bu hücreler yeni anılar oluşturmamıza olanak sağlayacaktır. (23) Kendisine ait besin deposu bulunmadığından her an kan yolu ile besin ve oksijenin beyne ulaşması hayati önem taşır. Herhangi bir aksama hücrelerin ölümüne yol açar. Bu nedenle, yaratıcı gücün belirlediği düzen içinde kan dolaşımı her 13 saniyede bir kez gerçekleşmektedir. Bu da mevcut hücrelerin göreve hazır tutulmasına yardımcı olur. Ancak, yaşla beraber bazı nedenlerle beyin hücrelerinin sayısal hızlı erimesi, beynin erken yaşlanmasına sebep olur. Beynin yaşlanmasını hızlandıran faktörler ise: +Alkol ve tütün, +Kişinin ruhsal bunalımı, stresler, +Sakinleştirici ilaçlar ( uyku ilaçları dahil), olarak sayılabilir. Beynin yaşlanması sonucu, hafıza zayıflar, dikkat azalır, insan kendisini bir konuya zorlukla verebilir. İleri yaşlarda tanıma melekesini de kaybeder. Diğer bir deyişle, bunama durumuna girer. 69 d.Beynin Çalışma Sistemi Beyinde, henüz tam tespit edilip açıklanmamış karmaşık bir sistem işlev görmektedir. Deniliyor ki, beyinde 10 milyar civarında sinir hücresi bulunur. Bir uyarı alınınca, uyarıyı alan hücre, diğer hücreleri de uyarır. Böylece 10 milyar hücrenin tümü uyarılır. Fakat her birinin kararı bir diğeri tarafından kontrol edilerek tek bir “uygula” emri şeklinde iş yapacak organa iletilir. Örneğin, sağ elin işaret parmağı bükülmek isteniyor. Uyarı mesajı sinir hücrelerine ulaşınca, uygulama emri iki yönlü olarak parmak kaslarına ulaştırılır. Parmağın iç yüzeyindeki kasların kasılması, sırt yüzeyindeki kasların da gevşemesi şeklinde olur. Peki, verilen emir nasıl bir denetimden geçip olgunlaşıyor? Konuşurken sesin, hece ve kelimelere dönüşümünün hızlı olarak düzenlenmesi nasıl gerçekleşiyor? Bütün bunlar henüz çözülmemiş konular. Bilinen bir şey varsa o da, sinir hücrelerinin mesaj göndermedeki çalışma yöntemi. Bu konuyu, bilim adamı merhum Prof.Dr. Ayhan SONGAR (uzman doktor) beyefendinin tespitlerinden öğrenelim: “Sinir hücreleri elektrik akımı ile yüklüdür. Dış yüzeyleri pozitif (+) ve iç yüzeyleri negatif (-) kutbu teşkil etmek üzere bir sinir hücresinde, aşağı-yukarı 60-70 milivolt seviyesinde bir akım yükü mevcuttur. (Bir milivolt, 1/1000 volt eder.) Hücre dışında daha fazla sodyum iyonu içinde ise potasyum iyonu bulunur. Sinir hücresi istirahat halinden faaliyet haline geçince, mesela bir 70 noktasından uyarılınca, uyarılan kısımdaki hücre zarının geçirgenliği değişecek, sodyum iyonları dışardan hücre içine doğru, potasyum iyonları da dışa doğru akmaya başlayacak ve bu uyarılan nokta negatif elektrik yüklü hale gelecektir. İmdi, hücre zarının dışı, her tarafta pozitif yüklü, uyarılma noktası ise negatif yüklü olunca, zar dışındaki bu iki bölge arasında yeni bir elektrik akımı doğacak ve bu akım hücrenin “akson”u boyunca çevreye giderek ya bir sinir hücresini veya kas, salgı bezi gibi başka bir iş yapan organı uyaracaktır. İş yapan organ da “uygula” emri doğrultusunda işlem yapacaktır. Uyarılma hali geçince bu iyon alış-verişi tersine döner. Bir pompa faaliyeti ile hücre içine birikmiş bulunan sodyum iyonları dışarı atılarak potasyum içeri alınır ve hücre zarı eski haline gelir. Yani tekrar dışı pozitif, içi negatif yüklü olur.” Ruhsal olay ve becerilerimizin şekillenip gerçekleştiği merkezler, beynin değişik bölgelerinde yer almıştır. Genel olarak beynin faaliyetlerinin etkin olduğu merkezler: +İdari hareketler, +Zekâ ile ilgili faaliyetler, +Beş duyu, olmak üzere üç ana grupta toplanmıştır. Bu merkezlerin “uygula” emri ile zekâ, hafıza, öğrenme, okuma-yazma, konuşma, hayal kurma gibi faaliyetleri yanında vücut organlarını düzenli çalışması beyin tarafından yönlendirilip idare edilir (24) 71 İnsanı insan yapan bu harikulâde eseri yaratıp biz kullarına veren Yüce Allah’ın güç ve kudretini nasıl görmezlikten gelebilir; emirlerine duygusuz kalabiliriz !... e.Zinde Beyin ve Yaşlanmanın Önlenmesi: Belleğin kalitesini kısmen genler belirler. Ancak, beyin kondisyonu ve aktivitesini korumak pek çok faktöre bağlı olmakla beraber bunların çoğu da insanın kontrolü altındadır. Bu faktörleri, yaşamın erken evrelerinde alışkanlık haline getirip sürdürmek suretiyle amaca ulaşılır. Şöyle ki; + Yüksek tansiyonu ve yüksek kolesterolü önleyecek, ya da kontrol altına alacak girişimde bulunmalı. Kalp için kötü olan, beyin içinde kesinlikle kötüdür. Hipertansiyon ve yüksek kolesterol en ince kan damarlarını hasara uğratarak beyne giden besini azaltır. Oysa beyin fonksiyonunu yerine getirmesi buna bağlıdır. Yapılacak iş dengeli beslenmek, kalp sağlığını koruyan diyet uygulamaktır. + Düzenli olarak günde 30-45 dakika ve haftada en az dört gün açık hava egzersizi yapılmalıdır. Açık hava egzersizi beyin sağlığı için önemlidir. Beynin yeni nöron ( hücresi) filizlenmesini tetikler. + Gece iyi bir uyku uyunmalıdır. İyi bir gece uykusu sekiz saat surelidir. Kalitesi yeterince iyi olan 72 bir uyku beynin yeni öğrenimleri pekiştirmesine yardımcı olur. + Stres kontrol altında tutulmalıdır. Genelde stresli yaşam insan hayatının kaçınılmaz bir parçasıdır. Ancak,” azı karar, çoğu zarar” deyimiyle örtüşmelidir. Aslında ölçülü düzeyde bir stres hali insanı uyarır ve dikkatin bir noktaya odaklanmasını sağlar. Ayrıca beyne daha çok kan pompalanarak bilinçli olma fonksiyonunu güçlendirir. Stresin fazlası ise, daha çok salgılanan kortizol hormonu düzeyini arttırır; bu da bellekte hasar yapar. Bu nedenle zinde beyin için stresin kontrol altında tutulması önem kazanır + Vücut direnci vitaminle desteklenmelidir. Serbest radikaller, vücutta ve beyinde üretilip nörotoksik etkiler yapabilen maddelerdir. Bunların tahribatını önlemek üzere antioksidan etkisi yapan E ve C vitaminlerini belirli ölçüde kullanmak yararlı olacaktır. Ayrıca, yeterince B vitamini kullanılmalı. Çünkü B vitamini eksikliği bellek kaybını tetikler. + Zihinsel aktivitenin sürdürülmesi için yeni şeyler öğrenmeli ve bunu alışkanlık haline getirmelidir. Yeni beceriler, yeni sporlar, yeni hobiler, dahası ilgiyi çeken her şeyi bu kapsam içinde değerlendirmelidir. + Tv seyretmek gibi pasif faaliyetlerden kaçınmalı ya da en aza indirilmelidir. Çünkü yapılan araştırmalarda, Tv karşısında daha çok vakit geçiren 73 kişilerin fiziksel ve bilişsel sağlıklarında kötüye giden gelişmelere rastlanmıştır. + Psikolojik anlamda hayata bağlılık sürdürülmelidir. Bu, beyin sağlığını optimize etmede (iyileştirmede) en önemli faktördür. Diğer bir ifadeyle yaşamdan zevk alınmalı, çevre ve toplumdan uzak durulmamalıdır. Yalnızlık, hem ruhen ve hem de bedenen kişiyi erken yaşlandırır. Bu nedenle kişi ailesiyle, yakınlarıyla, dostlarıyla beraber olup sohbetlerine katılmalı, bilgi alışverişinde bulunmalı, kendisinin başkalarına değer verdiği gibi onlarında kendisine olan değerlendirmelerini duyarak onurlanmalıdır. Böylece yüksek moral gücüne ulaşılmış olur. ( 24 ) 13. SALGI SİSTEMİ İnsan vücudunun çalışma sistemini kontrol eden ve yaşamı kolaylaştıran organlardan biri de salgı bezleridir. Yaptığı etkinliğe göre, dış ve iç olmak üzere iki ayrı gruba ayrılır. Salgıları dışa açılana dış, kan dolaşım sistemine karışana da iç salgı bezi denir. a.Dış Salgı Bezleri (Eksokrin): Ter bezleri, tükürük bezleri, göz, burun,kulak salgı bezleri ile pankreas salgı bezleri,karaciğer salgı bezi,prostat salgı bezi ,dış salgı bezleri grubunu oluşturur 74 b. İç Salgı Bezleri (Endokrin): İç salgı bezleri ise, salgılar hormonlar halinde kan dolaşım sistemine salgılanır ve kan aracılığı ile organlara ulaşıp etkisini gösterir. Değişik bezler çeşitli hormonlar salgılar. Hormonun asıl görevi ise kimyasal haber taşımaktır. İç salgı bezleri denince aklımıza, “hipofız bezi, tiroit bezi, böbrek üstü salgı bezi ve pankreas salgı bezi” gelmelidir. Bunların salgıladıkları hormonların neler olduğu ve nasıl bir etki yaptığını özet olarak görelim: (1). Hipofiz bezinin salgıladığı hormonlar: Hipofiz bezinin salgıladığı hormonlar çıkış yerine göre, ön, orta, arka hipofiz hormonları olarak sınıflandırılır: (a).Ön hipofiz hormonları ve etkileri: -Tireotrop hormonu etkinliğini artırır. (TSH), tiroit bezinin -Adrenokortikotrop hormonu(ACTH), böbreküstü bezi kabuk bölgesini uyarıp bazı hormonların salgılanmasını sağlar. -Somatotrop hormonu (STH), bedensel gelişme ve büyümeyi sağlar. -Folikol hormonu (FSH),erkekte (böbreküstü bezleri ve erbezlerindeki ) cinsel hücreleri etkileyip 75 sperma üretimini sağlar. Kadında ise, üretimini ve sarı cismin oluşmasını uyarır. yumurta -Prolaktin veya diğer adıyla Luteotrop hormonu (LTH), kadının memelerindeki süt bezlerini ve sarı cisimden “progesteron” salgılanmasını uyarır. Doğumdan bir veya iki gün sonra prolaktin etkisiyle süt salgısı başlar. Bu hormon kadın ve erkek üzerinde değişik etki yapar. Erkeklerde, iktidarsızlığa ve ersuyunda spermaların azalmasına yol açarken; kadınlarda hem süt salgılanmasına ve hem de annelik içgüdüsünün gelişmesine olumlu yönde katkıda bulunur. (b). Orta hipofiz hormonu: -Melanosit uyarıcı hormonu (MSH), deriye rengini veren melanin pigmeninin oluşmasını sağlar. (c) Arka hipofiz hormonları: -Antidi üretik hormonu (ADH), vücutta su kaybını önler ve ayrıca kılcal damarlarda büzülmeyi sağlar. -Oktitosin hormonu, aslında hipotalmustan salgılanıp hipofizde depo edilen bir hormondur. Görevi, kan akışı ile anne memesine ulaştığında süt üreten hücreleri ve süt kanallarının kasılmasını uyararak sütün dışarı fışkırmasına; diğer taraftan döl yatağı kaslarının kasılmasına ve spermaların döl yatağına ulaşmasına, yardımcı olması şeklinde anlaşılmalıdır. 76 ( 2). Tiroit salgıbezi: Tiroit bezi, boyun ve gırtlağın önünde, soluk borusunun yanında yer alıp sağ ve sol olmak üzere 20 gr. ağırlığında iki lobdan oluşur. Tiroit bezinde folikül adlı çok sayıda epitel hücreleri yer alır ve iyot içeren hormonlar üretir. Tiroit bezinin işlevi, soğuk ortamlarda ve ruhsal uyarıların etkisiyle artar; sıcaklık ve streslerle ise azalır. Tiroit bezi, T3 ( triiyodotiranin), T4 (Tiroksin) ve kalsitonin adındaki hormonları salgılar. Bu hormonlar, değişik metabolizma süreçlerini etkiler; oksijen tüketiminde, ısı üretilmesinde etkili olur. Ayrıca dokuların büyüyüp farklılaşmasını sağlar. (3). Böbreküstü salgı bezleri: Böbreküstü salgı bezleri, yapı ve işlevi farklı olan iki bölümden oluşur. Kabuk bölümü yani dış kısım (korteks) ve iç bölüm (medula) olarak isimlendirilir. (a). Dış bölümün ürettiği hormonlar, steroit türü hormon olup etkilerine göre; - Mineralo aktifler, - Gliko aktifler, - Cinsel hormonlar, olarak sınıflandırılır. Bu hormonlar, su ve tuz metabolizmasının düzenlenmesi ile karbonhidrat, protein ve yağ 77 metabolizmasında, ayrıca cinsiyet özelliklerinin belirlenmesinde rol oynar. Cinsiyet hormonları, androjen ve östrojen olarak iki gruptur. Kadın ve erkek olarak her iki cinste üretilmesine karşın androjen daha çok erkekte, östrojen de kadınlarda salgılanıp çeşitli gelişmeleri sağlar. Androjen hormonlar grubundan “ testosteron “, erkeklerde büyümeyi, cinsel içgüdünün olgunlaşmasını, erbezlerinde sperma üretimini etkiler. Bu gruptan diğer hormonlar ise, büyüme, yüz ve kolların kıllanması, sesin kalınlaşması gibi fizyolojik değişiklikler yapar. Kadın vücudunun erginlik döneminden itibaren salgılanan östrojen ve progesteron hormonları, kişide “kadınlık”olgusunu sağlayan en önemli hormonlardır. Östrojen hormonu, kadında kalça ve göğüslerin gelişmesini etkiler. Progesteron hormonu ise, gebelik dönemi gelişmelerini sağlar. Bu nedenle, kadın adet gördüğü ilk günlerde östrojen hormonu salgısı artarken, yumurtlama döneminden sonra progesteron devreye girer. Bu değişim nedeniyle dir ki, kadında sıkıntı, gerginlik hali belirir.(3) (b). Böbreküstü bezinin “ Medulla” denen bölümünde ise iki hormon salgılanır: - Adrenalin, - Noradrenalin. Bu hormonlar, kalp dolaşım sistemi ile kaslar ve diğer metabolizma etkinlikleri üzerinde rol oynar. 78 Bu hormonların üretilmesi beyin tarafından kontrol edilir. Beyinden gelen uyarıcı sinyal üzerine hormon salgılanıp kan akışı ile vücuda yayılır. Hemen kalp atışı hızı çoğalır ve kan basıncı (tansiyon) da yükselir. Ayrıca diğer vücut fonksiyonlarını da etkiler. Genelde fiziksel ve duygusal stresler bu hormonların salgılama işlemini başlatır. Sistemin çalışma düzeni ve etkinliği “stres hali” bölümünde ayrıntılı olarak açıklanmıştır. (4). Pankreas salgı bezi hormonları: Pankreas, mideden sonraki onikiparmak bağırsağına bir kanalla bağlı salgı bezidir. İki ayrı özellik taşır: Birincisi, dış salgı bezi olarak görevi, protein, nişasta ve yağların parçalanıp sindirilmesinde etkili olan “ Pankreas özsuyunu”salgılar. İkincisi, iç salgı bezi olarak “İnsülin”hormonu salgılayıp metabolizmada yükselen kan şekeri oranını düşürmek; diğeri, “Glukagon” hormonu salgılayıp – kan şekerinin fazla düşmesi halinde-şeker oranını yükseltmek suretiyle denge oluşturmaktadır (10) .Bu özet bilgiden sonra çalışma sistemi üzerinde duralım: Şeker ve şekere dönüşen gıdaların sindirimi sırasında glikoz kana karışır ve kan şekeri oranını yükseltir. Eğer kandaki şeker oranı normal seviyede tutulamazsa aşırı yüklenmeden dolayı kişi şeker komasına girer. 79 Kanda şeker (glikoz) oranı yükselince pankreas bezinden insülin hormonu salgılanır. İnsülin kandaki glikozu, karaciğer, yağ dokusu ve kaslara taşıyarak depo edilmesini sağlar. Böylece kandaki şeker oranı da azalmış olur. Eğer yağ dokularında depo edilen birikimler(yağ asitleri) kullanılmazsa kişide şişmanlama belirtileri başlar. Açlık veya herhangi bir nedenle kandaki şeker oranı normalin altına düşerse, kişide baş dönmesi, halsizlik ve titreme gibi olumsuzluklar baş gösterir. Bu defa yine pankreastan insülinin etkisine tepki olarak “Glukagon” denilen başka bir hormon salgılanır. Bu hormon da karaciğer ve kaslarda depo edilmiş glikozun çözülmesini etkileyip tekrar kan akışına girmesine yardımcı olur. Böylece kan şekeri tekrar normal seviyeye yükselir.3 Yağ dokusunda depolanan yağların çözümü ise kortizol hormonu etkisiyle çözülüp kana karışır. Şimdi olup bitenlere ibret gözü ile bakıldığında, büyük mekânları kaplayan, binlerce iş görenlerin çalıştığı koca fabrikaların yaptıkları işlerin bedenimizde gramla ifade edilecek ağırlıktaki küçücük organlarla yapılmakta olduğunu hayret ve hayranlıkla görmekteyiz. İrademiz ve bilgimiz dışında otomatik olarak çalışıp bizlere hayat veren bu sistemin yöneticisine sonsuz şükran borcumuz olduğu aşikârdır. Kimdir bu yönetici? Evet, bildiğiniz gibi yaratan, var eden ve varlığımızı sürdürebilmek için de her türlü olanağı 3 http://veterinary.ankara.edu.tr/ fidanci/Dersleri/Hormonlar/HucreYuzevi.htm 80 karşılıksız veren Yüce Allah’ın kendisi!...Öyleyse, dikkatli bakışları kendimize çevirip muhteşem eseri tanımaya çalışalım. Böylece sahip olduğumuz güç ve kudretin esas sahibi Rabbimize yönelerek içtenlikle şükredip O’na olan kulluk görevimizi yerine getirelim. İKİNCİ BÖLÜM 14. İNSANIN MANEVİ YAPISI İnsan denince, gözle görülen ve madde özelliklerini taşıyan beden ile manevi yönünü temsil eden ruh, anlaşılır. Çünkü vücudumuza canlılık özelliğini kazandıran unsur, ruhtur. Birinci bölümde bedenin iç ve dış organları, ilginç yönleri ile beraber özet olarak tanıtılmaya çalışıldı. Bu bölümde ise, insanın manevi yönünü oluşturan unsur ve bunların hayata yansıyan etkinliklerinden söz edilecektir. Erkeğin sperm ile kadının yumurtasının döllenip yeni bir hücre oluşturduğu, bu hücrenin hızlı olarak bölünerek çoğaldığı, zaman içerisinde organların oluştuğu ve (istisna dışında) dokuz aylık bir hamilelik dönemi sonunda bebek olarak dünyaya geldiğine ilişkin bilgiler hücre konusu işlenirken değinilmişti. Burada ise, Hz. Peygamberimizin bir hadisinden söz edilerek konuya değişik açıdan bakılacaktır. Hz. 81 Peygamberimiz buyuyor: < Her birimizin yaratılış mayası ana rahminde nütfe olarak 40 gün derlenip toplanır. Sonra aynen öyle (40 gün daha) kan pıhtısı (âleka) olur. Sonra yine öyle (bir 40 gün daha) et parçası (mudga) halinde kalır. Ondan sonra melek gönderilir, ona ruh üflenir ve dört kelimeyi yazar: “ Rızkını, ecelini, amelini, şaki (haydut, eşkıya) veya said (Tanrı katında sevilen kişi)” > olacağını ( Sahih-i Muslim, Kader:2643). Gerçek şu ki, insan namzedi olarak oluşum, ilk hücreden (zigot) itibaren 120 gün sonra ruhla bütünleşerek bir değer kazanır. Cisim ile ruh, mahiyetleri itibariyle ayrı yaratılış olmalarına karşın, hayret dolu birleşimle bütünleşerek insan denen canlı varlığı meydana getirir. Öyle bir kaynaşma ki, vücudun bir organında beliren hastalık, ruh yapısını da etkileyerek acılar, ağrılar, sızılar şeklinde kendini hissettirir. Veya ruh hali olan öfkeler, üzüntü ve sıkıntılar da, sinir sistemi ile kan dolaşım sistemini olumsuz yönde etkileyerek organlarda hücre ölümüne ve yorgunluklara yol açabilir. Bütün bunlar ruh beden ilişkisinin çok yönlü olduğunu ve birbirleriyle bütünleştiğini gösterir. Ruhun niteliğinin ne olduğu konusunda gerçekçi bir bilgiye sahip değiliz. Çünkü yaratan Yüce Rabbimiz Kur’an-ı Kerimde: <(Ey Rasûlum !) bir de sana ruhtan soruyorlar. Deki; ruh Rabbimin bildiği bir iştir ve size ilimden az bir şey verilmiştir.> (İsra Sür/85) buyurarak daha fazla bilgi verilmediği belirtilmiştir. Ancak, bizler ruhun hayata yansıyan etkinliklerini biliyor ve yaşıyoruz. 82 Ruhun hayata yansıyan beş etkinliği vardır: aNefis, b-Zekâ, c-Cesaret, d-İrade, e-Ahlâk. Bunların makul ölçüler düzeyinde kullanılması, insanın iyi bir karakter ve şahsiyete sahip olduğunu gösterir. Noksanlığı ise, kişiyi küçültücü görünümlere düşürür. Bu beş esas, birbirleriyle ilişkisi olan ve birbirlerini tamamlayan etkinliklerdir (1) a.Ruhun Nefis Yönü: Ruhun nefis yönü, yaşamın devamı için “ olmazsa olmaz” kuralına göre önem kazanır. Yeme, içme, evlenip çocuk sahibi olma, uyuma, dinlenme, öfkelenme, sevilme, çalışıp kazanç elde etme, okuyup meslek sahibi olma gibi istekler, nefisle ilgili hususlardır. Nefis istekte bulunur ve ruhun diğer güçleri tarafından olgunlaştırılıp uygulamaya konulur. Çünkü nefis, şeytanın önerilerine uyarak (helâlharam, yararlı-zararlı, iyi-kötü ayırırımı yapmadan ) bazen kişinin şahsiyeti ve beden sağlını olumsuz yönde etkileyecek istekte de bulunabilir. Bu istekler ruhun diğer güçleri süzgecinden geçtikten sonra en uygun olanı seçilir. b.Ruhun Zekâ Yönü: İnsanı, dünya canlı varlıklarından farklı kılan, kendine özgü yaşam biçimiyle diğer yaratıkları kontrolü altında tutmada etkinliğini gösteren bir melekeden söz edilecektir: İnsanın zekâ yapısı... Önce zekâ denince “ne anlaşılıyor ?” konusuna değindikten sonra, bunun yaşamı yönlendiren nasıl bir yetenek olduğu üzerinde durulacak. 