GAZ DEĞİŞİMi

www.cilginbiyologlar.com
 Hazırlayan:Feride Paksoy
 Erciyes Üniversitesi Biyoloji Bölümü
GAZ DEĞİŞİMi
 Böceklerde gaz değişimi bir trake sistemi
aracılığıyla sağlanır.Trake sistemi vücut
örtüsünün içeri doğru çökmesiyle
meydana gelmiş olan ve stigmalarla
dışarı açılan borular halindedir.
Stigma böceklerin
neresinde bulunur?
 Böceklerde genellikle ikinci ve üçüncü ya
da yalnız üçüncü çift bacakların kaide
kısımları ile karın bölgesinin ilk yedi veya
sekiz segmentinin iki yanında birer
stigma bulunur.
 Basit yapıdaki stigmalar vücut yüzeyinde
sade delikler halindedirler.Bu tip
stigmalar Apterygota’nın bazılarında
görülür.
GAZ DEĞİŞİMİ
 Böceklerin büyük bir kısmında ise stigmalar
küçük bir odacığın (atrium) tabanında yer
alırlar ve genellikle bir kapama sistemine
sahiptirler.
 Karada yaşayan böceklerin çoğunda stigmalar
elek plakları ve keçemsi tıkaçlar gibi filtre
aygıtları taşırlar.
 Filtre aygıtları toz veya parazitlerin trake
sistemine girmesine engel olurlar.
GAZ DEĞİŞİMİ
 Stigmaların açılıp kapanması sinir sistemi
tarafından kontrol edilir.Açılma veya
kapanmanın frekansı ve süresi kandaki
oksijen-karbondioksit oranına bağlıdır.
Böceklerde trake
sisteminin yayılma şekli
 Böceklerde trake sisteminin vücut içindeki
yayılma şekli oldukça değişkendir.Fakat türlerin
büyük bir çoğunluğunda vücut boyunca uzanan
iki ana boru ile bunları birbirine bağlayan enine
borular şeklindedir.Ana boruların kitin astarı yiv
ve setler içerirler.
 Taenidium adı verilen kitin halkalar halindeki
setler trakelere daha sağlam bir yapı
kazandırırlar.Vücudun çeşitli yerlerinde
genişleyen trakeler,taenidium içermeyen hava
keseler oluştururlar.
GAZ DEĞİŞİMİ
 Trakeler dokular içinde trakeol hücreleri ve bu
hücrelerden itibaren dallanarak uzanan çok
ince borucuklarla sonlanırlar.
 Trakeol adı verilen ve çapları 1mm den daha
az olan bu borucukların her biri,doku içinde
yenden ağ şeklinde dallanma gösterir.
 Deri değiştirilirken trakelerin içini astarlayan
kutikula atıldığı halde trakeollerin astarı
atılmaz.Deri atıldıktan sonra yeni trakeler
bileşimi bilinmeyen bir yapıştırıcı vasıtasıyla
eski trakeollere bağlanırlar.
Trake sistemi içindeki
havanın sirkülasyonu
 Trake sistemi içindeki havanın
sirkülasyonu,konsantrasyon farkından
doğan difüzyonun veya yüksek basınçtan
alçak basınca doğru oluşan hava
akımının yahutta her ikisinin ortak
etkisiyle gerçekleşir.
 Ancak hava akımını doğuran basınç
daha çok vücut hareketleriyle sağlanır.
GAZ DEĞİŞİMİ
 Özellikle karın bölgesinin hareketleri,belirli
yerlerdeki hava keseleri ile bazı elastik
trakelerin sıkışmasını,bu ise sirkülasyon için
gerekli olan basıncın oluşmasını sağlar.
 Diğer taraftan trake sistemi içindeki hava akımı
belirli stigmaların bir düzen içinde açılıp
kapanmasıyla hızlandırılabilir.
 Küçük böceklerde difüzyon tek başına yeterli
oksijeni sağlayabildiği halde,ağırlığı br
gramdan fazla olanlar ile fazla aktif formlarda
hava akımını sağlayan yukardaki ilave
etkenlere ihtiyaç duyulur.
Doku ile trakeol
arasındaki gaz değişimi
 Konsantrasyon farkından doğan difüzyonla
sağlanır.
 Trakeollerin çeperi sıvılar için
geçirgendir.Dolayısıyla birçok böcekte
trakeollerin içi sıvıyla doludur.Bu sıvının oksijen
taşınımı ile ilgili olduğu sanılmaktadır.
 Dokuların osmotik basıncına bağlı olarak
trakeol içindeki sıvının seviyesi yükselip alçalır.
Trake kimde yok?
 Rutubetli ortamlarda yaşayan ve çok
küçük böcekleri içine alan Protura ve
Collembola da trake sistemi
yoktur.Bunlarda gaz değişimi genel vücut
yüzeyi ile sağlanır.
 Sularda yaşayan bazı böcek larvalarında,
özellikle gelişimin erken dönemlerinde
trake sistemi yoktur.
Trake,Trakeol,Stigma
Trake
Gaz değişimine uyum
sağlayanlar
 Bazı grupların larva ve nimfleri su içinde gaz
değişimi yapmaya uyum
sağlamışlardır.Örneğin;
 Odonata ve Ephemeroptera’nın
nimflerinde,karın bölgesinin son kısmında,
trake sistemi içeren karın solungaçları
bulunur.Gaz değişimi buralarda gerçekleşir.
 Odonata nimflerinde anüsten bağırsağa alınan
suyun,rektum tarafından dışarı pompalanması
gaz değişimini hızlandırır.
Sivrisinek larvaları
 Sivrisinek larvaları gibi bazı larvalarda da
soluk borusuyla bağlantılı stigmalar
bulunur.Larva peryodik olarak soluk
borusunu su yüzeyine çıkararak hava
alır.
 Suda yaşayan böceklerin erginlerinde ise
daima trake sistemi vardır.Bunlar sadece
kabarcıklar halinde vücut yüzeyiyle
tutulan havayı kullanabilirler.
Böceklerde trake
solunumu
Dev Leopar Güvesi
Su içen bir arı