`GÜZEL HELENA` VE MİTOS
advertisement
1 ‘GÜZEL HELENA’ VE MİTOS – Barış Yıldırım, Dramatik Yazarlık I – İÇİNDEKİLER GİRİŞ ....................................................................................................................................... 1 MİTOS MALZEMESİ ................................................................................................................ 1 HELENA ............................................................................................................................... 2 DOĞUMU .......................................................................................................................... 2 ÇEVRESİNDE GELİŞEN MİTOSLAR ............................................................................... 2 TROYA SAVAŞI ................................................................................................................... 3 GÜZEL HELENA ...................................................................................................................... 4 KONU VE OLAYLAR DİZİSİ ................................................................................................. 5 MİTOSLA İLİŞKİLER ............................................................................................................ 5 GİRİŞ Bu çalışmada öncelikle Helena’nın mitolojide ifade ettiği anlamı, özellikle Azra Erhat’ın1 görüşlerinden yararlanarak ele alacağız. Daha sonra, Helena çevresinde gelişmiş mitoslara değinerek, onun hayatını, yaşadığı kabul edilen olayları göreceğiz. Helena mitosu ile birlikte ayrılmaz bir bütün oluşturan Troya savaşının gelişimini kısaca gördükten sonra, Selahattin Batu’nun oyununun2 olay dizisini ana hatlarıyla aktaracağız. Mitos malzemesiyle oyunun kurgusu arasındaki ilişkileri karşılaştırmalı bir tabloda göstererek ve yazarın malzemeye bakışını değerlendirerek çalışmayı bitireceğiz. MİTOS MALZEMESİ Helena, “Yunan efsanelik kişilerin en ünlüsü, güzeller güzeli Helena (ya da Homeros’un deyişiyle Helene)”dır. Azra Erhat’a göre Helena kişiliği hem Yunan dünyasının güzele düşkünlüğünü dile getirir hem de güzel ve iyi, yani estetik değerlerle etik/ahlak değerleri arasındaki karşıtlığı yansıtır. Onu en duru, en arı, en canlı şekilde yansıtan ve yaratan Homeros olsa da, Helena’nın kaçırılması daha sonraki yazarlar tarafından farklı farklı yorumlanmıştır. Çünkü bu çapta bir çatışmanın sadece bir kadın yüzünden olması ahlakdışı görülmüştür. Helena’ya yönelik bakış açıları Homeros’ta, başka mitos kahramanlarının penceresinden ama yine de belirgin bir şekilde aktarılmıştır. Menelaos’la Paris teke tek savaşa girmeden önce Helena’nın Troya surlarında görülüşü ve güzelliği şöyle anlatılır. Helene’nin görünce çıktığını kuleye şu kanatlı sözleri söylediler usulcacık: “Troya’lılarla Akha’ların, böyle bir kadın için yıllardır acı çekmeleri hiç de ayıp değil. Yüzüne bakan ölümsüz tanrıçalara benzetir onu. Ama gene de binse gemiye keşke gitse, Gitse de, bizi, çocuklarımızı belaya sokmasa.”3 Ancak Priamos üç bin yıl önce karşılaşmayı ummadığımız bir insancıllıkla, daha farklı bakar olaya: Buraya, yanıma gel kızım, otur şöyle, 1 Mitoloji Sözlüğü, Azra Erhat Güzel Helena, Selâhattin Batu, Manzum Tragedya, 5 Perde, MEB Yayınları, Ankara 1959. 3 Bu ve sonraki şiir alıntıları Homeros’tandır (İlyada ve Odysseus). 