dosyayı indir

advertisement
BALIM SULTAN
Gülağ Öz
Bektaşiliğin ikinci piri olarak kabul edilen Balım Sultan, bugünkü Bektaşiliğin edep
ve erkanını kuran, Bektaşilik yolunu çizen, pir olarak gösterilmektedir. 1501 tarihinde
11. Bayazıt tarafından Hacı Bektaş postnişinliğine getirilmiş olup, o zamana kadar
Bektaşilikte etkileri, bulunan Kalenderilik, Babailik, Haydarilik, Hurufilik gibi
etkileri Bektaşiliğe özgü kurallara çevirmesi ile ünlenmiştir. Bugün Anadolu
Alevilerinde Balım Sultan ismi hemen hemen her kişi tarafından bilinmektedir.
Ancak onun adının ötesinde, yaşamı, etkileri, kaynakları, nerede ne zaman doğduğu
konusunda aydınlatıcı bilgiler bulunmamaktadır.
Hacı Bektaş’tan sonra pir postuna İdris Hoca’nın oğlu Hızır Balı geçmiştir. Ondan
sonra Resul Balı, Yusuf Balı, ardından da oğlu Balım Sultan posta oturmuştur. Balım
Sultan evlenmemiş (mücerret) olduğundan Hacı Bektaş postunda babadan oğula
geçme şansı olmamış, ancak Kalender Çelebi bu postun sahibi olmuştur. Kalender
Çelebi, Balım Sultan’ın kardeşi olup, Osmanlı Devleti’ne karşı ayaklanmaya öncülük
yapmış, halkın isteklerine kulak vererek, Anadolu’da en büyük başkaldırılardan
birisinin liderliğinden kaçamamıştır. Kanuni Sultan Süleyman ayaklanmayı bastırmak
için Macaristan seferini yarıda kesip Anadolu’ya dönmüştür. Bu ayaklanmada
Kalender Çelebi öldürülmüş olup, çevresinde bulunan halifelen sürgüne
gönderilmiştir. Bu ayaklanmayla birlikte Hacı Bektaş postu 35 yıl postinişinsiz
kalmış, 1551 yılında Dedebaba ünvanıyla Sersem Ali Dedebaba Hacı Bektaş postuna
oturmuştur. Bu tarihten sonra Dedebabalar Hacı Bektaş postunun sahipleri olmuştur.
Babagan ve Dedegan koluyla ikiye ayrılıp yıllarca karşılıklı olarak hak iddiasında
bulunmuşlardır. Hatta bugün Hacı Bektaş’da Çelebiler adıyla bilinen Ulusoylar
kendilerinin Hacı Bektaş’ın bel evladı olduklarını söylerken, Dedebabalar ise Hacı
Bektaş’ın bel evladı yerine yol evladının olduğunu söylemekteler. Hacı Bektaş
yolunun, yani Bektaşiliğin Yol evladı aracılığıyla yürüdüğünü söylemekteler.
“Nitekim Hacı Bektaş Veli’nin evlenmemiş olduğu iddiası, Dede-Baba ve Mücerred
Dervişlik, onun ölümünden 36 yıl sonra Kalender Çelebi isyanmın ~getirdiği kargaşa
içinde ortaya atılmış ve Balım Sultan ‘in ünlü kişiliğine bağlanmak istenmiştir. Alevi
Bektaşilerce ciddiye alınmayan ve benimsenmeyen Dede-Babalık ve Mücerred
Dervişlik, Balım Sultan’ın sağlığında kesinlikle yoktur. İlk Dede-Baba olan Sersem
Ali, Balım Sultan ‘in ölümünden 36 yıl sonra Istanbul’dan gönderilmiştir.”
Ulusoy’un bu görüşlerinin aksine son Dedebaba olan Bedri Noyan ise Hacı Bektaş’ın
evlenmemiş olduğunu, neslinin olmadığından posta yakınlarından İdris Hoca’nın
oğlu Hızır Bali’nın geçtiğini, sırasıyla Resul Balı, Yusuf Balı, Mürsel Balı ve oğlu
Balım Sultan’ın postnişin olduğunu. Balım Sultan’ın ölümünün ardından çocuklarının
bulunmadığını, Kalender Çelebi’yle birlikte bu neslin post ilişkisinin bittiğini, artık
Dedebabalık makamının devrede olduğunu söylemektedir.2
Balım Sultan’ın Bektaşi postnişini olduktan sonra merkezi otoritesi güçlü bir dergah
oluşturduğu, bu dergahın kuvvetli gelirlerle güçlendiği, Anadolu’da yeterince
zaviyeler ve tekkelerin açıldığı, buralara Tekkelerde yetişen dedelerin ve dervişlerin
atandığı ve bu durumun kesintisiz devam ettiği bir gerçektir. Sersem Ali, Dede
Baba’nın postnişinliğe atanması bu merkezi sistemi değiştirmemiş, aksine bu yolda
kesintisiz devam edilmiştir. Ta ki İİ. Mahmut’un Bektaşi dergahlarını kapatıp,
dedeleri ve dedebabaları sürgün edip, yerlerine Nakşi Şeyhlerini tayin edinceye kadar
sürmüştür. Burada ikili bir durum yaratıp bu kurumu karalamak ne dedelere, ne de
dedebabalara yaramaktadır. Amaç, bu yolun değişmeden kesintisiz ve Anadolu
bağlantılı yürütülmesidir.