83 Zekâ, bilip tanımayı, yargılamayı, düşünüp karar vermeyi ve ilkelere göre davranmayı, sorunları çözebilmeyi sağlayan insana özgü bir yetenek olarak tanımlanabilir. Zekâ, insana özgü bir yetenek olması nedeniyle etkinlik derecesi, söz ve davranışlarda, sorunların doğru çözümünde, gerçekçi karar vermede, deneyimlerden yararlanıp yaşamın yönlendirilmesinde kendini gösterir. Bundan dolayıdır ki, kişiler hakkındaki değerlendirmede, “Çok zeki birisi, aklı başında adam, gözlerinden zekâ fışkırıyor, adamın zeki olduğu konuyu kavrayışından belli” şeklinde övgülerle ifade edilir. Veya “Bırak onu iki koyunu güdemez; adamda kafa yok ki iki kelimeyi bir araya getirip söyleye bilsin; şu zekâ özürlüsüne böyle bir görev verilir mi?” şeklindeki hitaplar kişinin normalin altındaki zekâ seviyesi için kullanılır. Zekânın bir geri ve bir de aşırı derecesi vardır. Bunun geri ve aşağı derecesi, kişide saf veya budala bir tipi oluşturur. Aşırı derecesi ise kişiyi kibre götürür. Kendi aklından başka görüş ve düşünceleri kabul etmez. Kendi görüşünün, her şeyin üstünde olduğunu iddia eder. Ne bilim çevrelerinin düşüncelerini, nede başkalarının öğütlerini kabul eder. Her ikisi de zararlı derecelerdir. Bu iki derecenin ortası, normal zekâ yapısını belirler. Zekâ, geniş kapsamlı bir kavramdır. İçinde, bilgilerin depo edildiği bellek (hafıza), düşünüp karar verildiği akıl, konuşma ve öğrenmeyi etkili kılan, hızlı algılayıp kavrama gibi bölümleri kapsar. Bölümler arası organizasyon sonucu, zekânın etkinlik durumu ortaya çıkar. Kişi vardır, hafızası gelişmiş, öğrendiği 84 bilgileri unutmuyor, geçmişin önemli olaylarını tarihleriyle beraber aktarabiliyor. Fakat bir konu hakkında doğru karar vermede zorlanıyor. Şimdi bu kişinin çok zeki olarak görülmesi gerçekçi tanım olamaz. Çünkü akıl bölümü aynı performansı gösteremiyor. Belleğinin gelişmiş olmasından, öğrencilik döneminde öğrenimini başarı ile bitirebilir. Fakat iş hayatında gerçek durumu ortaya çıkar ve beceriksiz kişi olarak tanınır. Kişi vardır, belleği zayıftır, bilgileri hatırında tutamaz. Fakat akıl bölümü gelişmiştir, sorunları çözmeye çalışır. Sorunlar çözülürken depo görevi yapan hafızadan bilgi istenir. Olmayan şey nasıl verilsin. Sonuçta çözüme ulaşılamaz. Demek ki zekâ bölümlerinin koordineli çalışması kaçınılmazdır. Kişi vardır, beynin zekâ ile ilgili merkezin bir noktasında gelişmiş yetenek göze çarpar. Örneğin aritmetikte dört işlemi (çarpma, bölme, toplama, çıkarma) diğerlerinden farklı olarak yapabilmekte. Akıldan, üç rakamlı sayıyı yine üç rakamlı başka sayı ile anında çarpıp sonucunu söyleyebilir. Diğer bir ifade ile hesap makinesi ile yarış yapar. İlk bakışta çok zeki kişi izlenimini verir. Fakat diğer merkezler gelişmemiş olması sonucu; -“Hangi ayda bulunuyoruz?” Veya -“Dün akşam hangi yemeği yediniz?” şeklindeki sorulara dahi doğru cevap veremez. İnsanlar, kimisi zayıf-kimisi şişman, kimisi kısa-kimisi uzun boylu, kimisi siyah saçlı-kimsi sarı veya kumral saçlı olduğu gibi yaratılış gereği olarak zekâ yönünden de farklı durumdadırlar. Kişi vardır, 85 zekâ gerisidir; kişi vardır normal bir zekâ yapısına sahiptir; kişi vardır üstün zekâlıdır. Hepsinin toplum içinde bir konumu ve önemli görevleri vardır. Toplumun düzenli ve devamlı olarak birliğinin korunması yönünden yaratıcı güç böyle takdir buyurmuştur. Bu nedenle farklı zekâ yapısına sahip olanlar, diğerlerini ne küçümsemeli ve ne de hor görmelidir. Bu görüş, kibirden öte şerefli insan olmanın açık bir belirtisidir. Aklın Sorun Çözmedeki Etkinliği: Aklın, toplum düzenini olumsuz yönde etkileyen sorunların çözümünde ne denli yapıcı olduğunu belirtmek üzere tarihi bir olaydan söz etmek istiyorum: Olay Hz.Muhammed’in gençlik yıllarında geçer. Henüz İslâm dini gelmiş değildir. Mekke’de cahiliye dönemi yaşanmaktadır. Peygamberimiz genç yaşta olmasına rağmen çok akıllı ve dürüst bir kişilik yapısını sergiler. Bundan dolayı da toplum içinde önemli bir saygınlık ve güvenirliğe sahipti. Mekke’deki kabile fertleri, anlaşamadıkları konuları ona sorar ve görüşünü alırlardı. Kâbe’nin onarımı sırasında, Hacer-i Esved taşının yeniden onarılan yerine konulmasında kabileler arasında çatışmaya varacak ölçüde anlaşmazlık çıkar. Çünkü her biri o şerefin kendilerinde olmasını ister. Böyle bir ortamda Peygamberimiz hakem tayin edilir. O da, bir sergi üzerine Hacer-i Esved taşını koyduktan sonra serginin kenarlarını kabile reislerine (liderlerine) 86 tutturarak yukarıya kaldırtır ve kendisi taşı alarak yerine yerleştirir. Böylece bütün kabileler o şereften pay almış ve çatışma da önlenmiş olur. Canlılar içerisinde zekâsı en çok gelişenin insan olduğu kuşkusuzdur. İnsandan sonra yunus balıkları ve maymunlar gelir. Özel havuzlarda eğitilmiş yunus balıklarının gösterileri hayranlıkla izlenir. Bu arada maymunlarla ilgili bir izlenimimi sizlerle paylaşmak isterim. Televizyonda maymunların yaşam öyküsüyle ilgili bir belgesel film gösteriliyordu. Bir maymun, karınca yuvasının başında oturmuş yuvadan çıkan karıncaları yiyordu. Fazla beklemekten usanmış olacak ki, uzun bir saplı ot kopardı ve bunu yaprakları ile beraber yuvaya soktu. Geriye çektiğinde sap üzerine çıkmış karıncaları toplayıp yemeye devam etti. Böylece soruna sözüm bulmuş ve yaşam için alet kullanma yeteneğinin varlığını göstermiş oldu. Şunu da belirtmeliyiz ki, bunlar, insan zekâsı yanında çok küçük kalırlar. Bu nedenle, zekâ ile ilgili araştırmalar devamlı insanlar üzerinde yapılmıştır. İnsanların zekâ yapısının farklı durumunu belirlemek üzere zekâ testleri hazırlanmış ve böylece yetenekler ölçülerek kişi hakkında zihinsel bilgiler edinilmiştir. Kişinin bulunduğu sosyal çevre ve yaşam biçimi yönünden test sonuçları bazen kişi hakkında yanıltıcı da olabilir. Şöyle de denebilir, gelişmiş sosyal çevrede eğitim ve öğretimle zekâ özürlülerin bir bölümü normale yakın seviyeye gelecek kadar zekâları geliştirilebilir. Bu insanlar üzerinde yapılacak testler, normal insan durumunu yansıtabilir. Fakat bununla beraber yine de zekâ 87 testleri, iş yatırım ve istihdam yönünden kuruluşların başvurdukları en güvenirli kaynaktır. Hazırlanmış zekâ testleri başlıca şu temeller üzerine oturtulmuştur: (a). Sayısal yetenek: Bu testte, kişinin öğrenim durumuna göre basitten zora doğru aritmetik soruları çözmedeki hızı ve verdiği yanıtların doğruluğu belirlenmeye çalışılır. (b). Muhakeme ( çözüm arama ve karar verme) yeteneği: Seçmeli olup düşünüp karar vermeyi gerektiren soruları çözmede gösterdiği hız ve doğru yanıtları tespit edilir. (c). Sözcükleri anlama yeteneği: Sorulan sözcüklerin ne anlama geldiğini yanıtlarken hata yapıp yapmadığı, doğru yanıtların oranı belirlenir. (d). Anımsama yeteneği: Geçmişteki olayları hatırlama ve çevreyi algılamada gösterdiği dikkat araştırılır. Örneğin, üç gün önce akşam yemeğinde hangi yemeği yedin. Veya bir çalışma bürosu gösterildikten sonra başka odaya alınıp büroda hangi eşyalar bulunuyor, şeklindeki sorularla kişinin anımsama yeteneğinin derecesi ölçülür. Sonuçta testi yönlendiren uzmanlar tarafından kişinin zekâ yaşı belirlenir (27). Örnek olması yönünden, tarafımdan hazırlanıp ilk defa burada yayınlanan birkaç zekâ oyunu sorusu bilgilerinize sunulur: + Hangi sayının, 3 katının ¼’den 2,5 noksanı, 5 eder? + Dört kanatlı bir pervane var. Aşağıdaki sayıları nasıl bir yöntemle kanat köşelerine 88 yerleştirelim ki, her kanat sayıların toplamı 15 olsun? Sayılar: 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9 + Aşağıdaki karışık sıralı sayıları nasıl bir yöntemle ve bir kez kullanarak şekildeki kareciklere yerleştirelim ki, soldan sağa ve yukarıdan aşağı karecikler içindeki sayıların toplamı 34 olsun? Sayılar: 1, 16, 9, 8, 10, 15, 2, 7, 14, 11, 6, 3, 12, 5, 4, 13. 34 34 34 34 34 34 34 34 34 + Zeytinyağı üretici bir çiftçi köyünün yakınındaki şehirlerarası yol kenarında 2 büyük teneke yeni mahsul zeytinyağını satışa sunar. Yanında ölçek olarak yeteri kadar 1,5 ve 2,5 litrelik su şişeleri mevcut. Müşterinin birisi 7 litre yağ ister, satıcı nasıl bir yöntemle bu şişeleri kullanarak tam tamına uygun miktarda isteği karşılasın? (Not: Sorularda istenen husus, yöntemin belirlenmesidir. Örneğin, ikinci soruda öncelikle ortak bir sayı bulunması gerekir. Bu nedenle tüm sayıları toplayıp 89 9’a böler ve çıkan sayıyı orta köşeye yerleştirilirse çözüme gidilmiş olur). İnsanların zekâ yapısının farklı olduğuna biraz önce değinildi. Yapılan araştırmalara göre kişinin zekâ durumu, soyaçekim, çevre ve beslenme gibi faktörlerle ilişkili olduğu belirlenmiştir. Yine bu araştırmalardan, kişi zekâ yapısının, % 80 kadarını soyaçekim yolu ile, % 20’ni de çevre ve beslenme koşullarından aldığı tespit edilmiştir. Bu nedenle eğitim ve öğretimle kişilere, yaşamlarını kolaylaştıracak şekilde beceri kazandırılmaktadır. Okul ve özel kurslarla zihinsel özürlüler eğitilerek kendi kendilerine yeterli duruma gelmeleri sağlanmaktadır. Ayrıca, beyin hücrelerinin oksijen ve glikozla beslenip güçlendirildiği konusuna değinilmişti. Özellikle, nişasta ve şekerli besinler sindirim sırasında glikoza çevrilmekte ve bir bölümü beyin hücrelerince kullanılmaktadır. Böylece normal bir beslenme, zekâ yapısını da olumlu yönde etkileyecektir. Zekâ testi sonucuna göre insanların zekâ yapısı; (a)Eğitilemeyen zihinsel özürlü, (b) Eğitilebilir zihinsel özürlü, (c) Normal zekâlı, (d) Süper zekâlı, olarak gruplandırılır. (31). 90 Zekâları, normal ve süper durumda olanlar, kendilerini diğerlerine göre ne üstün görmeli, ne de kendilerine bir paye çıkarmalıdırlar. Bir kişinin üstün zekâlı olması, hiçbir şekilde onu yüceltmez. Toplumda ona karşı bir ayrıcalık tanınmaz. Önemli olan, zekâsını kendisi, ailesi ve toplum yararına faydalı yönde kullanabilmesidir. Kimseye faydası olmayan üstün zekâya neden değer verilsin ki! Örneğin, yaşadığımız bugünkü ortamda üstün zekâlı kişilerin, gençlerin en büyük düşmanı sayılan uyuşturucu maddesinin üretim ve alınmasını kolaylaştıran bir buluşu, insanlık adına bir değer taşır mı? Bunun yerine teknolojide her yeni buluşları, hem kendi toplumunda ve hem de dünyaca takdirle karşılanır; ayrıca onlara saygı değer kişilik kazandırır. (2). Geniş Düşünmenin Önemi: Konuya bir soru ile başlayalım: Kartallar neden yüksekten uçar? Çünkü daha geniş alanı görebilme olanağına sahip olup avını yakalama olasılığını artırdığı için. Bunun gibi insanlar da, ne kadar geniş düşünürse o derece işlerinde başarılı olabilme şansını yakalayabilir. Dar açıdan bakıldığında insanın önünde dört türlü özür bulma panosu belirir. Şöyle ki, birinci panoda:” Senin sağlığın bozuk, ileriye dönük hamleler yapmaya uygun değil”. İkinci panoda:” Başarılı olmak için üstün bir zekâ yapısına sahip olmak gerekir, öğrencilik döneminde zar-zor sınıf geçtiğini ne çabuk unuttun!.”Üçüncü panoda:” Bu büyük ve zahmetli işleri yapmaya yaş durumun uygun değil !” Dördüncü panoda ise:” Geriye dönüp 91 geçmişine bir bak, kötü talih hiç yakanı bıraktı mı, aynı şansızlık seni takip edecektir.” şeklinde yazılı. Kişi, önce panolarda yazılı olanları düşünür, sonra geçmişi ve şu andaki durumu ile karşılaştırır da kendi kendine şöyle der:” Bu halimle yapacağım her ileriye dönük girişimim başarısızlıkla sonuçlanacak; en iyisi ben bundan hemen vazgeçmeliyim” Bu yöndeki kararına uyar, ileriye dönük adım atamaz. Çünkü kişi belirgin bir özür bulma hastalığına yakalanmıştır. Kişiye dinamizm kazandırabilmek için öncelikle hastalığın giderilmesi gerekir: (a). Sağlık bahanesi engelini aşabilmek için takip edilecek yol ve yöntem: + Yaşamdan zevk almalı ve yaşama sevincine sahip olunmalıdır. Hayatını karartan olumsuzluklara elinden geldiğince direnmeli ve kolayca ona teslim olmamalıdır. Kendisini yakından izlediğim asker kökenli emekli bir arkadaşım vardı. Vakit namazlarında camide buluşur hal-hatır sorardık. Her defasında dilinde “şükür “, gözlerinde yaşama sevinci belirirdi. Hiç hastalıktan, ağrı, sızıdan dert yanmazdı. Halbuki o, devrin en tehlikeli hastalığı sayılan kansere yakalanmıştı. Hastalığın seyri ağırlaşınca camiye koltuk değnekleri ile gelip gider, tedavi sonucu değnek kullanmazdı. Böylece uzun süre yaşamını sürdürdü. Kolayca hastalığa teslim olup yatağa düşmedi. Çünkü o, daha geniş düşünerek hayatına yön verirken hastalık bahanesine yenik düşmedi. 92 + “İyileşeceğim” şeklindeki kararlı düşüncesini devamlı içinde canlı tutmalıdır. Bu yönde Allah’a karşı inancını güçlü tutup hiçbir şekilde ümidini kaybetmemelidir. Çünkü moral bozukluğu, üzüntü ve sıkıntı getirir. Bu da vücutta bazı damarların daralmasına yol açar ve hastalık üzerine hastalığa iter. + Sağlığın her aşamasında kişi durumunu bir başkası ile karşılaştırmalı, gerek çevresine ve gerek hastane birimlerine baktığında kendisinden daha kötü durumda olan insanları görecektir. Onlar da yaşıyor ve hayattan zevk almaya çalışıyorlar. Onlar mutlu oluyor da kendisi neden bedbin olacaktır. Bir rahatsızlıktan dolayı Ankara Gülhane Askeri Tıp Akademisi Hastanesine gitmiştim. Koridorda yürürken yanımdan hasta arabasında, açık mavi sabahlığa bürünmüş çehresi gülümsemeli genç bir kızı geçirdiler. Annesi, birkaç adım arkada elinde plastik bir bacakla kızını takip ediyordu. Genç kızın hiç de hayata küsmüş hali yoktu. +Hantal yaşamak insanı hayata küstürür. Bu nedenle her işte hareketlilik “ olmazsa olmaz” koşuludur. Organları fazla yormadan yapılacak sportif hareketler, kültür-fizik hareketleri ve en önemlisi yürüyüşler insana hem zindelik kazandırır ve hem de yaşlanmayı yavaşlatır. Ayrıca günlük stresleri de atarak yüksek bir moral güce yükselmeye yardımcı olur. (b). Zekâ durumunu bahane göstermek. 93 Çocukluğumuzdan bugüne kadar farklı zekâ yapısına sahip insanlarla tanışmış ve kendileri ile ilişki kurmuşuzdur. Özellikle öğrencilik döneminde bu farklılık bariz olarak ortaya çıkar. Şöyle ki, bazı öğrenciler fen derslerinden başarılı olurken, sosyal derslerde aynı başarıyı gösteremezler. Bazıları da, bunun tersini yaşarlar. Bir bölümü de her iki grubu aynı seviyede götürür. Böylece sınıfların takdir ve teşekküre hak kazanan öğrencileri belirlenir. Derslerde alınan not her zaman öğrencilerin zekâ yapısını belirleyici faktör sayılamaz. Bu konudaki görüşüme gerçeklik kazandıran izlenimlerimi sizinle paylaşmak isterim: Yıl 1947, Artvin Ortaokulu birinci sınıfına kaydımı yaptırdığım tarih. Bu tarih benim için çok önemli ve unutamayacağım hatıralarla dolu. İlk defa elektrik lambası ve beyaz ekmekle bu tarihte tanıştım. Yine motorlu vasıtalara bu tarihte binmek fırsatını buldum. Köy hayatı dışında fazla görgüsü olmayan kişi için bütün bunlar, medeniyet anlayışıma yenilik getirmişti. Okul içinde, köyde büyüyen öğrenciler ile şehirdekiler arasında önemli ölçüde farklılıklar vardı. Konuşmadaki ağız farkı, giyimkuşam ve öğretilen dersleri kavramada şehirliler daha ileri seviyede idiler. Onları yakalayabilmek için hayli uğraşı verdik. Üç yıllık öğrenim süresini üç yılda bitirdim, ancak hep bütünlemeye kalarak. Artvin il merkezinde doğmuş bir arkadaşımdan söz etmek istiyorum. Her yıl takdirle sınıfını geçer 94 birinciliği kimseye kaptırmazdı. Ona hep özenmişimdir. O tarihte Artvin’de henüz lise açılmadığı için her birimiz başka liselere kaydımızı yaptırdık. Beş yıl sonra üniversite öğrenimi için Ankara’ya geldiğimde o arkadaşımla tekrar karşılaştım. Hukuk fakültesine kaydını yaptırdığını söyledi. Daha sonra öğrendim ki, başarılı olamayınca okumaktan vazgeçip ailesine dönmüş. Şimdi yaşanmış bu olaya dikkatinizi çekmek istiyorum. Başlangıçta başarılı olan bu öğrenci nasıl olur da böyle bir sonuçla karşılaşır? Yanıtı, iki ayrı faktörde aranmalıdır: + Çocuklarda zekâ gelişmesi 20 yaşa kadar devam etmekte. Kimisi erken yaşta, kimisi de uzun süre içerisinde gelişimini tamamlarlar(31). Bu arkadaşımın zekâ gelişimi küçük yaşlarda hızlı başlayıp diğerlerinden farklı olduğu için derslerinde başarı sağlamıştır, diyebiliriz. + Veya üniversite öğrenimini gözünde büyütüp dar açıdan bakıp kendini yetersiz görmesinden ileri gelmiştir. Yıl 1952, Giresun Lisesi ikinci sınıfta öğrenciyim. Öğrenciler iki ayrı gruba ayrılmış, hepsi de başarılı olabilme gayreti içindeler. Ders sonrası okul dışı faaliyetlerini izledim. Gördüm ki, en başarılı öğrencinin etrafında toplanıp İl kütüphanesinde grup çalışması yapmaktalar. Ertesi günü hepsi bilinçli ve konuya hazırlıklı olarak geliyorlar; yapılan baskın sınavlarda da iyi not almalarını sağlıyorlar. Aralarına 95 katılmak istedim, fakat uyum sağlayamadım. Sonuçta birinci karne notu on zayıfla yüzümü kızarttı. Ben de, utancımdan kaydımı Rize Lisesine aktarma zorunda kaldım. Giresun Lisesindeki bir karne dönemi öğrencilik süresinde iki ilginç durumu öğrendim. Birincisi, başarıya ulaşmak için not çıkararak ders çalışma yöntemi. İkincisi, takdir alan arkadaşın başından geçen olay! Olay şu: İsmini hatırlayamadığım öğrenci arkadaş, ortaokul döneminde iki yıl üst üste sınıfta kaldığı için okuldan kaydı silinmiş. O bu kötü talihine küsmemiş, büyük bir istekle yeniden işe koyularak dışarıdan sınavlara katılıp ortaokul diplomasını almış ve bu defa aynı gayretle lisede sınıf birincisi olarak ikinci sınıfa geçmiş. İlk bakışta olmaz gibi görünen bu olay, bu şekli ile gerçekleşmiş. Atalarımız ne demişler? “Azmin elinden hiçbir şey kurtulamaz!” Yeter ki kişi bir işi yapmaya içtenlikle karar versin; o zaman sonuca ulaşmak şansı daha da kolaylaşır. Yedi yıllık ortaöğretim (3 yıl oraokul+ 4 yıl lise) döneminde bütünlemeye kalmadan sınıf geçme sevincini hiç yaşayamadım. Bunda aile ortamından uzak kalmanın olumsuz etkileri olsa gerek. Ortaokulu”orta derece ile” liseyi “ iyi derece ile” fakülteyi ise, yine”iyi derece ile” bitirdim. Türk Silâhlı Kuvvetlerinde görevde iken mesleğe yönelik katıldığım iki özel kursun başarı derecesi de” iyi” idi. Bu da gösteriyor ki, ortanın üstünde bir zekâ yapısına sahibim. Sınıfta kalmadan öğrenimimi tamamlamış olmamı, özellikle gayretli ve verimli çalışmaya borçluyum. 96 Bütün bunlardan çıkan sonuç şudur ki, bir işte başarılı olabilmek için kişi, zekâ durumunu bahane etmeden önce kendine güvenip başarabileceğine inanmalıdır. İşe başlarken büyük bir istek ve düşünceyle ortaya çıkmalıdır. Başarılı insanların hepsi de süper zekâ sahibi olmadıkları, ancak geniş düşünüp kendilerine güvenerek hareket ettiklerinden bu sonuca ulaşmışlardır. Önemli olan süper zekâya sahip olmak değil, kişinin kendine güven içinde başarabileceğine inanması ve zekâsını bu yönde kullanabilmesidir. Bu performansı gösteren kişi, büyük başarılara imza atmaya aday insandır. Başarıya ulaştıran geniş düşünmenin etkinliğini belirtirken bağımsızlık mücadelesi meşalesiyle bütün dünyaya kendini tanıtan bir önderimizden söz etmek istiyorum. Yakın tarihimize de damgasını vuran bu kişi kimdir? Osmanlı İmparatorluğu, özellikle 18. asrın sonlarında devlet yapısında ve ülke bütünlüğünde görülen olumsuzluklar sonucu güçsüz kalmış, Avrupalıların “hasta adam” yakıştırmasına layık görülmüştü. İmparatorluk hızlı bir çöküşe giderken, gelecekte kurulacak yeni Türk Devletinin mimarları da dünyaya gelmişlerdi. Verilen isimler Müslüman Türk geleneğine uyularak anlamlı kelimelerden seçilmişti. Kimlerdi bu beklenen yeni Türk Devletinin mimarları? 1876 yılında dünyaya gelen Mustafa Fevzi (Çakmak), 1881 yılında dünyaya gelen Mustafa Kemal (Atatürk) ve 1884 yılında dünyaya gelen Mustafa İsmet (İnönü), idi. Üç isim ve üç “Mustafa”, önce asker sonra devlet adamı; bir rastlantı mı, 97 yoksa mevcut programın bir parçası mı, üzerinde düşünülmeye değer bir konu!... Anlaşıldığı üzere Mustafa Kemal Atatürk’ten bahsetmek istiyorum. Bilindiği gibi askeri okullarda okumuş 11 Ocak 1905 tarihinde Harp Akademisi’nden 57. dönem olarak mezun olmuş ve Kurmay Yüzbaşı rütbesi ile orduda göreve başlamıştır. Zamanında, 1897 yılında Osmanlı-Yunan Harbi, 1912- 1913 Balkan Harbi, 1914- 1918 I.Dünya Savaşı, devleti hayli güçsüz bırakmış, bunun ötesinde Mondros Mütarekesi ile de ordular dağıtılmış ve Anadolu’nun toprakları yer yer işgal edilmeye başlanmıştı. Diğer komutanlar gibi Mustafa Kemal de İstanbul’a çağrılır. Bir müddet İstanbul’da kaldıktan sonra yakın arkadaşları ve hükümet kademelerindeki görevlilerin önerileri üzerine Padişah tarafından asayişi temin etmek üzere 9. Ordu Müfettişliği görevi ile Anadolu’ya gönderilir. O tarihte Atatürk Tuğgeneral rütbesinde bulunuyordu. Bundan sonraki gelişmeleri Atatürk’ten dinleyelim: “1919 senesi Mayıs’ının 19. günü Samsun’a çıktım. Durum ve genel görünüş: Osmanlı Devleti’nin içinde bulunduğu grup genel harpte yenilmiş, millet ve memleketi genel harbe sokanlar kendi hayatları endişesine düşerek ülkeden kaçmışlar, ordunun elinden silah ve cephanesi alınmış, İtilâf Devletleri ateşkes hükümlerine uymayarak ülkeyi işgale başlamışlardı. İtilâf Devletleri donanmaları İstanbul’u, Fransızlar Adana İlini, İngilizler, Urfa, Maraş, Ayıntap (Gaziantep), İtalyanlar Antalya ve Konya, yine İngilizler Merzifon ve Samsun’u işgal 98 etmişlerdi. 15 Mayıs 1919’da İtilâf Devletleri’nin izniyle Yunanlılar İzmir’e asker çıkarmıştı.” Genel durumu böyle özetleyen Atatürk “Nutuk”ta sözlerine şöyle devam eder: “Efendiler, izin verirseniz size bir soru sorayım, bu durum ve koşullar karşısında kurtuluş için nasıl bir karar verilebilir. Açıkladığım bilgi ve gözlemime göre üç ayrı karar ortaya atılmıştır: Birincisi, İngiltere egemenliğini istemek, İkincisi, Amerika mandasını istemek, Üçüncüsü, mahalli kurtuluş çareleri, idi. Yani Osmanlı memleketlerinin taksim olunacağı varsayımı ile kendi başlarını kurtarmaya çalışmaktı. Efendiler, ben bu kararların hiçbirinde isabet görmedim. Çünkü bu kararların dayandığı bütün deliller ve mantıklar çürüktü, esassız idi. Gerçek durumda, içinde bulunduğumuz tarihte, Osmanlı Devleti’nin temelleri çökmüş, ömrü tamamlanmıştır. Osmanlı ülkesi tamamen parçalanmıştır. Ortada bir avuç Türk’ün barındığı bir ata yurdu kalmıştı. O halde ciddi ve hakiki karar ne olabilirdi? Efendiler, bu durum karşısında bir tek karar vardı. O da ulusal egemenliğe dayalı kayıtsız şartsız bağımsız yeni bir Türk Devleti kurmak.” Atatürk, cebinde parası, üzerinde üniforması bulunmadığı halde sıradan bir Türk vatandaşı olarak yola koyulup Erzurum ve Sivas kongrelerinde bu düşüncelerini benimsetti ve Ankara’da Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin açılmasını sağladı. Yeniden 99 oluşturulan ordularla düşmanlar ülke topraklarından çıkarıldı. İşte bu da, bir toplumu başarıya ulaştıran geniş düşünmenin somut örneği... Atatürk, Nisan 1920’de şöyle diyordu: “Hayatta başarı, mutlaka uğraşta başarı ile mümkündür. Bu da maddi ve manevi güce dayanır bir durumdur”. Ocak 1923’te de şöyle diyordu: “Hiçbir şeye muhtaç değiliz, yalnız tek bir şeye çok ihtiyacımız vardır; çalışkan olmak.” Aralarında Mustafa Kemal’in de bulunduğu Harp Okulu mezunlarından Harp Akademisi’ne aday gösterilen öğrencilere ilişkin not belirleme listesi Ek1’dedir. Bu liste incelendiğinde görülecektir ki, not değerlendirmesine göre Mustafa Kemal altıncı sırada yer almıştır. Ancak, Mustafa Kemal’in komutanlık dönemlerinde gösterdiği performans ve isabetli kararları, komuta katlarında kendisinin “iş bilir, iş becerir” kişiliğini ön plana çıkarmıştır. Bunun sonucu olarak da, ülkenin kurtarılması söz konusu olunca Mustafa Kemal seçilerek Anadolu’da görevlendirilmiştir (6). Bu örnek de bize gösteriyor ki, öğrencilik dönemlerinde alınan not ve takdirler, kişinin zekâ durumunu net olarak belirlememektedir. Sınavlarda başarılı olmak, daha çok bilgi bankası işlevini yapan bellek ile ilgili bir durumdur. Geniş düşünme ise aklın işlevleri arasındadır. Akıl, iyi ve kötü yönlerini düşünür, kendinin olanak ve yetenekleri ile karşılaştırıp olması veya olmaması yönünde karar verir. Eğer yapılması istenen iş, olanak ve yeteneğinin üzerinde olmasına rağmen yapılmış ise, 100 buna ancak “macera” denir. Osmanlı Devleti böyle talihsizliklerle çok karşılaşmıştır. Örneğin, I. Dünya Savaşı döneminde, doğuda Ruslarla yapılan savaşta, Başkomutan Vekili Enver Paşanın, Sarıkamış dolaylarındaki Rus birliklerini kuşatma harekâtı ile etkisiz hale getirme düşüncesine ilişkin 15 Aralık 1914 tarihinde verdiği taarruz emri sonucu, kış şartlarına uygun yeterli araç, gereç ve kış teçhizatı bulunmayan 118 000 kişilik Türk birlikleri, yüksek ve yolsuz Allahuekber dağlarını aşarken henüz düşmanla temas kurulmadan önemli bir bölümünü donma ve hastalık nedeniyle, geri kalan diğer bölümünü de Ruslarla muharebe esnasında olmak üzere toplam 60 000 yetişmiş asker evlâdını zayiat (şehit) vermişti (33). Bu nedenle, başarılı sonuca ulaşabilmek için geniş düşünüp alternatifler iyi değerlendirilmelidir. (c) Yaş durumunu bahane göstermek: İnsanın ileriye dönük girişimleri yaş durumu engeline takılmamalıdır. Zekâ gelişimini tamamlayan her kişi, kendine güven duymalı ve “ben bu işi başarabilirim” şeklindeki inancını sarsmadan çalışmasına devam etmelidir. Geçmiş tarihlerde kadınlara milletvekili seçme ve seçilme hakkının sonradan tanınması, gençlerin oy kullanma yaşlarının belirlenmesi, hatta seçilme yaşının değiştirilmesi, söz konusu güvensizlikten kaynaklanan uygulamalardır. Demokratik ülkelerde seçme ve seçilme hakkının daha genç yaşlara çekildiği görülmektedir. Çünkü gençler daha çok sorunlarla uğraşıp üstesinden gelmesi yönünde potansiyel bir enerjiye sahiptir. 