1 • Bu öğrenme etkinliğini tamamladığınızda; - Tristörün sağlamlığını kontrol edebileceksiniz. - Tristör ile anahtarlama devresi kurabileceksiniz. 2 • Tristör en az dört silisyum parçanın birleşmesinden oluşan, anahtar ve doğrultma görevi yapan bir elemandır. SCR(Silicon Controlled Redresor) ismi de verilir. Tristörler 50V – 8000V arası ve 0.5A – 4500 A arasındaki akım ve gerilim değerlerini anahtarlamak üzere farklı tiplerde üretilirler. 3 • Tristörler sırasıyla birbirini takip eden,P ve N tipi silisyumdan yapılmış 4 tabakadan oluşur. (Transistörde PNP yada NPN olmak üzere 3 tabaka idi) • En dışta P tabakası vardır. Anot görevi görür. Diğer uçtaki en dıştaki tabaka ise N tabakasıdır. Katot görevi görür. 4 • Tristör 3 bacaklı bir elemandır. Bacaklarının isimleri; Anot Katot ve Gate’dir. 5 • Anot – Katot arası çift yönlü yüksek direnç • Anot – Gate arası çift yönlü yüksek direnç • Katot – Gate arası bir yönde yüksek direnç ve bir yönde düşük direnç değeri görülür. • Küçük direnç değeri görüldüğünde; – Kırmızı probun temas ettiği uç (GATE) – Siyah probun temas ettiği uç (KATOT) – Boşta kalan diğer uç (ANOT) ‘tuR 6 • • • • 3. Uç Gate 2. Uç Katot 1. Uç Anottur. BT XXX Tristörü’nün uçları tablo ile böyle bulunur! 7 • Diyotun çalışmasını hatırlayalım. Anot ucuna Artı(+) , Katot ucuna –(Eksi) polarma uygulandığı zaman iletime geçmekteydi. • Tristör Gate kontrollü diyot olarak nitelenebilir. • Anot ucuna Artı, Katot ucuna eksi polarma uygulanır. Gate ucundan pozitif tetikleme verildiğinde Anot-Katot arası iletime geçer. Tetikleme kesilse bile Anot-Katot arası iletime kalmaya devam eder. 8 • 1) Gate tetiklemesi : En çok tercih edilen yöntemdir. Anot ucuna +, Katot ucuna –(Eksi) polarma uygulanır. Gate ucuna + tetikleme geldiğinde iletime geçer. Tetikleme kesilse bile iletime kalır. • 2) Anot-Katot arası voltajı arttırmak : Anot-katot arasındaki voltaj çok artırılırsa, Gate tetiklemesi gelmeden Anot-katot arası iletime geçer. • 3) Sıcaklık : Sıcaklığın çok artması ile tristör içindeki tabakalar arası akan sızıntı akımı artar ve iletime geçer. İstenmeyen bir durumdur 9 10 • Tristörün KATOT ucuna EKSİ polarma uygulanmıştır. • Güç kaynağının Artı ucu ile tristörün Anot ucu arasına LED ve öndirenç bağlıdır. Dolayısı ile Tristörün ANOT ucuna ARTI polarma uygulanmıştır. • Devredeki S anahtarı kapatıldığında, R1 direnci üzerinden tristörün GATE ucuna ARTI polarma uygulanır. Tristörün Anotkatot arası iletime geçer. LED ışık verir. • S anahtarı artık açılsa dahi tristör iletimde kalmaya devam eder. 11 • Tristörün Gate ucuna +(artı) polarma uygulayarak, iletime geçmesini sağladık. Gate tetiklemesi kesilse dahi tristör iletimde kalmaya devam eder. • Dolayısıyla tristör tetiklendikten sonra; yokuş aşağı giden ve frenlenemeyen bir araba gibi çalışmaktadır. • Ancak arabanın frenlenmesi gerektiği gibi, tristörün de gerektiğinde kesime sokulması gerekir. 12 1) Tristörü Seri Anahtarla Durdurma 13 1) Tristörü Seri Anahtarla Durdurma Tristör tetiklendikten sonra, Anot gerilimi kesilirse tristör kesime geçer. Devrede S1 anahtarı kapalı konumda iken; S2 anahtarı kapatılarak Gate tetiklenmesi sağlandığında tristör iletime geçer. LED ışık verir.Daha sonra S2 anahtarı açılsa bile iletimde kalmaya devam eder. LED ışık vermeye devam eder. Tristör iletimde iken; S1 anahtarı açık konuma getirilirse, tristör kesime geçer. LED söner. 14 1) Tristörü Seri Anahtarla Durdurma Tekrar iletime geçirebilmek için, S1 anahtarı kapalı konumdayken, S2 anahtarı kapatılarak Gate tetiklenmesi sağlanmalıdır. 15 DEVRE ŞEMASI 16 KULLANILAN MALZEMELER 17 İŞLEM BASAMAKLARI 1) Devre şemasını çiziniz. 2) Malzemelerinizi temin ediniz. 3) Devrenizi kurunuz. Kontrol işlemi için sıra alınız. 4) Sıranız gelince kontrole geliniz. 5) S1 anahtarını kapalı tutarak, S2 anahtarını kapatınız. LED’i gözlemleyiniz. S1’i kapalı tutarak S2’yi açık konuma getirip LED’i gözlemleyiniz. 6) S1 anahtarını açık konuma getirerek LED’i gözlemleyiniz. 18 GÖZLEM SONUÇLARI İşlem basamaklarını takip ederek, ilgili alanlara «Tristör iletimde» veya «Tristör Kesimde» yazınız. 19 SORULAR 1) Tristör ile transistör arasındaki farkı açıklayınız. 2) Bu temrinde kullanılan durdurma yönteminin adını yazınız. 20 2) Tristörü Paralel Anahtarla Durdurma 21 2) Tristörü Paralel Anahtarla Durdurma Devrede S1 anahtarı ile Gate tetiklenmesi sağlandığında tristörün Anot-Katot arası iletime geçerek, akım geçişi olur. LED ışık verir. Daha sonra tetikleme kesilse dahi Anot-Katot arası akım geçişi(iletim) devam eder. S2 anahtarı kapatılınca, Anot – Katot arası kısa devre olur. Elektrik akımı dirençsiz yolu tercih edeceği için LED’in ışık vermesi için gerekli akım tristör üzerinden değil, S2 anahtarı üzerinden akar. Dolayısıyla tristör kesime geçer. S2 anahtarı açıldığında LED ışık vermez. 22 DEVRE ŞEMASI 23 KULLANILAN MALZEMELER 24 İŞLEM BASAMAKLARI 1) Devre şemasını çiziniz. 2) Malzemelerinizi temin ediniz. 3) Devrenizi kurunuz. Kontrol işlemi için sıra alınız. 4) Sıranız gelince kontrole geliniz. 5) S1 anahtarını kapatınız. LED’i gözlemleyiniz. 6) S1 anahtarını açınız LED’i gözlemleyiniz. 7) LED ışık verirken, S2 anahtarını kapatıp açınız. LED’i gözlemleyiniz. 25 GÖZLEM SONUÇLARI İşlem basamaklarını takip ederek, ilgili alanlara «Tristör iletimde» veya «Tristör Kesimde» yazınız. Basamak 5 Sonuç : Basamak 6 Sonuç : Basamak 7 Sonuç : 26 SORULAR 1) Bu temrinde kullanılan durdurma yönteminin adını yazınız. 2) S1 ve S2 anahtarlarının görevlerini açıklayınız. 27