2 2 gör bak işte, eski kocan, hısım, akraban, dostların. Bence suçlu sen değilsin, tanrılar asıl, onlar yığdı başıma kan ağlatan savaşı. Oysa Akha’lıların bakışının bu insancıllıktan uzak olduğunu görürüz. Helena’ya gelince, Troya’lı bir gelin olsa da yurduna özlemini unutmamıştır. Şöyle der: Senden hem korkarım, hem sayarım seni, sevgili kayınbabam, Oğlunla buraya gelmeseydim keşke Evimi barkımı, o nazlı büyüttüğüm kızımı, Hısım akrabamı, can yoldaşlarımı bırakmasaydım, Kara ölüme razı olsaydım keşke. Böyle olmadı ne yapalım ki, bak eriyip gidiyorum gözyaşı döke döke. Helena bilinçlidir. Paris, Afrodite tarafından Menelaos’ça öldürülmekten kurtarılıp aşk yatağına gönderildiği zaman, Afrodite’nin çağrısına uymak istemez, Paris’in yatağına dönmekten tiksinir ve tanrıçaya karşı gelecek kadar yiğit ve yüreklidir, meydan okur ona, hakaret eder (İlyada, s.134, §399). Odysseus destanında, Helena iyi bir ev kadını olarak görünür. Babasını arayan Odysseus oğlu Telemakhos’a çok sıcak, konuksever davranır, kendi çocuğu gibi kucaklar, okşar onu. Acılarını unutturacak bir ilaç, kendi eliyle işlediği bir yaşmak verir ve delikanlıyı büyüler. Telemakhos ona bir tanrıça gibi tapacağını söyler. Öte yandan Homeros’ta Helena’ya nesnel bir gözle bakan sıradan halkın düşüncesi de köylü çoban Eumalos’un ağzından verilir: Ah şu Helene bütün soyu sopuyla yok olsaydı keşke, bunca insanın dizlerini kıran bu kadının kökü kurusaydı. HELENA DOĞUMU Helena, ilk metinlere göre: Zeus’la Leda’nın4 kızıdır. Ölümlü babası Tyndareos’tur. Kız kardeşi Klytaimnestra, erkek kardeşleri Dioskur’lardır5 (Kastor ve Polydeukes). Bir başka anlatımda ise, Leda’nın yerini öç tanrıça Nemesis almıştır.6 ÇEVRESİNDE GELİŞEN MİTOSLAR - 4 Helena, Lakedaimon’da Artemis’e sunu sunarken, Atina yiğidi Theseus’un7 saldırısına uğrar ve kaçırılır. Atinalılar Helena’yı kabul etmek istemedikleri için, Theseus, kızı, anası Aithra’nın yanına bırakır. Bir süre sonra Dioskur’lar, Theseus’la arkadaşı Peirithoos’un8 yer altı ülkesine inişlerinden faydalanarak gelip kız kardeşlerini kurtarırlar. Theseus’un Helena ile ilişkiye girmediği söylenir. Bir efsaneye göre ise bir çocuk doğurmuştur, bu çocuk da Agamemnon ile Klytaimnestra’nın kızı olan İfigenia’dır. Leda : Etolia krali Thestios'un kızı, Tyndaros'un karısı. Zeus'tan Kastor ve Pollüks adinda ikizleri oldu. 5 Dioskur'lar : Zeus'un oğullarından Kastor ile Polydenkes'e verilen ad. Anneleri Leda idi. İki kardeş gemicilere yol gösterir tehlikeli anlarda yardımlarına koşarlardı. 6 Zeus’tan kaçan Nemesis kaz kılığına girer. Zeus da kuğu kuşuna dönüşüp ona yaklaşır. Nemesis’in doğurduğu yumurtayı bulan çobanlar, onu Leda’ya getirmişlerdir. Leda ise yumurtadan çıkan kızı kendi çocuğu gibi büyütmüştür. Efsanenin farklı anlatımları da vardır. 7 Theseus: Atina kralı Aegee’nin (Ege) oğlu. Theseus Minotauros’a karşı kazandığı zaferden dönerken, gemisine zafer işareti olarak beyaz yelken çekmediği için, babası oğlunun yenildiğini zannederek kendisini denize attı, intihar etti. O günden beri bu denize Ege denizi denir. 8 Peirithoos : Zeus ile Dia'nin oğlu, Lapithler kralı. 3 - - - - - Yurduna dönünce, babası Tyndareos başına iş açacağa benzeyen kızın evlendirmek ister. Birçok kral oğlu, savaşçı 29 ya da 99 talipli başvurur. Daha evlenecek çağda olmayan Akhilleus bunların arasında değildir. Tyndareos şaşırır ama Odysseus ona akıl verir: “Helena, kocasını kendi seçsin, ama seçmeden önce bütün talipler seçeceği adamı korumaya, gerekirse savunmaya ant içsinler.” Helena Menelaos’u seçer. Odysseus da bu hizmeti karşılığında İkarios’un9 kızı Penelopeia’yı alır. Helena Lakedaimon’da mutlu bir ömür sürerken, Paris Troya’dan konuk gelir. Afrodite, Üç Güzeller yarışmasında Paris’e Helena’nın