Güreşte Genel Beslenme İlkeleri Doç.Dr.Funda Elmacıoğlu Beslenme ve Diyet Uzmanı OMU öğretim Üyesi İletişim adresi:fundae@omu.edu.tr 1 2 Sporda Beslenmenin Önemi Genel sağlığı korumak, Antrenmanlarda üst düzey etkinlik sağlayabilmek, Sportif performansı arttırabilmek. 3 Sporda Beslenmenin Amacı Nedir ? Sporcunun kişisel özelliklerine göre günlük fizik aktivite ve antrenman programı dikkate alınarak müsabaka dönemlerine yönelik düzenlemeler yapılıp; besinlerin yeterli ve dengeli bir şekilde tüketilmesidir. 4 Güreşçinin Beslenme Planı Nasıl Yapılır? Cinsiyet, Yaş Spor yaşı, Genel sağlık durumu Boy, Kilo, Vücut yağ yüzdesi Beslenme bilgi düzeyi, Beslenme alışkanlıkları Sosyal ve ekonomik koşullar . 5 GÜREŞÇİLER İÇİN İDEAL BESLENME ;BİR YAŞAM BİÇİMİ ve ALIŞKANLIĞI OLMALIDIR. 6 OPTİMAL PERFORMANSA ULAŞMAK İÇİN ; Yeterli ve dengeli beslenmek, Yeterli su ve sıvı almak, Kilo kontrolü, Ergojenik öğe ve suplementleri gerekli yerde ve doğru kullanmak. 7 Güreşçi için en iyi diyet ! YETERLİ SIVI TÜKETİMİ YETERLİ KARBONHİDRAT (CHO) TÜKETİMİ SÜREKLİ AĞIRLIK KONTROLÜ 8 Tablo 1 : Üç Temel Enerji Sisteminin Genel Özellikleri Enerji Sistemleri Yiyecekler (kimyasal enerji ) O2 Gereksinmesi Enerji Üretim hızı/süresi Enerji Üretme Miktarı Anaerobik (oksijensiz) a)ATP-CP sistemi b)Laktik asit sistemi CP Glikojen Hayır Hayır En hızlı sistem (10-15 sn ) Hızlı sistem (45 sn-2 dk ) Az ve sınırlı Az ve sınırlı Aerobik (oksijen sistemi ) Glikojen Yağ Evet Yavaş (sürekli-besin bulunduğu sürece ) Çok ve sınırsız 9 Şekil 1:Teorik vücut kompozisyonu modeli Erkekler Toplam yağ………%15 a)Depo yağ……..%12 b)Esansiyel yağ…%3 Kas………………%44,8 Kemik ………….%14,9 Diğer …………..%25,3 Kadınlar Toplam yağ………%25 a)Depo yağ……..%13 b)Esansiyel yağ…%12 Kas………………%38 Kemik ………….%12 Diğer …………..%25 10 BESİN ÖGELERİ ENERJİ OLUŞTURANLAR CHO PROTEİNLER YAĞLAR ENERJİ OLUŞUMUNA YARDIMCI OLANLAR VİTAMİNLER MİNERALLER SU 11 Enerji Gereksinimi Kuvvet antrenmanı yapan güreşçilerin vücut ölçüleri ve yağsız vücut dokuları Enerji Gereksinimleri 12 Enerji Gereksinimi Yoğun antrenmanlar süresince yeterli enerji tüketimi; Vücut Ağırlığını Sürdürülmesi, Antrenman Etkinliğinin Maksimal Düzeye Çıkarılması, Sağlığın Sürdürülmesi. 13 14 Karbonhidratlar Antrenman sırasında kan glikoz düzeyini sürdürmek ve kas glikojen depolarının yenilenmesi için önemlidir. Düzenli ana ve ara öğünlerle vücut glikojen depolarında doygunluk;sporcunun performansını olumlu yönde etkilemektedir. 15 Vücudun CHO Depoları Kas Glikojeni ….245 Gr Karaciğer ………108 Gr Kan ………………..17 gr Toplam …………370 gr 16 Karbonhidrat çeşitleri Basit karbonhidratlar (çay şekeri, lokum, süt, meyve) Bileşik karbonhidratlar (pirinç, makarna, ekmek) 17 Karbonhidrat çeşitleri Bileşik karbonhidratlar basit şekerlerden daha elverişli enerji kaynağı NEDEN? 18 NEDEN KARBONHİDRATLAR ? 