101 Yaşlılık da bir mazeret olmamalıdır. Üniversite öğrenimi sırasında yaşlı bir hocamdan bahsetmek istiyorum. İslâm Hukuku dersi öğretim üyesi olan hocam hayli yaşlı kişiydi. Fakat öğrenme azminden hiçbir şey kaybetmemişti. O dönemde İranlı olup fakültemizde doktora çalışması yapan bir asistan vardı. Hocamız bunu fırsat bularak kendisinden “Farsça” öğrenmeye girişti. Günlerce ondan özel ders aldı. Bir yıl sonra da yaş haddinden emekliye ayrıldı. Bu örnek de bizlere, yaş durumu mazeretinin geçerli bir nesne olmadığını belirlemektedir. (d) Kötü talih bahanesi: İnsanlarda alışkanlık haline gelmiş ve başarısızlıklarını örtmeye çalıştıkları bir özür bulma hastalığı vardır. “Kötü talih, şanssızlık, hiç arkamı bırakmadı... Tutunmaya çalıştığım dal, elimde kaldı” şeklindeki dert yanmalar, karşı taraf için hiç de inandırıcı olmaz. Çünkü akıllı ve deneyimli insanlar doğada hiçbir şeyin sebepsiz olarak meydana çıkmadığını bilirler. Her olay kesinlikle bir nedene dayanır. Örneğin, bir tepenin eteğinde, gerekli zemin araştırması yapılmadan bina kurmaya kalkarsan, ya toprak kaymasına veya kışın çığ düşmesine maruz kalır. Dere yatağına yakın bir yerde barınma tesisleri kurarsan, bir gün sele kapılır. Bu kötü talih değil, geniş düşünmeden verilen kararın sonucu olur. Bazıları da işlerindeki başarısızlığını, dini inancına fatura etmeye çalışır. “Ne yapalım, şimdiye 102 kadar biriktirdiğim sermaye ile iş kurmaya çalıştım, fakat nasibim yok ya, işler yürümedi, günlük kazancı bile çıkaramadım; bu işten vazgeçmeliyim...” şeklindeki sözlerle kendini avutmak ve haklı görmek ister. Gerçekte inancımızda nasip-kısmet düşüncesi vardır. Her şeyi yaratan Allah, kullarının gelirlerini, ne kadar elde edebileceklerini, yani kısmetlerini de ezelde belirlemiş ve zamanı gelince de kişiye nasip etmektedir. Ancak burada da sebep-sonuç yasaları geçerli görülmektedir. Şöyle ki, insan bir işi yapmaya koyulmadan önce her türlü ayrıntıları ile geniş olarak düşünüp karar verdikten sonra sonucu Allah’a havale etmek gerekir. İslam’daki tevekkül anlayışı budur. Yoksa sen tut, gerekli araştırma yapmadan işe atıl; sonra da olumsuzlukları kötü talihe bağla! Sakat bir düşünce! Allah, çalışana rızkını verir. Belki az olur, belki çok olur. Sonuçta elini boş çevirmez. Bazıları diyebilir ki, “Her şeyi kurallarına uygun yaptım; ancak, yine de zengin olamadım.” Tabii ki bunda da bir sebep var. Allah, zenginlik ve fakirlik hayat standartları ile kullarını dener; yani imtihan eder. Böyle bir sınav geçiren kişi, işte o zaman “Ben elimden geleni ve görevim olan her şeyi yaptım, buna rağmen işimde başarılı olamadım. Nasibim bu kadarmış”, diyebilmelidir. Rızkı veren Allah bunu bütün kullarına eşit olarak dağıtmamış, bazısına çok, bazısına da az takdir etmiştir. Netice şükretmek-sabretmek sınavıdır. Nitekim Allah Teâlâ: “Ve eğer Allah, rızkı kulları için yayacak olsa elbette yerde haddi tecavüz ederlerdi. Fakat dilediğini bir miktar ile indiriyor. Şüphe yok ki O, kullarından haberdardır. 103 Görücüdür.” (Şuara Sur./27). Görüldüğü gibi Allah’ın belirlediği düzende de, sebep-sonuç kuralı etkinlik kazanmıştır. Kazancın herkese ihtiyacının üzerinde verilmesi, toplumun sosyal yapısını olumsuz yönde etkileyecektir. Dengenin sağlanabilmesi için belirli ölçüler getirilmiştir Sonuç olarak diyebiliriz ki, kişinin asli görevi, geniş düşünüp aklını olumlu yönde kullanması ve önüne çıkacak engelleri aşmada sabırla hareket etmesi olmalıdır. b. Ruhun cesaret yönü Ruhun cesaret yönü, kişinin cesaret, yiğitlik ve atılganlık karakterini oluşturur. Kişi, kendisine ve dolayısı ile ülkesine yararlı bir iş yapmak ister. Bunun iyi ve kötü yönlerini, getireceği kazanç ve zararı, gelecek kuşaklara ne gibi yarar sağlayacağı konusunu düşünür ve yapılmasına karar verir. Ancak, az da olsa bazı pürüzlerin bulunduğundan da haberdardır. Bunların aşılması gerekir. İşte bu aşamada kişi aldığı kararı bir türlü uygulamaya koyamaz. İradesinde zayıflık hisseder. Ruhun cesaret yönü kişiye güven telkin eder ve kişi özgür iradesi ile kararı uygulamaya başlar. Ruhun cesaret yönünün ileri aşaması, yiğitlik ve atılganlık; aşağı derecesi ise çekingenlik ve korkaklık karakteri oluşturur. Ruhun cesaret yönü olmazsa, hiçbir büyük atılıma başlanamaz; savaşlarda kahramanlık derecesine yükselme olmazdı. Veya çekingenlik ve korkaklık derecesi 104 olmazsa, çoğu zaman nefis aklın önüne geçerek yapılabilmesi mümkün olmayan işleri yapmaya kalkışır ve kişiyi zor durumlara sokabilirdi. c. Ruhun İrade Yönü: İrade gücü, verilen kararın uygulama yeteneğidir. Bir konu hakkında gerekli bilgiler toplanır; bunun iyi veya kötü yönleri ile ortaya konan seçenekler üzerinde düşünülür ve en uygunu seçildikten sonra uygulama kararı verilir. Verilen bu kararın uygulanması kişinin iradesine bağlıdır. Güçlü irade, uygulamanın devamlılığı yönünde etkinliğini gösterir. Zayıf irade ise, kişiyi uygulamayı önlemeye çalışır. Dolayısı ile irade gücü kişiyi, hem vicdanı yönde ve hem de toplumun kurallarına karşı sorumlu tutar. d..Ruhun Ahlâk Yönü: Ahlâk yönü, kişinin toplum içinde uymak zorunda bulunduğu töre ve kurallara karşı davranışlarını belirler. Toplumu yönlendiren töre ve kurallar, öğretim ve eğitimin zaman içinde gelişmesine göre biçim alır. Bu nedenle, geçmiş dönemlerde ahlâki olarak görülen bir davranış, günümüzde bu özelliğini kaybetmiş olabilir. Örneğin Osmanlı İmparatorluğu döneminde padişahın eteğini öpmek, devlet başkanına karşı bir saygı davranışı olarak yorumlanırdı. Fakat günümüzde özelliğini kaybetmiş ve terkedilmiş bir kural olarak görülmektedir. Ancak ilâhi kaynaklı olan ahlâki 105 davranışlar böyle değil, devamlılık arz eder ve zamana göre değişmez. Ahlâki davranışlar, iyi, güzel, topluma yararlı yönleri kapsadığı zaman “Güzel ahlâk”; kötülük ve çirkinlikleri yansıttığı zaman “çirkin ahlâk veya ahlâksızlık” olarak ifade edilir. Gerek aile ve gerek toplumun devamlılığı, bunları oluşturan kişilerin ahlâk yapıları ile yakından ilgilidir. İnançlı kişi için, evreni ve bunun içinde de insanı yaratan gücün Allah olduğu kuşku götürmez bir gerçektir. Yüce Rabbim < Ben insanı en güzel biçimde yarattım> (Tin sur/3) demektedir. En güzel biçimden maksat, maddi ve manevi yönünün mükemmel olduğu şeklinde anlaşılmalıdır. Yani beden ruh ile desteklenmiş ve diğer canlılardan ayrıcalı bir konuma getirilmiştir. Zekâ yapısı ile kendini yönetecek bir güce sahip kılınmıştır. Bütün bunlara karşın, insanlık onuruna uygun şahsiyetli bir toplum oluşturabilmesi yönünde, yaşam biçimini şekillendiren ilâhi kitaplar ve bunları uygulamada örnek davranışlar sergileyen elçiler (Peygamberler) gönderilmiştir. Böylece Allah’ın emir ve yasakları ile Peygamberlerin örnek davranışları, kişilerin ahlâklarının güzelleşmesine kaynak olmuş, toplumların yaşam tarzlarının devamlılığına ivme kazandırmıştır. Bu nedenle, değişikliğe uğramış olsa da, her toplumun ahlâk kuralları içerisinde az olsa da ilâhi kaynaklı olanlara da rastlanır. İslâm toplumunun diğer topluluklar karşısında en belirgin özelliği İslâm ahlâkı ile bezenmiş Müslüman kişilerden oluşmuş olmasıdır. 106 Müslümanlık, ahlâk kurallarına büyük bir önem vermiş ve kişilerin bu değerlerle eğitilmesine özen gösterilmiştir (1). Ahlâk, huy kelimesinin çoğuludur. Huy, her kişinin yaşamında davranışlarına yansıyan bir histir. Toplum yaşamında karşılaşılan huylar, güzel ve çirkin olarak iki türdedir. Bunlar o toplumun ahlâk anlayış ve değerlerini yansıtır. Bu nedenle İslâm ahlâkı tanıtılırken, güzel ve çirkin huyların neler olduğunun bilinmesinde yarar görülmüş ve önem arz eden bazı örnekler bilginize sunulmuştur: (1). Edepli (terbiye) Sahibi Olmak: Terbiye, toplum yaşamına uygun düşen ve incelik arz eden bir davranış biçimidir. Kötü söz söylemekten kaçınmak, utanmak; kendisine söylenen kötü söz karşısında terbiyesi ile ölçülü cevap vermek, bu güzel huyun varlığını belirler. Edep insan için en büyük şereftir. Bu şerefe ulaşan kişiler, genelde toplum tarafından takdirle ödüllendirilir ve saygı görür. Edebin çirkin yönü, edepsizlik, terbiyesizlik ve kabalıktır. Böyle bir huyu sergileyen kişi veya kişiler, hoş karşılanmaz ve kınandıkları gibi bir suç unsuru oluşursa yasal yollardan cezalandırma yoluna gidilir. (2).Yardımsever Olmak: Yardımsever olmak, iyilik yapmak, maddi ve manevi yardımlaşmada bulunmak, dilenen ve 107 iffetinden dolayı ihtiyacını isteyemeyenlere hayır yardımında bulunmak, öfkelerini yutmak gibi güzel davranışları sergilemek demektir. Bu davranışlar ise, Allah’ın muttaki kullarının (gerçek müminlerin) özellikleridir. Nitekim bir âyet- i kerimede :< Allah muhsin olanları (yardım yapanları) sever.>(Al-i İmran Sûr./134) buyurmuştur. (3).Adil Olmak: Adil olmak, doğru olmak, vergisini tam ve zamanında ödemek yanlışlıklardan kaçınmak, herkese eşit mesafede davranmak, herkesin hak ve hukukuna saygı gösterip ayrıcalık yapmamak, ilişkilerinde insaflı hareket etmek, şeklinde anlaşılır. Bu huya sahip kişi, faziletli ve şerefli bir konuma ulaşır. Toplumda güvenirlik yapısı ile saygı görür. Bu huyun karşıtı ise, hıyanetliktir, toplumun haklarına tecavüzdür, hakkı inkârdır. Örneğin, bir ihtiyacı gidermek üzere sıra oluşturup bekleyen insanların haklarını hiçe sayarak yalan–dolan-kabalık gösterisi ile öne geçmek isteyen kişi nasıl adil davranmış olabilir? Adil olan kişi, alacak ve borçlarını mevcut kurallara uygun olarak yürüten gereksiz tutum içinde karşı tarafı zora sokmayan bir görünüme sahip olmalıdır. Büyük düşünüp kararlarını ona göre vermelidir. Adil olmak, İslâm’ın kuralı ve Müslüman’ın açık bir özelliğidir. Allah’ın İslâm toplumuna verdiği bir sorumluluktur. Rabbim buyuruyor: <Ey Müslümanlar, böylece sizi seçkin ve şerefli bir ümmet kıldık ki bütün insanlar üzerine 108 adalet örneği ve hak şahitleri olasınız> (Bakara Sûr./143) Bu sorumluluğu iyi kullanmak gerekir. Herkes tarafından bilinmelidir ki, millet olarak huzur ve refah içinde yaşayabilmek için güçlü bir devlet yapısına sahip olmak gerekir. Güçlü devlet demek, siyasi otorite yanında kalkınmış bir ülke demektir. Bu da ekonominin üst seviyede, yani güçlü olması ile bu performansa kavuşulabilir. Peki, ekonomiyi bu seviyeye nasıl çıkaracağız? Önce vatandaş vergisini tam ve gönül hoşluğu ile ödeyecek, bu paralarla devlet hem çalışanlarının ücretini karşılayacak ve hem de yatırım yapılmasına zemin hazırlayacak. Sonunda ihracat artacak, herkese iş-aş olanağı doğacak ve ülkeye huzur gelecektir. Bu nedenle, vergisini zamanında ödemek, hem bir vatandaşlık görevi hem de ahlâkın adil olmak prensibidir. Başkası vergisini ödesin, sen de bunun olanaklarından faydalan, bunun neresi adil olmakla bağdaşır? (1) Güvenilen Kişi Olmak: Güvenilen kişi olmak, yani güven duyulan emin sayılan bir kişilik yansıtan huy demektir. Dürüstlük, doğruluk, iş bilir ve becerikli olma, adil davranma gibi toplumu yakından ilgilendiren konularda halkın güvenini kazanmak büyük bir başarıdır. Yönetim kadroları yönünden ekonomik ve toplumsal hayatın normal ölçüler düzeyinde devamlılığı, halkın güvenine bağlıdır. Güven olunca, istikrar olur; ekonomide canlanma, toplumsal hayatta da sükûnet doğar. Güvensizlik ise, aldatma, görevi kötüye 109 kullanma, adam kayırma, vurgunculuk ve çeşitli haksızlıkların yayılmasına zemin hazırlar. Bu nedenle toplumda itimat sahibi olmak, kişi ve kişileri yüceltir. (5). Tutumlu Olmak: Tutumlu olmak, orta bir yol tutup, harcamalarında gereğinden ne fazla ve ne de noksan sarfiyattan kaçınmaktır. Yaşamında, olanaklarına göre tutumlu hareket etmek kişiyi rahatlatır; nefsinin kötü isteklerine karşı bir önlem teşkil eder. İktisatlı olmanın aşırısı, savurganlık; aşağı derecesi ise cimriliktir. Her iki yönü de kişiyi zora sokan ve hayatını karartan davranışlar olarak ortaya çıkar. Rabbim buyuruyor:< Allah’ın bol nimetinde cimrilik edenler sakın kendileri için hayırlı sanmasınlar; bilakis bu onlar için şerdir. Cimrilik ettikleri şey kıyamet günü boyunlarına dolanacaktır.> (Al-i İmran Sûr./180) (6). Ülfet ( Uyumlu ) Sahibi Olmak: Güzel huylardan biri de ülfettir. Yani, insanlar arasında sevgi ve saygıya dayalı iyi ilişkiler kurmak, onlarla dostça yaşamak ve bu ilişkilere gölge düşürecek her türlü davranıştan kaçınmak şeklinde anlaşılmalıdır. İnsan yaradılış gereği olarak toplum halinde yaşamak zorundadır. Kendisinin huzurlu ve toplum düzeninin sağlıklı olabilmesi yönünden kişilerin uyum içinde güzel ilişkilerini devam ettirmeleri gerekir. Aksi halde, kavgacı, öfkeli, saldırgan, düşmanca ve kırıcı davranışlı kişiler, 110 toplumu yaşanmaz duruma getirir. Böyle bir toplum, ahlâk yönünden çökmüş sayılır. (7).Güler Yüzlü, Hoşgörülü Olmak: Temiz Görünümlü ve İnsanlarla ilişkilerinde güler yüzlü hareket etmek, karşı tarafa güven verir. Varsa kızgınlık, hiddet ve öfkenin kişi psikolojisinden atılıp bunun yerine samimiyetin doğmasına neden olur. Hoşgörülü davranmak da kişiler arasında sevgi ve dostluğun başlamasına zemin hazırlar. Bu güzel huyun karşıtı, çatık çehreli duruştur. Böyle yapıya sahip kişiler, kuşku ile karşılanır ve güven vermez. Yapması muhtemel kötü ve çirkin davranışlarına karşı herkesi önlem almaya zorlar. Sevgi, samimiyet, saygı gibi yaklaşımların yerini uzaklaşma ve kendini koruma dürtüsü alır. Toplum içinde karşılıklı ilişkilerde uyulması gereken kurala ilişkin Rabbimizin buyruğu şöyledir: < Sevgi, saygı, selâm ifade eden bir söz ile size ilgi ve saygı gösterildiğinde siz de, ondan daha iyisi ile ilgi ve saygı gösterin veya aynen karşılık verin. Şüphesiz ki, Allah, her şeyin hesabını gerektiği gibi görendir.> (Nisa Sûr/86) (8). Saygılı Olmak (Büyüklere Küçüklere Sevgi İle Yaklaşmak): Saygı, Böyle bir davranışı kendisine huy edinmiş kişiler, herkes tarafından sevilir, takdir ve anlayışla 111 karşılanır. Ayrıca bu davranışlar, Müslüman toplumun belli özelliğidir. Özellikle büyük şehirlerde, otobüs tren ve vapur gibi toplu taşım araçlarında yaşlılara, fiziksel özürlere, hastalara, hamile veya çocuklu kadınlara oturulacak yer verilmesi, bu davranışın güzel bir örneğini yansıtır. Yine bu bağlamda, çocuklarla güzel ilişkiler kurmak, onların sorunlarını ciddiye alarak çözüme ulaştırmak, uygunsuz hareketleri görülünce azarlamadan eğitici olarak öğütte bulunmak, tarafınızdan sevildiğini algılamasına yardımcı olmak gibi samimi davranışlar, takdire değer yaklaşımlar olacaktır. (9). Sözünde Durmak: İnsanlarla ilişkilerinde verilen söze bağlı kalmak demektir. Kişinin şahsiyet oluşumunda önemli yeri vardır. Kişiyi, güvenilir kılar ve verdiği söz senet olarak kabul edilir. Bu karakterdeki insanların çokluğu, toplum yaşamını ve kişilerin işlerini kolaylaştırır. Bunun karşıtı ise, yalan, aldatma, yanıltma gibi söz ve davranışlardır. Bu da insanların normal yaşam ve davranış biçimlerini zora sokar. İş ve çalışmalarını olumsuz yönde etkiler. Bu nedenle İslâm dini “ ahde vefa” olarak nitelendirdiği sözünde durma kuralını önemle tavsiye etmiştir. (10). Kişiler Hakkında İyilik Düşünmek: Yani, belirgin bir kötülük görmedikçe insanlar hakkında iyilik düşünmek ve güzel ilişkiler kurmaya 112 çalışmaktır. Kişi hakkında devamlı olumlu yönleri öne çıkarılmalıdır. Böyle bir tutum ve davranış dostluk ve samimiyetin gelişmesine de yol açar. Eskiler buna“ Hüsnü zan” derlerdi. Birde bunun karşıtı olan “suizan” vardır ki, bu da kötü düşünmek, demektir. Böyle bir huy, kötü düşünmekle sınırlı kalmaz; kişinin söz ve davranışları ile şahsiyetini küçültücü girişimleri de gözler önüne serer. Gıybet, çekemezlik, kovuculuk gibi İslâm dininin günah saydığı söz ve davranışlar, kötü düşünmenin çirkin örnekleridir. Çünkü kişiler arasında dostluk yerine düşmanlığı ön plâna çıkarır. Üzüntü ve kırgınlıklara yol açar. Dahası toplumun huzur dolu düzenini olumsuz yönde etkiler. (11). Diline Sahip Olmak: Hayvanlar koklaşarak, insanlar da konuşarak bir birleriyle ilişki kurarlar. Bilgi, sevgi, öfke gibi her türlü duyguların iletişimi söyleşilerle gerçekleşir. Bu nedenle söyleşilerde, karşı tarafı gereksiz olarak üzecek, yoracak veya ilişkileri kesme noktasına getirecek söz ve hitaplardan kaçınmak, güzel, doğru ve gerçek olanı söylemek gerekir. Konuşmalarda, seçilen kelimeler kadar üslup da önemlidir. Yavaş ve alçak sesle konuşmak karşı tarafı olumlu yönde etkiler; öneri veya düşüncelerin kabulüne zemin hazırlar. Bir de bunun karşıtı vardır. Sözün nereye varacağını, karşı tarafı ne denli üzeceğini, insanları birbirine düşüreceğini, düşünmeden çok ve gereksiz olarak konuşmaktır. Böyle bir davranışı kendine huy 113 edinen insanlar, karşı tarafın konuşmasına da fırsat tanımadan hemen söze başlar ve karşı tarafın konuşmasını keser. Dikkat edilirse böyle kişilerin konuştukları sözler, hata ve yalan üzerinde yoğunlaşır ve terbiye dışı anlatıma dönüşür. Ne demişler atalarımız:” Çok konuşan, çok hata yapar!” (12). Şefkatli (Esirgeyici) Olmak: Şefkat, acıyıp esirgemek, merhamet duymak anlamında kullanılır. Şefkat, ruhsal bir histir. Başkalarını olumsuz yönde etkileyen bir olay veya çaresizliğe sokacak davranışlar karşısında, beliren bir acımamerhamet duygusudur. Vicdani bir sorumluluk sergiler. Şefkat öyle bir duygudur ki, yalnız aile fertleri için değil, bütün yaratıkları kapsar. Özellikle, adalet ve eşitliğin olmadığı bir toplumda zulüm ve şiddet altında ezilen insanların durumu, doğal afetlerde yardıma muhtaç insanların halleri, kırsal alanda yiyecek arayan savunmasız bir hayvanın yırtıcı hayvan tarafından yakalanıp parçalanması, birçok insana acıma hissi verir. Şefkatli olmayı kendine huy edinen insanlar da, bu olumsuzluklara yardım yaparak yanlarında olmaya ve acılarını paylaşmaya çalışır. Ve böylece merhamet duyguları, onların kişiliklerini yüceltir. (13). Cinsel İstekleri Kontrol Altında Tutmak: İnsan, neslinin çoğalıp devam etmesi yönünden cinsel özellikte yaratılmıştır. Erkeklerin kadınlara, kadınların da erkeklere karşı cinsel meyilleri vardır. 114 Bu doğrultuda, aşk denilen sevgi bağı oluşur; sonunda da evlilikle aile düzeni kurulur. İnsanların duygu ve düşünceleri farklı olduğu gibi karakterleri de değişiktir. Farklı karakterdeki insanların, evlenerek hayatlarını birleştirmeleri ve aynı çatı altında birlikte yaşamlarını sürdürmeleri pek de kolay olmasa gerek. Fakat insana lütfedilen cinsel istekle beraber çekici görünüm, etkileyici söz ve davranışlar, önce beğeni kazanır; sonra sevgiden aşka dönüşür. Böylece kadın erkek yakınlaşması, evlilikle sonuçlanır. Cinsel istekler İslâm dininin belirlediği yöntemle tatmine ulaşması, ahlâk kuralları ile örtüşmesine de neden olur. Hatta normal koşulla evlilik, Hz. Peygamberimiz tarafından da tavsiye edilip özendirilmiştir. Evlilik dışındaki ilişkiler ise, haram kılınmış ve büyük günahlardan sayılmıştır. Konuyu özetlersek, cinsel istekleri tatmin etmek üzere, evlilik hayatı normal; evlilik (nikâh) dışı ilişkiler ise zina sayıldığı için anormal yaşam tarzı olarak görülür. Cinsel isteklerini, özgür irade ve terbiyesi ile kontrolü altında tutup fuhuş ve zinaya yaklaşmayan kişi, sabırlı olması yönünden Allah katında sevap, toplum içinde de şeref kazanır (14). İffet Ve Namuslu Olmak: İffet ve namus, nefsin, kural dışı aşırı isteklerini normal seviyede tutup kişiyi saygın duruma getiren güzel bir huydur. İffet ve namuslu olarak nitelendirilen kişi, terbiye dışı söz ve davranışlardan uzak, sözü-sohbeti edepli, kendi ve 115 ailesinin onuruna leke sürdürmeyen, şehvet duygularını açığa çıkarmayan, yüz kızartıcı suçlardan uzak durma gibi bir karakter sergiler. Bunun karşıtı ise, iffetsizliktir. Bu da çirkin sözlü, kaba davranışlı, nefsini aklın önüne çıkarıp başkalarının ırzına ve kişiliğine saldırıda bulunan kişi anlaşılır .(15). Doğru Davranışlı Olmak: İlişkilerinde insanları aldatan bir davranışta, iki yüzlülüktür. Eskiler bunu münafıklık olarak nitelemişlerdi. İslâm toplumunun istediği düzeyde eğitilmemiş bazı insanlar, maddi çıkarları veya kişiliğinin beğeni kazanması amacıyla sahte bir görünümle karşı tarafı aldatma çabasına girerler. Kalbinde olmadığı halde çeşitli övgü ve takdir hisleri dolu sözcüklerle onları çıkarı yönünde kendine çekmeye çalışır. Yaşamını İslâm ahlâkına endekslemiş kişi ise, insanlarla olan ilişkisinde, samimi, dürüst, doğru, dili kalbine, sözü özüne uygun hareket eder . İnsanın Bu Dünyadaki Görevleri: Yüce Rabbimiz buyuruyor:< Ben cinleri ve insanları, ancak bana kulluk (ibadet) etsinler diye yarattım.