aşkını söz vermiş, o da armağanını almaya gelmiştir. Menelaos onu bir süre ağırladıktan sonra Katreus’un10 cenaze töreni için Girit’e gitmek zorunda kalır. Helena’yı kaçırır. Helena kandırıldı mı, ona gönül verip kaçırılmaya razı oldu mu? Homeros ve diğer yazarlar bunu pek açıklamazlar. Arkasında aşk tanrıça Afrodite olan Paris Helena’yı baştan çıkarmayı başarabilir. Ama Paris giderken hazineler de götürür. Helena’yı geri vermekten söz edildiğinde hep bu hazinelerin lafı geçer. Troya’ya kadar olan yolculukları hakkında farklı kaynaklar vardır. Üç günde Anadolu’ya vardıklarI, Fenike’de Sidon şehrine uğradıkları, uzun süre Kıbrıs’ta kaldıkları gibi öyküler anlatılır. Euripides ise “Helene” adlı tragedyasında onun Mısır’da kaldığını ileri sürer: Hera, Afrodite’ye yenilmeyi sindiremeyince, Paris’i Helena’dan yoksun kılmak için Helena’nın tıpkısı bir kadın yaratıp, Paris’le onu göndermiştir. Helena ise Hermes’in kılavuzluğunda Mısır’da kral Proteus’un yanın yollanmıştır. Helena Troya savaşının sonuna kadar orada kalmış, sonra Menelaos gelip onu almıştır. Onun namusunu kurtarmak içindir bu anlatım. Tarihçi Heredotos da bu anlatımı benimser, ancak Homeros’da yoktur, sadece Odysseus’la Helena’nın dönüş yolunda Menelaos’la birlikte Mısır’a uğradıklarından söz edilir. Bu konudaki kaynak MÖ 6. yy.da yaşayan şair Stesikhoros’un, bir tanrıça gibi tapılan Helena’yı kınayan bir şiir yazdıktan sonra kör olunca o şiirini düzetlem için yazdığı ikinci “yalanlama” şiirindedir. İlyada sonrası efsanelerde farklı bir kişilik gösterir. Yunanlıların çıkarlarına yardım eden, bunun için Troya’ya her kötülüğü yapan hain ve belalı bir kadın rolündedir. Paris’ten sonra Deiphobos’la11 evlenir, sonra Menelaos’u evine alarak Deiphobos’u öldürür. Akha’lara kapıları açar ve Troya katliamını körükler. Bir başka efsane de Helena’nın Akhilleus’la evlendiği ve ölümsüzlüğe kavuşup Karadeniz’deki Leuke (Beyaz) adasında yaşadığıdır. TROYA SAVAŞI - - - - 9 Helena kaçırılınca Menelaos’a destek sözü veren başbuğlar mecburen Troya’ya savaş açar. Gerçi Odysseus delirmiş numarasıyla, Akhilleus kadın kılığına girerek kaçmaya çalışır ama savaşmaktan kurtulamazlar. Apollon rahibi Khryses kızı Khryseis Agamemnon’un cariyesidir. Khryses kızını kurtulmalıklarla kurtarmak istese de Agamemnon onu hakaretlerle kovar. Buna kızan Apollon (ki Anadoluludur) Akha’lılara dokuz gün veba yağdırır. Bundan kurtulmak için Thestor oğlu bilici Kalkhas’ın önerisiyle Khryseis kurtulmalıksız geri verilir. Fakat Agamemnon da Ahkilleus’un gözdesi Briseis’i alır. Akhilleus çileden çıkıp onu öldürecekken Athena tarafından yatıştırılırsa da savaştan çekilir. Annesi de gidip Zeus’tan oğlunun öcünü almasını, Troya’lıları savunmasını ister; zaten Zeus’un gönlü oradadır. Dokuz yıl savaştan sonra başarı gelmemiştir. Ordu bıkkındır. Agamemnon geri dönmeyi önerir fakat Odysseus’un girişimleriyle savaşı sürdürmeye karar alırlar. İkarios : Daidalos'un oğlu Katreus : Girit Kralı Minos'un Pasiphae'den olma dört oğlundan biri. 11 Deiphobos : Priamos'un oğlu, Hektor'un kardeşi. 10 6 Bölümleme Zaman Mekan Kişiler I. Perde Sahilde Agamemnon’un otağı, uzaktan Troya surları görünür. Agamemnon, Menelaos, Akhilleus ayakta, etraflarında meşaleler tutan cengaverler korosu. Vakit gecedir. Agamemnon, 1. Akhilleus savaştan çekildikten sonra fakat Menelaos, geri dönmeden öncedir. Dokuz yıl savaştan Akhilleus, Koro sonra başarı gelmemiştir. Ordu bıkkındır. Agamemnon geri dönmeyi önerir fakat Odysseus’un girişimleriyle savaşı sürdürmeye karar alırlar. 