Kollektif Güvenlik: Teori ve Uygulama
advertisement
Kollektif Güvenlik: Teori ve Uygulama • Bu derste anlaşmazlıkların gerçek çatışmalara ya da çatışmaya yakın durumlara sürüklendiği daha ciddi durumlarda örgütlerin rollerini ele alacağız. • Bir UÖ barışçıl çözümün başarısız olduğu ya da devreye sokulmadığı durumlarda ne yapabilir? • Hangi şartlarda bu tür kararlar verilmektedir? • BM tecrübesi nasıl oluşmaktadır? Uluslararası Anlaşmazlıkları Çözmek • 1. Anlaşmazlığın zaman içerisinden çözülmesi • 2. Tarafların gözüşmeler yoluyla ya da kendi tercih ettikleri yöntemlerle anlaşmazlığın çözülmesi • 3. Uluslararası bir kuruluşun barışçıl çözümü kolaylaştırmak için müdahalede bulunması • 4. Uluslararası barışın ihlal edilmesineden ya da tehdit edilmesinden sonra uluslararası bir kuruluşun düzeni sağlamak üzere ortak eylem gerçekleştirmesi • 5. taraflar arasında savaşa başvurulması da dahil olmak üzere tarafların zorlayıcı önlemlerle kendi başlarının çarelerine bakmaları • 6. Başka devletlerin kendi çıkarlarını geliştirmek ya da korumak için müdahalede bulunmaları Kolektif Güvenliğin Doğası • Savaşı önlemek için belirsiz kollektif güvenlik kavramlarının dünya sistemine adapte edilmesi yönünde ortaya konmuş ilk girişim 1919 yılında MC’nin kurulması olmuştur. • Kolektif güvenlik teorisi bütün devletlerin barışın korunmasında ortak çıkarlarının bulunduğu varsayımına dayanır. • Kolektif güvenliğin uygulanabilmesi için barış vazgeçilmez bir şey olarak görülmeli ve dünyanın her yerindeki barışa yönelik tehditler uluslararası sistemin bütün üyeleri tarafından kaygıyla takip edilmelidir. • Kolektif tepki, kollektif eylem ve kollektif örgütlenme. • Kolektif karşı koyuş taahüdü saldırgan devleti davranışından alıkoymaktadır. • Kolektif güvenlik ile kolektif savunma (dışarıdan gelen tehditlere karşı) arasında farklar bulunmaktadır. Kolektif güvenlik için şartlar • 1. Uluslararası sistemin bütün üyelerinin diğer dış politika hedeflerini ikinci plana atarak temel amaç olarak barışın sağlanmasını görmeleri gerekir. • 2. Barışın tehdit edildiği ya da edilmediği yönünde konsensüs oluşması gerekir. • 3. Saldırgan devlet ya a devletlerin tespit edilmesi gerekir. • 4. Saldırgan devlet ya da devletlere karşı hemn harekete geçilmelidir. Etkin yaptırımlar uygulanması konusunda uygun tepki verilmelidir. • 5. Bütün devletlerin bu sisteme üye olması gerekir. • 6. Tarafsız bir biçimde karar alınabilmelidir. Kolektif Güvenlik Çalışma Mekanizması İzle • Durum tespiti • Barışa tehdit mi? Karar Ver • Saldırganlar • Kurbanlar Eyleme GEç • • • • • Caydırıcı Önleyici Askeri Ekonomik Diplomatik Milletler Cemiyeti ve Kolektif Güvenlik • Misak’ın kollektif güvenlik ile ilgili maddeleri: MADDE 10 • Cemiyet Üyeleri, bütün Cemiyet üyelerinin ülke bütünlüklerine ve şimdiki siyasal bağımsızlıklarına saygı göstermeği ve bunları dışarıdan gelecek herhangi bir saldırıya karşı korumayı yükümlenirler. Saldırı, saldırı tehdidi ya da tehlikesi durumunda, Konsey, bu yükümlülüğün yerine getirilmesini