Balım Sultan’ı Mürsel Balı’nın oğlu olarak gösteren kayıtların yanında onun
Dimetoke’deki Seyit Ali Sultan (Kızıl Deli)’nin tekkesinde yetiştiği, ardından da
Anadolu’ya pir dergahına gelerek postnişin olduğunu, bununla birlikte Balım
Sultan’ın Sırp ve Macar asilzadesi olduğu, Macaristan seferi sırasında getirilen
esirlerle birlikte Anadolu’ya getirildiği belirtilmektedir. “İstanbul ‘a getirildiği ve
hüsnü cemaline meclup ve meftun olan 11. Bayazıt tarafından bir müddet sarayda
alıkonulduktan sonra, terbiye edilmek üzere Demetokadaki Seyit Ali Sultan
Dergahına gönderildiği...”3
Daha başka bilgiler de vardır. “Macar asilzadelerinden olan Hersekli Zade Gedik
Ahmet Paşa’nın oğlu” olduğunu bildirmektedir.4
Alevi-Bektaşi düşüncesinde “Piri Sanı” ünvanıyla onurlandırılmış, Alevi
düşüncesinin edep-erkanını ortaya koyarak, Bektaşiliği disipline etmiştir. Yukarıdan
aşağıya hiyerarşik bir düzen kurmuş, Anadolu bağlantısını sürdürmüş, Dergahın
devlet ve dünya kamuoyunda itibarını güçlendirmiştir. Balım Sultan’ın yapmış
olduğu yeni reformlar halk tarafından tutulmuş, desteklenmiştir.
BALLM SULTAN’DAN ŞİİRLER
BİZ URUM ABDALLARİYİZ
Biz Urum abdallarıyız
Maksudumuz yardır bizim
Geçtik ziynet kabasından
Gencinemiz erdir bizim
Daim kılarız biz zarı
Harc eyleriz elde varı
Dost yoluna verdik seri
Münkirimiz hordur bizim
Aşk bülbülüyüz öteriz
Rüh-ı Hak’ka yüz tutarız
Ma’na gevherin satarız
Müşterimiz vardır bizim
İstivayı gözler gözüm
Seb’ulmasını’dir yüzüm
Enelhak’kı söyler sözüm
Mi’racımız dardır bizim
Haber aldık Muhaınmed’den
Geçmeyiz züt ıı sıfattan
Balım nihaıı söyler zattan
İrşadımız sırdır bizim
HAKİKAİTEN BİZE HABER VER İMDİ
Evvel baştan Muhammede salavat
Arif isen bu münayı ver imdi
Şeriattir tarikattir marifet
Hakikatten bize haber ver imdi
Yahşilerle konuş yaramazdan kaç
Marifetin varsa gel gevherin saç
Al bu dört kilidi dört kapuyu aç
Ev içinden bize haber ver imdi
Dikensiz develik nereden bitti
Bu dört kilid anın dibinde bitti
O ne nesne idi cihanı yuttu
Cihanı yutaııdan haber ver imdi
Şah-ı Merdan gibi ere tapının
Kim idi bekçisi o dört yapunun
Muhammed bekçisi o dört kapunun
Ev içinden bize haber ver imdi
Balım çoklar ile Konuk Defteri edübdür
Bu yola erkana emek verübdür
Gidin görün pirim nerde durııbdur
Pir durduğu yerden haber ver imdi
ALİ’Yİ SEVERSEN DEĞME YARAMA
Benim sevdiceğim Ali’dir Ali
Ali’yi sevenler olmaz mı Veli
Pirimin elinden içmişim dolu
Ali’yi seversen değme yarama
Hak’kı bilmez ile eyleme pazar
Bir munafık bin ehl-i iman bozar
Mürşidler olmasa yaralar azar
Pirimi seversen değme yarama
Mü’min müslim bir araya gelince
Pirlerin elinden dolu alınca
Günah savab hep anda sorulunca
Şah’ı sever isen değme yarama
Benim yaralarım bağlıdır bağlı
Aşık-ı sadıkın çiğeri dağlı
Balim Sultan Mürsel Baba’nın oğlu
Ali’yi seversen değme yasama
PİR BALIM SULTAN
Aşk ile uyandım aradım dermaıı
Bu derde dermanım Pir Balım Sultan
Gece gündüz yandım, ta bulam derman
Derdime dermanım Pir Balım Sultan
Tabibe varmayan cahildir nadaıı
Başına hazırdır kılıcı uyan
Tabib oldu bana ol şahı merdan
Kurban tenim, canım Pir Balım Sultan
Kabim rüşen oldu nur ile doldu
Tenim uryan oldu hayatı buldu
Dil cihan perdesi ondan ref-oldu
Gönlümün ziyasi Pir Balım Sultan
Muharrem Mahzun pire dayandı
Çerağımız Kırkbudak’tan uyandı
Kırklar meydanında gülbenk çalındı
Hayır Himmet verdi Pir Balım Sultan
Notlar :
1 ULUSOY,A. Celaleuin; ilacı Bektaş Veli ve Alevi-Bektaşi Yolu, s.75.
2 NOYAN, Bedri; Bekıaşilik Alevilik Nedir? s. 22,23.
3 OYTAN, M. Teyfik; Bektaşiliğin İçyüzü, s.28.
4 Büyük Osmanlı Tarihi, s.155
Download