2. Patraklos öldürüldükten sonra Akhilleus döndüğünde bıkkınlık yok, coşku vardır. 1. Sahne Mitos 2. Sahne + Nestor Agamemnon- Akhilleus çatışması çok daha öncedir: Agamemnon, Akhilleus’un gözdesi Briseis’i alınca, Akhilleus çileden çıkıp onu öldürecekken Athena tarafından yatıştırılırsa da savaştan çekilir 3. Sahne + Kalkhas Bu tür bir kehanet, Zeus’un Agamemnon’a gönderdiği yalancı düş sonucu vardır. Zeus, Troya’nın alınacağını göstermiştir. Oysa sonu yenilgidir. Güzel Helena Durum: Troya savaşı başlayalı dokuz yıl geçmiştir. Agamemnon ve savaşçılar korosu savaştan bıkmıştır. Koro sıklıkla bıkkınlığı vurgulamaktadır. Serim: İfigenia Aulis’te tanrılara kurban edilmiştir. Çatışma: Akhilleus’un da korkağa döndüğü söylenir. Fakat Akhilleus buna şiddetle karşı çıkar ve Agamemnon’la savaşçıları korkaklıkla, karılarının kucağını özlemekle, Menelaos’u karısı Helena’yı unutmakla suçlar. O dönmeyecektir. Menelaos buraya düğün için değil ün için geldiklerini söyler. (Helena’nın unutulması). Patrokleos öldürülürken Akhilleus’un orada olmadığını söyleyerek suçlar. Akhilleus haberi olmadığını söyler. Agamemnon dönme kararını bildirir. Akhilleus karşı çıkar, Agamemnon’u orduya iftira atmakla suçlar. Nestor araya girer. Akhilleus’un korkak olmadığını fakat savaşın da sonuçsuzca çok uzun sürdüğünü söyler. Akhilleus onu da yılgınlıkla suçlar. Çatışma yükselir: Akhilleus’la diğerleri arasındaki çatışma sürer. Menelaos onu, Agamemnon’un yerinde gözü olmakla suçlar. Kılıçlar çekilir. Yine Nestor araya girer. Hepsinin sadece öç, şeref, kale peşinde olduğunu, Helena’nın unutulduğunu söyler (Helena’nın unutulması. Oysa Akhilleus 1. sahnede ondan bahseder). Hepsi hatasının farkına varır. Kalkhas, alametler gördüğünü zaferin yakın olduğunu söyler. Hemen ardından, çeşitli adalardan destekçilerin geldiği haberi iletilir. Kalkhas’ın kehaneti doğrudur. Durum: Hepsi zaferden umutludur. Savaşa koşarlar. 7 Bölümleme Zaman Mekan Kişiler Mitos II. Perde 1. Sahne Troya’da Priamos sarayının kapı önü. Helena, Kızlar Olaylar hemen hemen aynıdır. Ancak Paris’in Korosu onu zorla mı kaçırdığı belli değildir. Burada Helena Paris’e hiç yüz vermezken, İlyada’da Paris’in karısı olmuş gibidir. 2. Sahne Helena, Priamos 3. Sahne 4. Sahne + Hekuba, Polüksenes + Andromakhe 5. Sahne + Erler 6. Sahne Helena, Paris Helena’nın Paris’i sevip sevmediğini bilmeyiz. Ancak, savaştan kaçtığı zaman onu iyi karşılamamıştır. Gönlü Akha’lardan yanaysa da ailesine de bağlıdır. Güzel Helena Serim: Helena’nın başından geçenler: Theseus’ça kaçırılması. Kardeşleri tarafından kurtarılması. Herkesin onun peşinde olması. Sarayda geçen tasasız yıllar. Kocası Girit’te seferdeyken Paris tarafından tapınaktan kaçırılması. Onun için başlayan savaş. Durum: (sonradan anlaşılır) Helena Paris’i hiç sevmemiştir. Durum: Helena İlyon’dan yanadır. Priamos’a sevgisini, ona iyi davrandıklarını söylese de, savaşın suçlusu olarak Paris’i gösterir. Gönlünün İlyon’dan yana olduğunu söyler. Priamos, Elen’lerin onu hepten unuttuğunu, tek istediklerinin ganimet, mal olduğunu söyler. Durum: Helena şaşkındır. Serim: (Hekabe) Hektor kahramanca savaşarak ölmüştür. Haberi annesi getirir. Düşman hızla ilerlemektedir. Andomakhe, Helena’yı savaşın sebebi olmakla ve Hektor’un ölümüne sevinmekle suçlar. Helena tam tersi çok üzüldüğün söyler. Priamos da Helena’yı destekler. Serim: Düşman hızla, katliamla ilerlemektedir. Haberi erler getirir. Felaketi resmederler. Durum: Helena, yurttaşlarının zulmüne kızgın ve öfkelidir. Helena, bu öfkesini yurttaşlarının