SU ve M NERALLER SU

SU ve MİNERALLER
SU
İnsan besin almadan haftalarca
canlılığını sürdürmesine karşın,
susuz ancak birkaç gün
yaşayabilir.
• Yetişkin bir insanın vücut ağırlığının %60
kadarı sudan oluşmaktadır
• İnsan vücudundaki karbonhidrat ve yağın
tümü, proteinin yarısı ve vücut suyunun
%10’unu yitirilirse hayat tehlikeye girer.
• İnsan vücudunun su içeriği yaşa ve
cinsiyete göre %42-71 arasındadır.
• Proteinlerden zengin gıdaların bol olarak
yenilmesi halinde proteinlerin parçalanma ürünü
olan üre idrarla atıldığından idrar miktarı
çoğalmakta ve bu yoldan su kaybı artınca , suya
duyulan gereksinim de yükselmektedir. İnsan
fizyolojik gereksinimi olan suyu her gün
muntazam olarak karşılamak zorundadır. Bunun
yaklaşık %50'sini içeceklerden, %35'ini
yiyeceklerden ve %15'ini de
oksidasyon(metabolik su) suyu olarak vücuttaki
gıdaların yakılmasından sağlar.
1
ÇIKAN SU
GİREN SU
Kaynak
Miktar (ml)
Kaynak
Sıvılar
1500
Deri
700
Gıdalardaki su
850
Akciğer
350
Metabolik su
250
Böbrekler
1400
Dışkı
150
Toplam
2600
Organizma için gerekli suyun
başlıca kaynağını
Suyun işlevleri
• Besinlerin sindirimi, emilimi ve hücrelere
taşınması
• Metabolitlerin akciğere ve böbreklere
taşınması
• Vücut ısısının denetimi
• Eklemlerin kayganlığının sağlanması
2600
Miktar (ml)
•
•
•
•
İçme suyu,
içecekler,
bazı besinlerle alınan su
metabolizmadaki reaksiyonlar sonucu
oluşan su meydana getirir.
SU GEREKSİNİMİ
• Diyetle alınan enerjinin her bir kalorisi için
1 g su alınması gerekir. Bu bebeklerde 1.5
g dır.
• Vücut suyunun %11-12 oranında eksilmesi
ölümle sonuçlanır
• Su kaybı özellikle çocuklarda çok
tehlikelidir.
• Hemen sodyum, potasyum ve glikoz
içeren su verilirse çocuğun hayatı
kurtarılır.
• 3,5g tuz+2.5g karbonat+1.5g potasyum
klorit+20g glikoz/1L su (AST, ağızdan sıvı
tedavisi)
2
• AST bulunamadığında 2/3 silme tatlı
kaşığı tuz, onun yarısı kadar yemek
sodası, 1 çorba kaşığı şeker, 1 ç.k. Limon
suyu bir su bardağı çayda eritilerek saatte
kg başına 20 ml verilmelidir.
• İnsan vücudundan normal koşullarda
ortalama günlük deri yoluyla 500,
akciğerlerden 300, böbreklerden idrarla
1500 ve bağırsaklardan 200 ml su yitirir.
• Bu miktarlar iklim ve çalışma koşulları,
hastalıklar, diyetin bileşimi ve vücut
hormon dengesine göre değişir.
• Sıcak ve soğuk havalarda, ağır fiziksel
uğraşlarda, enfeksiyon hastalıklarında,
deri yoluyla su kaybı artar.
• Soğuk ve kuru hava ile ağır fiziksel uğraş
akciğerlerle su kaybını arttırır.
• Diyette protein ve tuzun çok olması
böbreklerden su kaybını arttırır.
• Karbonhidratı yüksek diyet su
gereksinmesini azaltır.
İçme sularının temizliği
Çamaşır suyu ile dezenfeksiyon
• 1-çakıl ve ince kumdan yapılmış
süzgeçlerden geçirerek
• 2-kaynatılarak
• 3-klorlama: bu amaç için %25 klor içeren
kireç kaymağından 40g(2.5 yemek kaşığı)
1L suda eritilir. İyice dinlendikten sonra
üstte kalan kısım stok olarak kullanılır ve
3-10 damla 1L suya eklenir ve 1 saat
bekletilirse içime uygun hale gelir.
