egzers*z ve spor ps*koloj*s
advertisement
EGZERSİZ VE SPOR PSİKOLOJİSİ 2. KONU: KİŞİLİK ve SPOR Yrd. Doç. Dr. İhsan Sarı Kişilik ve spor • Neden bazı sporcular antrenman için heyecanlanırken, bazıları nasıl antrenmandan kaytaracağını düşünür? • Bazı sporcular çok çabalarken bazıları hiç çabalamaz.. • Bu sorular sporcunun kişiliği ile ilgili olabilir mi? Bu alanda bir çok çalışma yapılmıştır. Kişilik nedir • BENZERSİZLİK • Kişilik, kısaca, İnsanı öteki bireylerden ayıran, onu, kendisine has yapan özelliklerin tümü, olarak tanımlanabilir. Kişiiğin yapısının şematik gösterimi Role bağlı davranış Farklı rollere bürünerek sergilenen davranışlar. Tipik tepkiler Psikolojik çekirdek Genel olarak verdiğimiz tepkiler, olağan davranışlarımız. Değer ve tutumlar, temel değerler, ilgilerdir. Kişiliğin en durağan ve en geç öğrenilebilecek bölümüdür Kişiliğin Yapısını Anlamak • Kişiliğin yapısını anlamak bireydeki en iç katman olan «psikolojik çekirdek» hakkında bilgi sahibi olmamızı sağlar. Böylece onun için en uygun olanı belirleyebiliriz. Role bağlı davranış Tipik tepkiler Psikolojik çekirdek Beş Bakış Açısından Kişilik • Psikodinamik yaklaşım (sosyal çevreyi önemsememiştir, bilinç dışı kavramı, ID-EGO-SUPEREGO. • Kişilik özellikleri yaklaşımı – kişilik sabittir, (bazı kişilik özellikleri performansı yordamıştır). • Durum yaklaşımı (davranışları çevre belirler, örneğin utangaç birisi bazı durumlarda girişkendir). • Etkileşimsel yaklaşımı: Davranış = Çevre + kişilik özellikleri • Fenomonolojik yaklaşım: Davranış = Çevre + kişilik özellikleri (bireyin kendini ve içinde bulunduğu ortamı anlaması ve yorumlaması) Psikodinamik yaklaşım Kişiliğin ölçülmesi • Durumluk ve sürekli ölçümler vardır (duruma özgü ölçümler hem kişilik hem de durumu dikkate alırlar – etkileşimsel yaklaşım). • Spora özgü ölçümler (Duygu durumları profili, dikkat ve kişiler arası biçim vb.). BEŞ FAKTÖRLÜ KİŞİLİK MODELİ • YARIŞMA ÖNCESİNDE VE SIRASINDA DALGALANMA OLUR… (KAYGI, UMUT, GÜVEN VB). Psikolojik ölçümleri kullanmak • Ölçmenin ilkeleri ve ölçme hataları hakkında bilgi sahibi olmak. • Sınırlılıklarınızı bilin (beden eğt. Öğrencilerine klinik bir test uygulamak gibi). • Psikolojik testleri takıma sporcu seçiminde kullanmayın. • Açıklama ve geri bildirim sağlayın. • Gizliliği garanti edin • Bireye özgü bir yaklaşım benimseyin (kendisiyle kıyaslayın). • Özel kişilik öğelerini anlamak ve değerlendirmek (yansıtma testleri kullanılabilir, genel ölçekler yerine spora özgü ölçekler kullanılmalı). KİŞİİK ARAŞTIRMALARI • Kişilik ve sporsal başarı arasında ilişki VARDIR ve YOKTUR diyen araştırmacılar… • Tam olarak bu ilişki kanıtlanamasa da bir ilişki vardır ama mükemmel değildir. • Örneğin: bazı olimpik uzun mesafe koşucularının içe dönük yapıda olması, bu özelliğin başarıya götüreceği anlamına gelmez. Sporcu ve sporcu olmayanlarda kişilik • Schur ve ark (1977) sporcu ve sporcu olmayan üniversite öğrencileri arasında kişilik özellikleri bakımından fark bulmamıştır. • Takım ve bireysel sporcuları arasında fark bulunmuştur. Bireysel sporcular yüksek nesnellik, bağımlılık, daha düşük kaygı ve soyut akıl ürütme göstermiştir. Takım sporcular ise daha dışa dönük bulundu. • SPORA KATILIM MI KİŞİLİĞİ ETKİLER YOKSA FARKLI KİŞİLİK ÖZELLİKLERİNDEKİ BİREYLERMİ BELLİ BRANŞLARA YÖNELİRLER. • OLUMLU ZİHİNSEL SAĞLIK VE BUZDAĞI PROFİLİ Performans yordamaları • Psikolojik testlerin performansı açıklaması beklenemez (önceden yapılan bir çalışmada 16 finalist adayından 10’u tahmin edilebilmiştir). • Buz dağı profili başarılı sporcuyu başarılıdan ayırt etmekte fakat performansı açıklamada etkisiz kalmaktadır. • Takım seçmede kullanılmaz (sosyal istenirlik – social desirability) Duygudurum profili nerelerde kullanılabilir • Sporcunun zihin yapısını izlemek • Duyguları zaman içinde daha olumlu hale getirmek • Problemleri erkenden belirlemek • Sürantrenmanı gözlemlemek • Sporcunun uyum sürecini izlemek • Sporcuyu sürantrenman sırasındaki rehabilitasyonu süresince izlemek • Sakatlanmaya verilen duygusal tepkileri izlemek • En genel anlamda başarılı sporcuların özelliklerini bilmek, bu psikolojik özellikleri artırmak için koçlar ve spor psikologları ile uygulamalar yapılabilir. Egzersiz ve kişilik • Egzersiz ve a tipi kişilik • Egzersiz ve benlik Bilişsel stratejiler ve başarının sınanması • Mahoney ve Avener (1977) takıma giren ABD’li cimnastikçilerin kaygıyla daha iyi başettikleri, içsel imgeleme ve olumlu kendi kendine konuştukları görüldü. • Smith ve ark (1995) yüksek düzey başarı sergileyen sporcular liderlik yapabilme, zorluklarla başa çıkma, konsantrasyon puanları daha yüksek çıkmıştır. Kişiliği anlamada kendi rolümüz • Hem kişilik hem durumsal faktörleri göz önüne al. • Bilinçli bir ölçek test uygulayıcısı ol. • İyi iletişim kur. • İyi bir gözlemci ol. • Zihinsel stratejiler hakkında bilgili olun.