yüzüne söylemek üzere çıkmaya hazırlanır. Hekabe ve Priamos kalmasını isteseler de sonunda razı olurlar, saraya girerler. Paris, Helena’nın kendilerini bırakıp kaçtığını düşünür. Yapılan vahşeti anlatır. Helena Paris’in anlatımlarının doğru olduğunu bildiğini söyler. Serim: Paris, Helena’nın onu hiç sevmemiş olduğunu söyler. Ona aşık olduğunu, o yüzden kaçırdığını anlatır. Durum: Helena artık Paris’i sevmektedir. Ama gidip gerçeği yurttaşlarına karşı savunmak isteğindedir. Paris razı olur, Helena gider. Ancak Helena’nın korkuyla mı yoksa gerçek uğruna mı gittiği açık değildir. Paris ellerini yüzüne kapayarak saraya girer 8 Bölümleme Zaman Mekan Kişiler III. Perde Troya’da bir meydan. Yerde ölüler, kırılmış arabalar, öldürülmüş atlar; geride tapınaklar, saraylar görünür. Vakit gecedir. Akhilleus Hektor’un ölüsü önünde ayaktadır. Arkasında meşaleler tutan savaşçılar korosu. Koro, Akhilleus Akhilleus, Hektor’u öldürünce kini geçmez. Cesedini ailesine teslim etmez. Surların etrafında sürükler. Akhilleus’un savaş karşıtı bir yanı yoktur. 1. Sahne 2. Sahne + Agamemnon, Menelaos, adamları 3. Sahne + Andormakhe, Muhafızlar 4. Sahne 5. Sahne Agamemnon, Menelaos, Akhilleus, adamları, Koro + Haberci 6. Sahne Akhilleus, Koro 7. Sahne + Kalkhas Mitos Güzel Helena Serim: Koro anlatır. Savaş büyük başarıyla ilerlemiş, zafer kazanılmıştır. Akhilleus’u kana doyması için uyarır, artık katliam yapılmamalı, kadınlara ve çocuklara dokunulmamalıdır. Durum: Akhilleus Hektor’dan nefret etmiş olsa da artık kini durulmuştur. Onun ölümüne, bir dostun ölümü gibi üzgündür. Durum: Agamemnon ve Menelaos kana doymamıştır. Akhilleus onlara karşıdır. Çatışma: Akhilleus’un savaşta büyük yararlıklar gösterdiğini söylerler. Fakat Akhilleus artık kan akıtmaktan vazgeçmelerini isteyince onu suçlarlar: intikam almaya devam edeceklerdir. Akhilleus bunun şeref olmadığını söylerse de gülüşürler. Andromakhe, katliamı durdurmaları için çocuğuyla ricacı gelmiştir. Agamemnon onu dinlemez, muhafızlara onu kılıçlamaları, çocuğunu kaleden atmaları emrini verir. Andromakhe, Akhilleus’a yalvarsa da burada Akhilleus tavırsız kalır. Az önce pratik tavır göstermeyen Akhilleus, katilleri suçlar. Durum: (önceki durumun devamı) Akhilleus’un karşıtlığı artmıştır. Ayrıca durumun farkındadır: “Kahraman doğmuştuk, birer katil olduk.” Serim: Priamos’un sarayı dayanıyor. Nestor yardım istemiştir. Koro, sürekli Helena’yı vurgulasa da kimsenin onu düşündüğü yoktur. Nestor’a yardıma giderler. Akhilleus ve koro kalır. Durum (bir kez da Akhilleus’un ağzından dile gelir): Helena unutulmuştur. Kehanet: Kalkhas da Helena’nın unutulduğunu söyler. Hellas’ın sonunun iyi olmadığı kehanetinde bulunur. 9 Bölümleme Zaman Mekan Kişiler Mitos IV. Perde 1. Sahne Priamos’un sarayında büyük salon. Muhafızlar ortasında Troya kızları. Hekabe, Muhafızlar, Esir Kızlar korosu 2. Sahne + Kassandra 3. Sahne + Agamemnon, Menelaos, adamları 4. Sahne + Akhilleus ve adamları 5. Sahne + Kalkhas Akhilleus, Paris tarafından, Troya düşmeden önce, okla topuğundan vurularak öldürülür. Güzel Helena Serim: (Hekabe ve Koro) Kızlar esirdir. Troya yıkılmıştır. Paris ölmüştür. Priamos da son oğlu ölünce gitmiştir; ölüme ya da Agamemnon’a yalvarmaya. Düğüm: Priamos nerede? Serim: (Hekabe kızı Kasandra) Priamos, Menelaos tarafından dua ederken arkasından vurulmuş, cesedi köpeklere parçalatılmıştır. Kasandra, bu günahın sonunun fena olduğu yönündeki Kalkhas kehanetini yeniler: yanlarına kalmayacak, denizde yok olacaklardır. Agamemnon kızlara hayran