sağlayacak yolları belirtir. MADDE 11 • 1. Cemiyet Üyelerinden birine doğrudan doğruya dokunsun ya da dokunmasın, her savaşın ya da savaş tehdidinin bütün Cemiyet'i ilgilendirdiği ve Cemiyet'in ulusların barışını etkin bir biçimde korumaya özgü önlemleri almakla yükümlü olduğu kesin olarak açıklanır. Böyle bir durumda, Cemiyet'in herhangi bir Üyesinin istemesi üzerine, Genel Sekreter, Konseyi hemen toplantıya çağırır. MADDE 16 • Cemiyet üyelerinden biri, 12., 13. ya da 15. maddelerdeki yükümlülüklerine aykırı olarak savaşa başvurursa, Cemiyet'in bütün öteki üyelerine karşı, bu davranışıyla ipso facto bir savaş eyleminde bulunmuş sayılır. Bu üyeler onunla, ticaret ya da maliye ilişkilerini hemen kesmeği, kendi uyruklarıyla Misak'a aykırı davranan Devletin uyrukları arasında her türlü ilişkileri yasaklamağı ve Misak'a aykırı davranan bu Devletin uyrukları ile, Cemiyet üyesi olsun ya da olmasın, başka herhangi bir Devletin uyrukları arasında ticaret, maliye ilişkileriyle kişisel ilişkileri kesmeği yükümlenirler. MC Misakında ekonomik yaptırımlar toptan ve otomatik olacak şekilde öngörülmemektedir. 17. Madde MC üyesi olmayan devletlere karşı da kolektif eylemler gerçekleştirilmesine imkan tanımıştır. Yükümlülükler konusunda seçmecelik konusu MC’nin kolektif güvenlik sisteminin işlemesini zorlaştırmıştır. 1931 Japonya’nın Mançurya’ya saldırısı Soruşturma: MC Geç kalmıştır. 1935-1936 İtalya’nın Etiyopya’ya saldırıması: Ekomomik yaptırım kararı: Efektif kullanılamamıştır. 1936 Hitler Ren bölgesini işgal Almanya MC’den etmiştir ayrılmış, cemiyet hareketsiz kalmıştır 1939 MC Konseyi Sovyetleri Etkili olamadı MC’den atmıştır. Sebep Sovyetlerin Finlandiya’yı işgal etmesiydi. BM Antlaşması’nın Hükümleri • BM Antlaşmasında anlaşmızlıkların barışçıl yollarla çözümü ile kolektif güvenliik ayrı bölümlerde ele alınmıştır. • Antlaşmanın VI. Bölümünün başlığı “Barışın Tehdit Edilmesi, Bozulması ve Saldırı Eylemi Durumunda Alınacak Önlemler”dir. • Yaptırımlarla ilgili bütün spesifik atıflar VII. Bölümde yer almaktadır. • BM üyeleri Antlaşmanın 25. Maddesinde göre Antlaşmanın herhangi bir kısmına göre alınmış olan Güvenlik Konseyi kararlarını hukuki açıdan kabul etme ve uygulama yükümlüğü altındadır. • Güvenlik Konseyi 39. Maddeyi uygulama yoluna gittiğinde barışa yönelik bir tehdidin, barışın ihlalinin ya da saldırganlık eyleminin ortaya çıktığını tespit edecek ve barışı korumak ya da yeniden sağlamak için bir eylem türü kararlaştıracaktır. • 40. Madde Güvenlik Konseyine ara ya da geçici önlemler alma yetkisi vermektedir. • 41. Madde ekonpmik, iletişimsel ve diplomatik yaptırımların uygulanmasıyla ilgili hükümleri içermektedir. • 42. Madde Güvenlik Konseyi’ne askeri yaptırımlar çağrısında bulunma yetkisi tanımaktadır. • VII. Bölümdeki diğer maddeler Güvenlik Konseyinin çağrısı üzerine BM’nin zorlayıcı eylemi için hemen kullanılmak üzere devletlerin askeri birlikler sağlamasıyla ilgili tamamlayıcı anlaşmalar yapılmasını öngörmektedir. • Yaptırımlar uygulanmadan önce • 