19 20 21 Ne kadar karbonhidrat tüketilmeli? Karbonhidrat gereksinimi vücut cüssesi ve antrenman programına bağlı Güç antrenmanları yapan sporcunun karbonhidrat gereksinimi 6-10 g/kg 22 Karbonhidrat gereksinimi Vücutta glikojen olarak depo edilen karbonhidrat kas geliştirme egzersizleri için öncelikli ve en iyi enerji kaynağıdır. Daha yorucu ve uzun süreli çalışmalar kasların daha fazla glikojene gerek duyması demektir. 23 Karbonhidrat gereksinimi Kas glikojen depolarının dolu kalması için günlük tüketilmesi gereken en az karbonhidrat düzeyi 500-600 gramdır. 24 25 Protein Gereksinimi Protein kas dokusunun temel yapı taşı Ağırlık çalışanların protein gereksinimi daha fazla Yeterli enerji alan haltercilerde ağırlık çalışması sırasında kas kitlesini korumak için günde 1.2 g/kg protein Kas gelişimi için egzersiz yoğunluğu artırıldığında günlük gereksinim 1.4 g/kg/gün ’e kadar çıkmaktadır 26 Protein gereksinimi Halter ve vücut geliştiriciler kas dokusunu artırmak için çok yüksek proteinli diyet tüketme eğilimindedirler. 27 Yağ gereksinimi Diyetin karbonhidrat ve protein gereksinimi belirlendikten sonra toplam enerjinin geriye kalan %’si enerjinin % 25 ini geçmeyecek şekilde yağdan sağlanmalıdır. Kalp sağlığını korumak için yağların büyük çoğunluğunun (2/3’sinin) doymamış yağlardan sağlanması önerilmektedir. 28 SIVI GEREKSİNİMİ Vücut geliştiriciler için önemli besinler listesinde “su“ da bulunmaktadır. Vücudumuzun her gün en az 8-10 su bardağı sıvıya gereksinimi vardır. Egzersiz sırasında kaybolan sıvının yerine konulması için daha fazlasını içmek zorunludur. 29 Sıvı gereksinimi Sıvı kaybını karşılamak için bir yöntem ise; egzersiz öncesi ve sonrası tartılmaktır. Aradaki fark su kaybına bağlı olduğu için her ½ kg kayıp için 500 ml ( 2 su bardağı ) su tüketilmelidir. 30 31 32 Tablo 2: Vücuttan Su Kaybının Etkileri % 1-5 % 6-10 % 11-20 Susuzluk Hareketlerde Düzensizlik İştahsızlık Baş Ağrısı Soluk Almada Güçlük Kan Volümünün Düşmesi Kramplar Yutkunma Zorluğu Dilin Şişmesi Deri Kızarması Sabırsızlık Konuşma Zorluğu Görmede Bozukluk Duyma Zorluğu 33 Tablo 2: Vücuttan Su Kaybının Etkileri % 1-5 % 6-10 % 11-20 Yorgunluk Hatırlamada Güçlük Kan Yoğunluğunda Artma Ateş Kap Atımında Artma Rektal Isıda Artma Duyarlılıkta Azalma Yaşamın Sonlanması 34 GÜREŞTE SU KAYBI ! 35 Tablo 3: Egzersizden Önce-Sonra ve Egzersiz Sırasında Sıvı Tüketimi Zaman (cc) Egzersizden önce Egzersiz sırasında Egzersizden sonra Sıvı tüketimi Zaman/sıklığı Yarış ve egzersizden 30 dk önce Yarış ve egzersiz süresince 10-15 dk aralıklarla Yarış ve egzersizden sonra Sıvı miktarı 400-600 90-180 Her ½ kg için 450 cc sıvı alınmalı 36 Vitamin-mineraller Vücutta biyokimyasal reaksiyonları reaksiyonları düzenleyen metabolik katalizörler Vücutta gerçekleşen tüm işlemlerde anahtar rolü Vücutta yapılamadığı için diyetle alınmaları gerekir 37 Yeterli vitamin tüketimi optimal sağlık için gerekli iken fazla tüketimi iddia edilenin tersine; - performansta artış kuvvet ve dayanıklılıkta artış enerji sağlama kas yapımında etkili olmamaktadır. Fakat vitamin yetersizliği performansı olumsuz etkilemektedir. 