fen ve teknoloji

KONU:HÜCRE YAPI VE ORGANELLERİ



Hücreler çok çeşitli biçimlerde olabilirler. Büyük bir çoğunluğu alyuvarlar gibi
yumurta biçimli ya da küreseldir. Bunun yanısıra, mide hücreleri ya da meyve
kabuğundaki hücreler gibi silindir biçimli; kas hücreleri gibi uzun; sinir hücreleri
gibi dallı, deri ve çiçeklerin yapraklarındaki hücreler gibi yassı biçimli hücreler de
vardır. Son yapılan araştırmalarda kare biçiminde hücrelerin olduğu tespit
edilmiştir.
Bakteriler gibi bazı canlılar tek hücreli, insanlar gibi canlılar ise çok hücrelidirler.
İnsanlarda, ortalama olarak; 10 µm boyunda ve 1 nanogram ağırlığında 100
trilyon kadar hücre olduğu tahmin edilmektedir. Hücrenin boyutları genellikle
birkaç mikronluk büyüklüğe ulaşabilir. Bir mikron milimetrenin binde birine eşittir.
Dünyada bilinen en büyük hücre ise; devekuşu yumurtasıdır.en küçük hücrede
erkeklerde sperm hücresidir.
[3].

Plazma zarı" da denir. Hücreyi dış ortamdan
ayıran, seçici geçirgen canlı yapıdır. Hücreyi
çevreleyen birim zar ortalama olarak 75
Angström (75x10-7 mm) kalınlığındadır. Birim zar
içte ve dışta birer protein tabakası ile ortada bir
lipide katından yapılmıştır. Elektron mikroskobu
çalışmaları, zarların lipoproteinlerden yapılmış
mozaik şeklindeki fonksiyonel birimler olarak
incelenmesinin daha uygun olacağını
göstermektedir. Hücre zarı hücreye şekil
vermekle kalmaz, besin maddelerinin ve artık
maddelerin hücreye giriş çıkışını da ayarlar. Zar
aynı zamanda hücrenin koruyucusudur.

Boyları 0,2-5 mikron arasında değişir. Şekilleri ise ovalden çubuğa kadar
değişkenlik göstermektedir. Bazı hücreler tek bir büyük mitokondri
içerebilse de çoğunlukla büyük sayılarda bulunurlar. Sayıları hücrenin
enerji ihtiyacına göre değişir. Özellikle kas ve sinir hücreleri gibi enerji
ihtiyacı fazla olan hücrelerde çok sayıda mitokondri bulunur.Bir karaciğer
hücresinde sayıları 2500 civarına ulaşabilir. Bölünüp çoğalma özelliğine
sahiptirler.