> (Zariyat Sûr/56). Yaratan Allah, yaşamı kolaylaştırmak üzere insanı ruh ve beden olarak en güzel şekilde biçimlendirmiş, onu, el, ayak, duyu organları, zekâ- akıl, irade gücü gibi unsurlarla donatmış; ilâhi kitaplar ve Peygamberler gönderip doğru yolu göstermiş; toprak, su, ateş ve havayı emrine vererek kullanılır hale getirmiştir. Diğer bir 116 ifadeyle yaşamın alt yapısı hazırlanmış olarak insanın hizmetine verilmiş, bundan sonra da kendisinden kulluk görevi istenmiştir. Bu gerçekler karşısında insanın, bu dünyada başıboş yaşaması için değil, belirli bir amaç için yaratıldığı ve bu yönde kendisine bazı sorumluluklar verildiği, anlaşılır. İnsana lütfedilen bu olanaklar karşısında, kendisine ne gibi görevler yüklendiği; sorumlulukların yerine getirilmemesi halinde geleceğini ne şekilde etkileyeceği hususu düşünmeye değer bir konu. Konuyu bu açıdan değerlendirmemiz kendimizi tanımamıza da yardımcı olacaktır. (1). İnsanın İlâhi Görevleri: (a). Allah’a İtaat Etmek: İnançlı kişi için, bütün evreni ve üzerinde bulunan canlı ve cansız varlıkları yoktan var eden gücün Allah olduğu kuşku götürmeyen bir gerçektir. Ergin yaşa ulaşmış aklı yerinde her insanın da bunu kabul etmesi gerekir. Çünkü gerek kendi beden yapımızda, gerekse çevremizde o kadar ilginç olaylar devam etmekte ki, her birinde Yüce Rabbin güç ve kuvvetinin yansımalarını görüyor ve izliyoruz. Bunları yalanlamak veya önemsememekle kendimizi inkâr etmek gibi çelişkili bir tutuma girmiş oluruz. Allah’ın lütfettiği üzerimizdeki nimetleri karşısında, bizlerin de O’na, sonsuz şükretmek gibi bir kulluk görevimiz olması gerekir. Kulluk görevi demek, Allah’a yapılan ibadetler demektir. 117 Her şeyden önce, Allah’ın varlığını kabul eden insan, O’nu hem sevmeli ve hem de O’ndan korkmalıdır. Sevmeli; çünkü var eden, büyüten, maddi ve manevi yapısını en güzel biçimde donatan, yaşama sevinci veren, aklı ile dünya varlıklarına hükmetme olanağını tanıyan O’dur. Ondan korkmalı; çünkü insan nesli yaşamının her anında bir sınav geçirmekte, çeşitli olaylarla denenmektedir. Bu süreçte istemeyerek de olsa suç sayılan davranışları olabilir. Yani, günah sayılan bir suç işlemiştir. Ahrette ise bütün bunların hesabı sorulacak; eğer Rabbimiz affetmezse Cehennemde cezası çekilecektir. Ayrıca, verdiği bunca nimet ve olanakları elimizden alırsa, halimiz nice olacaktır, diye düşünmek gerekir. İşte bu nedenle, Allah’tan aynı zamanda da korkmalıyız. Allah’a karşı olan sevgi, sadece söylemekten ibaret kalmamalı, yaşadığımız sürece davranışlarımıza da yansıtıp onun verdiği hazzı hissetmeliyiz. Allah’ı sevmek demek, O’nun emir ve yasaklarına büyük bir istekle uymak, demektir. Bir kişi, yaptığı ibadetin yanında çevresindekilere, “Ben Allah’ımı çok seviyorum” derse ve de, Allah’a karşı olması gereken tüm ibadetleri yapmıyor ve büyük günah sayılan bir işi bilinçli olarak işliyorsa, o zaman bu söylemin samimiyetinden kuşku duyulur. Gerçek sevgi, O’nun emir ve yasaklarına koşulsuz uymakla mümkün olur. Bu ölçünün dışında sarf edilen sözlerin hiçbir değeri ve inandırıcılığı olabilir mi? Böylece kişi, ancak kendi kendini aldatmış olur. Allah’a karşı olan sevgi, kişinin ailesine, yani anne- baba, eş ve çocuklarına olan sevgi ile aynı seviyede tutulamaz. Allah sevgisi, koşul götürmez 118 üstün bir sevgidir. Fakat aile sevgisi böyle değildir. Kişi, eşini ve çocuklarını çok sever. Bu demek değildir ki, onların istekleri reddedilmeden kabul edilip gereği yerine getirilir. Kişiye ailesi tarafından getirilen öneriler, önce değerlendirilip zaman, zemin ve mevcut olanaklara göre evet veya hayır şeklinde cevap verilir. Normal olanı da budur. Ancak, Allah’ın emir ve yasakları, kişinin istekleri doğrultusunda değiştirilemez. Nitekim Yüce Rabbim buyuruyor:< Allah ve Rasûlu bir işe hükmettikten sonra, inanmış erkek ve kadına o işi, kendi isteklerine göre seçme hakkı yoktur. Her kim Allah ve Rasûlune karşı gelirse, apaçık bir sapıklığa düşmüş olur.> (Ahzab Sûr/36).Gerçek sevginin belirlenmesi yönünde Hz. Peygamberimizin öğretisine kulak verelim: Hz. Enes, Rasûlüllah’ın şöyle buyurduğunu anlatıyor: <Üç haslet vardır. Bunlar kimde varsa imanın tadını duyar. Allah ve Rasûlünü, bu ikisi dışında kalan her şeyden ve herkesten çok sevmek, bir kulu sırf Allah rızası için sevmek...> (Buharı, İman: 9,14) (Müslim İman 67) Kişi, “Ben Allah’ımı çok seviyorum, ne zaman zorda kalırsam O’nun yardım elini üzerimde bulurum.” diyerek Allah’a olan sevgisini başkalarıyla paylaşmak ister. Çok güzel bir yaklaşım ve huzura açılan bir pencere. Başka zaman bu kişiyi örneğin maddi çıkarın galebe çaldığı bir davranışın içinde görürsün. Tasarrufunu değerlendirmek üzere faize yatırmış. Bir de,” faizden gelecek parayı kesinlikle ev için harcamam, Allah korusun !” şeklinde kendini savunmak gereğini duyar. Oysaki Allah’ın buyruğu şöyle:< Ey iman edenler! Allah’tan korkun ve faiz 119 hesabından arta kalanı bırakın (almayın) gerçek müminler iseniz.>(Bakara Sûr/278). < Yok, eğer bu faizi terk etmezseniz bilin ki, Allah ve Peygamberine karşı savaşa girmişsiniz. Eğer faiz almaktan tövbe ederseniz, ana para sizindir ve böylece ne haksızlık etmiş, ne de haksızlığa uğramış olursunuz.>(Bakara Sûr/279). Şimdi bu iki yaklaşımı değerlendirelim: O kişinin içtenlik arz eden sözleri, Allah’ın emirleri ile ne derece uyum sağlıyor. Nerede hata yapılıyor. Bu sözler, gerçek sevgiyi yansıtabilir mi? Öyleyse, faiz almak suretiyle Allah ve Rasûluna karşı savaş açan kişinin “Allah’ı seviyorum” sözü, gerçek dışı bir söylemden ileri geçemez. (b). Hz. Peygambere (s.a) İtaat Etmek: İlâhi görevimizden diğeri, Hz. Peygamberimize itaat edip Müslümanlar için örnek oluşturan İslâm’ı yaşayış biçimi ve bu konularda eğitici sözlerine uygun hareket etmektir. Diğer bir değişle, Hz. Peygamber(s.a)’in sünnet ve hadislerine bağlı kalmak; Onu (Allah dışında) her şeyden çok sevmek, demektir. Bilindiği gibi, İslâm dininin Müslümanlara ulaştırılıp yayılması, öğretilip eğitilmesi görevi Hz. Peygamberimiz (s.a.) tarafından yürütülmüştür. Allah katından gelen ve İslâm’ın esasını belirleyen Kur’an âyetleri, Cebrail aracılığı ile Peygamberimize tebliğ edilmiş, O da önce kendi hayatında, sonra da İslâm toplumunda uygulamaya koyarak eğitimöğretim sistemiyle yaygınlaştırmıştır. Böylece Hz. Peygamberimizin ahlâkı kutsal bir nitelik kazanmış, 120 diğer insanlardan farklı olarak kişiliği fazilet örtüsüne bürünerek yüceltilmiştir. Nitekim Kur’anda Rabbimiz buyuruyor:<Allah’a ve Peygamberine itaat edin ki, rahmete erdirilesiniz!>(Al-i İmran Sûr/132). Demek ki, Hz. Peygamberimizin emir ve yasakladığı hususlara uymamız, Allah’ın değişmez bir emridir. Her Cuma günü İmam hutbeye başlamadan önce Müezzin tarafından bir âyet okunur. Anlamı bilinmediği için alışılmış bir gelenek olarak algılanır ve üzerinde düşünülmez. Oysaki Rabbimiz bize bununla hayat düsturu olacak bir mesaj veriyor. Rabbimiz buyuruyor:< Allah ve melekler, Peygambere salât etti. Ey iman edenler siz de salât edin ki kurtuluşa eresiniz.> (Ahzap Sûr/56) Peygambere salât demek, Onun iyiliğinin, faziletinin yüceltilmesi demektir. Namaz içinde okunan ( Allahumme/salli- Allahumme/barik ) duaları da bu emir doğrultusunda olan güzel dileklerdir. (2). İnsanın Kendisine Karşı Olan Görevleri: İnsanın yaratılış gerekçesinin ne olduğunu, Yüce Rabbimin buyruğundan öğrenelim:< Ben, cinleri ve insanları, ancak bana kulluk etsinler diye yarattım.> (Zariyat Sûr/56). Kulluk demek, Allah için ibadet, O’na yaklaşmak, demektir. Bu açıklamanın bizlere verdiği mesaj, insanın bu dünyadaki aslı görevinin Allah’a ibadet etmek olduğudur. Yine bu bağlamda, yaratanını tanımak, lütfettiği nimet ve olanaklar için O’na şükretmek, yaşamın devamında ihtiyaç duyulan güç ve kuvvetin Allah tarafından verildiğinin bilinci ile 121 hareket edip itaat ve saygınlık içinde O’na ibadet etmek, demektir. İnsanın, kulluk görevini yerine getirip devamlılığını sağlayabilmesi için her şeyden önce beden sağlığının yerinde olması, nefse hâkimiyet ve ahlâk kurallarına uyulması gerekir. (a). Sağlığın Korunması: Dinimiz beden sağlığına büyük önem vermiş, bazı ibadet uygulaması ile de bu önemi pekiştirmiştir. Dikkat edilirse birçok hastalık, temizlik konusuna yeterli ölçüde özen gösterilmemesi sonucu ortaya çıkar. Hastalık, zararlı mikropların vücuda girmesiyle başlar ve yeterli önlem alınmazsa gelişip yayılır. Bu nedenle dir ki, namaz için alınan aptes ve gusül aptesti zorunlu hale getirilmiş ve böylece müminlerin bedenen temizlenmesini sağlarken aynı zamanda da hastalık mikroplarına karşı bir önlem oluşturma çabasına girilmiş olur. İslâm dini, her Cuma namazından önce, yolculuk dönüşünde, hastalıktan iyileşince ve bir sıkıntılı durum geçirince gusül aptesti almayı önemle tavsiye etmiş ve gerekli görmüştür. Eğer, Cuma günü gusül aptesti almada bir sakınca doğarsa, hiç olmazsa başın yıkanmasını öğütlemiştir. Konuya bu kadar önem verilmesinin nedeni ise; Ter, yağ, ölü deri hücreleri ve tozlanma ile oluşan kirlerin deri gözeneklerini kapatması sonucu sağlığı olumsuz yönde etkilemesi, 122 Zararlı mikropların bedende çoğalması ve çeşitli yollarla iç organlara ulaşma olasılığının bulunması, Su ile yapılan temizliğin beden ve vücut organlarında oluşan elektronların atılmasına yardımcı olması ve böylece, sağlıklı yaşamaya zemin hazırlaması, olarak gösterilebilir. Üzerinde titizlikle durulması gereken diğer bir temizlik konusu da, ağız temizliğidir. Yediğimiz besinler, içilen süt, meşrubat türü içecekler, diş aralarında kalıntılar bırakarak bakterilerin oluşmasına yol açar. Zaman içerisinde pis bir koku salgılanır ve diş çürümelerine neden olur. Bakarsın gencecik yaştaki insanlar kendilerini dişçi koltuğunda bulmuştur. İş bu kadarla da kalmaz; diş çürüğünde oluşan mikroplar kana karışıp çeşitli hastalıkların ortaya çıkmasına zemin hazırlar. Her gün periyodik olarak diş ve ağız temizleme görevini yapmayanlar, Allah’ın en büyük ve önemli lütfu olan dişlerini bir ihmal yüzünden böylece kaybetmiş olurlar. Ağız temizliğinin bir de manevi yönü vardır. Özellikle Allah’a yaptıkları ibadetleri ile yakınlaşmak isteyenler, pis kokulu ağızla “Allah kelâmını” telâffuz etmeleri bir mümine yakışık davranış tarzı olamaz. Aptessiz iken, Allah kelâmı olan Kur’anı eline bile alamayan kişi, nasıl olur da kokan ağız ile onu okuyabilir. Bu bir saygısızlık olmaz mı? Aklı başında olan her Müslüman ağız temizliğine önem vermeli ve bu bağlamda: - Yemek ve içeceklerden sonra ağzını çalkalamalı, - Sabah ve akşam yemeklerinden sonra mutlaka dişler fırçalanmalı, 123 - Dışarıdan eve dönünce el-yüz yıkanmalı ve ağız da çalkalamalıdır. İslâm dininde temizliğe verilen önemi belirtmek üzere Hz. Peygamberimizin bu konudaki uygulamalarından bazıları bilgilerinize sunulur: - Şurey b. Hâni anlatıyor: Bir gün Hz. Âişe’ye : Nebi (s.a.) evine girdiği zaman ilk evvel ne yapardı ? diye sordum: “Her şeyden evvel misvak kullanırdı” dedi.(Müslim,Tahare:253) (Misvak, bugünkü diş fırçası ve macunu yerine kullanılan kendine özgü kokulu bir ağaç parçasıdır.) - Semura b. Cündeb anlatıyor: Rasûlullah (s.a.):< Kim Cuma günü abdest alırsa ne âlâ; kim yıkanırsa, yıkanmak daha faziletlidir.> buyurdular.(Selâmet Yollar, 1.Cilt,Sf:140) - Ebu Hureyre anlatıyor:Rasûlullah (s.a.) :< Hiç şüphe yok ki, biriniz abdestini bozduğu vakit abdest almadıkça Allah onun namazını kabul etmez.> (Selâmet Yolları 1.Clt.,Sf:50) - Ebu Mâlik el- Eş’ari anlatıyor: Rasûlullah (s.a.) buyurdu:< Temizlik imanın yarısıdır...> (Müslim, Tahâre:223) - İbnu Abbas anlatıyor: Rasûlullah (s.a.) iki mezar yanına uğradı ve şöyle buyurdu:< Dikkat edin. Bunlar muhakkak azap olunuyorlar. Hem de büyük bir şeyden dolayı azap olunuyorlar. Onlardan biri kovuculuk yapardı; diğeri ise, sidiğinden çekinmez, sakınmazdı>. 124 İbnu Abbas anlatıyor:< Peygamber (s.a.) geceleyin kalktı. Hacetini def etti. Sonra yüzünü ve ellerini yıkadı. Sonra da uyudu.> (Müslim ,Hayz:304) Sağlığın korunmasında, vücut temizliği ile beraber, giyilen giysiler, oturulan konutlar ve kullanılan eşyaların da temiz tutulması önem kazanır. Sağlığın korunmasında dengeli beslenmedir. diğer bir etken, Dengeli beslenmek, kişinin yapısına göre uzmanlar tarafından günlük olarak belirlenen tür ve ölçülere uygun yemek diyeti uygulamasıdır Böylece, bedenin beslenmesinde ne ölçüde protein, yağ ve karbonhidrata ihtiyaç duyulduğu; bu miktarlara uygun hangi tür yemek ve meyvelerin yeneceği, yine uzmanlar tarafından önerilmelidir. Sağlıklı yaşam için Hz. Peygamberimiz, sofradan yarı tok kalkmayı tavsiye etmiştir. Tabii ki, bunda da bizler için birçok yarar olduğu kuşkusuzdur. Nefse uyup çok yemek, sindirim organlarını yorar ve bazı hastalıklara kapı açar. Dünyanın enerji kaynağını güneş, vücudumuzun ise şeker (glikoz) ve şeker içeren yiyecekler oluşturur. Bu kaçınılmaz ihtiyaçtan dolayı da onsuz hayat düşünülemez. Ancak, halk arasında söylenen “Her şeyin azı karar, çoğu zarar!” kuralına uyularak şeker tüketimindeki ölçüye özen gösterilmelidir. Aksi halde, aşırı ve gereksiz kullanım, bazı organları yıpratırken erken yaşlanmayı da beraberinde getirir. Şeker denince aklımıza, şeker ve 125 şeker içeren bütün gıdalar gelmelidir. Çünkü bunlar sindirim sırasında şekere dönüşürler. Örneğin, beyaz undan yapılan hamur işleri ve ekmek, beyaz makarna, beyaz pirinç, patates, mısır, bal, pekmez, helva, üzüm, dut ve incir bu kategoriden sayılır. Şeker ve şekere dönüşen yiyecekler sindirim süresince kan şekerini yükseltir. Bunun normal seviyede kalabilmesi için de insülin salgılanır. İnsülin şeker komasını önleyici bir hormondur. Eğer, gereksiz ve aşırı ölçüde şekerli yiyecekler yenmiş ise daha çok insülin salgılanmasına neden olur. Bu da glikozun hücre (özellikle karaciğer, kaslar ve yağ) içerisine girmesini kolaylaştırır. Bunun sonucunda yağların yakılmasını sınırlayarak organlarda birikimini hızlandırır ve kişinin şişmanlamasına yol açar. Aşırı şeker tüketimi ayrıca, damar sertliği yapıp kalp krizine zemin hazırlarken, beyin damarlarındaki tahribatı da ani felçlerin oluşmasına neden olur. Diğer bir zararı ise kişide şeker hastalığını başlatır. Bu nedenle beslenmede aşırı şekerli yiyeceklerden kaçınılmalı, özellikle kepekli ve lifli gıdalar tercih edilmelidir. Çünkü bu özellikteki gıdaların sindirim süresi uzayınca glikozun kana geçişi de yavaşlar ve böylece ani şeker yükselmesi önlenmiş olur. İslâm dini, akıla uygun, mantıkla çelişmeyen doğrular dinidir. Getirdiği kurallar, insan yararı ile örtüşen ve sağlıklı yaşama güç katan niteliktedir. Bu bağlamda, insanları yakından ilgilendiren yiyecek ve içecekler, helâl-haram değerlendirilmesine tabi tutulmuştur. Gerçekçi olarak bakıldığında neyin haram, neyin helâl olduğu konusu bizlerin 126 değerlendirmesi dışında olup ilâhi bir nitelik taşır. Diğer bir ifadeyle helâl ve haram, Allah ve Rasûlü tarafından belirlendiği için değişmez bir özellik kazanır. Allah ve Rasûlü her hangi bir yiyecek veya içecek için “haramdır” hükmünü vermiş ise, mutlaka onda insan sağlığına zararlı unsurlar mevcuttur. Örneğin, İslâm dininde alkollü içkilerin içilmesi haram sayılmıştır. Diğer taraftan siroz ve kanser gibi birçok hastalığın sebepleri arasında alkollü içkilerde yer almıştır. Ayrıca alkollü içkiler az bir zaman da olsa, kişilerin iradelerini devre dışı bırakarak aklın karar verme etkinliğini zayıflatmaktadır. Dikkat edilirse, trafik kazalarında alkollü sürücülerin ilk sıralarda yer aldığı, kavga ve adam öldürme gibi suç sayılan olayların daha çok sarhoş kişilerce işlendiği bilinen bir gerçektir. Bu nedenle, insan sağlığını olumsuz yönde etkileyen ve dinimizce de haram sayılan yiyecek ve içeceklerden uzak durulması sağlıklı yaşamayı seven her kişi için bir görev kabul edilmelidir. Sağlığın korunması ve yaşlanmanın geciktirilmesinde kişiye düşen diğer bir görev, organları çalıştırıp bedeni güçlü kılmaktır. Bunun en uygun şekli, yaş durumu ve fiziki yapı yönünden kendisini yormayacak düzeyde sportif faaliyetlere katılması veya yürüyüşler yapmasıdır. Özellikle ev hanımları ve emeklilik yaşına gelmiş kişiler, yaşlanmayı geciktirmek için haftada en az üç gün kendini yormayacak şekilde yürüyüşler yapmalıdır. Bu uygulama sonucu kişilerde stres azalır ve bedende aktivite artar. 127 Peki, stres nedir ve nasıl ortaya çıkar? Hayat boyu yaşantımızı olumsuz yönde etkileyip sıkıntılara sokan etkenlerden biri de stres halidir. Stres derken, her türlü olumsuz etkilere karşı vücudun gösterdiği tepki, olarak anlaşılmalıdır. Bu etkiler, dıştan gelen, insanlarla ilişkiler, çevre koşulları (sıcak, soğuk, yağmur, kar, yangın, sel baskını, deprem gibi), hastalık ve cerrahi operasyon şeklinde veya içten gelen (bir yaşam biçimini hayal edip heyecan duymak) tarzında olabilir. Öyleyse stres, hayali veya dıştan gelip organizmayı fizyoloji ve metabolizma alanında sıkıntıya sokan her olumsuz etkiye karşı vücudun savunmada gösterdiği tepki halidir. Stres halinin ortaya çıkışı: Bir stres halinde, buna tepki olarak vücudun savunma sistemi çalışmaya başlar. Şöyle ki, bir tehlike anında beyin hipofiz bezine sinyal gönderir. Hipofiz bezi de böbrek üstü bezini uyarır. Bu bezin medula denen iç kısmında adrenalin ve noradrenalin hormonları salgılanmaya başlar. Bu hormonlar kan akışıyla bütün organlara yayılır ve etkisi; - Dolaşım sisteminin, deri, böbrek ve sindirim kanalına ait damarların daralması; kas, kalp ve beyni besleyen damarların ise genişlemesi, - Sindirim sistemi kanalı kaslarının gevşemesi, büzücü kasların da kasılması, - Merkezi sinir sisteminin tahribi sonucu bunaltı ve huzursuzluk belirtilerinin baş göstermesi, - Daha iyi görmek için göz bebeklerinin büyümesi, 128 - Saldırgan görünmek için yüz kaslarının gerilip kılların dikleşmesi, - Kanda kullanılacak oksijen miktarını artırmak için nefes alıp vermelerin hızlanması, - Sindirim ve idrar yolları işleminde tutukluluk halinin belirmesi, - Üreme sistemi üzerideki baskının cinsel isteksizliğe yol açması, şeklinde görülür. Acil durumda, kasların daha çok kana ihtiyacı olacaktır. Bu nedenle, kalp daha hızlı atar ve aniden tansiyon yükselir. Diğer taraftan kan, mide ve ciltten uzaklaşır ve kaslara akışır. Bu aşamada kan dolaşım sistemine daha fazla yağ pompalanır; çünkü yağ, hızla devreye giren bir enerji kaynağıdır. Kandaki şekerin yoğunluğu artarken olası yaralanmaya karşı pıhtılaşmayı gerçekleştirecek kimyasal bileşikler üretilir. Böylece vücut, savunmasını tamamlamış ve dövüşme veya kaçma olgusuna hazır hale gelmiştir. Stres hali, etkisine göre iki çeşittir. Birisi kısa sürelidir; pek farkında olunmadan gelip geçer. Kişi üzerindeki etkisi de önemsenmeyecek derecede azdır. Diğeri ise, hem ağır hem de uzun sürelidir. Kişiyi sıkıntıya sokup huzursuz eder ve ayni zamanda da organları yıpratır. Stres halinin uzun sürmesi durumunda adrenalin yerine daha fazla kortizol hormonu salgılanır ve bu da; -Vücutta su tutulup ödem hastalığı yapması, -Bağışıklık sistemini zayıf düşürüp hastalıklara yakalanma riskinin artması, -Şeker hastalığının baş göstermesi, -Hafıza kaybı ve unutkanlığın hastalık haline gelmesi gibi, olası rahatsızlıklara yol açar. 129 Peki, stres halinden çıkışı kolaylaştırmak için ne gibi yöntemler uygulanmalı: Stres halinde çıkış için en iyi yöntem, kişinin kendisini iyi hissetmesidir. Her şeyden önce, stresin organizmaya verdiği zarar ve kalıcı bozuklukları göz önüne getirip sağlıklı yaşam ortamına yönelmelidir. Fakat nasıl bir yöntemle? Herkesin kendine özgü bir çıkış yolu olabilir. Ancak, konu genel olarak ele alındığında, gevşeme (meditasyon), egzersiz ve hobilerin kişiler için en uygun rahatlatıcı teknikler olduğu görülecektir. Örneğin, gevşeme tekniğini uygularken; - Rahat bir pozisyonda (oturarak veya yatarak) gözleri kapatıp düşünceleri vücut organlarının her biri üzerinde ayrı ayrı yoğunlaştırmalı ve bu bölgelerden sıkıntının çıktığını hayalî olarak hissetmeli, - Vücudun kaslarını (5’e kadar sayarak) sıkıp gevşetmeli, - Kişi kendisini rahatlatıcı bir ortamda bulunduğunu hissederek rahat nefes alıp vermeli. Rahat nefes almak, gevşeme için gereklidir. Ancak farklı nefes almak metotları vardır. Kimisi göğüslerini genişletip kasarak “göğüs nefesi” alırken, bazıları ciğerlerini doldurmak için omuzlarını kaldırarak “omuz nefesi”, diğer bir bölümü de diyaframla (karınla) nefes alıp verirler. Doğru seçim diyafram kullanılarak nefes almaktır. Diyaframla nefes alıp verirken rahatlanıp gevşeyebilmek için; - Burunla nefes alıp ağızdan vermek (hava hem süzülmüş ve hem de ılıtılmış olur), 130 - Nefes alırken birer saniye ara ile dörde kadar saymalı, karın 2-3 cm genişlemeli, bir saniye bekledikten sonra yine dörde kadar sayarak nefesi yavaş yavaş vermelidir, - Böylece yavaş nefes alıp verme işlemini 5-10 defa tekrar edip sıkıntıların da nefesle beraber dışarıya atıldığını hissetmelidir. Stresle başa çıkmak için diğer bir yöntem de fiziksel hareketlerdir. Beden sağlığı dikkate alınarak uygun bir metot geliştirilmelidir. Sportif faaliyetler, kültür- fizik hareketleri, uygun bir mekânda ölçülü gezinti ve yürüyüşler hem bedeni zindeleştirir, hem de stresin atılmasına yardımcı olur. Stresten kurtulmada uygulanması gereken başka bir yöntem de, kişinin kendine özgü hobilerle uğraşmasıdır. Diğer bir ifadeyle neden hoşlanıp haz duyuyorsa kendisini o yöne yönlendirmelidir. Bu bağlamda, dostlarıyla sohbet etmek, müzik dinlemek, inancının gereklerini yerine getirmek, hoşlandığı kokuyu koklamak gibi uygulamalar akla gelebilir.(13) Ayrıca, stres halini yatıştırıcı, gerginliği giderici, uykuya daldırıcı etkisinden dolayı bitkisel çay önerilmektedir. Özellikle,”Kedi otu, Oğul otu, Şerbetçi otu ve Lavanta” bu özelliğe sahip bitkilerdir. Oğul otu ve lavanta, hoş kokuları sayesinde kişi üzerinde rahatlatıcı etki yapar(8). Stres halinden çıkışı kolaylaştıran yöntemlerden bir diğeri de Hz. Peygamberimizin tavsiyesi olacaktır: 131 - Ebu Vail (R), Rasûlullah (S.A.V.)’