Eşeysiz üreme olayında mitoz bölünme önemli bir rol oynar. Böylece

MİTOZ
Ali DAĞDEVİREN
Hayal bilimden daha önemlidir, çünkü
bilim sınırlıdır.
www.fendosyasi.com
Hücrenin yönetim merkezi çekirdektir.
Çekirdek hücrenin en önemli
bölümüdür.İçinde kalıtım maddesi
taşımaktadır.
Çekirdek hücrenin bütün yaşamsal
olaylarını, beslenme, metabolizma,
büyüme ve bölünmeyi kontrol eder.
Çekirdek içindeki kalıtım maddesi hücre
bölünmesi sırasında KROMOZOM denilen
yapılara dönüşür.
Kromozomlar DNA ve protein kılıfından
oluşur.
Kromozomların yapısında belli bir
şifrelere sahip olan genetik madde
bulunur.
Kromozomların yapısındaki en yapı
birimine GEN denir.
Canlı vücudundaki tüm hayatsal
olaylar, kromozomların taşıdığı
genler tarafından kontrol edilir.
Canlı vücudunda gerçekleşen tüm
olaylar genlerde şifrelenmiştir.
Kromozomlarda türün ve canlının
kendine özgü özelliklerini taşır.
Üreme sonucunda oluşan yavrunun
hücredeki kromozom sayıları, ana
canlı ile aynıdır. Vücuttaki her bir
organ ve dokunun hücrelerinde eşit
sayıda kromozom bulunur.
Eşeyli üreyen canlılarda, çekirdekte
bulunan kromozom takımına göre,
iki çeşit hücre vardır.
1-DİPLOİT HÜCRELER (VÜCUT
HÜCRELERİ):
Canlının doku ve organlarını oluşturan
hücre çeşitleridir. Bu tip hücrelerde
kromozomlar çift halde bulunurlar. Bu
tür kromozom çiftinin biri anneden biri
babadan gelir. Bu tür hücrelerin
kromozom sayısı ‘2n’ ile gösterilir.
İnsanlarda vücut hücrelerinde 2n: 46
kromozom vardır.
2-HAPLOİT HÜCRELER:
Eşeyli üreme ile çoğalan canlıların
üreme hücrelerini oluşturur. Erkek
üreme hücresine sperm, dişi üreme
hücresine yumurtalık denir. Bu tür
hücrelere de kromozom sayısı ‘n’ ile
gösterilir. Üreme hücrelerindeki
kromozom sayısı, vücut hücrelerinin
yarısı kadardır.
İnsan dişi vücut hücresi: 2n: 46
Yumurta hücresi: n: 23
İnsan erkek vücut hücresi: 2n: 46
Sperm hücresi: n: 23
Doğada bulunan canlı türleri farklı
kromozom sayısına sahiptir.
İnsan : 46 At: 64 soğan:16
Eğrelti otu :500 Köpek:78 Deniz
yıldızı : 94 Güvercin :16 Keçi :60
Moli balığı :46
Bazı farklı türlerin kromozom sayıları
birbirine eşittir. İnsan ve Moli balığı 46
kromozoma, soğan ve güvercin
hücrelerinde 16 tane kromozoma
sahiptir.
Ancak taşıdıkları gen bilgileri farklı
olduğu için yaşamlarında farklı
özellikler oluşur.
Kromozomların üzerindeki genlerin
yapısının ve sayısının farklı olması ,
türlerin farklılaşmasını sağlar.
Kromozom sayının az ya da çok olması
canlının gelişmişliği ile ilgili bir bilgi
vermez. Önemli olan genler üzerindeki
genetik şifrelerdir.
Örnek: insanda 46 kromozom keçide
60 kromozom vardır. İnsan keçinden
daha gelişmiş bir yapıya sahiptir. Aynı
şekilde güvercinin kromozom sayısı 16,
eğrelti otunun ise 500 kromozomu
vardır. Oysaki güvercin eğrelti otundan
daha gelişmiş bir yapıya sahiptir.
HÜCRE BÖLÜNMESİ.
Hücre bölünmesi tüm canlılarda
görülen bir yaşamsal olaydır. Hücre
bölünmesi hücre sayısının artmasının
sağlar. Belli bir büyüklü ve olgunluğa
genel hücreler bölünerek çoğalırlar.