kalmıştır, hepsi cariyesidir artık. Menelaos, “işimizi bitirelim” dese de o, gece bir eğlence düzenlemek ister. Hekabe, talanı durdurması için Agamemnon’a yalvarır. Kehanet: Kasandra ise Troya’yı bekleyen sonun kaçınılmaz olduğunu anlatır. Agamemnon sevinse de kendilerin bekleyen son söylenince kızarlar. Kasandra korksa da kehanetini yineler. Durum: Akhilleus artık zulme dayanamamaktadır. Şehri savunacaktır. Agamemnon’la arasındaki çatışma savaşa dönüşür. Çatışma: Akhilleus tartışma sonunda Agamemnon’a saldırır ve onu yaralar. Menelaos da katılır. Akhilleus önce sıkışır, Hekabe yalvarınca ölümden kurtulur. Ardından Agamemnon’u sıkıştırır. Tam öldürecekken askerlerden biri tarafından arkasından vurulur. “İnsan yaşar, ölür şerefi uğruna.” Kasandra: “Kan döküldü yere, yeşerecek toprak/Bir kahraman kanı, güneşlerden pak.../Bir yeni gün doğacak yıkılan İlyos’tan.” Kalkhas, Akhilleus’un şerefli ölümünü kutsar. Helena’yı unuttuklarını yineler. Agamemnon “Helena nasılsa bulunur, biz şehri yakalım” dese de “Agamemnon, gökler duyuyor bu sözü./Yangınlar doyurmaz doyamayan gözü.” Kehanet: (Kalkhas) Tanrı ateşi onları boğacaktır. Akhilleus’u öldürmekle Agamemnon kendini öldürmüştür. Kehanet: (Kassandra) Kalkhas’ın doğru söylediğini söyler. Kehaneti yineler. Agamemnon aldırmaz, talana gider. 10 Bölümleme Zaman Mekan Kişiler V. Perde Troya’da bir tepe üstündeki Zeus tapınağının önü. Şehir yanmakta. Vakit sabaha karşıdır. Etraf yıkıntılarla, ölülerle doludur. Troya ihtiyarlar taşlar üstünde otururlar. Polüksenea, ağlayarak babasının ölüsünü arar. Troya ihtiyarları, Serim: Şehir yıkılmıştır. Alçakça katliamlar yapılmıştır. Akha’lar dönmektedir. Helena Polüksenea, kız ve durumdan utanmaktadır. Neredeyse Helena’yı almadan döneceklerdir. erkek koroları + Helena, Kalkhas Durum: Helena da Troya ile birlikte yıkılmıştır. Onu mülk olarak gördüklerinin, bunun için unuttuklarının farkındadır. “Ne kalbim ne ruhumdu övdükleri bende/Sayılan, ağırlanan bir mülktü, vücudumdu./Adıma ölmediler İlyos’ta gömülenler.” Kalkhos’ta ökfe içindedir. + Agamemnon, Mitos’a göre Durum: Helena, Menelaos’u sevmiyor. Menelaos ve Helena’nın sonu Menelaos Helena’yı görünce sevinir, kucaklamak ister. Helena istemez. Talanı suçlar. Ata adamları hakkında farklı yurtlarında öğretilen ülkünün tersine gittiklerini, bunun sebebinin de savaş olduğunu söyler. rivayetler vardır: Çatışma: Agamemnon kızar. Hazırlanmasını, gideceklerini söyler. Helena, Agamemnon’un Paris’ten sonra atalarına layık davranmadığını söyler; o dönmeyecektir. Menelaos’u da eski insani Deiphobos’la evlenir, duygularını terk etmekle suçlar. Menelaos üzülür. Ancak Agamemnon elinden tutup sonra Menelaos’u Helena’yı götürmek ister, Helena kabul etmez. evine alarak Kalkhas araya girer. O ve Helena’nın birlikte gideceğini söyler. Deiphobos’u öldürür. Agamemnon iyice öfkelenir. Helena’nın üzerine yürür. Kalkhas ve Menelaos araya girer. Akha’lara kapıları Helena meydan okur: açar ve Troya “Fakat Agamemnon, unutma yalnız şunu: Ne hak ne de gerçek kılıçla öldürülmez! / Gerçeği katliamını körükler. dünyadan kaldıramaz ordular! / Mermerlere gömülen ölür de Agamamnon / Kalplerde Bir başka efsane de yaşayan ölümlüler yok olmaz!.. / Ama sen bu kanlı zaferin sonunda, / Gönüllerde değil, Helena’nın Gönüller yıkansın. / Seni yetiştiren vatanlar utansın!” Akhilleus’la evlendiği Agamemnon Helena’yı kılıçlamak isterken Kalkhas müdahale eder. Menelaos da kızı ikna ve ölümsüzlüğe etmeye uğraşır. kavuşup Çatışma: Helena’nın gitmesi ya da kalması konusunda bu kez Kalkhas’ın karşısında Karadeniz’deki Leuke Menelaos tartışır. (Beyaz) adasında Agamemnon, Kalkhas’ın kahinliğine hürmeten bir şey demez. Helena’yı bırakmaya razı olur. yaşadığıdır. Menelaos’la giderler. Helena, Kalkhas ve Polüksenea da gider. “Benim söylediğim tanrılar adına / Bir uzak diyara göçüyor Helena / Dileği orada yeniden bir vatan / Yaratmak kalbiyle, güzelden, umuttan.” 