• 100 litre suyu 0.5 aktif klor olacak şekilde
%5 lik çamaşır suyu ile dezenfekte etmek
için:
• (100X0,5)/10x5= 1 litre
3
Mineraller
• İnsan vücudunun %4-5 ini oluştururlar.
• Bunun yarıya yakını Ca, ¼ ü fosfordur.
• Mg, Cl, Na ve S diğer makro minerallerdir.
• Gıdaların mineral içeriğini kül olarak
adlandırılan ve yüksek ısıda yakılmaları
sonucu elde edilen beyaz öğe oluşturur.
• Minerallerin çoğu gıdalarda diğer organik
bileşenlere bağlı olarak bulunur.
• Saflaştırılmış yiyeceklerde oranları çok
azdır.
• Hücre zarının her iki tarafındaki madensel tuzları
eşit yoğunlukta tutmak için suyun hücre içine
giriş ve çıkışını ayarlayan kuvvet ozmotik basınç
olarak bilinir.
• Sıvının ozmotik basıncı sıvı içindeki
parçacıkların sayısına göre değişir.
• Eğer dokunun madensel tuz yoğunluğu doku
çevresindeki sıvıya göre artarsa, su doku içine
girerek yoğunluğu denkleştirir. Aksi durumda
dokudan su dışarı çıkar.
• Vücudun ozmolar dengesini sürdürmesi
çok önemlidir.
• Olağan dışı su kaybı madensel tuzların da
kaybına yol açar.
Sodyum (Na+)
• En önemli görevi osmotik basıncın
sağlanmasıdır.
• Fazla sodyum klorür alınması kanda
sodyum düzeyinin yükselmesine ve
hipertansiyona neden olabilir.
• Normal diyetlerde günlük alınan sodyum
miktarı 3-7g(7.5-18g tuz) arasındadır.
• Günlük tuz alımının 6 g ı geçmemesi
önerilir.
4
Potasyum (K+)
• Bitkilerde yeteri kadar potasyum
bulunduğu için ayrıca yemeklere
eklenmesi gerekmez.
• Dana eti, sığır eti, tavuk eti, karaciğer,
sebzelerden patates, kabak, lahana,
meyvelerden mandalina, portakal, kayısı,
muzda bulunur.
• Potasyum iyonları kas-sinir sistemini
uyarır.
• Kana şırınga edilirse aşırı kasılmalar
görülür (tetani).
• Kanda potasyum iyonu miktarı azalırsa
çizgili kaslarda felçler ve kalp kaslarında
bozukluklar meydana gelir.
Kalsiyum (Ca++)
• Kalsiyum kemiklerimizin oluşumunu ve
sağlamlığını sağlayan vücudumuz için
zorunlu minerallerden biridir
• Tüm vücut ağırlığımızın % 1,5 - 2,0 sini
oluşturur
• Bu kalsiyumun % 98 i kemiklerimizde, % 1
i dişlerimizde, diğer % 1 i ise kan dolaşımı
ve yumuşak dokularda bulunmaktadır
• Kan dolaşımı ve yumuşak dokulardaki
kalsiyumun büyük önemi bulunmaktadır
• Çünkü küçük miktarlardaki kalsiyum
azlığında vücut kasları düzgün olarak
kasılamaz, kan pıhtılaşamaz ve sinir iletimi
düzgün olarak yapılamaz.
• Kalsiyum düzeyi diyetle dışarıdan alınarak
veya kemikteki kalsiyum kullanılarak vücut
tarafından dengelenmeye çalışılır.
• D vitamini kalsiyum ve fosforun sindirim
sisteminden emilmesine yardımcı olur.