Hücrenin büyümesi ile yaşamsal
olayların miktarı da artacağı için, hücre
yönetiminde bazı yetersizlikler görülür.
Bu durum, Büyük hacimli olan ana
hücrenin ikiye bölünmesini sağlar.
Belirli bir büyüklüğe ulaşan
hücrelerden, yeni hücrelerin
oluşmasına HÜCRE BÖLÜNMESİ
denir.
Bütün hücreler bu şekilde bölünemez.
Bölünme özelliğine sahip olan hücreler
bu şeklide bölünür.
Büyümesini tamamlamış olan bir hücre
bölünebilir. Hücre bölünmesi
sonucunda, küçük hacimli yeni hücreler
oluşur ve sayıları artar.
Hücre bölünmesi bir hücreli canlılarda
çoğalmayı, çok hücreli canlılarda ise büyüme ve
üreme hücrelerinin oluşmasını sağlar.
Örneğin ağaçların yaprak, çiçek ve meyve
oluşturması hücre bölünmesiyle meydana
gelmektedir.
Tohumun çimlenerek genç bir bitkiyi
oluşturmasını hücre çoğalması sağlar.
Bundan başka mayalanan sütten yoğurt
oluşması, Vücuda mikropların(bazı bakterilerin)
bulaşması sonrasında hastalanmamız, hep
hücre bölünmesinin bir sonucudur.
Hücreler büyürken hücre zarı ve
sitoplâzmanın büyüklüğüde artar.
Ancak, hücrenin sitoplâzması hücre zarına
göre daha hızlı büyür. Bu nedenle, bir süre
sonra hücre zarındaki madde alış verişi
sitoplâzmanın ihtiyaçlarını karşılamakta
yetersiz kalır. Bu nedenle de hücre bölünerek
hacmini azaltmak zorunda kalır.
Hücrelere bölünme emrini çekirdek
vermektedir.
Hücre bölünmesi vücut hücrelerinde mitoz,
üreme hücrelerini oluşturmak içinde Mayoz
olarak iki farklı şekilde meydana gelir.
MİTOZ BÖLÜNME:
Bir hücreden benzer yapı ve özellikte iki yeni
hücre oluşmasını sağlayan hücre bölünmesidir.
Oluşan hücreler genetik yönden tamamen
birbirine benzer.
Mitoz bölünme tek hücreli canlılarda çoğalmayı ,
çok hücreli canlılarda vücudun büyümesini sağlar.
Yıpranan ve yaralanan organların iyileşmesinde
mitoz bölünme görev yapar.
Zigottan itibaren , doğuma kadar olan vücutta
yapılan mitoz bölünmeler normalden hızlı olur.
Mitoz bölünmensin bazı özellikleri:
Bütün canlı türlerinin çoğalmasında rol oynar.
Oluşan yeni hücreler ana hücre ile aynı sayıda
kromozom taşır.
Ana hücre ve yeni oluşan hücrelerin genetik
şifreleri (kromozom bilgisi) aynıdır.
Ana ve yeni hücrelerin sitoplâzma miktarı ve
organel sayısı farklı olabilir.
Büyüme dönemindeki bitki, hayvan ve insanlarda
mitoz bölünme normalden hızlıdır.
İnsanda sinir ve çizgili kas hücreleri hariç diğer
tüm hücrelerde görülebilir.
Çok hücreli canlıların gelişmesi ve yıpranan
kısımların onarılmasını sağlar.
HÜCRE BÖLÜNMESİ ÖNCESİ
Mitoz hücre bölünmesi birbirini takip
eden farklı evrelerde oluşur.Mitozla
hücre çoğalması;
1-Bölünme öncesi
2-Çekirdek bölünmesi.
3-sitoplâzma bölünmesi.
1-BÖLÜNME ÖNCESİ
Hücre bölünmeye başlamadan önce hazırlık
dönemi geçirir. Bu dönem hücrenin normal yaşam
ve büyüme evresidir. Bu evrede hücreler beslenir,
gelişir ve belirli bir büyüklüğe, olgunluğa ulaşır.
Bu hazırlık evresinin sonunda
Hücrede protein ve ATP sentezi artar.
Kromatin iplikler kısalık kalınlaşarak kromozomları
oluşturur.
Hücredeki kromozom ve sentrozom(sentrioller)
sayısı iki katına çıkar.
Çekirdekte bulunan genetik yapı belirginleşir ve
kromozom adını alır.
