Biyolojik aminler ve peptidler

Biyolojik aminler ve
peptidler
Doç.Dr.M.Kemal Yıldırım

SEROTONİN
 Kimyaca
5-hidroksitriptamindir.
 Büyük kısmı mide ve barsak
mukozasındaki enterokromafin
hücrelerde
 Daha az olmak üzere enterik mast
hücrelerinde
 Ve serotonerjik nöronlarda bulunur.
Serotonin; bir aminoasid olan triptofanın
hidroksillenmesi ve böylece oluşan 5hidroksitriptofanın dekarboksillenmesiyle
iki basamakta sentez edilir.
 İnsanda i.v. İnfüzyonla uygulanan
serotoninin %90’dan fazlası akciğerler
tarafından tutulur ve metabolize edilir.

Serotonin hücrelerde mitokondriyal MAO A
ve B tarafından oksidatif deaminasyonla
yıkılır.
 İdrarla 24 saatte çıkarılan 5-HİAA miktarı
vücutta serotonin sentez ve yıkımının bir
ölçüsüdür.
 Serotonin kan-beyin engelini geçemez.

Farmakolojik etkileri
Kardiyovasküler sistem:
 Direkt etkisiyle iskelet kaslarındaki damar
yatakları hariç diğer damar yataklarını
kasar(5-HT1 ve/veya 5-HT2 reseptörleri
ile).
 Ergot alkaloidlerinin vazokonstriktör
etkisine 5-HT1 reseptörler aracılık eder.

Böbrek damar yatakları serotonine karşı
çok duyarlıdır.
 Büzücü etkisine karşı en duyarlı damar
segmenti venüller ve venlerdir.
 İn vivo deneylerde kalbin atış hızını
yavaşlatır.

Solunum:
 Solunumu stimüle eder.
 Bronşlar,gastrointestinal kanal ve diğer düz
kaslı yapılar:
 Astmalılarda bronkospazm yapar.
 İnsanda ince barsak düz kasları serotonine
karşı çok duyarlıdır;

Kan basıncını etkilemeyen ufak dozlarda
bile spazm ve peristaltik hareketlerde
artma yapar(ishal,karın ağrısı).
 5-HT4 agonistleri sisaprid,metoklopramid
ve renzaprid mide antrumunu uyarıp mide
boşalmasını hızlandırır(Prokinetik etki).

Serotonin uterus,mesane ve uretrayı
büzer.
 Primer aferent sinir uçlarını 5-HT3
reseptörleri aracılığıyla uyarır ve ciltte üstü
yırtılmış vezikül tabanında ağrı yapar.

Terapötik amaçla kullanılan serotonin
agonistleri ve antagonistleri:
 Serotonin 5-HT2 reseptör antagonisti
olarak üç ilaç kullanılır: metizerjid,
siproheptadin ve pizotifen.

Ergot alkaloidleri olan ergotamin ve
dihidroergotamin 5-HT1reseptörleri
üzerinde parsiyel agonist,
 Sumatriptan tam agonist etki yapar.

5-HT3 reseptör antagonisti olan
ondansetron,granisetron ve tropisetron
antiemetik olarak,alosetron irritabl kolon
sendromunda kabızlığa karşı,
 5-HT4 agonisti metoklopramid ve sisaprid
gastrokinetik olarak,bu reseptörün parsiyel
agonisti tegaserod kabızlığın egemen
olduğu irritabl kolon sendromunda
kullanılır.

1.Sumatriptan süksinat ve diğer triptanlar:
 5-HT1-reseptör agonistidir.
 Özellikle 5-HT1D reseptörlere yüksek
afinitelidir.
 Migren ve “cluster” baş ağrısının akut
döneminin(krizinin) tedavisi için
çıkarılmıştır.

Nörojenik iltahap modeline göre
trigeminovasküler sinir uçlarındaki inhibitör
5-HT1D reseptörleri aktive ederek,
 Vasküler hipoteze göre arteriyovenöz
şantları büzerek migren başağrısını önler.
 Naratriptan, rizatriptan ve zolmitriptan
diğer triptanlardır.

2.Pizotifen hidrojen maleat
 Etki profili bakımından metizerjid’e benzer.
 Non-selektif parsiyel agonist 5-HT2
reseptör blokörüdür.
 Güçlü antihistaminik(H1),
 Zayıf antimuskarinik etkinliği vardır.

Metizerjid gibi migren ve “cluster”
başağrısının proflaksisi için kullanılır.
 Akut nöbetlerin tedavisi için kullanılmaz.
 İştah artırıcı etkisi nedeniyle anoreksia
nervosa’ya karşı kullanılır.

3.Metizerjid:
 Ergonovin’in yarısentetik türevidir.
 Serotonin 5-HT2 reseptörlerini bloke eder.
 Gerçekte tam bir antagonist değil,parsiyel
agonisttir,bu nedenle tek başına güçlü
serotonin benzeri etki yapar.

4.Siproheptadin:
 Güçlü antihistaminik(H1) etkisi yanında,
 5-HT2 bloker etki de gösterir.
 Antikolinerjik ve sedatif etki gösterir.
 Metizerjid’in aksine parsiyel agonist değil,
 Tam antagonisttir.