• Diyetle yeterince kalsiyum alınmaması
durumunda vücut otomatik olarak kemiklerde
depolanan kalsiyumu kullanmaya başlar ve bu
uzun yıllar boyunca sürer, eksilen kalsiyum
yerine konmazsa kemikler güçsüzleşir ve kolay
kırılır bir hal alırlar ve osteoporoz adlı kemik
hastalığını oluşturur.
5
Kalsiyumun İşlevleri
Günlük Kalsiyum İhtiyacı
• 1-Kemik ve dişlerin gelişimi ve
sağlığının korunması
• 2-Kandaki kalsiyum kanın pıhtılaşma
etmeni için önemlidir
• 3-Hücre membramının taşıma işlevinde
etkilidir.
• 4-Sinir sistemi ve kalp atımının
denetiminde görev alır.
Bazı besinlerin Ca miktarları
(mg/100g)
• Mısır: 9
Pirinç: 14
Arpa: 50
Bulgur: 40
Ekmek: 20
Makarna: 16
Tarhana: 78
Bisküvi: 217
360 mg
6 ay - 1 yaş
540 mg
1 - 10 yaş
800 mg
11 - 18 yaş
1000 mg
Erişkin kadın - erkek
800 mg
Hamile kadın
1200 mg
Emziren kadın
1200 mg
Menapozdaki kadın (östrojen
1200 mg
almayan)
Bazı besinlerin Ca miktarları
(mg/100g)
• İnek sütü: 120
Yoğurt: 120
Çökelek: 505
Kaşar peyniri: 700
Beyaz peynir (yağlı): 162
Beyaz peynir(yağsız): 96
Süt tozu: 950
Krema: 99
0-6 ay bebek
Bazı besinlerin Ca miktarları
(mg/100g)
•
Bakla: 77
Barbunya: 128
Fasulye: 86
Nohut: 134
Mercimek: 68
Bezelye: 64
Badem içi: 254
Yer Fıstığı: 66
Soya Fasulyesi: 226
Kestane: 30
Fındık: 209
Yeşil fıstık: 140
Ceviz içi: 84
Susam: 1200
Asma yaprağı 392
Pekmez 400
Kalsiyum emilimini arttıran
faktörler
• Büyüme, hamilelik, emzirme gibi doğal
ihtiyaç artışı
• Vitamin D
• Süt ve ürünleri, taze meyve, sebze ve
proteinli gıdaların tüketimi
• Kısa ve orta zincirli yağ asitlerinin varlığı
• Egzersiz
6
Kalsiyum Yetersizlikleri
Kalsiyum Yetersizlikleri
• Tetani: Kan kalsiyum düzeyinin düşmesi
sonucu kas seyirmesi, kramplar, ayak ve
el bileğinin keskin bir şekilde bükülmesi ile
kendini gösterir.
• Raşitizm: kemiklerde kalsiyum
depolanmasının yetersiz olmasına bağlı
olarak ortaya çıkan şekil bozukluklarına
verilen genel addır.
• En sık olarak görülen, dolayısıyla raşitizm
denilince ilk akla gelen D vitamini
eksikliğine bağlı olarak süt çocukluğu
döneminde gelişen raşitizmdir.
Kalsiyum Yetersizlikleri
• Osteomalasi: Yetişkinlerde D vitamini
kalsiyum ve fosfor yetmezliğine bağlı
olarak kemiklerin yumuşamasıdır.
• Osteoporoz: Yaşın ilerlemesi ile birlikte
kemik mineralizasyonu (kalsiyum, fosfor
gibi minerallerin kemikte azalması).
Kemiklerin kolaylıkla kırılabilmesine neden
olur.
Osteoporoz
Magnezyum (Mg++)
• Magnezyum tahıl ve yeşil sebzelerde bol
miktarda bulunduğundan normal diyetle
yeterli miktarda magnezyum alınır.
7
Başlıca görevleri
• 1-Kemik ve dişlerin yapısında Ca ve P ile
birlikte bulunur. Bu değişmeyen Mg dur.
• 2-Vücut sıvılarındaki Mg osmotik basıncın
ve asit baz dengesinin sağlanmasında
yardımcıdır. Kas ve sinir sisteminde de
etkindir. Kasın dinlenmesinde etkin rol
oynar.