38 Vitamin–mineral suplementleri performansı artırır mı? Yapılan çalışmalar yeterli ve dengeli diyete ek olarak tüketilen vitamin/mineral suplementlerinin performansı arttırmadığını yetersiz diyet tüketildiğinde performansın olumlu yönde etkilediğini göstermektedir. 39 Mineraller Her mineralin vücutta farklı görevleri vardır. Vitaminler gibi mineral gereksinimi yeterli ve dengeli bir diyetle karşılanabilir. Kadın sporcularda diyetinin kalsiyum, demir ve çinko yönünden yeterli olup olmadığı izlenmeli 40 Bütün spor dallarındaki sporcuların B grubu vitaminleri; Tiamin,riboflavin,niasin,biotin ve pantotenik asit gereksinimleri artmıştır. Çünkü bu vitaminler ; enerji üretiminde görev almaktadır. 41 Özellikle sporcularda vücudun çok çalışması ile daha fazla enerji yakılmaktadır. 42 Enerji harcamasındaki artış serbest radikalleri ( zararlı öğeler ) açığa çıkarmaktadır. 43 ANTİOKSİDAN VİTAMİNLER E VİTAMİNİ C VİTAMİNİ BETA KAROTEN ( VİTAMİN A) En İyi Kaynakları Doğal Besinlerdir. 44 GÜREŞTE KİLO KONTROLÜ NEDEN ÖNEMLİDİR? Kilo değil vücut kompozisyonu BİLİNMELİDİR. Kilo kaybı haftada 1-2 kg olmalıdır. Hızlı kilo kaybı = SU KAYBI 45 AÇ KALARAK ZAYIFLAMA KAS KAYBI, DEHİDRATASYON, KAS KRAMPLARI, YORGUNLUK,HALSİZLİK, KONSANTRASYON KAYBI, RUHSAL BOZUKLUK, KANDA ÜRİK ASİT ARTIŞI, TANSİYON DÜŞMESİ. 46 24-48 Saat Yarı Açlık Durumundaki Tablo ! Halsizlik Vücut Elektrolit Dengesindeki Problem Hastalıklar İmmun Sistemde Zayıflık Konsantrasyon Ve Uyum Güçlüğü 47 KİLO VERMENİN REÇETESİ 1. 2. 3. 4. Vücut kompozisyonunu bilmek (8 hafta önceden ) Yağ kaybı hedefinin belirlenmesi Beslenme alışkanlığının değerlendirilmesi Yanlış uygulamadan uzak durulmalı 48 KİLO VERMENİN REÇETESİ 5.Günde 3 ana öğün tüketilmeli Öğün atlanmamalı 6.Bol sıvı tüketimi 7.Düzenli antrenman (günde 45 dk yürüyüş ) 8. Davranış değişikliği tekniklerinin iyi bilinmesi 49 Kilo Veren Sporcunun Performansı İzlenmeli ! 50 Kas kuvveti ? Hız ve çabukluk? Antrenman ve müsabaka sonrası yorgun mu? Dikkatsizlik ve konsantrasyon eksikliği var mı? Kişilik yapısında değişiklik var mı? 51 Güreşte Vücut Kompozisyonun Önemi 52 Tablo 3: Bazı Spor Dallarındaki Ortalama Vücut Yağ Yüzdesi Spor dalı (E ) (K ) _____________________________________________ Atletizm Sprint Gülle Güreş Kayak Yüzme Voleybol Vücut geliştirme Futbol (hücum ) Halter 6,9 16,5-19,6 5,0-10,7 7,4-10,2 5,0-10 8-14 8,3-13,4 8-20 28 20,6 14-26 16-26 13,2 9,4-12,4 9,8-12,2 53 Vücut Kompozisyonun Performansa Etkisi Yağsız doku (FFM ) yüksek performans için gereklidir. ÖR: 835 güreşçi üzerinde yapılan bir çalışmada vücut yağ % ‘si daha düşük olan 224 güreşçinin daha başarılı olduğu saptanmıştır. 54 Güreşçilerin vücut yağı ve yağsız doku yüzdelerinin bilinmesi gerekir. 