ın şöyle söylediğini naklediyor: “Öfke şeytandandır, şeytan da ateşten yaratılmıştır., ateş ise su ile söndürülmektedir; öyleyse biriniz öfkelenince hemen kalkıp abdest alsın.” (Ebu Davud, Edeb:4784) - Ebu Zerr el-Gıfâri (R) anlatıyor: “Rasûlullah (S.A.V.) bize buyurmuştu ki: “Biriniz ayakta iken öfkelenirse hemen otursun. Öfkesi geçerse ne âlâ, geçmezse yatsın.” (Ebu Davud, Edep:4782) Stres halindeki vücut organlarında kan akışı ile ilgili tıbbi bilgiler yukarıda açıklanmıştı. Kalp-damar ilişkisindeki düzensizliğin giderilmesi yönünden Peygamberimizin buyruğunun uygulanması isabetli olacaktır. Stresten uzak durabilmek: Kişi çoğu kez stresi kendi davet eder. Bile bile kendini stres ortamına iter. Korku ve heyecan duymayı yaşantısı için değişiklik olarak görür. Oysaki, stresin ağır yükü organizmayı yıpratır, olası hastalıklara karşı vücut direncini azaltır. Bu nedenle kişi; - Kendi ruhsal yapısı özelliğini dikkate alarak korku ve şiddet içeren olaylardan uzak kalmalı, - Toplumun kurallarına saygılı olmalı ve insanlarla ilişkisinde karşı tarafı üzecek söz ve davranışlardan kaçınmalı; çünkü onların tepkisi kendisini de strese sokabilir. 132 - Heyecan verici olayların dışında kalmalı. Örneğin korku ve şiddet içeren bir filmi saatlerce izlemek kişiyi stres ortamına iter. Veya uzak doğu ülkelerine özgü “sumo” güreşini seyretmek gibi... - “Bugünün işini yarına bırakmamak” kuralına uyulmalı. Gerek aile ortamında, gerek iş çevresinde görev kabul ettiği işini zamanında ve beğenilecek şekilde tamamlamak. Aksi halde olumsuz tepkilerle karşılaşır ve strese girer. Şu atasözünü kendisine rehber edinmeli: “Ne koyarsan tabağına, o gelir kaşığına...” Hayali ve dıştan gelen olaylar karşısında vücudun gösterdiği fiziksel tepkilerle ilgili bilgi edindikten sonra vücudumuzun sağlıklı tutulması yönünde bize uzanan Yüce Yaratan’ın merhamet dolu lütfunu takdir etmemek ne derece insanlıkla bağdaşır. Halbuki nankörlük gözü kör, gerçekleri teslimiyet ise insanı Allah’a sevgili kul yapar. Böylece, kendini tanıyan gerçekte Rabbini de tanımış olur. Stresten uzak durmanın diğer bir yöntemi de, zihin beden ilişkilerini düzene sokup geliştirmektir. Ama nasıl? Bu konuda yaşanmış bir öyküden söz edilecek ve farklı yaşam tarzı anlatılacaktır: Alman yazar Theodore Illion, Tibet ve halkı ile ilişkili oldukça garip ve hayrete düşüren şeyleri duyar. Anlatılan bu mücizevi başarıları ve gizemli sırları yerinde görüp söylenenlere inanmak amacıyla 133 1930’ların ortasında tek başına Tibet yolculuğuna çıkar. Kendisinden öncekiler gibi Illion da kılık değiştirerek gizlice yolculuk yapar. Çünkü Tibetlilerin yabancılara karşı pek hoşgörülü davranmadıkları bilinmektedir. Yolculuk süresince büyük zorluk ve tehlikelerle karşılaşır. Ama sonunda Illion amacına ulaşır. Yerçekimi yasalarına meydan okurcasına arazi üzerinde sıçrayarak giden Lamalara tanık olur. Illion, asıl yaşının doksan olduğunu söylemesine karşın otuz yaşındaymış gibi görünen bir münzevi ( toplumdan uzak mağarada yaşayan) bir adamla tanışır ve onunla yakın ilişki kurar. Beş gün kadar onunla birlikte kalır ve yaşantısını inceler. Bir gün yapılan çalışma sırasında Illion münzevinin bedenine sarılır ve hayret içinde kalır. Çünkü münzevinin bedenini on dokuz yaşındaki bir gencin bedeni gibi esnek ve kıvrak bulur. Sorduğu soru üzerine adam Illion’a, nadiren bir şeyler yediğini ve zamanının çoğunu oruç tutarak geçirdiğini, söyler. Illion da ona,” O zaman bu kadar genç görünmenizin nedeni bu mu?”diye sorar. Münzevi ona” Hayır” diye yanıt verir. “ Beni genç tutan şey, - korku- endişe-ve huzursuzluk – zehirlerinden uzak durmamdır. Münzevi ayrıca, uzun yaşamanın anahtarlarından birinin de “gevşeme sanatı” olduğunu açıklar. Adam Illion’a bu gevşemenin, lüks bir koltukta oturmanın verdiği rahatlılık değil,-korku –endişe ve huzursuzluk-duymayan bir zihnin 134 getireceği ruhsal gevşeme hali olduğunu söyler. Bu ruhsal gevşeme olmadığı takdirde ,- korku- endişe – ve huzursuzluğun oluşturduğu düşünce ve davranışlar seni hem bedensel ve hem de zihinsel olarak katılaştırıp sertleştirir. Bir yaşam boyu böyle katılaşıp sertleşmek ise, hem bedeni, hem de zihnini yaşlandırır; sonunda da yaşamını bitirir. Münzevi sözlerine şöyle devam eder:” En önemlisi, eğer genç kalmak istersen kendini genç hissetmelisin. Eğer kalbin yaşlı ise , eğer kendini yaşlı hissediyor ve yaşlı adam gibi hareket ediyorsan beslenmene ne kadar dikkat edersen et, ne kadar çalışma yaparsan yap – fiziksel yaşlanma’- dan kaçamazsın. Gençliğe kavuşman için iradenle içsel bir çaba göstermelisin.” (11) Demek ki, kişiyi strese sokan –korku- endişeve huzursuzluk- gibi duygu ve düşünceleri zihinden söküp atmak gerekiyor. Ama nasıl? Budistler ruhsal gevşemeyle; Müslümanlar da, sevap kazanmak amacıyla sabredip Allah’a sığınmakla (tevekkülle) gerçekleşeceğine inanmaktadır. Deniz seviyesinden 3500 metre yükseklikte, yıllık sıcaklık ortalaması (–2) derece olan ve etrafı dağlarla çevreli Tibet, yaşam koşullarının zorluğu ve dünya ülkeleriyle her türlü ilişkisi alt düzeyde bir yerleşim bölgesi. Kendisine özgü yaşam biçimi ve kültüre sahip değişik bir ülke!. Böyle bir coğrafi ve sosyal ortamda yetişmiş münzevinin, Batının popüler insanına akıl öğretir gibi öğütte bulunması oldukça ilginç ve şaşırtıcı bir davranış. Batının, bilim, tıp, teknoloji gibi yaşamı kolaylaştıran olanaklarından 135 nasibini alamamış bu insanlar, nasıl oluyor da tıbbı sonuçlara uygun görüş bildirmekteler? Büyük bir olasılıkla, geçmiş zaman dilimi içerisinde kendilerine gönderilen “ Bilge” kişi tarafından eğitilip öğretilmiş olmalarıdır. Nasıl bir bilge kişi? İşte yanıtı: Âlemlerin Rabbi, “ Bir kısım peygamberleri sana daha önce anlattık; bir kısmını ise anlatmadık. Ve Allah Musa ile gerçekten konuştu.”( Nisa Sûr/164) buyurmuştur. Buna göre yeryüzünde insanların bulunduğu yerlere her zaman ilâhi mesajları ulaştırmak ve yaşamsal düzeni geliştirmek üzere çok sayıda peygamberlerin gönderildiği, söz konusu bilge kişinin de bu zincirin bir halkası olduğu düşünülmektedir. (b). Nefsi Kontrol Altında Tutmak: Sehl ibnu sa’d (R.A) anlatıyor: Rasûlullah buyurdular ki: <Kim bana çeneleri ile bacakları arasındaki şeyler hususunda garanti verirse, ben de ona Cennet hususunda garanti veririm>(Buhari, Rika: 23; Tirmizi, Zühd: 61) Nefsimiz bizleri devamlı ileriye iter ve istekte bulunur. Ancak bu isteklerin hepsi kendi yararımıza olduğu anlamına gelmez. Yaşadığımız ortamda toplumun kendine özgü birçok töre ve kuralları vardır. Bu düsturlara bütün toplum fertlerince uyulması zorunludur. Fakat nefis çoğu zaman kişiyi, kural tanımaz davranışlara zorlar. Bunun sonucunda disiplinsizlik denen olaylar toplum düzenini sarsar. Hak ve hukuk tanınmaz hale gelir. Güvenin yerini 136 kargaşa alır. Özgürlük ve demokrasi anlayışı zedelenir. Hapishaneler ve polis karakolları ise çoğalır. Dikkat edilirse suç işleyen kişilerin büyük çoğunluğunu, yeteri düzeyde eğitim ve öğretimden uzak kalmış olanların oluşturduğu görülür. Örneğin, 1977 yılında cezaevlerine giren kişi sayısı 36271 ‘dır. Bunun 281 kişi teknik elamanlar, 351 kişi sevk ve idare memurlar oluştururken, 19321 kişi çiftçi, ormancı, balıkçı mesleklerinde olanlar, 2604 kişi kalifiye olmayan işçiler, geri kalan miktarı ise ulaştırma, imalât sanayi ve hizmetle ilgili meslek sahipleri oluşturmuştur.(T.C.İstatistik yıllığı,1981). Bu nedenle, kişilere karşı sevgi ve saygıya dayalı ilişkilerin kurulması, hakhukuk anlayışının yaygınlaşması, doğru olma ve dürüstlüğün etkin kılınması yönünden atılması gereken ilk adım, öğretim- eğitim olmalıdır. Bilgili, kültürlü ve eğitilmiş kişilerden oluşacak toplumda suç işleme olayları da azalacaktır. Çünkü öğretim ve eğitim potasında olgunlaşan kişiler, nefislerinin isteklerini akıl ve iradeleriyle denetimden geçirip yararlı olanını uygulamaya koyarken, zararlı olanları devre dışı bırakırlar. Dikkat edilirse yüz kızartıcı suçları işleyen kişilerin tamamına yakınını, cahil olan insanlar oluşturur. İşte bu nedenledir ki, toplumda hakça bir düzenin kurulup devam edebilmesi ancak, fertlerin eğitilip olgunlaşmasına bağlıdır. Bu konuda Hz. Peygamberimizin buyruğu da şöyledir:< İlim talebi (isteği) her Müslüman’a farzdır...> (İbn Mâce, Mukaddime 1.S.98-99). Yüce Rabbimiz de:<... Hiç bilenlerle bilmeyenler bir olur mu?> buyurarak bilim 137 sahibi kişilerin üstünlüğüne dikkatleri çekmiştir. Ayrıca, Allah’ın Hz. Peygamberimize ilk emri de “ Oku” olduğuna göre, hakça düzende cehaletin yerini, eğitim ve öğretimin pekiştirdiği kültürlü insanlar almalıdır. Konuyu özetlersek, nefse hâkimiyet ancak, ilim potasında olgunlaşmakla gerçekleşir. İlim öğrenmek herkes için hem dini ve hem de kişisel bir görev olduğu bilinci ile hayata yön verilmelidir. (c). Ahlâk Kurallarına Uyulması: Her ülkenin kendine özgü ahlâki kuralları ve yaşama yansıyan uygulamaları vardır. Bu kuralların bir bölümü dini inanç ve ülke yasalarından kaynaklanıp zaman sürecinde örf ve adetlere dönüşür. Böylece bireyin yaşamında da toplumun değer ölçüsü olur. Bu nedenle ülkeler arasında ahlâkı kural ve yaşantısında farklılık göze çarpar. Kişi vardır dürüsttür, adildir, başkalarının hak ve hukukuna saygılıdır. Ailesine ve devletine bağlıdır. İnsanları sever ve onlarla ilişkisini hoşgörü ortamında sürdürür. Kul hakkına büyük titizlik gösterir; el emeği ve alın teriyle kazancını değerlendirir. Diğer bir anlatımla üstün ahlâk performansını sergiler. Ancak bu kişi, bireysel tercihinde herhangi bir dini inanca bağlı değildir. Peki, hal böyle iken bu denli olumlu insan olmasını neye borçludur? Mal-mülk sahibi oluşuna mı? Hayır! Arkadaş ortamına mı? Hayır! Sahibi bulunduğu makama mı? Hayır! Eğitim ve öğretime mi? Evet, elbette eğitim ve öğretime! Öğretim kurumlarında öğrendiklerini aile ve toplum 138 ortamında uygulayarak kendini eğitme olanağını bulmuştur. Toplumun örf ve adetlerini kendine yaşam düsturu olarak kabullenip uygulamıştır. 1979 yılında görev nedeniyle Kuzey Kıbrıs Türk bölgesine bulundum. Halkın davranış biçimine hayran kaldım. Çok dürüst ahlâk anlayışları ve birbirlerine sarsılmaz güvenleri vardı. Issız bölgelerde dahi arızalan arabasını bir endişeye kapılmadan yolun kenarına park edip bırakanlara tanık oldum. Bir yerde unutulan eşyaya hırsız elinin değmediğini yaşayarak gördüm. Alış- verişlerde aldatma denilen sorunla karşılaşmadım. Gözledim, izledim; halkın bu denli eğitilmesinde din faktörü pek de etkili değildi. Peki, bu güzel davranışlara nasıl sahip olmuşlardı? Anladım ki, uzun yıllar İngiltere’nin himayesinde kalmaları, onların İngiliz terbiyesine göre eğitilmiş bir topluluk haline dönüştürmüştü. Gönül ister ki, Türkiye’de aynı güven ortamı oluşsun. Ahlâk kuralları kitaplarda yazıldığı gibi kalmasın; toplum içinde yaygınlaşıp uygulansın. O zaman herkes canını malını güven içinde hissedecek ve huzur ortamında bulunmanın mutluluğunu yaşayacaktır. Toplumun yönlendirilmesi bakımından en güzel ahlâkın, İslâm ahlâkı olduğunu söylersek, hiç de abartmamış oluruz. Çünkü onun kuralları ilâhi kaynaklıdır. Gücünü Tanrı kitabı ve Hz. Peygamberin(s) sünnetinden almaktadır. Konuya şöyle yaklaşalım: Dünyanın evrendeki konumunu (mevsimler ile gece ve gündüzün tekrarlanmasını) kim düzenliyor 139 dense, yanıtı ne olur? – Allah! Şimdiye dek dünyamızda hiçbir düzensizlik görüldü mü? – Hayır! İnsana canlılık (ruh) veren kimdir dense, yanıtı ne olur? –Allah! Fiziki yapı ve metabolizma hakkında görüşünüz nedir?- Her şey mükemmel! Bunun gibi sorular çoğaltılabilir. Ancak sonuç Tanrıda birleşir. İşte bütün bunlar gerçek olarak karşımızda durmakta. Peki, toplumda hakça düzenin egemen olması, bireylerin huzur içinde bir yaşam geçirmeleri, insan ilişkilerinin hoşgörü ortamında sürdürülmesi, dahası insana yakışır davranışların sergilenmesi konusunda neden Allah ve Rasûlünün belirlediği ahlâk kurallarına uyulmuyor? Yanıtı, inanç zafiyeti ve her şeyi hafife alma duyarsızlığı!... Halbuki her nimetin bir de külfeti (sorumluluğu) vardır. Allah insanı en güzel biçimde yarattı; onu yeteri kadar beceri ve olanaklarla da donattı. Toplumda hakça düzenin egemen olabilmesi için yol haritası olarak eline bir de mukaddes kitap verdi. Örnek alınması yönünden Hz. Peygamberle(s) de destekledi. Bütün bu olanaklar sonrası da Müslümanları gelecekleri konusunda sorumlu tuttu. Belirlediği ahlâk kurallarıyla onları denemek istedi. Çünkü tüm insanlar başıboş bırakılmamış, yaşam sınavıyla davranışları sınırlandırılmıştır. İnsanı olgun yapan en önemli etken, şüphesiz ki güzel ahlâktır. Düşünülecek olursa inanç ve ibadetlerin bir amacıda kişiyi, güzel ahlâkla bezeyip toplumda şerefli seviyeye yükseltmektir. Böylece geleceğini de kazançlı hale getirir. Kanıt mı isteniyor? 140 İşte yanıtı: Allah Rasûlü buyuruyor; “Bir mü’min , güzel ahlâkıyla, gece ibadet eden, gündüz oruç tutan kimselerin derecelerine erişir.” Gerçekten bol kazanç değil mi? Allah Rasûlüne sorarlar: İnsanların Cennete girmelerine en çok sebep olan nelerdir? Buyurdular ki,” Allah’tan korkmak ve güzel ahlâklı olmak”. Yine sorarlar: İnsanların Cehenneme girmelerine en çok sebep olan nelerdir? Buyurdular ki; “ İnsanın ağzı ve avret yeridir”.(15) Sonuç olarak belirtelim ki, insanda kişilik oluşması, ahlâk kurallarına uyulmakla kendini gösterir. Toplum tarafından kabul görmüş söz ve davranışları kendine huy edinerek ahlâkını güzelleştiren kişiler, her zaman takdirle karşılanır ve herkes tarafından sevilir. (3). İnsanın Ailesine Karşı Görevleri: Aile denince, kanunlarımızda da belirlendiği gibi karı- koca, çocuklar ile büyük anne–baba, anlaşılır. Eski deyimle usul ve furuğ, aileyi oluşturur. Aile, toplumun küçük parçası olarak devlet düzeninde yer alır. Ailenin devamı için hem dini ve hem de milli kurallar konmuş ve aile bireylerine çeşitli görevler yüklenmiştir. Bu görevler şöyle de özetlenebilir: (a). Koca ve kadının birbirlerine karşı olan sorumlulukları, (b). Koca ve kadının çocuklarına karşı olan sorumlulukları, (c). Çocukların aile büyüklerine karşı görevleri. 141 Yüce Rabbim buyuruyor:< Rabbin, sadece kendisine kulluk etmenizi, ana- babanıza da iyi davranmanızı kesin bir şekilde emretti. Onlardan biri veya her ikisi senin yanında yaşlanırsa, kendilerine “ Of ! “ bile deme; onları azarlama; ikisine de güzel söz söyle.> ( İsra Sûr/ 23). < Ey iman edenler ! Eşlerinizden ve çocuklarınızdan size düşman olanlar da vardır. Onlardan sakının. Ama affeder, kusurlarını başlarına kakmaz, kusurlarını örterseniz, bilin ki, Allah çok bağışlayan, çok esirgeyendir.> (Tegabün Sûr/14) Aile düzeninin devamı için her şeyden önce aile bireyleri arasında sevgi ve saygıya dayalı hoşgörü bulunmalıdır. Büyüklere itaat ve saygı esas olmalı; küçükler sevilip kusurları hoşgörü içerisinde affedilmelidir. Âyette de belirtildiği gibi düşmanca hareketler karşısında, düzelme eğilimi yoksa onlardan uzak durulmalıdır. Aileyi ilgilendiren konularda, tek başına hareket etmeyip aile fertlerinin görüşleri de alınıp ortak bir karar oluşturulmalıdır. Eşler arasındaki ilişkiler, sevgi ve saygıya dayalı, zor kullanarak değil, ikna yolu ile fikir birliğine varılmış bir tutum içinde devam etmelidir. Kavga, gürültü, hakaret, alay etme ve küçümseme gibi çirkin ahlâk dışı davranışlar içine girmemeye karşılıklı özen gösterilmeli. Dünya tatlısı olarak sevilen, aile bağlarını güçlendiren çocuklar, doğumdan itibaren itina ile büyütülmeli ve onlara daha mutlu yarınlar 142 bırakılmalıdır. Bu amaç doğrultusunda çocukların aile ve topluma yararlı, sağlıklı, kültürlü, ahlâklı, inançlı yetiştirilmeleri için anne ve babaya birçok görevler düşer. Örneğin; (a). Doğumu kolaylaştıran önlemler alınmalı, (b). Bebeğin temizliğine özen gösterilip darbelerden korunmalı, (c). Sağlıklı beslenme rejimi uygulanmalı ve sevgi ile büyütülmeli, (d). Ağız ve beden temizliği alışkanlık haline getirilmeli, (e). Ahlâk ve terbiyesinin güzelleşmesine özen gösterilmeli, (f). Öğretim ve eğitimine önem verilmeli, ayrıca dini bilgiler öğretilmeli, (g). Vatan, millet, devlet gibi milli duygulara bağlı, yasalara saygılı olmasına çalışılmalı. Bu görevler çoğaltılabilir. Burada önemli bir hususa dikkatlerin çekilmesi gerekir: Çocuk sahibi olmak, onunla eğlenip, oynayıp hoşça vakit geçirmek, demek değildir. Çocuğun dünyaya gelmesine aracı olunurken, bebeklikten evleneceği yaşa gelinceye kadar yukarıda belirtilen görevleri yerine getirip getiremeyeceği hususu düşünülmelidir. Eğer bu koşullara sahip değilse, ailesine, topluma ve devlete yük olacak fazla çocuk edinmeye hiç kimsenin hakkı yoktur. Örneğin, geçim sıkıntısı çeken, kazancı ile ancak 3 kişilik aileyi geçindirebilecek bir geliri olan aile, nüfusunu 5’şe çıkarmasının, cehalet dışında geçerli bir nedeni olamaz. Çocuk, aş ister, elbise ister, eğlenmek ister, okumak ister; bütün bunlar sonuçta paraya dayanır. Bu yatırımlar zamanında yapılmazsa çocuk, hastalıklı, eğitimsiz, kültürsüz ve 143 de dengeli beslenemediği için belki de zekâ özürlü bir konuma düşebilir. Sonunda hem ailesine ve hem de topluma yük olur. (4). İnsanın Topluma Karşı Görevi: İnsan, yaratılış gereği olarak toplum halinde yaşamını sürdürmek zorundadır. Diğer canlılara bakıldığında, doğanın fiziki ve coğrafi etkilerine karşı kendini koruyabilmesi yönünden çeşitli imkân ve kabiliyetlerle donatıldığı halde, insan bu dünyaya çıplak ve yardıma muhtaç halde gelir. Örneğin, kediye tırnak ve kürk görünümdeki tüylü derisi, aslana pençe ve yırtıcılık yeteneği, geyiğe koşma ve soğuğa dayanma gücü gibi olanaklar verilmiştir. İnsanın ise zekâsı dışında bunlara karşı bir üstünlüğü yoktur. İnsan da bu noksanlığını toplum halinde yaşamakla tamamlar. Toplum içinde herkesin değişik görev ve işleri vardır. Kurulan düzenle hem kendisi ve hem de toplumun diğer fertleri için çalışır. Fırıncı ekmek yapar, hem kendisi beslenir ve hem de başkalarının ihtiyacını karşılar. Terzi hem kendi ve hem de başkalarının giysilerini diker. Yani, toplumda bir işbölümü vardır. Bu sayede toplumun bütün bireyleri karşılıklı ihtiyaçlarını karşılayıp noksanlıklarını tamamlarlar. Mademki, insan, yaşamını toplum içinde sürdürmek zorundadır; öyleyse, hayatını huzur ortamında geçirebilmesi için onun koşullarına da uyması gerekecektir. Bunun ilk ilkesi de, insanlarla barışık olup karşılıklı iyi ilişkiler kurmasıdır. Gönül ister ki, kısa bir ömür süresince sıkıntı, kavga, 144 gürültü, kaygı, stres ve öfkeden öte, barış ve huzur ortamında sağlıklı bir yaşam geçirebilelim. Ancak, kendimiz istesek dahi çevremizden aynı yaklaşımı her zaman görmemiz olağan değildir. Çünkü, insanlar yaratılış gereği farklı karakter ve düşünce yapısına sahiptirler. Bu farklılık yaşam tarzlarına yansıyınca devamlı olumsuzluklarla karşılaşır insan. Bunun sonucu olarak da gerginlik, tartışma, kavga ve güç kullanma ortamına sürükleniriz. Disiplinin yerini kargaşa, mutluluğun yerini ise huzursuzluk alır. Bu da ister istemez sıkıntılı yaşama yol açar. Peki, huzur dolu mutlu bir yaşam ortamını nasıl oluşturabiliriz? Yanıtı, kendimiz kadar çevremizdeki insanları tanıyıp onlara uyum sağlamakla. Çünkü, yaşantımızın her aşamasında onlarla karşılıklı ilişki halindeyiz. Dönüp geçmişe baktığımızda ilk insan toplumundan bugüne dek süre gelen iş bölümü gereklerine uyulup hoşgörü ortamında hayata yön verilirken birliği ayakta tutacak ortak görüş ve hareket tarzının belirlenmesine çalışıldığını görürüz. Böyle bir yaklaşım tarzı ise, tek taraflı değil; karşılıklı anlayışı belirler ki, bu da bizleri mutlu yaşam ortamına götürür. Bu nedenle, öncelikle insanların kişiliğini belirleyen karakter özelliklerini tanımakla konuya yaklaşmamız gerekecektir. Psikolog ve eğitimciler insan karakterlerini dört ayrı gruba ayırıp özelliklerini belirlemeye çalışırlar. İnsan ilişkileri konusunda danışmanlık yapıp eğitim seminerleri düzenleyen, yazdığı kişisel gelişim kitaplarıyla kendisini uzman olarak kanıtlayan Oğuz 145 Saygın da bu farklı karakterleri renklerle özdeşleştirerek tanıtımını kolaylaştırmıştır. Şöyle ki; -Birinci gruba sarı karakterli olan, -İkinci gruba, mavi karakterli olan, -Üçüncü gruba kırmızı karakterli olan, -Dördüncü gruba yeşil karakterli olan insanları yerleştirip özelliklerini davranış biçimine göre belirlemiştir. Buna göre; (a).Sarı karakterli olanlar, çok hareketli, heyecanlı, konuşkan, girişken, eğlenceli ve esprili bir davranış biçimi sergilerler. Her zaman hazır cevap olup parlak fikirler ileri sürerler. İnsanlarla çabuk kaynaşıp iyi ilişkiler kurabilirler. Karşı tarafı ikna edici bir beceriye sahiptirler. Oldukça da meraklıdırlar; her olay ve oluşumun sonucunu öğrenmeye çalışırlar. Bulundukları ortama mutluluk yayıp moral kaynağı olurlar. Sanki insanları güldürmek için yaratılmış izlenimini verirler. Kendilerini fark ettirmek için de çaba harcarlar. Bu nedenle de hep kendilerinin konuşmasını isterler. Buna karşın unutkanlık ve dikkatsizlik gibi olumsuz yanları da vardır. Tertip ve düzensiz olup giyim-kuşam, çalışma ortamına önem vermezler. Kırıp dökerler; görenler onları “sakar”sanırlar. (b). Mavi karakterli insanlar, derli toplu, dikkatli, tedbirli olma yanında oldukça hassas yapıda kişilerdir. Olumsuz bir eleştiri veya kötü sözün etkisinde kalıp bütün gün üzülürler. Böylece diğerlerine karşın daha kolay depresyona girerler. Strese tepkileri ise, içe 146 kapanıp özel işleriyle ilgilenmek şeklinde olur. Her zaman kurallara uyup plan ve program çerçevesinde hareket ederler. Hatta alış-veriş saatlerini dahi önceden planlayıp uygularlar. Ciddi ve ağırbaşlıdırlar; verilen söze de sadık kalırlar. İnsanlarla mesafeli durup ilişkilerini sürdürürler. Konuşurken fazla el kol işareti yapmaz ve ses tonunu da yükseltmezler. Duygularını açıkça ortaya koymazlar; olası heyecan ve duyguları da ölçülüdür. Sessizliği ve yalnızlığı severler. Fakat sıkıntılardan kurtulmak için de başkasının yardımına ihtiyaç duyarlar. Her şeyin kusursuz ve mükemmel olmasını isterler. Bu arada detaylara da aşırı derecede önem verirler. Dahası, etrafındaki insanların da bu şekilde davranmalarını beklerler. Bu tutumlarıyla karşı tarafla sürtüşmeye girme olasılığı vardır. Bu da onların olumsuz yönünü oluşturur. Her türlü tehlikeye karşı önceden düşünüp tedbir alırlar. Her zaman kuralları kendileri koyar ve bu kurallara hem kendilerinin, hem de diğerlerinin uymalarını isterler. Her işin en ince ayrıntısına kadar noksansız olmasına çalışırlar. Her şeyi detayına kadar araştırmak isterler. Ancak, onların merakı daha çok ciddi konulara yöneliktir. Her şeyin en kazançlı, en kaliteli, en uygun yönlerine bakarlar. 