• 3-Genel olarak magnezyum birçok enzimin
aktivasyonu için gerekli bir mineraldir.
Özellikle enerji metabolizmasında
moleküle fosfor eklenmesi tepkimelerini
düzenleyen enzimlerin çalışması Mg
varlığını gerektirir.
• 4-Kan basıncının düzenlenmesinde görev
alır.
Demir (Fe++)
İşlevleri:
• İnsan vücudunda toplam 4 gr. kadar
bulunur.
• Biyolojik yönden oldukça önemli
• eksikliğinde ciddi sorunlara yol açar
•
•
•
•
Bağırsaklardan Demir Emilimi
Arttıran Durumlar
• Büyüme dönemi, gebelik, emzirme, kanama gibi
gereksinim artması
• Midedeki asit salgısı
• C Vitamini varlığı (hem olmayan demirin
emilimini 2-3 kat arttırır)
• Vücuttaki demirin azalması
• Proteinden zengin gıdalar
• Narenciye ve yeşil sebzeler
• Demir mutfak gereçleri
• Bakır, kobalt, mangan gibi elementlerin
besinlerle alınması
Hemoglobinin yapısında yer alarak
akciğerlerden hücrelere oksijen,hücrelerden
akciğerlere karbondioksit taşır.
Bazı enzimlerin yapısında bulunur ve enerji
oluşum metabolizmasında rol oynar.
Bağışıklık sistemi için gereklidir.
Zihinsel faaliyetlerin performansını etkiler.
Bağırsaklardan Demir Emilimini
Azaltan Durumlar
•
•
•
•
•
Mideden asit salgısının azalması
Antiasit ilaç kullanımı
Et ve içeceklerde fosfat bulunması
Kalsiyum, alüminyum, magnezyum
Hububattaki fitat maddesi (Fe ile bağlanarak
emilimi güçleştirir)
• Yeşil yapraklı sebzelerde oksalat ve tanen
bulunması (Fe ile bağlanarak emilimi güçleştirir)
• Soya proteini
8
• Çay ve kahve
• Barsak hareketlerinin hızlanması
• Fazla posa içeren besinler (posayla C vit.
Alımı bu olumsuzluğu azaltmaktadır)
• Ağır enfeksiyon ve ameliyatlar
• Düşük proteinli gıdalarla beslenmek
• Ortamda fazla çinko bulunması
• Normal bir diyetteki demirin normal
koşullarda ortalama %10 u
emilebilmektedir. Demir yetersizliğinde bu
oran yükselmektedir.
Bazı besinlerdeki demir oranları
Besin
100 gr.da demir
Fındık, fıstık
1 - 3 mg.
Dalak
15 mg.
Meyve
0.3 - 4.0 mg.
Karaciğer
8 - 9 mg.
Süt
0.1 - 0.4 mg.
Kırmızı et
2 - 4 mg.
Pekmez
16.1 mg.
Yumurta
2 - 3 mg.
Bira mayası
17.3 mg.
Balık
0.5 - 1.5 mg.
Buğday kepeği
14.9 mg.
Baklagiller
2 - 3 mg.
Kabak çekirdeği
11.2 mg.
Mercimek, pirinç
3 - 4 mg.
Ay çekirdeği
7.1 mg.
Darı
6.8 mg.
Maydanoz
6.2 mg.
Yer elması
3.4 mg.
Ceviz
3.1 mg.
Tavuk
1.5 mg.
Yulaf
4 - 6 mg.
Yeşil sebze çiğ
1 - 8 mg.
Patates
0.3 - 2.0 mg.
Emilimi
• Bitkisel yiyeceklerdeki demirin %4-15 i
emilebilmektedir.
• İyi pişirilmiş kuru baklagillerin demir içeriği
ve emilim oranı tahıllardakinden yüksektir.
• Hayvansal yiyeceklerden etlerdeki demirin
Emilim oranı %25-30 dur.