Mitokondri hücrede enerji üreten organeldir.
Mitokondrilerin büyüklük ve şekilleri bakterilerinkiyle benzerlik
gösterir.Kendilerine ait ribozom,DNA ve RNA ları vardır. Mitokondri
ribozomları yaklaşık olarak bakteri ribozomlarının
büyüklüğündedir.Mitokondriyal DNA bakterilerde olduğu gibi
daireseldir.Tüm bunlar Endosimbiyoz Kuramını
desteklemektedir.Endosimbiyoz Kuramına göre mitokondri bir aerob
prokaryotun ökaryotik hücre içine girerek simbiyotik olarak yaşayamaya
başlaması sonucu gelişmiş bir organeldir.
Lisozomlar Christian De Duve tarafından,hücrenin elektron mikroskobuyla
incelenmesi sonucu bulunmuştur. De Duve lizozomları tek kat zarla
çevrelenmiş, içi homojen olmayan yoğun materyalle dolu oluşumlar olarak
tanımlandı. Araştırmalarla bunların içinde asit pH'de etkili 10-12 çeşit hidrolitik
enzimler bulunmuşur. Bunlar arasında asit fosfataz, asit ribonukleaz, asit
lipaz, kollagenaz v.b enzimler vardır. Lizozomlar, eritrositler dışındaki tüm
memeli hücrelerinde görülürler. Bitki ve mantar türlerinde lisozomların
işlevleri litik kofullar tarafından görülür. Lisozomlar, hücre içinde Golgi
aygıtına çok yakın bölgede granüller biçiminde belirir ve birim zarla kuşatılır,
çünkü enzimleri Golgi aygıtı tarafından üretilir. Bunların endoplazmik
retikulumu ya da Golgi aygıtında meydana geldiği saptanmıştır. Herhangi bir
nedenden dolayı lizozom zarı yırtılırsa içindeki sindirim enzimleri
sitoplazmaya dağılır ve hücre sindirilir. Bu olaya otoliz ve lizozomun dokuyu
sindirmesine da histoliz denir.
Ribozom, ribozomal RNA (rRNA) ve proteinlerden oluşmuştur ve hücrenin
protein sentez yerlerine verilen addır. Virüsler hariç tüm hücrelerde bulunur.
Sitoplazmada serbest veya endoplazmik retikulum' a bağlı olarak bulunan 120 200 Å (angstrom) çapında yapılardır. Ribozomun yaklaşık %65 kadarı rRNA, geri
kalan %35'lik bir kısmı ise ribozomal proteinlerden oluşur.
Yapısı [değiştir]
Ribozom iki alt birimden oluşur. Ökaryotlarda büyük alt birim 60S , küçük alt
birim ise 40S'tir.Bu alt birimlerin birleşimi 80 S lik ökaryot ribozomunu
oluşturur.Prokaryotlarda büyük alt birim 50S , küçük alt birim 30 S'tir.Bu alt
birimlerin birleşimi ise 70S'lik prokaryot ribozomunu oluşturur.
Çekirdek (Nükleus): Nükleus DNA nın bulunduğu ve DNA daki
bilginin RNA ya aktarıldığı yerdir. Çift katlı bir membranla
sarılmıştır, bu membranda çok sayıda büyük porlar bulunur.
Çekirdeğin içini dolduran esas madde DeoksiriboNükleik Asit ve
protein molekülleridir. Bu DNA molekülleri nükleus içinde
rastgele dağılmış olamayıp kromozom denilen yapılar içinde
protein molekülleri ile birlikte organize olmuşlardır. İnsanda 46
adet (23 çift) kromozom bulunur. DNA molekülleri hücrede
mevcut bütün proteinlerin nasıl yapılacağının genetik bilgisini
içerirler. Bilgi nükleusdadır fakat proteinler sitoplazmada yapılır,
bu sebeple bilginin sitoplazmaya aktarılması gereklidir. Bu
amaçla DNA kalıp gibi kullanılarak, bu kalıptan RNA yapılır,
oluşan RNA sitoplazmaya geçerek, protein yapım yeri olan
ribozomlara protein sentezi için gerekli bilgiyi aktarır. Çekirdek
hücrenin kontrol merkezidir, buradaki genetik mekanizmalar
yoluyla sadece hücre içindeki kimyasal olaylar değil, aynı
zamanda hücrenin özelliklerinin yeni hücre nesillerine
aktarılması da sağlanır.
Endoplazmik Retikulum: Endoplazmik retikulum lipid,
protein (ribozomlar aracılığı ile) ve kompleks
karbonhidratların yapım yeridir. Endoplazmik retikulum
hücredeki toplam membranların yarısından fazlasını
oluşturur. Endoplazmik retikulum iki membrandan oluşur, iki
membran arasında kalan boşluğa endoplazmik retikulum
lümeni denir. İki tip endoplazmik retikulum vardır.
Golgi kompleksi hem yapı hem de fonksiyon yönünden
endoplazmik retikulum ile yakından ilişkilidir. Bu organel
birbirine paralel bir dizi membranöz kanaldan oluşur ve salgı
yapan hücrelerde iyi gelişmiştir. Golgi kompleksinin
fonksiyonu endoplazmik retikulumda sentezlenen maddelere
son şeklini vermek ve bu maddeleri bir membranla
çevrelemektir. Ayrıca hücre zarının yenilenmesi ve yüzeyinin
genişletilmesi görevini de üstlenir.
Çift katmanlı zarla çevrilidir. İç katman fotosentez pigmentleri enzimleriyle
klorofil içeren yassı keseciklere dönüşmüştür. DNA içeren kloroplastlar,
bağımsız işlev gören ve kendi kendine çoğalan bir yapıdır.
Kloroplastta fotosentezi gerçekleştirmek üzere hazırlanmış tillakoidler, iç
zar ve dış zar, stromalar, enzimler, ribozom, DNA gibi oluşumlar bulunur.
Bu oluşumlar hem yapısal hem de işlevsel olarak birbirlerine bağlıdırlar ve
her birinin kendi bünyesinde gerçekleştirdiği son derece önemli işlemler
vardır. Örneğin kloroplastın dış zarı, kloroplasta madde giriş-çıkışını kontrol
eder. İç zar sistemi ise "tillakoid" olarak adlandırılan yapıları içermektedir.
Disklere benzeyen tillakoid bölümünde pigment (klorofil) molekülleri ve
fotosentez için gerekli olan bazı enzimler yer alır. Tillakoidler "grana" adı
verilen kümeler meydana getirerek, güneş ışığının en fazla miktarda
emilmesini sağlarlar. Bu da bitkinin daha fazla ışık alması ve daha fazla
fotosentez yapabilmesi demektir.
Hücre duvarı tüm bitki hücrelerinde görülen bir yapıdır. Hücre zarının dış
tarafında bulunur ve selüloz yapılıdır. Bitki hücresinin dış ve iç etkilere karşı
direnç göstermesini sağlar (bitki hücrelerinde görülen turgor basıncı olayı,
rüzgar v.s). Turgor haline geçen hücrenin şişip patlamasını önler. Bitki
hücresinin belirli bir şekil almasını sağlar. Hücre duvarı üzerinde madde
geçişini sağlamak için porlar bulundurur. Bu porlar seçici geçirgen yapı
göstermez.
Sentrozom, yosun ve Eğrelti otu gibi ilkel bitki hücrelerinde ve sinir
hücreleri hariç tüm hayvan hücrelerinde çekirdeğe yakın bir yerde
bulunur.Ayrıca mantar hücrelerinde de bulunur. Ancak yüksek yapılı bitki
hücreleri ve yumurta gibi hücrelerde bulunmaz.
Sentrozom, birbirine dik iki silindirik cisme sahiptir. Her sentriyol, birbirine
paralel üç küçük tüpten oluşmuş, dokuz iplik içerir. Bu iplikler protein
yapısında olup arası matriks ile doludur.Sentrozom organeli zarsız bir
organeldir.Mikrotibüller silidirik oluşturacak şekilde dizilirler...
İğ iplikleri bölünme sırasında kromozomların ayrılması ve kutuplara
taşınmasında görevlidir.Hayvan hücresinde bulunur.Sentrozon adıyla
verilen çubuklardan meydana gelmiştir
HAZIRLAYAN
RABiANUR ÇELiK
SINIFI:6/C
NO.2356
ÖĞRETMEN:MÜRÜVVET GÜMÜŞOĞLU