Kromozomlar eşlenerek hücredeki sayısını iki
katına çıkartır.
2-ÇEKİRDEK BÖLÜNMESİ.
Ana hücredeki kalıtsal maddenin eşit olarak
paylaşmasını sağlar. Çekirdek bölünmesi sonucu
hücredeki çekirdek sayısı artar. PMAT olarak
gerçekleşir.
Şu olaylar gerçekleşmektedir.
PROFAZ
Kromozomlar kısalık kalınlaşarak belirginleşirler.
Kromozomların çevresinde bulunan çekirdek zarı
eriyerek kromozomların sitoplâzmada sabit
kalmasını sağlar.
Sentrozom denen yapılar iğ ipliklerini oluşturur.
İğ iplikleri kalıtsal madde olan, eşleşmiş olan
kromozomların ortadan ikiye ayrılmasını sağlar.
METAFAZ
Eş kromozomlar iğ ipliklerine tutunarak,
hücrenin ekvatoral düzleminde yan
yana sıralanırlar.
Eşleşmiş olan kromozomların iğ iplikleri
etkisiyle ayrılması sonucu, kardeş
kromozomlar karşılıklı kutuplara doğru
hareket etmeye başlar.
Eşleşmiş olan kromozomlar, hücrenin
ortasında iğ ipliklerine bağlanır.
ANAFAZ
İğ iplikleri ayrılır.
Kardeş kromozomlar, ortadan iki eşit
parçaya ayrılarak karşılıklı kutuplara
çekilirler. Bu ayrılma yeni hücrelerin
aynı genetik maddeyi taşımasını sağlar.
Oluşan her yeni hücre eşit sayıda
kromozoma sahip olmuş olur.
Kromozomlar iğ iplikleri ile birbirinden
ayrılır.
TELOFAZ
Çekirdek bölünmesi sonunda iğ
iplikleri kaybolur.
Kromozomlar incelip uzar ve
belirginsizleşir.
Yeni bir çekirdek zarı oluşur.
Birbirine benzer yapıdaki iki yeni
çekirdeğin oluşması sağlanır.
Bu evrenin bitiminde, iki çekirdekli
bir hücre meydana gelir.
3-SİTOPLÂZMA BÖLÜNMESİ.
Sitoplâzmanın bölünmesi iki çekirdeğin
birbirinden ayrılması ile olmaktadır. Sitoplâzma
bölünmesi bitki ve hayvan hücrelerinde farklı
olmaktadır.
Hayvan hücrelerinde sitoplâzma boğumlanarak iki
parçaya ayrılır. Ayrıca bakteri, protist ve
mantarlarda da sitoplâzma bölünmesi aynı
şekilde olmaktadır.
Bitki hücrelerinde ise ara lamel oluşumu ile
sitoplâzma bölünmektedir. Bitki hücrelerinde
selüloz çeper olduğu için boğumlama olmaz..
Çekirdek bölünmesini tamamladıktan sonra
hücrenin ortasında plak şeklinde bir lamel oluşur.
Ara lamel zamanla kalınlaşır, uzar ve hücre
çeperine bağlanır. daha sonra orta lamelin
yanında selüloz çeper ve hücre zarı oluşur.
Sitoplâzma bölünmesi bitiminde, kromozom
sayısı ve yapısı aynı olan iki yeni hücre oluşur.
Oluşan hücrelerin sitoplâzma miktarı ve organel
sayısı farklı olur
Eşeysiz üreme: İlkel bir çoğalma şekli olup bu
üremede eşey hücreleri (polen, sperm ve
yumurtalık gibi ) kullanılmadan canlı çoğalması
gerçekleşir. Ana canlının vücudundan ayrılan
hücre veya vücut parçaları büyüyüp, gelişerek
yeni canlı organizmaları oluşturmaktadır.
Eşeysiz üreme olayında mitoz bölünme önemli bir
rol oynar. Böylece oluşan canlılar birbirine daha
çok benzerler. Yeni oluşan canlılar aynı kalıtsal
özelliğe sahiptir. Bu üreme sonucunda aynı
özelliğe sahip birçok canlı oluşmaktadır.
1-VEJETATİF ÜREME:
Bazı bitkilerde görülen eşeysiz üreme biçimidir. Bitki
vücudundan kopan dal, yaprak ve kök gibi parçalar
büyüyüp gelişerek, yeni bitkileri oluşturmasına Vejetatif
üreme denir.