Demir yetersizliği anemisi:
• Bu tip anemide kan hücrelerinin sayısı
azalır, hemoglobin miktarı düşer
• Kansızlık, baş dönmesi, yorgunluk,
iştahsızlık, sindirim sisteminde
bozukluklar, tırnakların incelmesi, kısa
nefes alıp verme gibi belirtiler görülür
9
Çocuklarda Demir Eksikliğini
Önleme Yolları:
•
•
•
•
•
İlk 6 ay bebeğinizi anne sütü ile besleyin.
İlk 2-3 aydan sonra doktor kontrolünde ek demir verin
Çocuğunuzun içtiği inek sütünü günlük yarım litre ile
sınırlayın.
Demir içeriği zengin; kırmızı et, yumurta, balık, kuru
yiyecekler (kuru kayısı, incir, ceviz, fındık) kuru fasulye
ile besleyin.
Çocuğunuza bol bol C vitaminince zengin gıdalar
verin. C vitamini demirin emilimini arttırmaktadır.
(katkısız portakal suyu, limonata)
Bakır
• Kemiklerinizin ve cildinizin dokusunu
oluşturan esas proteinlerden biri olan
kollajenin oluşumu için gerekli bir mineral
Çinko
• Yetersizliğinde lab. hayvanlarında
büyümenin durması, epitelyum dokuda
bozukluklar ve tüylerde anormallikler gibi
belirtiler başta gelmektedir. Cücelik,
cinsiyet organlarının gelişememesi,
karaciğer ve dalak büyümesi gibi durumlar
çinko yetersizliği ile ilgili bozukluklardır.
Zengin kaynakları
• Badem, kabuklu yemişler, kuru üzüm,
avokado, pancar, fasulye, brokoli,
sarmısak, mercimek, yulaf, mantar,
turunçgiller, deniz ürünleri, somon, yeşil
yapraklı sebzeler ve turp
Florür
• Dişin gelişimi ve olgunlaşması
zamanlarında içme sularıyla yeteri kadar
flor alınması diş çürüklüğü sıklığını
azaltmaktadır
• Gereğinden fazla flor içeren suların
tüketilmesi sonucu diş minelerinde lekeler
(flüorisiz) oluşur.
• İçme sularındaki florid yoğunluğu 0.7-1.1
mg/l olduğu zaman florid yetersizliğine
bağlı diş çürümeleri ve kemik bozuklukları
sıklığı azalmaktadır
• Dünyanın bir çok yerinde yetersizliğini
engellemek için içme sularına flor
eklenmektedir
10
İyot
• İyot, troid bezinden salgılanan
triiodotrionin (T3) ve tiroksin (T4)
hormonlarının bileşimlerinde bulunur
• Bu hormonlar bazal metabolizma hızının
denetiminde görev alır.
• Hücrelerin kullandığı oksijen miktarını
arttırır.
İyot Yetersizliği Hastalıkları
• 1-Endemik Guatr (basit guatr) (iyot
yetersizliğinde tiroit bezi büyür ve genişler)
• 2-Kretenizm
• Yetersizliğini önlemek için tuzlara iyot
eklenmektedir.
• İyotlu tuzun 1 g ında 70 µg iyot
bulunmaktadır
• Tiroit bezinin gelişmemesi, doğuştan
yokluğu veya bozukluğu nedeniyle tiroit
hormonunun eksikliği kretenizim denilen
bir hastalığa yol açar.
• Bu hastalığı olan çocuklarda (kreten) zeka
geriliği, cücelik, şekil bozuklukları,
şişmanlık, dil büyüklüğü, karın şişliği gibi
zihinsel ve bedensel bozukluklar görülür.
11
• Bu hastalığın nedenlerinden biri de,
gebelik sırasında annede ileri derecede
iyot yetersizliğidir.
• Doğumdan sonra hemen tedaviye alınan
çocuklarda düzelme görülmekle birlikte,
bozukluklar ortaya çıktıktan sonra, zeka
geriliği ve öteki bozukluklar önlenemez.
12