1. Sahne 2. Sahne 3. Sahne Mitos Güzel Helena 4 - - - - - - - - Paris, Menelaos’a, ödülü Helena olan bir teke tek savaş önerir. Savaşta Paris öldürülmek üzereyken Afrodite onu alıp kaçırır, Helena’nın yatağına koyar. Ancak Helena onu kabul etmez. Savaş boğuşmalarla sürer. Aias ve Diomedes büyük yararlıklar gösterir. Troya’lı Hektor da bir kasırga gibi eser. Herkesi önüne katıp kovalar. Akhilleus’suz savaş kazanılamayacağı bellidir. Agamemnon, değerli armağanlarla birlikte Akhilleus’a bir kurul gönderir ama kabul edilmezler. Agamemnon umutsuzluk içinde yine savaşa girer. Yararlıklar gösterir. Yaralanıp geri çekilir. Savaş Akha’ların aleyhine gelişmektedir. Ancak Hera, Afrodite’yi kandırıp erkeklerde istek uyandıran memeliğini alarak, Troya destekçisi kocası Zeus’un koynuna girer. Bu arada uyku tanrısı Hypnos’un yardımıyla onu uyutur. Zeus’un Troya’ya olan desteği alaşağı edilmiştir. Troya kayıplar vermeye başlar. Hektor da Aias’la yaptığı dövüşte göğsünden taşla yaralanır. Zeus uykudan uyanır, düzeni anlar. Hera suçu Poseidon’a atarak dayaktan kurtulur. Zeus da İris’i gönderip vaz geçmesini ister. Poseidon istemeye istemeye savaşı bırakır. Hektor kasırga gibi esmeye başlar yine. Gemilerin önüne kadar dayanır Troya’lılar. Gemileri yakmak üzeredirler, hatta Aias’ın gemisi ateş alır. Akha bozgunun eşiğindedir. Akhilleus’un en iyi dostu Patraklos, onu uyarmak isterse de Akhilleus kabul etmez, sadece Patroklos’a zırhını ve silahların verir. Patroklos’la Akha’lılar coşarlar. Hatta onu (giydiği zırhlardan ötürü) Akhilleus sanarlar. Patroklos, Hektor’un dostu Sarpedon’u öldürür. Hektor çok kızar. Onu öldürür, silahlarını alır. Akhilleus da çok üzgündür. Thetis, Hektor’dan sonra ölüm sırasının ona geleceğini söylese de savaşa dönmekten caymaz. Thetis, Hephaistos’un yardımıyla yeni zırhlar, silahlar getirir. Akhilleus Agamemnon’la barışır, yemek bile yemeden savaşa döner. Akhilleus Troya’yı dağıtır. Skamandros (Ksanthos, Menderes) kan ve ceset akar. Az daha ırmak onu boğacaktır ama Hera Hephaistos’un yardımıyla ırmak kıyılarını ateşe vererek Akhilleus’u kurtarır. Sadece Hektor kalmıştır surların dışında. Babası ondan kaçmasını ister ama Hektor iç hesaplaşması sonucu bunu kendine yaklaştıramaz. Önde Hektor, arkada Akhilleus üç tur dönerler surları, tanrılar da seyretmektedir. Sonunda yardım etmek istese de Hera yüzünden etmeyen Zeus altın terazide iki kahramanın ölüm tanrılarını tartar, Hektor’unki ağır gelir. Hektor, Athena’nın yardımıyla öldürülür. Can çekişirken, ölüsünün anne babasına verilmesini istese de Akhilleus cesedi surların etrafından sürükler. Hera, Athena ve Poseidon dışındaki diğer tanrılar da buna üzülmüşlerdir. Anası Hekabe de dövünür. Sonunda Zeus araya girince ceset Priamos’a kurtulmalık karşılığı verilir. Cenaze töreni boyunca savaş yapılmaz. Herkes, en çok da Helena ağlar. Homeros sonrası anlatımla göre, Troya, Hektor’dan sonra da direnç gösterir. Amazonlar, Habeşler de yardıma gelmiştir. Habeş kralı Memnon yararlıklar gösterir, Akhilleus’un ikinci en iyi dostu Nestor oğlu Antilokhos’u öldürünce Akhilleus da onu öldürür. Bu son eylemi olacaktır, annesi de söyler ama dinlemez. Sonunda Memnon ölür. Ardından da Akhilleus artık şehri alırım duygusuyla Troya’ya saldırır. Paris’in okuyla, silah işleyen tek yerinden, topuğundan vurulur. GÜZEL HELENA Oyun genelde (başka manzum oyunların da yazıldığı) 7+7 vezni kullanılarak yazılmıştır. Bu vezin kimi yerde 6+6 olabilirken, hece konusunda titizlik gösterilmemiştir. İçeriğe göre vezinden sapmalar vardır. Duru ve şiirsel bir dil kullanılmıştır. 