Migren proflaksisinde kullanılır.
 İştahı artırır, anoreksia nervoza olgularında
yararı vardır.
 Atropin-benzeri yan tesirleri vardır.
 Şişmanlamaya neden olabilir.

5.Ketanserin:
 Siproheptadin gibi tam antagonisttir.
 En selektif 5-HT2 reseptör antagonistidir.
 Ayrıca α1 reseptör blokörüdür.
 Raynoud sendromunda vazospazmı çözer.

6.Diğerleri:
 Buspiron:
 Limbik sistemdeki nöronların 5-HT1A
reseptörlerini aktive eder.
 Anksiyolitik bir serotonerjik agonisttir.

Metoklopramid ve sisaprid:
 5-HT4 reseptörlerini aktive ederler,
 5-HT3 reseptörlerini zayıf bloke ederler.
 Gastrokinetik olarak kullanlılırlar.
 Metoklopramid’in belirgin antidopaminerjik
etkinliği vardır,ayrıca antiemetik olarak da
kullanılır.

Peptit yapılı otakoidler
Başlıcaları anjiotensinler, endotelinler ve
plazma kininleridir.
 İlk ikisi vazokonstriktör etki yapar,
 Anjiotensinler hormonal ve parakrin
fonksiyon yapar.
 Endotelinler sadece parakrin fonksiyon
yapar.
 Her iki peptit de mitojeniktir.


Plazma kininleri en güçlü endojen
vazodilatör madde olan ve parakrin
fonksiyon yapan bradikininleri ve bir kısmı
nöromediyatör fonksiyonu yapan
taşikininleri içerir.
Anjiotensinler
Farmakolojik etkileri:
 Anjiotensinler içinde farmakolojik etkileri
en fazla inceleneni, anjiotensin(anjiotensin
II)’dir.
 Kardiyovasküler sistem:
 Anjiotensin bilinen en güçlü
vazokonstriktörlerden biridir.

Özellikle arteriyolleri ve prekapiller
sfinkterleri kasar.Böylece kan basıncını
yükseltir.
 Böbreklerdeki aferent ve eferent
arteriyoller en duyarlı damar
segmentleridir.
 Kapiller permeabiliteyi arttırır.


Anjiotensin dönüştürücü enzim
inhibitörleri:Klinik uygulamaya ilk giren
kaptopril’dir.Daha sonra sulfidril
grubu(kemik iliği depresyonu ve nefropati
yapar) içermeyen prolin türevleri sentez
edilmiştir(enalapril,lizinopril,benazepril
gibi).
Anjiotensin reseptör blokörleri:
 En fazla denenmiş olanı AT1 reseptörlerin
selektif blokörü losartan’dır.
 Diğerleri
valsartan,kandesartan,irbesartan,sileksetil’
dir.

Diğer anjiotensin antagonistleri:
 Teprotid:Anjiotensin dönüştürücü enzimi
inhibe eder.Bradikinini potansiyalize eden
faktör de denir.
 Saralazin:Anjiotensin reseptör
blokörüdür.Parsiyel agonist niteliğinde bir
antagonisttir.

ENDOTELİNLER
Endotelin-1 damar endotelinden yavaş bir
şekilde salınır.
 Farmakolojik etkileri:
 Damarlarda yavaş gelişen ve uzun süren
vazokonstriksiyon yapar.
 Bilinen en güçlü vazokonstriktördür.

Böbrek damar yatağı vazokonstriksiyona
en duyarlı damardır.
 Bronş büzücü etkisi vardır.
 Mitojeniktir(vasküler damar
yatağı,kardiyomiyositler, fibroblastlar).
 Kalpte pozitif inotropik etki yapar.
 Atriumdan atrial natriüretik peptid (ANP)
salıverilmesini sağlar.

İki tip endotelin reseptörü tnımlanmıştır:
 ET-A ve ET-B.
 Bosentan ağızdan alınabilen non-peptid
ET-A ve ET-B antagonistidir.

KİNİNLER
Ortak farmakolojik özellikleri şunlardır:
 1.Arteriyoller üzerinde güçlü vazodilatör
etkileri var.
 2.Damar permeabilitesini, özellikle
postkapiller venüller düzeyinde artırırlar.
 3.Dokularda ağrı reseptörlerini
uyarırlar(algojen etki).

4.Kobay ve diğer deney hayvanlarının izole
ileum ve jejunumunu güçlü bir şekilde
kasarlar.
 Kininler barsak üzerindeki kasıcı etkilerinin
yavaş veya hızlı gelişmesine göre
bradikininler ve taşikininler diye ikiye
ayrılırlar.

Bradikinin grubu:Bradikinin, kalidin, metionil-lizilbradikinin.
 Taşikininler: P maddesi, nörokinin A ve nörokinin
B.
 Aprotinin:Kallikreinleri inhibe eden bir
proteindir.Akut pankreatit ve karsinoid sendrom
gibi aşırı kallikrein salgılanmasının eşlik ettiği
hastalıkların tedavisinde ve hiperfibrinolize bağlı
kanamayı durdurmak için kullanılır.