Bu üreme yöntemiyle, ana bitkiyle aynı genetik yapıda
olan yeni bitkiler üretilir. İstenilen özellikteki bitkiler bu
şekilde yaygınlaşırlar.
Örnek: Çilek sürünücü gövdesinin ayrılması, gül ve
söğütün gövdeden ayrılan dal parçalarıyla, söğüt kök
parçalarıyla, zambak soğanı toprak altı gövdesiyle,
patates yumru gövdesindeki gözeneklerin gelişmesiyle,
gözyaşı bitkisi toprağa düşen yapraklarıyla kendine
benzer canlılar meydana getirir.
2-TOMURCUKLANARAK ÜREME:
Ana canlı vücudunda oluşan ve üremeye yönelik olan
çıkıntılara tomurcuk denir. Tomurcuğun büyüyüp
gelişerek yeni canlıyı oluşturmasına tomurcuklanma ile
üreme denir.
Tomurcuklanmayla oluşan yeni bireyler ana canlıdan
ayrılıp bağımsız olarak ve ana canlıya yapışık şeklide,
koloni oluşturarak birlikte yaşarlar.
Örnek: Süngerlere, sölenterlerden denizanası, mercan
ve hidra gibi deniz hayvanları ile mantarlardan bira
mayası gibi canlılarda tomurcuklanarak üreme görülür.
Bira mayası ekmek hamurunun mayalanmasını
sağlayan mantar çeşididir. Bira mayası tek hücrelidir.
3-BÖLÜNEREK ÜREME:
Bu tür üreme şekli mitoz bölünmeye benzer şekilde
gerçekleşir. Büyüyerek olgunlaşan bir hücreden iki yeni
hücrenin oluşması şeklinde gerçekleşir.
Bölünerek üremeyle, birbirinin aynı genetik özelliğe
sahip yeni bireyler meydana gelir. Bölünerek çoğalmada
farklı canlı türleri hücre sayısının artırarak yeni bireylerin
oluşmasını sağlar. En hızlı üreme şeklidir.
Örnek. Paramesyum, amip, öglena, bakteri ve alg
(yosun)gibi bir hücreli canlılarda görülür.
Bu üreme şeklinde bazı yiyeceklerin bir gecede
bozulması, havuzun yada akvaryumun yeşile dönmesi,
vücutta çeşitli hastalıkların oluşması gibi farklı olaylarda
gerçekleşir.
4-REJENERASYONLA ÜREME:
Ana canlının vücudundan kopan parçaların büyüyüp gelişmesiyle,
yeni bireylerin oluşmasına rejenerasyon (yenilenme)üreme denir.
Rejenerasyon olayı gerçekte eksilen ve kopan vücut parçalarının
yenilenmesi faaliyetidir.
Örnek: Kesilen karaciğerin kendini onarması, kertenkelenin kopan
kuyruğunun yenilenmesi, kırılan kemiklerin yenilenmesi, yaraların
zamanla iyileşmesi vb.
Ancak bazı hayvanlarda rejenerasyon yeteneği fazla olduğundan
dolayı kopan parçalardan yeni bireyler meydana gelebilir.
Vücuttan ayrılan parçalar kendini tamamlayarak, yeni hayvanların
oluşmasını sağlar.
Örnek: Solucan türlerinden planerya (yassı solucan)ve toprak
solucanında, denizyıldızı ve süngerlerde gerçekleşir.
Denizyıldızının kopan bir kolundan yeni denizyıldızı meydana
gelir.
5-SPORLA ÜREME:
Üzeri sağlam bir yapı ile kaplanmış olan
özelleşmiş hücrelere spor denir. Sporlar
olumsuz çevre şartlarına karşı çok
dayanıklıdırlar. Hava, su ve çevre şartlarının
etkisi ile çevreye yayılırlar. Uygun şartlarda
nem ve sıcak ortamda yerleşen sporlar,
mitoz ile gelişerek yeni canlıyı oluşturur.
Örnek: Bazı bir hücreli canlılarda, kara
yosunları, eğrelti otları gibi çiçeksiz bitki ve
mantarların neslinin devamı ettirilmesinde
görülür.
Ali DAĞDEVİREN
RAUFORBAY
2010
ANKETE GEREK YOK BENİ
ESKİLER TANIR…….
malidagdeviren@hotmail.com