147 (c).Kırmızı karakterli kişilerin en belirgin özelliği, kendilerini üstün görüp liderlik psikolojisi içinde olmalarıdır. Her ortamda öne çıkıp yönetici veya yönlendirici davranışı içinde olurlar. Hep dik durmaya çalışıp başkalarının yardım ve yol göstermelerine ihtiyaç duymazlar. Kendilerini hatadan öte hep haklı görme eğilimini sergilerler. Bu nedenle de eleştirilerden hiç hoşlanmazlar. Kişiliklerini hep ön plana çıkarıp hiçbir sözün altında da kalmazlar. Kendilerine seçtikleri hedeflere ulaşmak üzere yılmadan kararlı adımlarla ilerlerler. İş becerir- iş bitirir yetenekleriyle sonuca ulaşmadan kararlarından vazgeçmezler. Kararları da hep kendileri vermek isterler. Başkalarının karar ve önerilerini ise pek fazla önemsemezler. Hep “Ben varım” diyerek yönetilmeden de hoşlanmazlar. Kendilerine güvenleri oldukça yüksektir. Bu nedenle de en karışık, en zor ve problemli işleri hiç çekinmeden üstlenip sonuca ulaştırmak gayreti içinde olurlar. (d). Yeşil karakterli kişiler, orta yollu tiplerdir. Anlayış ve davranışlarında aşırılıklardan kaçınır orta yolu bulmaya çalışırlar. İtaatkâr olup çok sabırlıdırlar. Barışçıl yanlarıyla herkesle iyi ilişkiler içinde geçinmeye çalışırlar. Buna rağmen içten içe de inatçıdırlar. Yüz ifadeleri anlam yüklü olup ses tonları da düşüktür. Düşündürücü espri anlayışına sahiptirler. Buna karşın daha çok karşı tarafı dinlemekten hoşlanırlar. Hayatın olumsuz yönlerinden pek fazla tedirgin olmazlar; yani rahat hareket ederler. İnsanlara yaklaşımı her zaman 148 yapıcı olur; onları eleştirmez ve kırıcı hareket etmezler. Herkesi olduğu gibi kabul ederler. Bu yaklaşımından dolayı da düşman değil, dost edinip herkes tarafından sevilirler. Olaylara karşı soğukkanlı olup hiç telaş ve aceleci tutum içinde olmazlar. Başkaları ile çatışmaktan da çekinirler. Olası çatışmayı önlemek için kendi düşündüklerini değil, karşı tarafın istediği şeyi söylemekten de çekinmezler. Bu karakterdeki kişilerin en belirgin özelliği barışçı olmalarıdır. Her yerde bunu sağlamaya çalışırlar. Hallerinden hep memnun olurlar; yani kadercidirler. Fazla enerji harcamayı değil, dinlenmeyi daha çok severler. Toplum içinde arabulucu rolüne soyunup kimseyi de kırmak istemezler.( 22). Her ne kadar karakter özellikleri dört grup olarak sınıflandırılmış ise de, bir karakterdeki insanın diğer karakter özelliğini taşımıyor anlamına gelmez. Her insanda, diğer karakter özelliğindeki davranış biçimi de görülebilir. Yani baskın olan karakteri “sarı” ise, az da olsa diğer yeşil, mavi veya kırmızı karakterlere ilişkin özellikleri de yansıtır. Bunun böyle oluşu, insanlar arasında uyum ve yakınlaşmanın oluşmasına yardımcı olur. Bu genel bilgileri edindikten sonra akla söyle bir soru gelebilir:”Ben, acaba hangi karakter özelliğini taşımaktayım ?” Kendini tanımak isteyen kişi, davranışının daha çok hangi karakter grubu ile örtüştüğüne bakmalıdır. Böylece baskın olan karakterini belirlemiş olur. Peki, kişinin kendi ve 149 yakın çevresindeki insanların karakter özelliklerini tanımasının yaşantısına ne gibi olumlu katkısı olabilir? Karakter, psikolojik bir etken olup doğuştan gelen bir özelliktir. Toplumun değer ölçülerine göre iyi yönleri olduğu gibi kötü tarafları da vardır. Ancak, eğitimle, görgü ve deneyimlerle olumsuz yönler kontrol altına alınıp çevreye uyum sağlanabilir. Yani, insan ilişkilerinde hoşgörü anlayışı ön plana çıkarılır. Örneğin, kişi vardır çok konuşur; konuşmasını sürdürebilmek için de konudan konuya atlar. Karşı tarafın konuya ilişkin düşüncelerini söylemesine de fırsat tanımaz. Veya iki de bir konuşmasını keser. Oysaki bu davranışı ile muhatabın sabrını taşırıp öfkelenmesine yol açacaktır. Eğer karşı taraf, insan ilişkilerinde eğitilmiş ve deneyimli değilse ilişki kavga ortamına sürüklenir. Karakter özelliklerini tanımada deneyimli olan kişi ise, adamın huyunun böyle olduğunu ve bunun da kolay değişmeyeceğini bilir ve onu hoşgörü ortamında anlayışla karşılar. Böylece, iyi ilişkisini sürdürürken kendisini de olası stresten uzak tutmuş olur. Toplumda stresten uzak huzur ortamının sağlanmasında uyulması gerekli kurallara ilişkin Yüce Rabbin ilâhi buyruğuna kulak verelim:”( Cennete girmeye hak kazanan) o takva sahibi kişiler, bollukta da darlıkta da Allah için harcayıp yedirirler; kızdıkları zaman öfkelerini yutarlar, insanları da kusurlarından dolayı af ederler; Allah iyilik yapanları sever.”(Al-i İmran Sûr/134). Demek ki, insan ilişkilerinde hoşgörü ortamının oluşmasına katkıda bulunmak, 150 hem Allah’ın bizlerden beklediği bir eylem, hem de erdemli olabilme görevi olmakta. Her ne kadar dört farklı karakter belirtilmekte ise de, buna karşın yine de, insanları birbirine yaklaştıran ortak yanları da vardır. Bunların karşılıklı ilişkilerde korunup kullanılmasına özen gösterilmelidir. Peki, ortak olan yanlar nelerdir? Birincisi, her kişide “önemli olma-beğenilme” tutkusu vardır. Bu, insanoğlunun doğasında mevcut olup bütün kişisel ilişkilerinde ön plana çıkan bir duygudur. Giyim-kuşam, moda, saç ve sakal düzeltilmesi, bayanların makyaj gibi gereksinmeleri bu tutkunun dışa yansıyan görünümüdür. Örneğin, bayanlar büyük harcama yapıp modaya uygun kıyafet edinirler; saç yaptırırlar. Kimin için? Başkaları görüp beğensinler diye, değil mi? Erkekler bıyık bırakıp saç tıraşı olurlar; kimin için? Aynaya bakmadan yüzünü göremediğine göre, tabii ki başkaların gözüne hoş görünüp beğenilerini kazanabilmek için... Önemli olma- beğenilme tutkusu, küçük yaşta başlayıp yaşam süresince devam eden bir duygudur. Karşılıklı konuşma ve davranışlarda hep kendini hissettirir. Yetmiş yaş üzerinde bazı kadınların sokağa çıktıklarında takılarını takmış, makyajını yapmış olarak görülmesinin nedeni başka ne olabilir? Her kişi, kendisinin başkaları tarafından beğenilsin, değer verilsin, saygı ve sevgi beslensin diye devamlı bir beklenti içinde olur. Bebek ile anne- baba, öğrenci- öğretmen, memur- âmir, işçi- işveren 151 ilişkilerinde bu duygunun yaşama yansıyan çabaları görülür. Bebek, gülümsemenin şekillendirdiği yüz mimik hareketleriyle anne- babanın sevgisini çekmeye çalışır. Onlardan kendisine değer verilip sevilmesini bekler. İstediğine kavuşunca da fıkırdayarak duyduğu sevincin mutluluğunu el ve ayaklarını sallayarak yaşar. Öğrenci dersine iyi hazırlanır ve öğretmenine sunar. Tek beklediği şey takdir edilip iyi not almaktır. Yani, beğenilmek... Memur görevini istenilen düzeyde yürütür; âmirinden ilk beklentisi teşekkür edilmektir. Diğer bir ifadeyle beğenilmek... İşini kusursuz bitiren işçi için de aynı gerekçe geçerlidir. Demek ki, beğenilme tutkusu, diğer yönden kişiyi, toplum içindeki her uğraşı alanında başarıya götüren itici güç olur. Böylece toplumu da uygarlığa taşır. Sahi, insanların genlerine” beğenilmeönemli olma” tutkusunu yerleştirip nesilden nesile devam ettiren kimdir? İşitir gibi oluyorum; diyeceksiniz ki, yaratan, şekil veren, yaşatan ve yaşamı güzelleştiren âlemlerin Rabbidir. Evet, doğru bir yanıt! Öyleyse O’nu her şeyimizden daha çok sevelim; sevdiğimizi de ilâhi buyruklarını yerine getirerek kanıtlayalım. Diğer bir ifadeyle, O’na yakışır bir 152 davranış içinde olalım. Çünkü yaşadığımız sürece O’nun merhamet ve yardımına her an muhtacız. Yine, insanların ortak yanlarında ikincisi de,“onuruna sahip çıkma” duygusudur. Genelde her insan onurunu korur; onun incinmesini veya leke sürülmesine asla izin vermez. Onuru için aç kalmayı, dövülmeyi, hapse girmeyi ve hatta ölmeyi dahi göze alabilir. Bütün istediği tek şey yeter ki onuru incinmesin... Bakarsın insanlar bir hiç yüzünden tartışmaya girip kavga ederler. Ayrıntıları incelendiğinde onurun saldırıya uğradığı nedeni ortaya çıkar. Eğer bir kişi onuruna değer vermiyorsa toplum tarafından kınanır ve “şerefsizlikle” itham edilir. Kendisine iyi gözle de bakılmaz. Genelde her insanın onuru kendisi için yüce ve değerlidir. Başkaları tarafından aşağılanmasını hoşgörü ile karşılamaz. Tepki gösterip korumaya çalışır. Yani kişi için onur, kırmızı çizgi niteliğindedir. Çizgiyi aşan, kendisine yöneltilecek sert tepkilere de hazır olmalıdır. Bu nenenle, toplumda her kişi stresten öte huzur içinde yaşamak istiyorsa, kesinlikle başkalarının onurunu incitecek söz ve davranışlardan kaçınmaya özen göstermelidir. Kişi onurunu korurken toplumun örf ve adetlerine de sıkı sıkıya bağlıdır. Nefsini eğitip olgunlaştıramamış insanlar öfkelendiği kişilere hakaret olsun diye hayvan isimleriyle özdeşleştirirler. 153 Kullandıkları deyimler atasözü gibi halkın söylemlerine girmiştir. Örneğin, “Öküz gibi ne bakıyorsun !”, “Koyun gibi adamsın; nereye güderlerse oraya gidersin!”,”Öyle davranıyorsun ki, ayıdan farkın yok!” gibi hitaplar karşı tarafın onurunu inciten sözlerdir. Ancak, övmek anlamında kullanılan başka deyimler de vardır. Kişi bunları duyunca onuru okşanır ve moral bulur. Örneğin, bir kişi karşısındakini övmek anlamında “Koçum, benim!”, “Aslanım, yiğidim benim!”, “Ne kadar uslu, kuzu gibi insan!” şeklinde hitap eder. O kişi de, birer hayvanla özdeşleştirildiğine üzülmez; övüldüğü için hatta gurur duyar. Şimdi bu yaklaşımın üzerinde durup ayrıntılarına göz atalım: İnsana yararı yönünden karşılaştırma yapılırsa, öküzün işgücünden, etinden ve derisinden istifade edilir. Dahası uysal bir hayvan olup saldırısı yoktur. Aslanın ise, hayvanat bahçesinde çocukların eğlence odağı olması dışında hiçbir yararı yoktur. Üstelik haşin, yırtıcı ve çevresine korku salan bir hayvan olarak tanınır. Hal böyle iken, kişi aslana benzemekten hoşlanır da öküze benzetilmekten alınır. Neden böyle? Çünkü bu tür söylemler, toplumun değer ölçülerine göre algılanırken aslan gibi, güçlü- kuvvetli, kabadayı görünümde oluşu vurgulanmak istenir. İnsanların karakter farklılığı ile hassas oldukları ortak yanlarına değindikten sonra toplumda huzur ortamının oluşmasına ne gibi katkıları olabilir konusu üzerinde duralım: Genelde birçoklarımızın bildiği bir deyim vardır: “Herkes evinin önünü temiz tutarsa, bütün sokaklar 154 temiz olur”.Evet çok yerinde bir söz. Bu deyimi insan ilişkileri için niçin kullanmayalım! Toplumda huzur ortamının oluşması, varsa gerginliklerin gevşemesi yönünden bireylere düşen öncelikli bir görev vardır. Nedir bu görev? Düşman kazanmak için değil, dost edinmek için çaba harcamak. Bunun yolu da insanlar arasında iyi ilişkiler kurmaktır. Öyleyse, karşı tarafı öfkelendirecek, tepkisine yol açacak söz ve davranışlardan kaçınmak ilkemiz olmalıdır.Bu kuralı yerine getiren kişiler karşılıklı dost kazanırken kendi huzur ortamlarını da oluşturmuş olurlar. İnsanlarla iyi ilişki kurmaya çalışırken uygulanacak yol ve yöntemin de neler olduğunun bilinmesi gerekir. Şöyle düşünelim: Yeni tanıştığımız bir kişi ile ilişkileri geliştirip dost edinmek istiyoruz; ancak, nasıl? Tabii ki ortak olan yanları kullanarak.Yani herkeste var olan “beğenilmeönemli olma” tutkusundan yararlanarak. Peki, nasıl gerçekleştirilecek? Öncelikle karşı tarafa konuşması ve kendini tanıtması için teşvik edilip fırsat tanınmalıdır. Kişi, tarafınızdan beğenilip değer verildiğini hissettiği anda size daha çok güvenip yakınlaşacaktır. İkinci aşamada ne yapılmalıdır? Onurunu kırıcı söz ve davranışlardan kaçınıp gerektiği anda düşüncelerini onaylayıp takdir etmektir. Bu yöntemin diğer bir adı da “övgü” dür. Karşı taraf hakkında edinilen bilgiler doğrultusunda kişinin pozitif değerlerini övmek, onurunun okşanmasına neden olur. Tanıma ile başlayan yakınlaşma da böylece dostluk havasına bürünür. Öyleyse, insanlarla iyi ilişkiler kurulmasında 155 aşağıda öğüt niteliğindeki uygulanması yararlı olacaktır: yol ve yöntemin -Başkalarıyla içtenlikle ilgilenin; sorular sorarak kendini tanıtmasına, düşüncelerini rahatlıkla söylemesine fırsat tanıyın. Sözünü iki de bir kesmeyin; iyi bir dinleyici olun... -Karşılıklı konuşmalarda gülümseyin, düşüncelerini paylaşıyor görünümünü verin. Bu davranış karşı tarafa benimsenip sevildiğiniz izlenimi verecektir. -Kişi için en önemli ve kulağa hoş gelen söz kendi ismidir. Öyleyse, karşı tarafa kendi ismi ile hitap ederek onunla içtenlikle ilgilendiğinizi, kendisine değer verdiğinizi hissettirin. O zaman daha da kolaylaşır yakınlaşma. -Karşınızdaki kişinin ilgilendiği konulardan söz edin. Size karşı yaklaşımı daha da iyileşecektir. İlgi duymadığı konu hakkında sizin söylemleriniz onu sıkıntıya sokacaktır. Örneğin, siz baklava yemekten hoşlanırsınız. Balık avlamaya gittiğinizde yanınızda ne görürsünüz? Her halde baklava götürmezsiniz! Senin değil, onun hoşlandığı şeyleri, yani solucan ve benzeri yemleri değil mi? Öyleyse dost kazanmak için kişilere de, senin ilgi duyduğun şeyi değil, onların hoşlandıklarını verin ki iletişim güçlenebilsin. O zaman onlar kendilerini size daha yakın hissedeceklerdir. -Bir tartışmadan en iyi sonucu almanın tek yolu, bu tartışmadan kaçınmaktır. Eğer tartışmaya girilirse, benlik duygusu ön plana çıkar. Onur meselesi gündeme gelir. Karşılıklı inatlaşma ve gerginlik ortamı doğar. Bu da gerçeğin ortaya 156 çıkması yerine, kişilerin birbirine kırgın ve soğuk bakmasına neden olur. -Başkaların görüşlerine saygı duyun ve asla! <Yanılıyorsunuz, uydurma haber söylüyorsunuz>, demeyin. Onurunu incitmeden yumuşak bir üslûpla gerçeği dolaylı yollardan anlatmaya, hataları düzeltmeye çalışın. Bunu yaparken de tartışma ortamından kaçının. -Eğer hatalı iseniz, bunu hemen içtenlikle kabul edin. Kusurunuzu inadına ve gereksiz olarak savunmayın. Çünkü herkes hata yapabilir; önemli olan yanlıştan dönebilmektir. Bu da insanlık erdemidir. Bunu yaptığınız sürece karşı tarafın güvenini kazanırsınız. -Olumsuz ilişkilerde hemen kaygı ve öfkeye kapılmayın. Öfkenizi yenmeye, hoşgörülü olmaya çalışın. Öfkenize yenik düşüp sürtüşme ortamına sürüklenmeyin. “Öfke ile kalkan, zararla oturur!” atasözünü unutmayın. Göreceksiniz, karşı taraf zaman içinde anlayışını değiştirip sizden özür dileyecektir. -Karşı tarafın hatalarını yüzüne vurmayın. Çünkü onuru incinir ve size karşı bakış açısı değişir. Zorlada düşüncelerinizi kabul ettirmeye çalışmayın. Fazla ısrar tartışmaya yol açabilir. -İnsanların sizden hoşlanmasının bir yolu da, dürüst ve içtenlikle takdir edip övmenizdir. Farklı ve başarılı davranışı, olumlu düşüncesi görüldüğünde,”Düşüncenize ben de katılıyorum, kutlarım sizi!” şeklindeki yaklaşımınız saygı ve sevgi bağı oluşturur. Onun gönlünü kazanmanıza neden olur. 157 -Onur, saygı ve sevgiye dayalı duygusallık olduğuna göre, kişinin önem verdiği değerlerin korunmasına özen gösteriniz. Örneğin, kişi, aile bireyleri, dost ve akrabalarına sevgi bağı ile yaklaşır. Onlara saygı duyar. Bunların başkaları tarafından eleştirilmesi, aşağılanması, hakaret edilmesi gibi yapılacak her davranış, kişinin öfkelenip sert tepkisine neden olur. Çünkü saygı duyup sevdiklerini korumayı onursal görev kabul etmektedir. İşte bu nedenle, insanlar arasında iyi ilişki ve dostluk kurmak istiyorsanız, karşı tarafın değer verdiği, saygı duyup sevdiği, kişi, kuruluş ve nesneleri küçültücü davranışlardan kaçının; aksi halde kendinize dost değil düşman kazanmış olursunuz.(2). (5). İnsanın Devletine Karşı Görevi: Toplumun organizasyonu, devlet düzenini oluşturur. Devlet düzenini etkili ve yetkili hale getiren faktör ise, eğitilmiş, kültürlü, becerikli ve yasalara saygılı bireylerin çokluğudur. Bu bağlamda her kişinin devletine karşı olan görevleri; (a). Devletin yasalarına saygılı olmak ve gereklerine uymak, (b). Devleti yönetenlere itaat etmek ve toplumda bozgunculuk çıkarmamak, (c). Devletin güçlü ve devamlılığı için vergisini ödemek, (d). Vatan ve milletin güvenliğinin sağlanması yönünden askerlik hizmetini yapmak, (e).Milletvekili ve mahalli idareci seçiminde oyunu bilinçli olarak kullanmak, gibi konuları kapsar. 158 Vatandaşlık görevi olarak da nitelendirilen bu hususlar, aynı zamanda Allah ve Rasûlu’nun da buyrukları ile yüceltilerek kişiye sevap kazandırma olanağı da tanımıştır. Yani, vatandaşlık görevini özgür iradesi ile ve bilinçli olarak yerine getiren kişi, hem görevini yapmış ve hem de Allah katında sevap kazanmış olur. Nitekim, Yüce Rabbim buyuruyor:< Ey iman edenler! Allah’a itaat edin. Peygambere ve sizden olan idarecilere de itaat edin. Sonra bir şey hakkında çekiştiniz mi, hemen onu Allah’a ve Rasûluna arz ediniz; eğer Allah’a ve âhret gününe inanıyorsanız... Bu müracaat, hem hayırlı, hem de netice bakımından daha güzeldir.> (Nisa Sûr/59).< Ey mü’minler,hoşunuza gitmediği halde, din düşmanları ile savaşmak üzerinize farz kılındı.>(Bakara Sûr/216). Bizans İmparatorluğu, Medine’de parlayan İslâm güneşini geleceği için tehlikeli görür ve bazı Hıristiyan Arap kabilelerini kışkırtarak Müslümanlara karşı bir saldırı hazırlıklarına başlar. Durumdan haberdar olan Hz.Peygamber(s.a.), düşmanı kendi topraklarında karşılamak amacıyla Şam yönüne bir sefer düzenlemek ister. Fakat, yeterli ne binek hayvanı, ne de silâh ve teçhizatı var. Bu maksatla halkı yardıma çağırır. Herkes gücü ölçüsünde bağışta bulunur. Kadınlar bilezik ve diğer ziynet eşyalarını verirler. Hz. Ömer, her ne zaman yardım yapsa Hz.Ebu Bekr’in yardımının üzerine çıkamaz ve bu duruma üzülür. Bu çağrıyı tarihi bir fırsat sayarak malının yarısını satar ve tutarı olan 400 dirhem gümüş parayı Hz. Peygamberimize getirip verir. Peygamberimiz(s.a.):< Ya Ömer, geriye ne bıraktın> 159 diye sorar. Hz. Ömer de:” Sana getirdiğimin yarısını” der. Hz. Ebu Bekir de servetinin hepsini satıp getirir. Hz. Peygamberimiz (s.a.):< Ey Ebu Bekir ! Ev halkına ne bıraktın.> diye sorar. Hz.Ebu Bekir:” Onlara Allah ve Rasûlunu bıraktım!” diye cevap verir. Bu olayı izleyen Hz.Ömer çok duygulanıp ağlayarak:” Vallahi, Ey Ebu Bekir! Babam, anam sana fedâ olsun! Hayır yolunda hiçbir yarış yapmadık ki sen, onda beni geçmiş olmayasın.” Hz. Ebu Bekir’de 400 dirhem gümüş getirmişti. Yapılan bağışlarla savaş hazırlığı yapılır ve 630 (M.) yılı Eylül ayında sefere çıkılır. Tebuk bölgesine gelinir; fakat düşmanla karşılaşma olmaz. Tarihte “ Tebuk Gazvesi” olarak geçen bu olay silâhlı çatışma olmadan son bulur (30). Hz. Peygamberimizin döneminden bir kesit olarak sunulan bu tarihi bilgi, vatandaşlık görevinin hem dini ve hem de milli bir konu olduğunu belirlemesi açısından önem arz eden bir örnektir. O dönemi, bugünkü devlet yapısıyla kıyaslamak akılcı bir yaklaşım olmaz. O tarihte devlet hazinesi, bağış, savaşlarda ele geçirilen ganimet (Düşmanın mal varlığı), yönetim altında bulunan ve Müslüman olmayanlardan alınan cizye (yaşam vergisi) gibi gelirlerden oluşurdu. Zekât geliri ise, sosyal içerikli olması nedeniyle devlet hizmetinde değil, muhtaç durumda kalan ihtiyaç sahiplerine dağıtılırdı. Bugünkü modern devlet yapısında durum şekil değiştirerek hazinenin gelir kaynağını, vatandaşa sunulan hizmet karşılığı alınan gelir ve kurumlar 160 vergileri oluşturur. Bu nedenle vatandaşın ödediği vergi ise, bir vatandaşlık görevi olarak algılanmalıdır. 14. OKUYUCU İLE SÖYLEŞİ: Buraya kadarki bölümlerde insanın maddi ve manevi varlığı tek tek incelenerek kendimizi tanımaya yönelik bilgiler sunulmaya çalışıldı. Kitabın yazarı, ne tıp dalında uzmanlaşmış, ne de kimya, psikolojı ve tarım sahalarında araştırmaları olan kişidir. Sadece, meraklı, istekli ve girişimci olma dışında farklı yanı da yoktur. Bütün amacı, bilim çevrelerinin gayretleri ile ortaya konan bilimsel verileri değerlendirip yaşantımızın her anında yaratan Rabbimizin kudret elinin üzerimizde olduğuna dikkatleri çekerek; Allah sevgisini yaygınlaştırmak ve bunun göstergesi sayılan emir ve yasaklarına uyulması konusunda özgür iradenin yönlendirilmesine yardımcı olmaktır. Kendimizi incelerken gördük ki, doğumdan ölüme uzanan hayat çizgisi üzerinde ve yaşantımızın her anını kapsayacak bir nitelikte olağanüstü olaylar tekrarlanıp durmaktadır. Her şey, belirlenen organizasyon içinde cereyan ederken bizler, yaşamın oyalayıcı cazibesine takılıp olup bitenlerden habersiz hayatımızı devam ettirmekteyiz. Ancak, lütfedilen olanaklar elimizden alındığı zaman işin farkına varır, yüreğimizde oluşan acısını dindirmeye çalışırız. Çoğu kez iş işten geçmiştir; giden bir daha geri dönmez. O 161 zaman, yardım elinin kendimize uzanması isteği ile Allah’ın varlığına sığınırız. Günlük uğraşılar öylesine benliğimizi sarar ve aklı baskı altında tutar ki, ondan başkasını düşünme fırsatı bırakmaz. Şuur altında yerleşir ve sabahtan gece uyuma anına kadar işini, eşini, çocuğunu, geçim yollarını, kişiler arasındaki ilişkilerini, alışverişlerini düşünmekten, bırak ilâhi görevleri, kendisini yaratıp yaşatan Allah’ı bile hatırına getiremez. Böyle bir yaşam tarzı yaratılış gerekçesine ters düşmekle beraber, aynı zamanda insanı hak ve kadir bilmez nankör durumla da örtüştürür. Yani ahlâki derecesi düşük önemsiz bir kişilik görünüme iter. Halbuki Rabbimiz buyuruyor:< O sağduyular o kimselerdir ki, ayakta iken, otururken ve yatarken Allah’ı anarlar da, göklerin ve yerin yaratılışı hakkında iyice düşünürler ve şöyle derler:” Ey Rabbimiz! Sen bunları boşuna yaratmadın, (boşuna yaratmaktan seni) tenzih ederiz. Artık bizi Cehennem ateşinden koru” >. (Al-i İmran Sûr/191). İşte olgun kişinin davranış biçimi; işiyle- aşıyla uğraşırken, günlük baskılardan öte düşünmeye zaman ayırır. Rabbinin elinin kendi üzerinde olduğunu göz ardı etmez ve O’nu şanına uygun sıfatlarla düşünüp yüceltirken üstün moral gücüne de sahip olur. Moral gücü derken bir de, bu güce ulaşmada yol ve yöntem belirleyen Hz. Peygamberimizin öğretilerine kulak verelim: Hz. Peygamberimiz (s.a.) buyuruyor:< Müminin işine hayret ederim. Çünkü onun her işi hayırdır. Bu hal müminden başka hiçbir kimse için böyle değildir. Şayet ona sevinç verici bir şey isabet ederse 162 şükreder. Bu da kendi lehine bir hayır olur. Eğer ona zarar ve ziyan verecek bir hal isabet ederse sabreder, bu da onun lehine bir hayır olur.