1. saldırganlık eyleminin ya da barışa yönelik bir tehdidin mevcut olduğu konusunda anlaşma sağlanmalıdır. • 2. suçlu olan taraf tespit edilmelidir. • 3. eylemin gerekli olduğu konusunda Güvenlik Konseyinin görüş birliğine varması. • Devletler yaptırım uygulanmasıyla ilgili bütün araçları ellerinde tutmaktadır. Kültürel yakınlık, ideolojik yakınlık, dostça ilişkiler kararların alınmasında veya uygulanmasında bir engel olabilmektedir. IRAK, Kuveyt ve Ambargo • 1990 yılından başlayarak BMGK bazı olaylarda BM Antlaşmasının VII. Bölümüne spesifik atıflarda bulunarak ekonomik yaptırımlara başvurmuştur. • Irak’a karşı Kuveyt saldırından dolayı iki tür ekonmik yaptırım uygulanmıştır. • 1. saldırıyı kınayan ve misilleme niteliğinde kolektif önlemler öngören on beş tane Güvenlik Konseyi kararı içerisinde yer almıştır. • 2. Nisan 1991’de benimsenen GK’nin 687 numaralı kararında Irak’a karşı alınan önlemlerdir. • Karar, Irak’ın bütün kimyasal, biyolojik, nükleer nitelikli ve uzun menzilli silahlarının tahrip edilmesini Irak’ın savaş tazminatı olarak gelecekteki petrol gelirlerinden ödeme yapmasını öngörmekteydir. 1990 sonrası GK’nin yaptırım uyguladığı örnekler • 1. Yugoslavya!ya karşı uygulanan ticaret, finans, silah ve hava ambargoları • 2. Libya’ya karşı uygulanan hava ve silah ambargoları • 3. Liberya’ya karşı uygulanan silah ambargoları • 4. Haiti’ye karşı uygulanan ekonm-omik amabrgo • 5. Ruanda’ya karşı uyglanan silah amabrgosu • 6. Somali’ye karşı uygulnana silah ambargosu • 7. Sudan’a karşı uygulanan havayolları yaptırımı • 8. Sierra Leone’ya karşı uygulanan petroli slilah ve seyehat ambargoları. Küresel Ambargoma Rejimi Barışı Koruma Yenilikleri • Barışı kouma, ne klasik barışçı çözüm modeline ne de kolektif güvenlik tarzına uyması bakımından kendine has bir yöntemdir. • Barışı koruma teknikleri hem devletler arasındaki anlaşmazlıklara hem de iç savaşa neden olan ulusal durumlara uygulanmıştır. • Barışı koruma, askeri güçlerin gönderilmesini öngörmesi bakımında kolektif güvenlik ike karşılaştırılabilir. Diğer tüm araçlardan iki süreç birbirinden farklıdır. • Barışı koruma operasyonlarında hedef, saldırganı mağlup etmek değil, çatışmayı önlmek, tampon vazifesi görmek, düzeni sağlamak ya da ateşkesi korumaktır. • Barışı koruma güçleri sadece kendilerini savunmak için silahlarını kullanma yetkisine sahiptir. • Askeri güç dışındaki önlemlere başvurarak barışı korumaktır. • Etkin olabilmek için barışı koruma güçleri çatışan taraflar arasında tarafsızlıklarını korumak durumundadır. Barışıkoruma operasyonları • BM tarafından yapılanlar • Söz konusu devletin rızası ile • Güvenlik Konseyi kararı ile • Bölgesel veya Koalisyon ile yapılanlar • Rıza ile • Bölgesel düzenlemeler ile • Yasal durum • Altıncı Bölüm: Çatışmaların sona erdirilmesi • Yedinci Bölüm: Barışı tehdit eden bir durumun oluşması ve saldırganlığın önlenmesi. Klasik Barışıkoruma: Altıncı Bölüm • İlkeler • Rıza • Tarafsızlık • Sınırlı güç kullanma Barış Operasayonları • Barış Operasyonları - Barışı Koruma • Operasyonlar yapılan bir anlaşmanın uygulanmasını izlemek amacıyla - Barışı Zorlama • Operasyonlar güvenlik, barış ve düzeni korumak amacıyla zorlayıcı güvenlik konseyi kararını uygulamak için yapılmaktadır. • Aaskeri operasyonlar diplomatik çabaları desteklemelidir. - Önleyici Diplomasi • Diplomatic actions taken in advance to avert a crisis - Barış yapmak • Diplomasi süreci, arabuluculuk, müzakere, barışçıl yöntemlerin diğer unsurları - Barış inşası • Çatışma sonrası süreçler, genellikle diplomatik, ekonomik ve güvenlik ile ilgili yeni düzenlemeker ve altyapı ve hükümetsel kurumarın yeniden yapılandırılması ASKERİ OPERASYONEL MODEL Yerleşme-Yönetme-Geçiş-Yeniden Yerleşme Askeri Misyon ASKERİ OPERASYONLAR SİVİL KRİZ HAYAT KURTARMA DESTEK OPERASYONLARI İSTİKRAR DİPLOMATİK YAŞAM DESTEĞİ EKONOMİK & TOPLUMLSAL UN / IOs / NGOs MİSYONUN YÜRÜTÜLMESİ Kolektif Güvenlik: Kore Sorunu • Kore örneği BM’nin askeri araçlarla kolektif güvenlik sağlanmasının ilk örneğidir. • Soveytler Birliği ile ABD arasındaki Soğuk Savaş geriliminin bir parçası olarak sorun derinleşmiş ve BM’nin gündemine gelmiştir. • Bu iki süper güç Japonya'dan aldıkları Kore toprakları üzerinde yerli ama kendilerine bağımlı hükumetler kurduktan sonra 1948-1949 yıllarında askerlerini çektiler. • Böylece Sovyet yanlısı Kuzey Kore ile Amerikan yanlısı Güney Kore kuruldu ve 38. enlem aralarında sınır oldu. • ABD Başkanı Truman'a göre bu harekat Sovyetler Birliği tarafından yönetilmekteydi ve geniş ölçekli bir Çin-Sovyet ortak saldırısının ilk adımıydı. • Öncelikle sorun Genel Kurul’da BM Kore Geçici Komisyonun gözetiminde Ulusal Meclis seçimlerinin gerçekleştirilmesinin ve hemen ardından işgal güçlerinin çekilmesini öngören bir karar aldı. • Truman Japonya'daki Amerikan birlikleri komutanı General Douglas MacArthur'a Güney Kore'ye malzeme yardımı yapılması için emir verdi. • ABD, BMGK’yı toplantıya çağırdı. Bir Amerikan tasarısı dokuz olumlu ve bir çekimser (Yugoslavya) oy ile kabul edildi. • 1. Kuzey Kore güçlerinin silahlı saldırısın barışın ihlal edilmesi olarak nitelendirdi. • 2. Üye devletlerin saldırıya karşı koymada Kore Cumhuriyetine yardımcı olmalarını ve bölgede uluslararası barış ve güvenliği yeniden oluşturmalarını tavsiye etti. • 3. BM bayrağı altında ortak bir komutanlık oluşturulmasınaa karar verildi. • Çin Halk Cumhuriyeti'nin BM'de temsil edilmemesini protesto etmekte olan Sovyetler Birliği, temsilcilerini konseyden çekmiş olduğu için kararı veto edemedi. • Güvenlik Konseyi'nin aldığı bu kararla Kuzey Kore'nin saldırgan olduğu belirtiliyor ve birliklerini 38. enlemin kuzeyine çekmesi isteniyordu. • Birleşmiş Milletler'in Güney Kore'ye birlikler yollamasıyla (bu birliklerde kara kuvvetlerinin %50'si, hava kuvvetlerinin %93'ü ve deniz kuvvetlerinin %86'sı Amerikalıydı) Kuzey Kore yenilmeye ve geri çekilmeye başladı. Kuzey Kore'yi 38. paralelin kuzeyine iten BM kuvvetleri, eski sınırlarda durmadı ve iki Kore'yi birleştirme amacıyla Kuzey'i işgale başlayıp Çin sınırına kadar yaklaştı.