55 Örnek: 60 Kg Siklet Kilosu Olan 64 Kg Ağırlığında % 14 Vücut Yağ Oranına Sahip Bir Güreşçi, Uygun vücut yağ yüzdesi=(% 5-% 10,7) Vücut yağ ağırlığı =vücut ağırlığı x vücut yağ % ‘si (VYA) VYA=64x 14 / 100=8,96 kg Yağsız vücut ağırlığı (YVA)=vücut ağ-vücut yağ ağırlığı YVA=64-8,96=55,04 56 YAĞSIZ VÜCUT AĞIRLIĞI İdeal Vücut Ağırlığı (İVA)=---------------------1,00-UYGUN YAĞ % ‘Sİ 55,04 55,04 1-0,05 0,95 İVA=------- =------= 57,9 kg İstenilen yağ ağırlığı (İYA) = İdeal Ağ- Yağsız V.ağırlığı İYA=57,9-55,04 =2.86 kg 57 İstenilen Yağ Kaybı (İYK )=Vücut Ağ-ideal Vücut Ağırlığı İYK=64-57,9=6,1 kg Bu sporcu yağ dokusunu azaltıp ,kas dokusunu arttırabilir. Şu andaki yağ % ‘si kilo vermeye uygundur. 58 Antrenman diyeti Sporcularının besin gereksinimlerini müsabaka öncesi, sırası ve sonrası olmak üzere üç dönemde artan enerji ve sıvı gereksiniminin karşılanmasına yöneliktir. 59 Müsabaka Öncesi Beslenme Müsabaka öncesi beslenmenin amacı; glikojen depolarını özellikle iskelet kaslarının- maksimal düzeye çıkarma, yeterli sıvı alımının sağlanması müsabaka sırasında oluşabilecek açlık , mide rahatsızlığı, sindirim ile ilgili sorunları en az düzeye indirmektir. 60 Müsabaka Öncesi Beslenme Egzersiz öncesi tüketilen ana ve ara öğünler karbonhidrat miktarı yüksek, protein miktarı orta düzey olmalıdır. Yiyecekler sporcuların alışkın olduğu ve iyi tolere edilen yiyecekler olmalı ve 34 saat önce tüketilmelidir. 61 Müsabaka Sonrası Beslenme Müsabaka sonrası amaç; bir sonraki egzersiz veya müsabaka öncesi kas glikojen depolarını yenilemek rehidrate olmak için terleme ile kaybolan sıvı ve elektrolitleri yerine koymaktır. 62 Müsabaka Sonrası Beslenme Glikojen depoları en iyi karbonhidrattan zengin yiyecek tüketimi ile yenilenmektedir. Egzersizden hemen sonra 2 saat arayla 4-6 saat süreyle 1.5 g/kg karbonhidrat tüketimi kas glikojen depolarının hızla yenilenmesini sağlanmaktadır. 63 Müsabaka Sonrası Beslenme Egzersiz sonrası öğünde su dengesini sağlamak için yeterli sıvı (idrar açık sarı renk, kokusuz ve sık idrara gidiş sayısı çok) tüketilmelidir.(her 0.5 kg kayıp için 2 su bardağı su için kuralı geçerlidir. Tüketilecek sıvının kaynağı önemli değildir. Sporcu içecekleri (%10-12 şeker ve elektrolit içeren ) rehidrasyonu artırmakta, elektrolit ve glikojenin yenilenmesine yardımcı olmaktadır. 64 Müsabaka Sonrası Beslenme Egzersiz sonrası öğünde su dengesini sağlamak için yeterli sıvı (idrar açık sarı renk, kokusuz ve sık idrara gidiş sayısı çok) tüketilmelidir. Her 0.5 kg kayıp için 2 su bardağı su için kuralı geçerlidir. MÜSABAKA SONRASI İLK 2 SAAT GEREKSİNİMLERİ KARŞILAMAK İÇİN ÇOK ÖNEMLİDİR. 65 Kilo Kontrolü Sıklet sporcuları sezon dışı kilolarını sıkletlerine uygun şekilde korumalıdır. Kilo kaybı vücut yağ dokusundan sağlanmalıdır. Kilo kaybı ve kilo kazanımı için haftada 0.5/1 kg arasında olmalıdır. 66 Kilo Kontrolü Kısa sürede kilo vermek için hatalı yöntemler ( aç kalmak, sauna, diüretik kullanma) sağlık ve performansı olumsuz yönde etkiler. Kilo kontrolü için mutlaka diyetisyene başvurulmalıdır. 