> (Müslim, Zühd Ver-rekaik:64). Böyle bir düşünce yapısına sahip olan kişi, yaşamını olumsuz yönde etkileyen olaylar karşısında kendini geçici ve gereksiz üzüntülere kaptırmayıp hem bedenen yıpranmayı önler, hem de üstün moral gücüne ulaşır. Nasıl mı dersiniz? Önceki bölümlerde işaret edildiği gibi, üzüntü ve sıkıntılar (stres) kanda “Adrenalin” denen hormonun salgılanmasına neden olur. Bu da bazı damarları daraltır ve kalbin ritmik hareketlerini artırır. Böylece bedende dengesizlikler oluşur. Ayrıca, beyinde de olağan dışında fazla beyin hücrelerinin ölümüne yol açılır. Sonuçta erken yaşlanma pozisyonuna girilir. Böyle bir zararlı sonuçtan kaçınmak, üstün moral gücüne sahip olmakla mümkün olur. Demek ki, sabretmeyi huy edinen kişi, her yönü ile kazançlı çıkacak ve kendisini olası olumsuzluklardan da kurtaracaktır. Canlı varlıkların yaratılışı hakkında çeşitli görüşler ortaya atılmış, üzerinde tartışmalar yapılmış, ancak görüş birliği sağlanamamıştır. Kimi kesim, Allah tarafından yoktan var edildiği inancını taşırken, karşı taraf da doğanın eseri olduğunu kabul eder. Üçüncü taraf ise ne Allah’ı ve ne de doğayı tanır. Onlar için bu kavramların tanınmasının önemi de yoktur. Her şeyi var edip oluşturanın doğa olduğuna inanan insanlar, nedense “doğa” kelimesinin kapsadığı anlamı üzerinde pek fazla düşünmezler. 163 Doğa kelimesine sözlüklerde, “canlı ve cansız maddelerden oluşan varlığın tümü” Veya “yaratılış ve yapı özelliklerinin tümü” olarak anlam verilmiştir. Dikkat edilirse, yoktan var eden güç, denmemiş ve yaratıcı gücün yerine doğa konmamıştır. Evet, doğada mevsim ve coğrafi kuşaklara göre farklı oluşumlar olmakta, bitkiler, çiçekler, böcekler ve bakteriler oluşup canlı olarak yaşamakta ve belirli zaman sonra yok olmaktalar. Bu oluşumda doğanın görevi, sadece aracı olmaktır. Esasen bunları plânlayıp zaman ve mekânın uygun olduğu ortamda hayatiyete geçirilmesi doğaüstü bir güç tarafından icra edilmektedir. Doğanın yaratıcı güç olduğuna inananlar, eğer yukarıda açıklanan anlamla hem fikir oldukları takdirde inançlarına saygı duyulur. Çünkü her ne kadar adına “Allah” demeseler de doğaüstü bir gücün varlığını kabul etmeleri, zamanla onları Allah inancına götürebilir. Hayır, her şeyi yaratan doğadır, diye sabit görüşlü olarak hareket edilirse, o zaman hırsın körüklediği anlamsız bir inatlaşma çıkmazına girilmiş olur. İşte bu nedenle, insan ve toplum için aklın ve bunun doğru yönde kullanılmasının önemi çok büyüktür. İnsan vücudunu oluşturan organların çalışma sistemi incelenirken hayret dolu fevkalâde organizasyonun işlediği ilginç olaylar üzerinde duruldu. Dikkat edilirse bu organizasyon, akıllıca yapılmış bir plân doğrultusunda işlediği sonucuna varılır. Örneğin, böbreklerin önemli görevi, kanda oluşan fazla ve zararlı maddeleri süzüp kanın temizlenmesine yardımcı olmaktır. İşlemin ilginç olan yönü, kanı oluşturan maddelerin kandaki oranları 164 birbirinden farklı olup belirli bu oranın üzerinde biriken fazlalıklar ile zehirli maddeleri süzüp dışarı atılmasıdır. Ayrıca bunlar, kişinin iradesi dışında cereyan eden ve çok akıllıca yapılmış bir plânın işleyiş tarzıdır. Diğer bir örnek, aç iken önümüze getirilen yemek iştahımızı açar ve ağızda tükürük salgı bezleri de çalışmaya başlar. Ağza alınıp dişlerle çiğnenen lokmalar, tükürükle ıslanıp boğazdan kolayca mideye ulaşması sağlanır. Tükürük salgı bezlerinin bu denli çalışması ile bizlere neyin mesajı verilmek isteniyor? Her şey, yaratıcı gücün plân ve programı çerçevesinde yürütüldüğü gerçeğini, değil mi? Allah’a inanıp O’na kul olabilmek için ille de gökten mucize inmesini beklemek, gerçekçi bir yaklaşım tarzı olamaz. Evet, Allah’ı dünya gözü ile göremiyoruz; ancak, güç ve kudretinin yansıdığı olayları hem görüyor ve hem de yaşıyoruz. Bu, sadece insan vücuduna özgü bir özellik değil, çevremiz ve doğada da buna benzer pek çok ibret alınacak ilginç olaylar cereyan etmektedir. Her nereye bakılırsa bakılsın orada mutlaka yaratanın güç ve etkinliğini belirleyen işaretlerle karşılaşılır. Örneğin; Tavuk Yumurtasında Civciv Oluşumu: G - enelde herkes sabah kahvaltısında haşlanmış yumurta yemekten zevk alır. Hem beyazı, hem de sarısı ile göz doyurup ağız tadı verir. Tavuk 165 tarafından üretilmesinin asıl amacı, neslin devamlılığını sağlamakla beraber insanların beslenmesine de yardımcı olmaktır. Yumurtadan çıkıp dünya ile tanışan civcivler, hem güzel ve hem de sevimlidir. Özellikle çocukların cazibe odaklarıdır onlar. Cik, cik diye ötüşleri kulağa hoş gelip sevgi ve merhametle insanları üzerlerine çekerler. Ekseriyetle civcivler hakkındaki izlenimler de bu kadarla sınırlı kalır. Hangi yumurtadan civciv çıkar, hangi ortamda ve kaç günde oluşur, bu süre içinde ne yer ne içer gibi sorulara, uzman kişiler dışında doğru yanıt ta verilemez. Civciv, döllenmiş yumurtada oluşur. Ancak, civciv oluşabilmesi için yumurtanın, 27°C üzerinde ve 37.7°C’yi geçmeyecek bir sıcaklık ile %85- 87 oranında nem ortamında bulunması gerekir. Nedeni? 27°C’nin altındaki sıcaklık ortamında embriyon hücrelerinde bölünüp çoğalma işlemi durur. 37.7°C’nin üzerindeki sıcaklıkta ise hücre ölümleri görülür. Civciv oluşum süresi, kanatlı hayvanlarda değişiktir. Tavuk yumurtasında 21 gün, hindi, kaz ve ördek türünde 28 gün, bıldırcında 17 gün olarak saptanmıştır. Normal koşullar oluştuğunda döllenmiş hücrede bölünüp hızlı çoğalma başlar. + İkinci günde beyin, göz ve kulaklar oluşur. + Altıncı günde, gaga ve tırnaklar şekillenir. + On üçüncü günde, tüyler tamamen belirir. 166 +On yedinci günde, civciv çıkış hazırlıklarına başlar. + On sekizinci günde, yumurta sarısının geri kalan kısmı karına çekilmeye başlar. + On dokuzuncu günde, gaga üzerinde “yumurta dişi” denen sert bir çıkıntı oluşur. + Yirminci günde gaga ile yumurta kabuğu delinmeye başlar. + Yirmi birinci günde de civciv yumurtadan çıkar. Civciv bu yolculuk ve yumurtadan çıkış sırasında hayli yorgun ve şaşkın haldedir. Çevreyle yeni tanışan bu küçük yaratık, değişik ortamda,” ne yiyecek, ne içecek ve nasıl beslenecek” şeklinde bir sorunla karşı karşıyadır. Her şeyi bir düzen içerisinde plân ve programla belirli kurallara bağlayan yüce yaratıcı, rahmet elini uzatıp 21 günlük yolculuğa çıkan civcivin karnına 2 günlük yol azığını koymayı da plânlamıştır. Evet, 18’inci günden itibaren karına çekilen yumurta sarısı civcivin yeni dünyasına uyum sağlama süresinde besleneceği depo olmaktadır. Sahi! Bazılarının yaratıcı güç olarak kabul ettikleri “doğa”, akıllıca böyle bir girişimde buluna bilir mi? Hele, sert yapıdaki yumurta kabuğunu kırıp çıkış deliği açılabilmesi için 19’uncu günden itibaren gaga ucunda sert “ yumurta dişinin” oluşmasına ne denmeli! Hani atalarımız: “Allah dağına göre tipisini yaratır!” şeklindeki deyimi boşa söylememişler, deneyimleri ile bizlere kazandırmışlardır. Yumurtanın yapısı, dışta kalın bir kabuk, kabuğun içine yapışık zar, yumurta akının üzerindeki ikinci zar, yumurta akı, yumurta sarısı ve 167 embriyodan oluşur. Kabuk ve zarlar üzerinde gözenekler bulunur. Buradan havanın (oksijen) yumurta içine girmesine olanak sağlanır. Zarların görevi, zararlı madde ve bakterilerin yumurta içine sızıp hastalık yapmalarını önlemektir. Demek ki, oksijen için geç, zararlı bakterilere dur, diyecek bir özellikte yaratılmıştır 4 Tavuk yumurtladığı zaman yumurtanın sıcaklığı 41°C kadardır. Çevre sıcaklığı daha düşük olması nedeniyle kısa sürede soğur. Soğurken de yumurta kabuğu iç bölümünde büzülmeler olur. Bu sırada kabuk üzerindeki 10.000’e yakın gözeneklerden (porlar) içeri hava girer ve yumurtanın uç kısmında iki zar arasında hava kesesi oluşur. Bu hava kesesi civcivin 20’nci günden itibaren solunum yapmasına olanak sağlar. Bu ilginç olaylara ibret gözü ile bakıldığında, Rabbimizin yüceliği ve lütfettiği bunca olanaklar karşısında secdeye kapanıp O’na şükretmek, O’nu yüceltmek gerekmez mi? Deniz Alasının Öyküsü: S - izi başka bir örnekle tanıştırmak isterim.”Deniz Alası” adını hiç duydunuz mu? Deniz Anasını tabii biliyorsunuz, ancak soru “Deniz Alası”. Bu da bir balık türü, fakat başka bir balık... Yani, davranış yönünden farklı bir yaratık… Karadeniz’in gizemli balığı da diyebilirsiniz. 4 T.C.Tarım ve Köy İşleri Bakanlığı Tavukçuluk Araştırma Ens. “Tavukçuluk Araştırma Dergisi Sayı:1-8) 168 Karadeniz bölgesinde yaşayıp neslini devam ettirdiği için adına; “Karadeniz alabalığı”, “Deniz Alası”, “Karadeniz som balığı” gibi değişik isimler verilmiştir. Tanıtımına şöyle başlayalım: Üreme döneminde, batıda Tuna nehrinden itibaren Doğu Karadeniz bölgesindeki nehirlere kadar mevcut tüm nehir ve ırmaklara girerek üremeye uygun mekânları seçerler. Özellikle, Karadeniz’in Türkiye sahilleri dik yamaçları dağlarla çevrili. Nehirleri ise debisi yüksek hızlı akan bir konumda... Denizden itibaren gittikçe yükselir. İşte bu olumsuz doğa koşullarına karşın Deniz Alası üremede zoru seçen bir canlı. Üreme dönemi Kasım ayı. Ancak, tatlı akarsulara girme işlemi Nisan ayında başlar. Erkek ve dişi balıklar aynı anda akarsuya girer ve üremeye uygun yer seçimi yaparlar. Genelde yüksekliği 5001500 m arası bölgelerde akarsuyun yavaş aktığı, zemini kumlu, çakıllı ve de soğuk olan yerleri tercih ederler. Uygun üreme ortamında dişi balık kuyruk darbeleri ile hazırladığı yuvaya yumurtalarını, erkek balık da bu yumurtaların üzerine spermlerini bırakır. Bu işlem sonucu bitkin düşen balıklar kendilerini akarsuya bırakır ve denize ulaşırlar. Yuvaya bırakılan yumurtalar döllenerek 40-80 günlük kuluçka dönemini geçirirler. Kuluçkadan çıkan canlılar 2.5 cm boya ulaşıncaya kadar yuvada kalırlar. Bu süre içerisinde midelerinin altındaki besin deposundan beslenirler. Yavru balıklar 2 veya 3 yıl akarsuda kaldıktan sonra denize göç etmeye başlarlar. Denizde bol besin ortamında beslenip kilolarını arttırırlar. Gelişen balıkların kiloları genelde 169 24 kg ve boyları da 100 cm uzunluğa ulaşır. Bunlarda üremek için tekrar akarsulara dönerler. Hem tuzlu sularda ve hem de tatlı sularda yaşayan bu ilginç balığın öyküsü de böyle (7). Tanıtılmasındaki amaç, iki ayrıntıya dikkatin çekilmesidir: Birincisi, büyük mekânları kaplayan denizde yumurtaları bırakabilecek yer mi yok da, 500 m yükseklere çıkma zahmetine katlanıyor? İkincisi, kuluçka dönemi sonrası 2.5 cm boya ulaşıncaya kadar yuvada kalan yavru balıklar, midelerinin altına depo edilmiş besinlerle besleniyorlar. Bu nasıl bir organizasyon sonucu ve bizler için ne anlama geliyor? İşte yanıtı:< Bütün kainatı kudret elinde bulunduran Allah yüceler yücesidir. O her şeyi yapmaya kadirdir. (Mülk Sûr/1). Sarılop İncirinde Döllenme Serüveni: B - ir örnek de bitkiler toplumundan verelim: Kur’an-ı Kerimin Tin Suresi’nde Allah’ın üzerine ant edip mübarek kıldığı adı güzel, kendisi tatlı, insanlara şifa, dertlilere deva olan incirden söz etmek istiyorum. İnsanlık tarihi ile eşdeğer olup asırlarca ülkemizin gelir kaynağı ve ihracatını oluşturan bir üründen... Ülkemizin birçok yöresinde incir üretilir. Ancak, hem sofralık ve hem kurutmalık olarak üstün kaliteli incir, yalnız Ege Bölgesi Büyük ve Küçük Menderes Nehir havzalarında yetiştirilir. Bu özelliğinden dolayı da dünya pazarlarında beğeni kazanan ve her zaman 170 aranan bir meyve olmuştur. ‘Sarılop’ incir olarak isimlendirilen bu meyve, biyolojik yapı ve oluşumunda geçirdiği devreler yönünden diğer incir çeşitlerinden ayrı bir özellik taşır. ‘Sarılop’ incirin bu kalite üstünlüğünü keşfeden G.P.Rixford adında Amerikalı bir gazeteci 1880 yılında örneklerini Kaliforniya’ya götürür. 1886 yılında da erkek ve dişi incir ağaçlarından alınan bol miktarda çelikler tekrar götürülür. Fakat istenilen kalite ve verim alınamaz. Çünkü çeliklerle beraber “ilek” götürmeyi önemsememişlerdir İlek nedir? Birçoklarımızın belki de ilk karşılaştığı ve anlamını henüz bilmediği bir kelime... Fakat o, yöre halkı arasında “incir sineği”, akademisyenlerce “arıcık” diye isimlendirilen küçük bir kanatlı böcektir. Erkekler kanatsız, dişiler ise kanatlıdır. Erkeklerin görevi dişi sinekleri döllemek, dişi sineklerin görevi ise dişi incirde döllenmeyi gerçekleştirmektir. Nedeni, çünkü döllenme olmayınca dişi incirde olgunlaşma ve tatlanma gerçekleşmez. Diğer meyve türlerinde döllenme, rüzgar, arı ve kanatlı böcekler aracılığı ile gerçekleşirken ’Sarılop’ ve ‘Bursa Siyahı’ incirinde ancak kendine özgü ilekleme yöntemi ile mümkün olabilmektedir. İlekleme nedir ve nasıl yapıldığı konusunu işlemeden önce bu incirin özelliklerini tanımaya çalışalım (19). İncir ağacı, erkek ve dişi olmak üzere iki çeşittir. İkisi de yılda üç kez meyve verir. Meyveler de şekil yönünden birbirine benzer. Ancak, erkek 171 incir meyveleri tatsız olup yenmez. Yediğimiz incirler ise dişi incir ağacı meyvesidir. Erkek incir meyvesi dalından koparılıp uzunlamasına kesiti alınırsa, ucunda etrafı tüylü bir delik (ostiol), yakınında erkek çiçek bunun karşı tarafında dişi çiçek iğneleri (gal çiçekleri), bunları çevreleyen et ve kabuk kısmından oluştuğu görülür. Neslin devamlılığı için hepsinin ayrı görevi ve özelliği vardır. Erkek incir ağacının birbirini takip edercesine yılda üç kez verdiği meyveler; 1. İlek (15 Mart – Nisan’ın ilk haftasında oluşur) 2. Ebe (Haziran – Temmuz aylarında oluşur) 3. Boğa (Eylül ayında oluşup kış mahsulüdür) olarak İsimlendirilir. Dişi ağaçlar da bu zamanlamaya paralel olarak; 1. Yellop – yel inciri 2. İyilop – ana mahsul 3. Sonlop – kış inciri meyvelerini geliştirir.Bu özet bilgiden sonra ilekleme konusuna değinelim: “Sarılop’ incirinde döllenmeyi gerçekleştiren ilek sineği, diğer adıyla arıcık, kışı, erkek incirin üçüncü ürünü “boğa” mahsulünde geçirir. Erkek incir ağacının sürgünlerinde 15 Mart’tan itibaren Nisan ayının ilk haftasına kadar adına “ilek” denen birinci tür meyve oluşur. Buna eş zamanlı olarak dişi incir ağacında da “yellop” isimli birinci tür meyve gelişir. Boğa mahsulünden çıkan dişi sineklerin bir bölümü yumurtalarını bırakmak amacıyla yellop incire girerler. Fakat “boğa” mahsulünde çiçek tozu (polen) 172 bulunmadığı için tozlanma yapamazlar ve incirler de olgunlaşmadan yere dökülür. Sineklerin diğer bir bölümü ise erkek incirin adına ilek denilen birinci tür meyvesine girip gal çiçekleri üzerine yumurtalarını bırakırlar. Zaman içinde yumurtalarda önce larvalar oluşur, sonra sineğe dönüşür. Yumurtadan ilk önce erkek cinsiyetli sinekler çıkar. Bunların miktarı yumurta sayısına göre daha azdır. Görevleri ise neslin devamlılığını sağlamaktır. Şöyle ki, erkek sinekler diğer yumurta kabuklarını delerek içeriye girer ve dişi sinekleri döllerler. Böylece görevi sona eren sinekler kanatsız oldukları için uçamaz ve ölürler. Bu işlem sonunda dişi sinekler yumurtadan çıkmış ve gelişmişlerdir. Kendi yumurtalarını bırakacak yeni mekân aramak amacıyla “ilek” meyvesinin ağzından (delik) çıkıp uçuşurlar. Bunların bir bölümü, erkek incirdeki ikinci ürün “ebe” meyvesinin içine girip dişi organ (gal çiçekleri) üzerine yumurtalarını bırakır ve ölürler. Sineklerin diğer bölümü ise dişi incir “iyilop” ürününün içine girip yumurtalarını bırakacak yer ararlar. Bu işleme, meyvecilik bilim dalında “ilekleme” adı verilir Fakat dişi incir buna uygun değildir. Ancak, sineklerin erkek incirden çıkarken üzerine bulanan çiçek tozlarını (polenleri) incirin dişi organına bulaştırarak olgunlaşıp tatlanmasına neden olurlar. İşte. İncir yetiştiricileri mevsimine göre erkek incir ağacından topladıkları ilek meyvelerini dişi incir dallarına asmak suretiyle işlemi kolaylaştırıp verimi artırırlar. 173 Ebe ürününde oluşan arıcıklar da, yumurtalarını bırakacak yeni mekân aramaya çıkarlar. Bunların bir kısmı, erkek incirin üçüncü ürünü olan “boğa” ürününe girip gal çiçekleri üzerine yumurtalarını bırakıp ölürler. Diğer bir bölümü dişi incirin “sonlop” meyvesine uçuşur. Ancak meyvenin hazır olmadığı veya yeterli polen getiremedikleri nedeniyle döllenme tam olarak gerçekleşmez. Bunun sonucu olarak da az miktarda olgunlaşan meyveler üreticiler tarafından tüketilir. İlkbaharda doğanın yeşerip bitki ve meyve ağaçlarının renk renk çiçek açmasıyla beraber arı ve kanatlı diğer böceklerin çiçek özü besin alabilmek için çiçekten çiçeğe uçuştuklarını görürüz. Çiçeklerin salgıladıkları koku ve sergiledikleri değişik renklerle kanatlı böcekleri kendilerine çekerler. İstisna dışındaki bütün çiçekler bu yöntemle döllenme yapıp meyve ve çekirdeklerini oluştururlar. Çünkü, genelde erkek ve dişi organlar aynı bitki üzerinde bulunur. Çiçek öz suyunu almak için üzerinde gezinen böcekler döllenmeyi gerçekleştirmiş olurlar. Bazen döllenme rüzgar vasıtası ile de olmaktadır. Hal böyle iken, ‘Sarılop’ ve ‘Bursa Siyahı’ incirlerinde döllenme işlemi farklı olarak geçekleşmektedir. Her şeyden önce erkek ve dişi organlar dışarıda değil ürünün içindedir. Ürünün ağız kısmı yani delik tüylü ve açılıp-kapanır bir özelliğe sahiptir. Diğer böceklerin girişine uygun değildir. Girse dahi, döllenme yapacak imkânı yoktur. Çünkü döllenmede gerekli olan polenler erkek incirin meyvesinde bulunmaktadır. Bunu da ancak o 174 meyvede oluşan dişi sinekler taşıyıp dişi incire getirmektedirler (19) Neticede erkek incir meyveleri, polen üretimi ve ilek sineklerinin döllenip çoğalmasına ev sahipliği yaparken, dişi incir ürünü de sofralık ve kurutmalık olarak insanın, yani bizlerin beslenmesine katkıda bulunur. Bizler de lezzet duyarak bu güzelim meyveyi tüketirken hangi aşamalardan geçip ne gibi yöntemlerle oluştuğunu hiç düşünmeyiz. Şimdi bu ilginç olaylara bakınca, her halde doğanın koyduğu kural böyle diyerek konuyu hafife alıp geçiştirmek gerçekçi bir yaklaşım olmasa gerek. Verilen mesaj, ibret dolu bakışların sistemin çalışmasına çevrilmesini sağlamaktır. Kendine özgü özelliklerle her bir organ, kendine verilen özel görevi tamamlamak üzere işlem yapmakta. Sistemin çalışmasını ve devamlılığını sağlayan güç ise Yüce Rabbim den başkası da değil. Öyle ise, Allah’ın biz kullarına karşılıksız verdiği bu ve diğer sayısız nimetlere karşın kendisini nasıl yalanlayabiliriz veya yüceliğini göz ardı edebiliriz!... Dünyadaki yaşantımızı hayvan ve bitkilerle paylaşırız. Çünkü yaratıcı güç böyle plânlayıp yönlendirmiştir. Genelde çoğunluğu, insan yaşamının önemli ve vazgeçilmeyen araçlarıdır. Hayvanlar toplumuna göz attığımızda, kimisinin karada ve kimisinin de denizde yaşadığını görürüz. Kimisi iki ayak üzerinde yürürken, kimisi de dört ve daha fazla ayak üzerinde yürür. Kimisi yüzerek, 175 kimisi sürünerek ve kimisi de kanat çırpıp uçarak hedeflerine ulaşır. Kimisi evcildir, kimisi de yabanidir. Kimisi otla beslenirken, kimisi de etle beslenir. Kimisi doğurarak, kimisi de yumurta ile neslini devam ettirir. İnsanlar da belirlenmiş yöntemlerle bunlardan yararlanır. Bitkiler de belirli özelliklerde türlere ayrılmıştır. Dolaylı ve dolaysız olarak insanlar bunlardan yararlanır. Görünüm, tohum ve meyve yönünden birbirlerinden farklıdır. Kimisi meyveli, kimisi de meyvesizdir. Meyvelerin şekli ve tadı da değişiktir. Kimisi tohumla, kimisi de aşılamayla çoğalır. Ancak, tohum veya çekirdeğin, türün devamlılığı yönünden oluşup gelişmesi için dişi organların döllenmesi gerekir. Bu işlemin gerçekleşmesinde ise, rüzgar, böcek ve arılara aracı olmak görevi düşer. Çevremizde tekrarlanıp duran bu oluşumlara dikkatle bakıldığında her canlı türünün kendilerine özgü farklı durumlarının olduğu görülür. Neden, bir fabrikada üretilen ürünler gibi birbirinin aynı değil de, farklı özelliklere sahipler? Üzerinde düşünülmeye değer bir konu! Türkiye’de Cinsiyete Göre Nüfus Artışı ve Denge Oluşması: B - aşka bir örnek de yaşadığımız toplumsal ortamdan bilgilerinize sunmak isterim. Türkiye’de cinsiyete göre nüfus artışı ve dengelerin oluşması... Bilindiği gibi Birinci Dünya Savaşı sonrası Osmanlı İmparatorluğu fiilen tarihe karışmış ve 176 Anadolu toprakları üzerinde yeni bir Türk Devleti kurulmuştu. 