Slayt 1 - files.eba.gov.tr

TOPRAĞIN HİKAYESİ

HORİZON: Toprağı meydana getiren katmanlara horizon adı
verilir.

TOPRAK: Toprak taşların parçalanması ve ayrışmasıyla meydana
gelen, içerisinde çeşitli canlı kalıntıları, hava ve su bulunan,
içerdiği organik madde ve minerallerle bitkilere besin kaynağı
olan gevşek yer örtüsüdür. Toprağı oluşturan başlıca unsurlar,
kum, kil, kalker, organik maddeler, su ve havadır.

HUMUS:Organik kalıntılar ve özellikle bunları çürümesiyle
meydana gelen, mikroorganizmalar açısından zengin olan,
organik maddedir.
TOPRAK OLUŞUM AŞAMALARI
1.Kimyasal Çözünme:
Özellikle sıcak ve nemli iklim bölgelerinde meydana gelir. Genel olarak
taşların su tarafından eritilmesidir. Bunun sonucunda taşların kimyasal
bileşimlerinde değişme meydana gelir. Kimyasal çözülmede temel
etkenler, nem miktarı ve sıcaklıktır. Yağış miktarı ve sıcaklığın artması
kimyasal çözülmeyi arttırır. Bu nedenlerle en fazla ekvatoral, muson ve
okyanusal iklim alanlarında meydana gelir. Kolay çözünen kalker, jips,
dolomit ve kaya tuzu gibi karstik taşların fazla olduğu alanlarda kimyasal
çözünme daha fazla ve hızlı gerçekleşir.
2. Fiziksel (Mekanik) Ayrışma:
Taşların kimyasal yapılarında herhangi bir değişme meydana gelmeden,
bağlarının zayıflaması parçalara ayrılarak ufalanmasıdır. En önemli
etken, sıcaklık farklarıdır. Sıcaklık farkının artması mekanik çözülmeyi
arttırır. Özellikle, çöl ikliminin egemen olduğu alanlarda ve sıcaklık
farkının fazla olduğu karasal iklim bölgelerinde etkili olmaktadır. Donma
ve çözülme, buz, tuz ve kök çatlaması, ısınma ve kuruma, taşların
büzüşüp genleşmesi mekanik çözülmeyi oluşturan başlıca faktörlerdir.
En üstte yer alır. Organik
maddeler bakımından zengin
ve genellikle koyu renklidir.
Su ve besin maddelerinin en
fazla bulunduğu, bitkilerin
yetiştiği ve köklerinin en
fazla yayıldığı katmandır.
A katı ile birlikte asıl toprak
katını meydana getirir. Üstte
yıkanan tuz ve kil gibi
maddelerin biriktiği kattır.
Bu nedenle bu katmana
birikim katmanı adı da verilir
Ayrışmanın tam olarak
gerçekleşmediği, ana kayanın
özelliklerini taşıyan büyük
parçalardan meydana gelir.
Ana kayanın yer aldığı
bölümdür
TOPRAĞIN OLUŞUMUNDA ETKİLİ OLAN FAKTÖRLER





İklim etkisi
Ana kaya etkisi
Yer şekillerinin etkisi
Bitki örtüsü
Zaman
1) İklim Etkisi


İklim başta fiziksel ufalanma ve kimyasal çözünmeyi
etkiler. Sıcaklığın ve nem oranının fazla olduğu
alanlardA kimyasal çözünme, nem oranın az olduğu
kurak ve yarı kurak alanlarda fiziksel ufalanma
görülür.
Bu oluşuma etki eden iklim elemanları ise, sıcaklık
ve yağıştır. Bu iki önemli faktör fiziksel ve kimyasal
çözünmeyi, bitki örtüsünün yetişmesini, bitki
kalıntılarının ayrışarak humusa dönüşmesini ve
topraktaki canlı hayatın aktivitesini etkiler.