67 BESİNSEL ERGOJENİK YARDIM 68 ERGONEJİK YARDIM NEDİR? Sportif performansı arttırmak amacıyla doğal yetenek ve antrenmanın dışında madde-yöntem ve malzemelerin kullanımı 69 SINIFLAMASI Farmakolojik yardımcılar ( yasa ve yasa dışı ilaçlar ) Fizyolojik yardımcılar ( alkali tuzlar, kan dopingi ) Psikolojik yardımcılar ( hipnoz, stres terapisi ) Mekanik ve biyomekanik yardımcılar ( vücut kompozisyonu,giysi,malzeme) Besinsel yardımcılar ( karbonhidrat yükleme, 70 protein ve amino asitler, vitaminler ) Antrenman veriminin yanı sıra performansın artmasını destekleyen ve doping sayılmayan besin maddelerinin kullanılması ya da uygulamalarının yapılması besinsel ergojenik yardım olarak adlandırılır. 71 Besinsel Ergojenik Yardım Toz, sıvı, enjeksiyon, tablet veya barlar şeklinde diyetin bileşikleri olan protein, yağ, karbonhidrat, yağ ve sıvılardan birini içerebilmektedirler. Besinsel ergojenik yardımlar işlevleri yönünden 3 kategoriye ayrılmaktadırlar. 72 1. Kuvvet, hız, güç ve dayanıklılığı geliştirmek için enerji oluşumunu artıran ürünler (karbonhidrat, protein, sıvı, kreatin, vitamin, mineral ve/veya bitkisel ürünler 73 2. Toparlanmayı hızlandıran ögeler (sıvı, karbonhidrat, vitamin, mineral vs...) 74 Besinsel ergojenik yardım ürünleri kullanmadan önce 4 temel soru... 1. 2. 3. 4. Kullanılacak ürünün fonksiyonları ve fizyolojik temeli ile ilgili teoriler nelerdir? Ürünle ilgili bilimsel çalışmalar var mı? Yan etkileri nelerdir? Ürünün yasal olup olmadığı? 75 Besinsel Ergojenik Yardımcılar 76 B Kompleks Vitaminler Sindirime yardımcı Kas kasılması Enerji salınımı Suda erirler Vücut depoları sınırlı 77 B kompleks vitaminler Aşırı alımı; Periferik sinir patolojileri Uyuşma Kaslarda koordinasyon bozukluğu Sinir felçleri 78 B kompleks vitaminler Sporcular genellikle günlük gereksinimin yaklaşık 20 kat fazlasını almaktadır. Bu da vazodilatör etkisi nedeniyle deride kızarıklık ve kaşıntılara neden olur. 79 Pantotenik asit Enerji ve doku metabolizmasında yardımcı olur. Sportif performansa etkisi saptanmamıştır. Aşırı dozlarda alımı ishal ve su retansiyonuna neden olur. 80 C vitamini Kıkırdak ve kemik gelişimine Yara iyileşmesine Demir emilimi Bazı hormonların salınımında yardımcıdır. 81 C Vitamini Sportif performansı artırıcı etkisi gösterilememiştir. Aşırı doz alımında; İshal, Kolit Gibi Bağırsak Sistemi Rahatsızlıkları, E vitamini gereksinimi artışına, Bakır ve demir metabolizmasında bozukluk Böbrek Taşları Gut Hastalığı 82 E vitamini Hücre bütünlüğü Kas metabolizmasına yardımcı olur. Egzersiz sonrası oluşan serbest radikallerin zararlı etkilerini önlemede önemlidir. 83 E vitamini Eksikliğinde anormal kas fonksiyonları olur. Sportif performansı ve kas dayanıklılığını arttığı iddia edilmektedir. Yükseltide performansı artırıcı etkisi olduğu saptanmıştır. Yükselti dışında sportif performansı artırıcı etkisi gösterilememiştir. 