1927 yılında ilk ve resmi yapılan nüfus sayımında da toplam nüfus 13 648 270 olarak tespit edilmiş; bunun 6 563 879’u erkek ve 7 084 391’ini de kadın nüfus oluşturmuştu. Kadın miktarı, erkekten 520 512 kadar fazla idi. 1945 yılında yapılan 4. nüfus sayımında ise toplam nüfus 18 790 174 kadardır. Bunun 9 446 580’i erkek, 9 343 594’ü kadın nüfus oluşturmuştur. Görüldüğü gibi 18 yıl sonra kadın-erkek miktarı arasındaki fark erkek lehine (102 986 artışla) dengelenmiştir. Cumhuriyet Dönemi’nden itibaren 2000 yılına kadar yapılan nüfus sayımlarında toplam nüfus miktarları ile bunun cinsiyet ve yaş gruplarına göre dağılımını belirleyen istatistik bilgiler Ek-2 çizelgede özet olarak gösterilmiştir. Bu verilerin incelenmesinde, şu gerçekler göze çarpacaktır (28): 0-4 yaş grubu: 1970 1975 Toplam nüfus 5 255 136 5 403 292 Erkek nüfus 2 661 100 2 757 051 Kadın nüfus 2 594 036 2 646 241 Fark 67,064 (E. fazla) 110,810 (E.fazla) 1970 ve 1975 yılları nüfus sayımında; 40-44 yaş grubu: Toplam nüfus 1 821 018 Erkek nüfus 921 299 Kadın nüfus 899 719 177 2 155 216 1 091 959 1 063 257 Fark (E.fazla) 21 580 (E.fazla) 28 712 55-59 yaş grubu: Toplam nüfus 937,460 Erkek nüfus 496,977 Kadın nüfus 440,483 Fark 56,494 (E.fazla) (K.fazla) 779,042 387,621 391,421 3,800 60-64 yaş grubu: Toplam nüfus Erkek nüfus Kadın nüfus Fark (K.fazla) 1 066 458 515 928 550 530 34 602 1 006 179 476 373 529 806 53 433 (K.fazla) 1985 ve 1990 yılları nüfus sayımında: 1985 1990 0-4 yaş grubu: Toplam nüfus 6,077,201 5,954,744 Erkek nüfus 3,112,524 3,052,255 Kadın nüfus 2,964,677 2,902,489 Fark 147,847 (E.fazla) 149,766 (E.fazla) 45-49 yaş grubu: Toplam nüfus Erkek nüfus Kadın nüfus Fark (E.fazla) 2,008,609 991,442 1,017,167 25,725 (K.fazla) 178 2,201,159 1,111,113 1,090,046 21,067 55-59 yaş grubu: Toplam nüfus Erkek nüfus Kadın nüfus Fark 46,283 (E.fazla) 1,649,069 1,940,521 824,436 993,402 824,633 947,119 197 (K.fazla) 65 ve yukarı yaş grubu: Toplam nüfus 2,125,908 Erkek nüfus 955,042 Kadın nüfus 1,170,866 Fark 215,824(K.fazla) (K.fazla) 2,417,363 1,091,142 1,326,221 235,079 Dikkat edilirse, genelde 0-4 yaş grubunda erkek nüfus kızdan fazladır. Ancak, yıllar itibariyle yaş gruplarında erkek nüfus azalıp 50-54 yaş gruplarında eşitlik sağlanmakta ve 60 yaş grubundan yukarı kadın miktarı fazlalaşmaktadır. Ekonomik koşullar, kadınları da (ev hizmetleri dışında) çalışmak zorunda bırakmıştır. Bu defa çocuk büyütme büyük sorun olarak ailenin karşısına çıkmıştır. Ancak, özellikle emekli yaşına gelmiş büyükannelerin şefkat ellerini torunlarına uzatıp genç çiftlerin evlilik bağlarının devamlılığına katkıda bulunmaları, az da olsa soruna çözüm getirmektedir. Konuya bu açıdan bakıldığında yaşlı kadın miktarının fazlalığı nedenini, bu yorumda aranması isabetli olacaktır. Tıp araştırma elemanları ise, kadının erkekten fazla yaşama durumunu, kadınlık hormonu ile melatoni 179 hormonu salgılamasından ileri geldiğini belirtirler. Bu da amaca ulaşmada bir sebep olarak kabul edilmelidir. Bu gerçek bilgilerden sonra ortaya çıkan tabloyu bir kez daha geniş düşünüp akıl süzgecinden geçirelim ve kendimizi sorgulayalım. Bu nasıl organizasyon ve planlama ki, nüfus artışı 13 milyon küsurdan 67 milyon küsura çıkarken az bir farkla kadın-erkek arası eşitlik kurulabilmiş ve dengeler korunabilmiştir. Bugünkü tıp ilmi hiçbir kimseye anne karnında oluşacak bebeğin cinsiyetini etkileyecek bir değişiklik yapma olanağı vermemiştir. Yani anne karnında bebeğin cinsiyetinin kız veya erkek olarak belirlenmesinde ne anne ve babası, ne de ( Tüp bebek uygulaması dışında) tıbbi müdahaleler etkili olabilmektedir. Hal böyle iken, peki, az bir farkla da olsa, eşitlik dengesi nasıl kurulabilmiştir? Örneğin aynı yıl doğan bebeklerin 1/3 erkek 2/3 kız olabilirdi veya bunun tersi de gerçekleşebilirdi. Fakat cinsiyet yönünden birbirine yakın miktarlarda dengelenmiştir. Sonra her nüfus sayımında bu durum koruna gelmiştir. Sorunun yanıtı, gerçeklere teslimiyette aranmalıdır. İşte gerçek: Bu oluşum, tamamen bireylerin istekleri dışında bir güç tarafından yönlendirilmektedir. O güç, her şeyi belirli düzen içinde yaratıp devam ettiren Yüce Allah’tan başkası da değildir. Nitekim Yüce Rabb’im buyuruyor: < Döl yataklarında size nasıl dilerse öyle kılık veren O’dur. O’ndan başka hiçbir Tanrı yoktur. O, mutlak galiptir, yegane hüküm ve hikmet sahibidir.> (Al-i İmran Sur./6) Öyle ise, Rabbimizin üzerimizdeki kudret elini nasıl 180 küçümseyebilir kalabiliriz!... ve O’na karşı duygusuz Yine bu tablo, İslâmiyet’te erkeklerin savaş, hastalık, kısırlık, kimsesizlik gibi olağanüstü zaman ve koşullarda dört kadına kadar nikâh akdiyle evlenmelerine izin verilmesi konusuna ilişkin bazı kesimlerin yaptıkları eleştirilerin ne kadar gerçek dışı olduğunu gözler önüne sermektedir. Çünkü Türkiye’de Cumhuriyet döneminden bugüne dek genç nüfusun çoğunluğunu erkekler oluşturmuştur. Böylece, kadın nüfus fazla olmadığına göre genelde çok eşli evlilik nasıl gerçekleşecektir? Demek ki, yaratıp yaşatan Güç, normal koşullarda çok evliliğe olanak tanımamaktadır. Zaten T.C. kanunları da tek evliliği zorunlu hale getirmiştir. Bütün bu ilginç olaylarla Ulu Allah temsili olarak: “Ey insanlar! İman edip Allah’ı tanımanız yönünde bunca ibret alınacak olaylar yarattım; gözleriniz gördüğü halde kalpleriniz körelmiş, hissetmiyor. Oysaki size akıl verdim, sağlık verdim, geçimlik olanaklar verdim, irade gücü ile de donattım. Hâlâ, bu gerçekleri anlayıp kalpleriniz ürpermeyecek mi?” dercesine bizleri uyarıp doğru yolu seçmemizi, hakça düzenin egemen olduğu toplum içinde insanca yaşamamızı istiyor. Nasıl bir doğru yol! İnsanı hem dünyada ve hem de âhrette mutlu edecek bir yol... Bu yolun yolcusu olan kişi, hak tanır, ilim tanır, sevgi tanır; gönlünde de Allah’a kul, Hz. Peygambere de ümmet 181 olabilme aşkını taşır. Gördüğü yardım ve olanaklardan dolayı da lütfedeni, teşekkür duygularıyla yüceltir. Bu bağlamda, bütün evreni kudret elinde tutan yaratıcı Rabbini hem seven, hem de O’nun gönderdiği kitabına, Peygamberinin örnek davranışına (sünnetine) kesin kes uyarak “imanî kâmil – amelî salih” (olgun iman – güzel davranışlı) bir görünüm sergiler. Kişi, doğru yolun yolcusu olunca her şeyden önce Yaratan’ına yakışır kul olur. İbadetleriyle onun şanını yüceltir. Hakça düzen içinde yaşayabilmesi yönünden peygamberi aracılığıyla gönderdiği ilâhi kitabındaki emir ve yasaklarına uyar ve Allah’ın ipine sıkı sıkıya sarılır. Kişinin ahlâkı, terbiyesi, edebi güzelleşir. İçinden iyilik doğar; düşüncesi, doğrular zincirinin halkasını oluşturur. Kin, nefret, kibir, gıybet gibi alçaltıcı yaklaşımlardan da uzaklaşır. Herkesin hakkına, hukukuna, kişiliğine, malına, mülküne saygı gösterir. Hoşgörülü olmak karakterini belirler. Sevdiğini Allah için sever, sevmediğini de yine Allah için sevmez. Yaptığı bütün iyilik ve yardımları, kendinin itibarını yükseltmek için değil, Allah’ın hoşnutluğunu kazanmak niyetiyle yapar. İnsanlar arasındaki ilişkilerini samimiyet ve dostluk düzeyinde devam ettirir. Şimdi büyük bölümü, bu güzel üstün nitelikleri kendilerine huy edinmiş kişilerden oluşan bir toplum düşünün. İnsanları birbirine köstek değil, destek olmakta. Birinin derdi, hepsinin sorunu olmuş. Saygı ve sevgi ön plana çıkmış. Bırakın insanları, yerdeki karıncaları bile incitmekten sakınmaktalar. Böyle bir ortamda yaşayan insanlar mutlu olmazlar mı? 182 İnançlarının gereklerini özgür iradeleriyle yaşarlarsa âhrette de mutlu olmazlar mı? Elbette evet! Öyleyse neden bu doğru yolu seçemiyoruz? Çünkü eğitimimiz noksan; henüz tam olgunluk düzeyine çıkamamışız. Yaptığımız ibadetler taklit ve alışkanlıktan öteye geçemiyor. İbadetler insanı edepli, anlayışlı, hoşgörülü, yardımsever kılar. Peki, toplumda bunun gerçek yansımasını görebiliyor muyuz? Kendisini ibadete düşkün, doğru yolun yolcusu, samimi bir Müslüman olarak görürsün. Hele bir menfaatine dokun, gör bakalım gerçek yüzünü. Ne hoşgörü kalır, ne de merhamet. İşte bundan dolayıdır ki, birçoklarımız İslâm’ı yaşarken henüz taklit ve alışkanlık düzeyini aşıp olgunluğa ulaşamamıştır. Durum böyle olunca cehaletin, geri kalmışlığın, eğitimsizliğin faturası İslâmiyet’e çıkarılır. Sağlıklı ve dürüst bir toplum için eğitim çok önemlidir. Küçük yaştan itibaren gerek ailede ve gerek okullarda çocuklara iyi ile kötüyü, haram ile helâl olanı, takdir edilen hareketlerle suç sayılan davranışları öğretip kötülüklerden sakınması yönünde eğitilmelidir. Eğitmek demek, çocuğun davranışlarını takip ve kontrol altında tutarak hatası görüldüğünde onu düzeltmek olmalıdır. Her şeyden önce eğitimcinin kendisi hata işlemeyerek çocuğa örnek olacaktır. Gerek çocuk olsun gerek büyük, hata düzeltirken etkisi kalıcı olmalı, karşı tarafı kırıcı ve aşağılayıcı davranışlardan kaçınılmalıdır. Aksi halde, atalarımızın deyimiyle “Kaş yaparken göz çıkarmak” özdeyişiyle örtüşen tutum olur ki, istenen amaç bu değildir. Düzeltmelerin, insan onurunu zedelemeden 183 uygun ve yakışık bir üslûpla yapılmasına özen gösterilmelidir. Konuya ilgisi nedeniyle gazetede okuduğum makalenin bir bölümünü bilgilerinize sunmak isterim: Konu başlığı “Sabunsuz tıraş olur mu?”4 Amerika Birleşik Devletleri başkanlarından Calvin Coolidge bir sabah çalışma ofisine girmeden önce sekreterlerinden birine: “- Bu sabah ne kadar güzel giyinmişsin... Biliyor musun?... Sen çok güzel ve çekici bir kadınsın.” dedi. Sonra da hemen ekledi: “- Hemen havaya girme... Bunu, kendini iyi hissetmeni sağlamak için söyledim... Hem, bundan sonra noktalama işaretlerine biraz daha dikkat et.” Bu, herkesin bilmesi ve hayatına uygulaması gereken örnek eğitim yöntemi olmalıdır. Unutulmasın ki, herkes; - az veya çok – övgü ve okşayıcı sözlerden hoşlanır. Hata yapan bir çalışanı doğrudan eleştirmek, kişide stres yapar ve iş gücünü de olumsuz yönde etkiler. Bu nedenle eleştiri yaparken karşı tarafın onurunu da düşünüp önce övgü ve okşayıcı birkaç sözden sonra eleştiriler yapılmalıdır. O zaman eğitici veya âmir, gerçek olarak kişiliğinin büyüklüğünü, ancak böylece ortaya koymuş olur. Çünkü sabunsuz tıraş can acıtır. Hani atalarımız ne demişler: “Ağaç yaş iken eğilir” yani kuru ağacı eğmeye kalkarsan kırılır. Bunun gibi toplumun bireyleri de çocuk yaşta doğru olanları yaşayarak öğrenirse, hayatı boyunca eğitilmiş kişi olarak kalır. Burada önemli bir hususa 4 Memduh BAYRAKTAROĞLU, Sabunsuz tıraş olur mu? Dünden Bugüne Tercüman, 18 Ocak 2004 Pazar s:14. 184 değinmek istiyorum: Kişi vardır, yüksek okul bitirmiştir. Genel kültür bilgileri yanında mesleği ile ilgili sahada da bilgi sahibidir. Kimliğini tanıyan kendisine güven duyar. Fakat yeterli eğitim alamadığından, yeri gelince yalan söz söyleyebilir; kişilere aldatma oyunları sergiler. Devletin malını hortumlar, rüşvet alır. İftira yapabilir, haksız kazanç sağlar. Bütün bunları yaparken de normal bir davranış gibi kendisini haklı görür. İşte bu nedenle çocuklara öğretimle beraber eğitim de verilmelidir, diyoruz. v Sona yaklaşırken tekrar başa dönerek, Hz. Peygamber (s.a.) tarafından ilmin kapısı olarak tanıtılan Hz. Ali’nin, zamanımıza kadar tekrarlanıp gelen şu özdeyişine değinelim: “Kendini bilen (tanıyan), Rabbini de bilir!” Yüzeysel yaklaşımla değil, gerçeğe yönelik bir araştırıcı titizciliği ile maddi ve manevi yapımızda her an cereyan eden bazı ilginç olayların belirli özelliklerini gözden geçirelim: Kendi kendimizi sorgulayalım: Yaşamın devamlılığı için en önemli gereksinim ne olabilir? -Mal-mülk, servet edinmek mi? Hayır! -Giyim- kuşam mı? Hayır! -Mekân ve makam sahibi olmak mı? Hayır! -Beslenmek mi? 185 Evet, elbette beslenmek! Yemeden içmeden yaşamak hiç söz konusu olabilir mi? Olmadığına göre, düzen içerisinde beslenirken de tat almaya ihtiyaç duyarız. Eğer ağızda tat alma tomurcukları oluşmasaydı, yediğimiz gıdaların, içtiğimiz sıvıların tatlarını anlamayacak ve böylece neyin yararlı, hangisinin zararlı olduğunun seçimini de nasıl yapamayacaktık? Ağızda çiğneyip yutulan besinler nereye gider? Evet, bildiğiniz gibi mideye, değil mi? O, sadece 2,5 litrelik bir torba olarak görülmesin; büyümüşte küçülmüş bir kimya fabrikası gibi hizmet üretir. Şimdi bir kez daha düşünelim; eğer, doku hücrelerince mide özsuyu üretilmeseydi yediğimiz besinler nasıl parçalanıp boza durumuna gelecekti? Bu organizasyon içerisinde,”tuz ruhu”özelliğindeki “ hidroklorik asidin” etkisine bir tepki olarak yine mide çeperi hücrelerince adına “ mukus” denilen sıvı salgılanmasaydı mide kaslarının eriyip yok olması nasıl önlenecekti? Karaciğer hücrelerince salgılanan “safra” ile pankreas özsuyu onikiparmak bağırsağına dökülüp besinleri kimyasal değişikliğe uğratmasaydı sindirim nasıl gerçekleşecekti? Bilindiği gibi sindirim süresince besinler incebağırsak hücrelerince emilip kana karışır. Ancak, eğer insülin ve lipoproteinler olmasaydı, bunlar nasıl doku hücrelerine taşınıp yakılabilecekti? Sonra akciğerler oksijeni alıp karbon dioksiti dışarı atmasaydı, kirli kan nasıl temizlenecekti? Vücut kimyasını oluşturan iç ve dış salgı bezleri olmasaydı, sağlıklı yaşamdan söz 186 edilebilir miydi? Örneğin en basiti yemek yerken ağızda oluşan tükürük besinleri ıslatıp kolayca yutmamıza yardımcı olmaktadır. Aksi halde yutarken her defasında ağza su almak zorunluluğu doğacaktı. Yediğimiz besinler sindirilip kana karışınca kan şekeri belirli oranın üzerine çıkar. Bunun daha fazla yükselmesi kişiyi şeker komasına sokar. Bu olumsuzluğu gidermek üzere pankreas tarafından salgılanan “İnsülin hormonu” devreye girer. Kandaki glikozu (şekeri),karaciğer ve kaslara taşıyıp azaltır. Ancak,vücuttaki kan şekeri belirli oranın altına düşerse,bu defa kişide baş dönmesi,halsizlik ve titreme gibi rahatsızlıklar oluşur.Bu olumsuzluğu gidermek üzere,yine pankreastan adına “Glukagon” denen başka bir hormon salgılanır.Bu da insülinin yaptığı etkinin tersini yapar. Yani, karaciğer ve kaslarda depolanmış glikozun çözülüp kan dolaşım sistemine sokulmasına yardımcı olur. Şimdi gerçekçi olarak düşünelim: Pankreas bu hormonları salgılamasaydı denge nasıl kurulup yaşam devam edecekti? Vücudun en küçük parçası olan hücre, zar, stoplazma ve çekirdekten oluşur. Her çekirdekte de 46 adet kromozom bulunur. Bunların üzerinde de hayatımızı canlı tutup yönlendirecek çeşitli bilgilerle yüklü genler yer alır. Genelde çocukların aile bireylerine hem fizyonomi ve hem de karakter yönünden benzemelerinin nedenini bu gerçeklerde aramak gerekir.Sahi, genlere bu şifreli bilgileri kim yerleştirmekte !. 187 Yeni doğan bebeğin çevre ile ilk tanışması ağlamakla başlar. Bebek neden ağlar? -Acıktığı için mi? Hayır! -Susadığı için mi? Hayır! -Onuru zedelendiği için mi? Yine hayır! -Peki, ne? -Yeni doğmuş bebeğin ağlaması gerekir. Niçin? -Çünkü ilk defa solunum sistemi çalışmaya başlayacaktır. Nefes alıp vermesi organların otomatik hale gelmesine yardımcı olacaktır. Diğer yönden de sistemin çalıştığının bir habercisidir ağlamak. Bu nedenle yeni doğmuş bebeğin ağlaması gerçekte sevindirici bir olaydır. Bebek anne karnında sıvı dolu bir torba içinde bulunur. Göbek bağı ile beslenir. Kulak, burun ve ağız gibi organlar açık olmasına karşın mideye su kaçmaz. Neden? Çünkü sistemin çalışması fiziki kurallara bağlanmıştır. Peki, bunu yönlendiren kimdir? Ateisler,- yine kendilerini aldatarak-” doğa” diyecekler. Gerçekleri gören, doğru sözlü, inanç sahibi kişiler ise,” yaratan, var eden, şekil verip yaşatan Yüce Rahman” diye yanıtlayacaklar. v İşte, nereden bakılırsa bakılsın gerek kendi bedenimizde, gerek çevremizde cereyan eden her olayın, tesadüf ötesi harikulâde bir organizasyon sonucu oluştuğuna hayret ve hayranlıkla tanık olmaktayız. Bu organizasyonu yönlendirip sistemin çalışmasına güç katan kudreti ararken kendimizi, âlemlerin Rabbi Yüce Allah’ın hayatımıza yansıyan 188 tecellisinde buluruz. Çünkü her eserin bir yapımcısı, sanatkârı vardır. İşte bu nedenle Hz. Ali, “Kendini tanıyan, Rabbini bilir” özdeyişiyle bizlere Allah’a giden yolu göstermek istemiştir. O yolun başlangıç tanıtım panosunda ise, “Ben cinleri ve insanları, ancak bana kulluk (ibadet) etsinler diye yarattım.(Zariyat Sûr./56)” İlâhi duyuru yazılıdır. Öyleyse her insan o panoyu iyi okuyup yaşamının anlamını bir kez daha düşünmelidir. Bu bağlamda, kendimizi ne ölçüde tanıyabilirsek, o derecede hamt edip yakarışta bulunarak Allah’a gönülden yönelmiş oluruz. Ne mutlu bu gerçeği görebilen ve kendisini Allah yolunda bulabilen kişilere! 189 EK-1 (28) 190 191 EK-2 Çizelge 1. Sayım yılları ve cinsiyete göre nüfus (DİE 1981, 1998, 2003 İstatistik Yıllığı) SAYIM TOPLAM ERKEK KADIN FAZLALIK YILI NÜFUS 1927 13,648,270 6,563,879 7,084,391 520,512 K 1945 18,790,174 9,446,580 9,343,594 102,986 E 1955 24,064,763 12,233,421 11,831,342 402,079 E 1965 31,391,421 15,996,964 15,394,457 602,507 E 1975 40,347,719 20,744,730 19,602,989 1,141,741 E 1985 50,664,458 25,671,975 24,992,483 679,492 E 1990 56,473,035 28,607,047 27,865,988 741,059 E 2000 67,803,927 34,346,735 33,457,192 889,543 E Çizelge 2. Nüfusun yaş gruplarına göre dağılımı (DİE 1981, 1998, 2003 İstatistik Yıllığı) Yaş grubu 0-4 E K T 15-19 E K T 30-34 E 1970 2,661,1 00 2,594,0 36 5,255,1 36 1,924,2 59 1,770,2 41 3,694,5 00 1,018,9 64 1975 1985 1990 2000 2,757,0 3,112,5 3,052,2 3,396,6 51 24 55 90 2,646,2 2,964,6 2,902,4 3,188,1 41 77 89 32 5,403, 6,077,2 5,954,7 6,584,8 292 01 44 22 2,307,4 2,744,5 3,165,0 3,691,2 25 81 61 18 2,155,1 2,662,8 3,051,4 3,518,2 16 83 08 57 4,462, 5,407,4 6,216,4 7,209,4 541 64 69 75 1,089,3 1,723,9 2,096,8 2,552,3 59 04 99 70 192 K 1,165,3 1,096,3 1,650,5 95 59 02 T 2,184,3 2,185, 3,374,4 59 718 06 45-49 E 644,629 900,94 991,442 8 K 564,005 824,04 1,017,1 5 67 T 1,208,6 1,724, 2,008,6 34 993 09 55-59 E 496,977 387,62 824,436 1 K 440,433 391,42 824,633 1 T 937,46 779,04 1,649,0 0 2 69 65+ E 707,807 839,64 955,042 5 K 857,889 974,25 1,170,8 3 66 T 1,565,6 1,813, 2,125,9 96 898 08 E: Erkek, K: Kadın, T: Toplam 1,989,4 2,457,2 10 85 4,086,3 5,009,6 09 55 1,111,1 1,710,7 13 57 1,090,0 1,658,0 46 12 2,201,1 3,368,7 59 69 993,402 1,016,2 54 947,119 1,042,1 68 1,940,5 2,058,4 21 22 1,091,1 1,749,5 42 63 1,326,2 2,109,3 21 86 2,417,3 3,858,9 63 49 BİBLİYOGRAFYA 1. AKSEKİLİ A. Hamdi, İslâm Dini, Diyanet İşleri Reisliği yayınları No:31/16 Ankara- 1957 2. CARNEGİE Dale ( Terc. Gülseren Şensoy),İşten ve Yaşamdan Zevk Almanın Yolları. Epsilon Yayımcılık Hizmetleri Tic. Ltd.Şti. İstanbul 3. DOWLING Bruun, Dr. Ruth, Vücudumuzun Atlası (1.Cilt),Milliyet Gazetesi Kültür Yayını,Nisan-1992 4. Düşün Cihaz Çalışsın,03-06-2002 Hürriyet Bilim (İnternet aracılığı) 5. EMİROĞLU Dr. Nevzat, Kan ve Dolaşım, Yeni Asya Yayınları İstanbul-1982 193 6. Evrensel Yönüyle Atatürk, Genelkurmay Askeri Tarih ve Stratejik Etüt Bşk.lığı ATATÜRK Yayınları Seri No:11 Gnkur.Basımevi-1981 7. GEMİCİ Yusuf, Deniz Alası, TÜBİTAK Bilim ve Teknik Dergisi Sayı:403, Nisan 2001, Sf:58 8. NAZLIKULU, Dr. Hüseyin, Hayatı Keşfet, Anti- Aging Yaşam Kılavuzu, 2004 Alfa Basım Yayım Dağıtım Ltd.Şti. 9. İBN KESİR, (terc.) Dr. Bekir KARLIĞA, Hadislerle Kur’anı Kerim Tefsiri, Cilt.14, Sf:8067-8073, Çağrı Yayınları, İstanbul-1989 10 İşte İnsan, (Resimli Vücut ve Sağlık Ansiklopedisi), Milliyet Gazetesi Kültür Yayını,1985/İstanbul. 11. KELDER Peter, Tibet’in Gençlik Pınarı ( İkinci Kitap),Çev: Esra ÖZGEN, Dharma Yayinları,Ağustos 2003/ İstanbul. 12. KÖKSAL, Asım Mustafa, İslâm Tarihi, Clt.12,sf:212, Şamil Yayınları 13. İnternetten alıntı ve derleme 14 NURBAKİ, Onk.Dr Halûk,Huzur Reçetesi, Gerçeğe Doğru:4, Zafer İlim Araştırma Dergisi Haziran 1986 eki. 15. Riyazus-salihin Tercümesi, cilt:2, Hadis No. 629-631, Diyanet İşleri Bşkl. yayını 16. NUTKU, Doç. Dr. Mustafa (ve dört arkadaşı), İnsan Vücudu, Yeni Asya Yayınları, İlim Teknik Sersi:3 İstanbul1979 17.OSHO, Yoga- Zamanın, Mekânın ve Arzunun Ötesinde, (İngilizceden Terc.P.Yaprak Köroğlu- Kübra Bahar), Omega Yayınları, İstanbul 2005 18. ÖZ, Prof.Dr.Mehmet C.,Vücudunuzu Ne Kadar İyi Tanıyorsunuz? Testi Çözün SİZ KULLANIM KILAVUZU. Koridor Yayıncılık, İstanbul-2005 19. ÖNCEL, Hüseyin. İncir Yetiştiriciliğinde İlek ve İlekleme. Tarım Bakanlığı Ziraat İşleri Gn. Md. Yayınları A-133, İstanbul- 1969 20. ÖZYAZICI, Doç Dr Alpaslan, Hücreden İnsana, Yeni Asya Yayınları, İlim ve Teknik Serisi:2 İstanbul- 1979 21. Renkli Dünya, Haftalık Sosyal Bilgiler- Fen ve Tabiat Bilgileri Dergisi, Arkın Kitabevi, (18 Kasım 1968’den ) Sayı:2,5,8,9,15,20,25 194 22. SAYGIN Oğuz,İnsan İlişkilerinde 4x4’lük İletişim.Hayat Yayınları: 204,İst./2005 Hayat Yayıncılık İletişim, Eğitim Hizmetleri ve Tic.Ltd.Şti. 23. SUSAN Gılbert, P.NELSON Dr. Aaron, Belleğinizi Nasıl Güçlendirebilirsiniz ( Optimum Belleğe Ulaşma yolları) Çev.: Saadet Özkal Acıbadem Sağlık Grubu ve Optimist Yayınları, Kasım 2005,İstanbul 24 SONGAR, Prof Dr Ayhan, Beynimiz ve Sinirlerimiz, Yeni Asya Yayınları,İlim ve Teknik Serisi:4, İstanbul-1979 25 ŞENEL, Doç Dr Ferda, Yeni Ufuklara, Genler ve DNA, TÜBİTAK Bilim ve Teknik Dergisi, Şubat 2002 sayısı eki 26 T.C. Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü Genel Müdürlüğü,1981, 1998, 2003 İstatistik Yıllığı, Ankara 27 TERZİOĞLU, Prof. Dr. Meliha, Fizyoloji Ders Kitabı, İst. Üniv.Tıp Fak. Yayınları No:54 28.Türk Silahlı Kuv.’nın Ata’sına, 100’üncü Doğum Yılı Armağanı. 29 TUNA, Fizik Yük.Müh. Taşkın, Çevre Kirliliği,Yeni Asya Yayınları, İlim ve Teknik Serisi:20, İstanbul- 1983 30 YÜCEL İrfan (Din İşl. Yük. Krl. Üyesi), Peygamberimizin Hayatı, Diyanet İşleri Bşk.lığı Yayınları-1982 31 YÜKSEL Türkân (mütercim), Çocuk Sağlığı, Tercüman Gazetecilik Matbaacılık A.Ş. İstanbul-1982 32 ZÜLÂL Aslı, Kök Hücreler, Döllenme, Kromozom, DNA, Genler, TÜBİTAK Bilim ve Teknik Dergisi, Mart 2001 sayısı eki. 33 Birinci Dünya Harbinde Türk Harbi Kafkas Cephesi 3. Ordu Harekâtı, Cilt:2, Birinci Kitap. Gnkur. Bşk.lığı Yayını, Gnkur. Basımevi Ankara-l993 195 BİYOGRAFİ Süleyman GÜNVER İlâhiyatçı - Yazar 22 Eylül 1935 doğumlu olarak Artvin ili- Ardanuç ilçesiBereket köyü nüfusuna kayıtlıdır. İlköğretimini 1945 yılında doğduğu köyde, ortaokul öğretimini 1950 yılında Artvin il merkezinde, lise öğretimini 1955’de Rize Lisesinde tamamladı. Aynı yıl A.Ü.İlâhiyat Fakültesine askeri öğrenci statüsünde kaydını yaptırdı. 1959 yılında mezun olduktan sonra TSK’nın değişik birimlerinde personel, moral ve sosyal hizmetlere yönelik görev yaptı. 30 yıllık fiili çalışma hayatını tamamladığı 1989 yılında Öğr.Kd.Albay rütbesinde iken kadrosuzluk nedeniyle emekliye ayrıldı. Makale ve araştırma yazıları Türk Silahlı Kuv., Kara Kuv. Zafer ve Fidan dergilerinde yayınlandı. 2002 yılında” Siz 196 Hangi Kulvarda Koşuyorsunuz?”, 2003 yılında “ Kendimizi Ne Kadar Tanıyoruz?”, 2005 yılında ise,” Yaşam Yolunun Sınav Basamakları” isimli kitaplarını özel olarak bastırıp tanıdık çevre ve okumak isteyenlere ücretsiz dağıttı. Elinizdeki bu kitap ise, yapılan ilâvelerle daha da geliştirilip siz okurların hizmetine sunuldu. Tüm uğraşı ve gayretlerindeki asıl amaç, “ halka hizmetin Hakka hizmet” olacağı varsayımı ile Tanrı’ya yaklaşabilmenin huzurunu yaşamaktır. 197 198