Yağışın fazla olduğu yerlerde aşırı yıkanma
sonucu toprağın üst kısmındaki mineraller
eriyerek sızan sularla birlikte alt kısımlara
geçer. Ayrıca topraktaki humusta suyla
böylece taşınır. Böylece de toprak besin
yönünden fakirleşmiş olur.
Yağışın az olduğu bölgelerde ise bu kez
yıkanma yetersiz olduğu için topraktaki tuz ve
kireç oranı fazladır.
2) Ana Kaya Etkisi

Toprağın altında bulunan ve ayrışarak
toprağı oluşturan kayaya ana kaya denir. Bu
yüzden oluşan toprak ana kayaya benzer.
Toprağın rengi, geçirimlilik derecesi, gibi
özellikler ana kayanın özelliklerini taşır.
Örneğin; ana kayanın kalker olduğu yerlerde kireçli topraklar, kil oranın fazla
olduğu ana kaya etrafında geçirimsiz topraklar yer alır. Volkanik arazi üzerinde
taşlı, kumlu topraklar meydana gelir.
Ancak zamanla toprak oluşumunun ileri safhalarında organik maddelerin toprağa
katılmasıyla, ana kayanın toprak üzerindeki etkisi gittikçe azalır. Örnek olarak;
toprağın içindeki kireç zamanla topraktan uzaklaşarak, topraktaki kireç miktarı
azalır ya da olmaz.
Çözünen kayaçların özelliği toprak tipini etkiler. Kireç taşları üzerinde kırmızı
renkli topraklar, killi tabakalar üzerinde işlenmesi zor sertleşmiş topraklar, volkanik
kayaçlar üzerinde taşlı, kumlu esmer topraklar oluşur.
3) Yer Şekillerinin Etkisi

Toprak oluşumu üzerine yer şekillerinin etkisi, eğim,
yükselti, bakı faktörleriyle açıklanır.

Eğim: Eğim çok fazla olduğu yamaçlarda toprağın
oluşması ve zeminde tutunması oldukça zordur. Toprak
içinde suyun hareketi, eğimi yönünde olur. Eğimli
yamaçlar, eğer bitki örtüsünden de yoksun ise üsteki
toprak tabakası kolayca aşağılara ineceğinden çıplak
kayalık alanlar oluşacaktır. Eğimin fazla olduğu
alanlarda toprak tabakası daha ince olacaktır.

Yükselti: Yükselti arttıkça sıcaklık da
azalmaktadır. Belirli bir seviyeye kadar yağış
miktarı da artar. Ancak çok yükseklerde yağışta
da azalma olur.
Sıcaklığın ve yağışın yükseltiye bağlı olarak
gösterdiği bu farklılık, bitki örtüsü ve toprak
oluşumunu da farklı şekilde etkilemekte yükselti
basamaklarına bağlı olarak dağ yamaçlarında
farklı toprak kuşakları oluşur.

Bakı: Güneşe dönük yamaçlarda sıcaklık yağış
gibi iklim elemanları güneş görmeyen
yamaçlara göre farklılık gösterir. Buda toprak
oluşum şartlarını değiştirir. KYK’de güney
yamaçlar çok ısınır ve buharlaşma fazladır. Bu
yamaçlarda toprakta buharlaşmadan dolayı tuz
ve kireç oranı daha fazladır.
4) Bitki Örtüsünün Etkisi

Önce toprak oluşur, sonra toprak üzerindeki bitki gelişir. Bitki
örtüsünün fazlalığı topraktaki organik çözünmeyi hızlandırır. Toprak
düzeyine düşen dal, yaprak ve meyvelerden oluşan bitki kalıntıları,
iklim koşullarına bağlı olarak birkaç yıl içerisinde mikroorganizmalar
tarafından parçalanarak humusa dönüşmektedir. Humus toprağın
rengini koyulaştırır ve daha verimli olmasını sağlar.
Bitkiler kökleri ile toprağın derinliklerine iner ve kalın bir toprak
örtüsünü erozyona karşı korur. Yine bitkilerin gelişen kökleri ana
materyali parçalayarak toprağın derinleşmesine ve toprak profilinin
gelişmesine katkıda bulunur.
5) Zamanın Etkisi

Kayaların fiziksel, kimyasal, organik
ufalanması, toprağa canlıların karışması
uzun zaman alır. Toprak oluşumunun süresi
ana kayanın direncine ve iklim şartlarına
bağlıdır. Örneğin kayaçların dirençli yağışın
yeterli olmadığı, kışların çok sert geçtiği, bitki
örtüsünün cılız olduğu yerlerde ayrışma
süreci kesintiye uğradığından, toprak
oluşumu için daha uzun zaman geçmesi
gerekir.