84 E vitamini Aşırı miktar alındığında; depresyon yorgunluk soğuk algınlığı benzeri semptomlar kan basıncı artışı 85 Protein tozları Ağırlık sporu yapan sporcuların en çok kullandığı ek besindir. Diyetin ve protein emiliminin yetersiz olduğu durumlarda kas kitlesi ve ağırlık artışında etkilidir. Ancak aşırı ağırlık antrenmanlarında bile besinlerle alınan proteinin yeterli olduğu savunulmaktadır. 86 Amino asit karışımları Aminoasit alınması büyüme hormonu ve insülin salınımını arttırıcı etkide bulunabilir. Özellikle arjinin ve ornitin büyüme artırdığı ve vücut yağ oranını azalttığı iddia edilmektedir. Düşük dozlarda büyüme hormonunu arttırıcı etkileri çok azdır. 87 Amino asit karışımları Haltercilerde arjinin, ornitin, lizin ve tirozinin büyüme hormonu salınımına, kas gelişimine ve kas kuvvetine etkileri olmadığı saptanmıştır. Yapılan ağırlık antrenmanları büyüme hormonu salınımını artırır, aminoasit alınması bu etkiyi artırmaz. 88 Amino asit karışımları Aşırı amino asit alınması şiddetli mide ağrıları ve ishal gibi akut mide bağırsak sistemi rahasızlıkları, Uzun süre kullanımda karaciğer ve böbrek problemleri oluşabilir. 89 Arı poleni %55 karbonhidrat, %1-20 yağ, %6-30 protein, vitamin ve mineral içerir. Ergojenik etkisinin içerdiği karbonhidrat, vitamin ve minerallere bağlı olduğu savunulmaktadır ve egzersiz sonrası toparlanmada etkili olduğuna inanılmaktadır. 90 Arı poleni Yapılan çalışmalarda sportif performansa artırıcı etkileri de ispatlanamamıştır. Doğal olarak üretilen arı polenleri bakteri, sinek yumurtaları, sinek kanatları, arı tüyleri ile karışık olabilir. Polenlerin yanı sıra bu maddeler alerjik kişilerde baş ağrısı, bulantı, ishal, karın ağrısı gibi yan etklilere neden olur. 91 Karnitin Sıvı, kapsül, tablet formları satılmaktadır. Eksikliği az görülür. Elzem aminoasit olan lizin ve metiyoninden sentezlenir. Yağ asitlerini oksidasyon için mitokondriye taşıyan bir maddedir. 92 Karnitin Uzun süreli yapılan egzersizlerde karnitin verilmesinin egzersiz sırasında vücut seviyesi azalan karnitinin tekrar yerine konulmasında yararlı olduğu bulunmuştur. Yapılan çalışmalarda performansı artırıcı etkileri tam olarak ispatlanamamıştır. 93 Kreatin Kısa süreli patlayıcı ve yüksek şiddette enerji gerektiren egzersizlerde ATP kullanımını arttırmaktadır. Uygun diyet ve ağırlık antrenman programı ile birlikte uygulandığında performansı olumlu yönde etkilediği bulunmuştur. 94 Beta-hidroksi-beta metil bütirat Kas kitlesini geliştirmek, yağ kitlesini azaltmak, güç ve kuvveti artırmak için kullanılır. Kalsiyum HMB monohidrat olarak satılır. 1.5-3 gramlık günlük dozun üç veya dörde bölünerek kullanılması önerilmektedir. 95 Öneriler Ergojenik yardımcıları yarışmadan çok önce antrenman döneminde deneyin. Deneme aşamasında yarışmaya benzer koşulları sağlamaya çalışın ve etkileri gözleyin. Maddeleri denerken önerilen dozları aşmayın ve uzun süreler kullanmayın. 96 Öneriler HİÇBİR TİCARİ EK BESİNİN SPORCUYA İYİ ANTENMAN, İYİ BESLENME VE İYİ DİNLENME KADAR YARARLI OLMADIĞINI UNUTMAYIN. 97 98 99 Dinlediğiniz İçin Teşekkürler !!! 100