5 Mitostaki kahraman adları alıştığımızın dışında da kullanılmıştır. Hekuba, Ahilleus gibi. Burada Hekabe ve Akhilleus isimlerini kullandık. Akha’lar için ise Elenler, Akaylar gibi isimler kullanılmıştır. KONU VE OLAYLAR DİZİSİ Konu Agamemnon’un zulmü karşısında utanıp kendilerine gelen Akhilleus ve Helena’nın savaş karşıtlığıdır. Helena unutulduğu, sadece mal olarak görüldüğü için ve zulme duyduğu kin yüzünden, Akhilleus ise zulüm karşıtı yiğit tavrı yüzünden bu değişiklikleri geçirirler. İkisinin de değişim geçirişleri oldukça hızlı olur. 2. Perde’den itibaren ikisi de olumlu tutuma geçmiştirler. Diğer 3 perde zulmün serimi ve onlarla Agamemnon arasındaki çatışmayla geçer. Bu çatışmalardan fazla bir şey beklemeyiz. Kişiler değişmezler. İlk çatışma Akhilleus’un ölümüyle, ikinci çatışma ise Agamemnon’un kerhen rızasıyla sonuçlanır. Dramatik yapı bu yönüyle düğümlerle ilerleyip doruğa çıkan bir özellik göstermez; epizodik yapıya yaklaşır. İzleyen açısından en heyecanlı çatışma Akhilleus-Agamemnon “düello”sunu gösteren “aksiyon” sahnesidir (IV. Perde, 4. Sahne). Oysa asıl doruk son sahnedir. Ama burada çatışma Kalkhas’ın araya girmesi yüzünden pek yükselmez. Zaten Helena’yı fazla umursamayan, onsuz gitmeyi rahatlıkla kabul edebilecek olan Akha’lar, sırf bir onur meselesi yüzünden biraz karşı çıksalar da, sonunda onu bırakmaya razı olurlar. Aşağıda ayrıntılandırılan olay dizisi şöyle özetlenebilir. 1. Perde’de savaşı bırakmak isteyenlerin karşısında Akhilleus vardır. Çatışma büyüse de, Kalkhas’ın zafer kehanetiyle biter. 2. Perde’de önce Akha’lardan yana olan Helena, kendisinin unutulduğunu ve yurttaşlarının yaptığı zulmü gördükçe onların karşısına geçer, Paris’i sevmeye başlar. Gerçeği haykırmak üzere saraydan ayrılır. Son perdeye kadar görmeyiz. 3. Perde’de Agamemnon’un zalimliğini görürüz. Akhilleus ile Agamemnon arasındaki çatışmada taraflar yer değiştirmiş gibidir. Akhilleus zulmü durdurmalarını ister, Agamemnon devam eder. Çatışma büyümez. Kalkhas Akha’lıların sonunun kötü olduğuna dair kehanetini savurur. 4. Perde’de Akhilleus-Agamemnon çatışması savaşa dönüşür. Akhilleus öldürülür. Kehanetin vurgusu, Kassandra’nın da yardımıyla arttıkça artar. 5. Perde’de Helena ortaya çıkar. Kalkhas’la birlikte, yurda dönmeye karşı çıkar. Gerginlik yükselse de sonunda Agamemnon’un kerhen rızasıyla sonuçlanır. Helena mutlu bir yer aramaya gider. MİTOSLA İLİŞKİLER Oyunda Mitos’tan oldukça sapılmıştır. Agamemnon ordularının yılgınlıkları ile Akhilleus’un savaş isteği yazarın isteğine göre aynı zamana oturtulmuştur. Oysa, bu yılgınlık, Akhilleus’un savaştan çekildiği döneme denk düşer. Bu, Akhilleus’un daha sonraki durumuyla (katliama karşı oluş) çelişki yaratsın diyedir. Yazar, Akhilleus gibi bir kahramana bu zulmü yakıştırmamıştır. Helena ise savaş ve kadının cinsel meta oluşu karşıtı bir düzleme yerleştirilmiştir. Helena’nın sonu mitoslarda da çelişkili ve karışık olduğu için, bu tavır daha kolay kabul ediliyor. Ama Hektor’un cesedini sürüklemekle ünlü Akhilleus örneğinde bu kabul daha zor oluyor. Aşağıda mitosla oyun tablo halinde karşılaştırılmıştır:
