antibiyotiklerin sınıflandırılması

BETA LAKTAM ANTİBİYOTİKLER
Molekülünün antibakteriyel etkisinden sorumlu çekirdek kısmında laktam halkası içeren antibiyotiklere -laktam antibiyotikler veya kısaca laktamlar adı verilir. -laktam halkası biri azot, üçü karbon olan 4 üyeli
doymuş bir halkadır. -laktam antibiyotiklerin 5 grubu şunlardır; 1-Penisilinler,
2-Sefalosporinler, 3-Karbapenemler, 4-Monobaktamlar, 5--laktamaz
inhibitörleri (klavamlar).
PENİSİLİNLER
Penisilinler, güçlü bakterisid etkileri yanında toksisiteleri nisbeten
düşük olan ve sık kullanılan doğal ve yarı sentetik antibiyotiklerdir. İlk olarak
1929'da Fleming tarafından doğal penisilin bulunmuş ve ilerleyen zaman
içerisinde doğal penisilinlerin çeşitli sakıncalarını düzelten yarı sentetik
penisilinler geliştirilmiştir. Yarı sentetik penisilinler ya doğal penisilinin
yapısının kimyasal manüplasyonlarla değiştirilmesi yada çoğu zaman olduğu
gibi penisilin molekülünde ana iskeleti oluşturan 6-aminopenisilanik asid'e
uygun bir yan zincir eklenmesi ile elde edilirler.
Penisilinler, duyarlı bakterilerin murain'den oluşan hücre duvarını
etkileyerek bakterisid etki gösterirler.
Penisilinlere karşı rezistans kazanılması şu mekanizmalar ile olur;
1-Periplazmik aralıkta yerleşmiş olan veya buradan hücre dışına
salgılanan -laktamaz enzimleri tarafından penisilinlerin, -laktam
halkalarının açılmasıyla inaktivasyonları,
2-Transpeptidazların ve bakteri çeperindeki diğer penisilin bağlayan
proteinlerin ilaca karşı afinitesinin azalması,
3-Hücre çeperinin permiabilitesinin azalması sonucu ilacın bakteri
çeperindeki periplazmik aralığa girmesinin zorlaşması.
Penisilin türleri;
1-Penisilin-G ve depo türevleri,
2-Aside dayanıklı penisilinler
-Penisilin-V (fenoksimetilpenisilin),
-Azidosilin
3--laktamazlara (penisilinazlara) dayanıklı penisilinler
-Metisilin
-Nafsilin
-İzoksazolil penisilinler
oOksasilin, Kloksasin, Dikloksasilin, Flukloksasilin
4-Genişçe spektrumlu penisiller,
-Ampisilin
-Amoksisilin,
-Bakampisilin
5-Geniş spektrumlu penisilinler (antipsödomonal penisilin)
-Karboksipenisinilinler
oKarbenisilin, Tikarsilin
-Asilüreidopenisilinler
oAzlosilin, Mezlosilin, Piperasilin
6-Diğer penisilinler
-Amidinopenisilinler
- ß laktamaz inhibitörleri + penisilin kombinasyonları
oAmoksisilin+klavulanik asid
oAmpisilin+sulbaktam
oTikarsilin+potasyum klavulanat
SEFALOSPORİNLER
Kimyasal yapıları bakımından ve antibakteriyal etki mekanizmaları
yönünden penisilinlere benzerler. Sefalosporinlerin ana çekirdeğini sefem
türevi olan 7-aminosefalosporanik asid oluşturur.
Sefalosporinler kronolojik esasa dayanan ve antibakteriyel
spektrumdaki gelişmeyi yansıtması yönünden pratik değeri olan bir
sınıflandırma şekline göre üç kuşak halinde sınıflandırılırlar. 1.kuşaktan
3.kuşağa, Gram (+) etkinlik azalır, Gram (-) etkinlik artar.
Sınıflandırılmış sefalosporinler ve veriliş yolları
1.kuşak
2.kuşak
3.kuşak
Sefoksitin
Sefaleksin PO
İV,
İM Seftriakson İV,
Sefamandol
Pivsefaleksin PO
İV,
İM Sefiksim
PO
Sefotetan
Sefaloglisin PO
İV,
İM Sefoperazon İV,
Sefuroksim
Sefadroksil PO
İM,
İV Sefpodoksim İV,İM
Sefuroksim
Sefalotin
İV,
İM
PO
Seftazidim
İV,İM
aks.
Sefazolin
İV,
İM
PO
Sefotaksim İV,İM
Sefprozil
Sefradin
PO,İM
PO
Seftizoksim İV,İM
Sefaklor
Sefroksadin PO
Moksalaktam İV,İM
Sefatrizin
PO
Sefsulodin
İV
İM
İM
İMİPENEM
Klinik kullanıma ilk giren karbapenem türevi antibiyotiktir. Penisilin ve
sefalosporinlere rezistan bakteri türlerininçoğuna karşı etkilidir. Antibakteriyel
spektrumu daha geniştir. Bu bakımdan 3. kuşak sefalosporinlere üstünlük
gösterir. Halen mevcut -laktam antibiyotiklerin en geniş spektrumlusudur. İV
yolla kullanılır.
AZTREONAM
Antibakteriyel tedaviye ilk giren monobaktam ilaçtır. Tamamıyla
sentetiktir. Nispeten dar spektrumludur. Gram (-) bakteri enfeksiyonlarında
aminoglikozidler yerine kullanılabilir. İM yada İV yoldan verilir.
MAKROLİD ANTİBİYOTİKLER
ERİTROMİSİN
Bakterilerin, ribozomlarının 50 S alt birimlerine bağlanarak aynı yere tRNA molekülünün bağlanmasını ve peptid zincirinin uzamasını önler.
Böylece bakteri hücresinde protein sentezini engeller. Dar spektrumlu
antibiyotiktir. Eritomisinin antibakteriyel spektrumu penisilin G'ninkine benzer.
Gram (+) kok ve basillere karşı güçlü etkinlik gösterir.
ROKSİTROMİSİN
Eritromisinin daha lipofilik olan ve 16 üyeli lakton halkası içeren eter
oksim türevidir. Antibakteriyel spektrumu eritromisininki gibidir. Mide asidine
dayanıklıdır. Oral biyoyararlanımı eritromisinden 2 kat fazladır. Adenoid
dokularda plazmadakinden yüksek konsantrasyonlarda toplanır. Bu dozda
verildiğinde plazmada oluşan konsantrasyon 6x500 mg. dozunda verilen baz
eritromisininkinden daha yüksektir. Yemekten en az 30 dakika önce alınması
biyoyararlanımının azalmasını engeller.
KLARİTROMİSİN
Roksitromisin gibi aside dayanıklı ve uzun etkili bir eritromisin
türevidir. Antibakteriyel spekturumu, eritromisininki gibidir. Minimal inhibitör
konsantrasyon değeri eritromisininkinin yarısı kadardır. Adenoid dokularda,
akciğerde ve fagositik hücrelerde serumdaki düzeyinin hayli üstündeki
konsantrasyonlarda toplanır.
AZİTROMİSİN
15 üyeli lakton halkası içerir. Antibakteriyel spektrumu eritromisine
benzer. Mide asidine dayanıklıdır. Süspansiyon formunun emilimi besinlerle
etkilenir, bundan dolayı yemeklerden en az 1 saat önce alınmalıdır.
Diğer Makrolid Antibiyotikler
· Troleandomisin
· Rozaromisin
· Spiramisin
LİNKOZAMİDLER
Bu grupta, linkomisin ve klindamisin bulunur. Linkomisin, doğal
antibiyotiktir. Klindamisin ise, linkomisin molekülünde bir hidroksil grubu
yerine bir klor atomunun sokulması ile elde edilen yarı-sentetik bir
antibiyotiktir. Yapılarındaki bu ufak değişikliğe rağmen farmakokinetik ve
farmakolojik özelliklerinde belirgin farklılığa neden olur. Klindamisin
barsaktan daha kolay emilmesi, antibaktariyel etkinliğinin daha güçlü olması
ve daha az toksik olması nedeni ile linkomisine üstünlük gösterir.
Klindamisin, eritromisine oranla daha toksik bir antibiyotiktir.
Linkozamidler bakterilerin 50 S ribozomal alt birimlere bağlanmak
suretiyle protein sentezini inhibe ederek bakteriostatik etkinlik gösterir. Dar
spektrumludurlar. Esas olarak, gram (+) bakteri türlerinin çoğuna ve gram (-)
anaerob patojen bakterilerin bazı türlerine karşı etkilidirler. Klindamisin
Bacteroides’lere karşı güçlü etkinlik gösterir ve en tercih edilen antibiyotiktir.
Klindamisin, linkomisin ve eritromisin arasında çapraz rezistans durumu
vardır.
TETRASİKLİNLER
Tetrasiklinler yapıca birbirine çok yakından benzeyen ve tetrasiklik bir
bileşik olan naftasenkarboksamid'den türeyen
geniş spektrumlu
antibiyotiklerdir. Tetrasiklinler bakteri ribozomlarında protein sentezini inhibe
etmek suretiyle bakteriostatik etki oluştururlar. Bakteri hücresi içine girdikten
sonra ribozomların 30 S alt birimine bağlanırlar ve böylece 50 S alt
birimlerinin akseptör noktasına aminoasil transfer RNA'nın bağlanmasını
bloke ederler ve peptid zincirine aminoasid eklenmesini olanaksız duruma
getirirler.
Tetrasiklinler oldukça fazla sayıda ve çeşitli gruplardan bakterilere ve
ayrıca
riketsiyalara,
klamidyalara,
spiroketlere,
mycoplasmalara,
leptospiralara ve bazı protozoonlara karşı etkilidirler. Bu nedenle en geniş
spektrumlu antibiyotiklerdir.
Tetrasiklin türleri:
·
Tetrasiklin ve oksitetrasiklin: Kısa süre etkili ve en ucuz
tetrasiklinlerdir.
· Demetilklortetrasiklin: Orta süre etkilidir.
· Doksisiklin: Uzun süre etkilidir.
· Minosiklin: Doksisikline benzer.
AMFENİKOLLER
Bu grupta kloramfenikol ve tiamfenikol bulunur. Kloramfenikol, 4
önemli özelliği nedeni ile diğer antibiyotiklerin çoğuna göre üstünlüğü olan bir
ilaçtır. Bu özellikler geniş spektrumlu oluşu, yan etki insidansının düşük
oluşu, vücutta dağılımının iyi olması ve fiyatının ucuz olmasıdır. Ancak, çok
seyrek de olsa ölümle sonuçlanan irreversibl aplastik anemi yapması bu
üstünlükleri üzerine gölge düşürür.
Kloramfenikol geniş spektrumlu bir antibiyotiktir. Gram (+) kok, aerob
ve anaerob gram (+) basiller, gram (-) bakterilerin çoğuna karşı duyarlıdır.
Enterobakter ailesine karşı etkinliği değişkendir.
Kloramfenikol, bakteri ribozomlarının 50 S alt birimine bağlanarak
peptidil transferaz enzimini bloke eder ve böylece protein sentezini reversibl
bir şekilde inhibe ederler.
Kloramfenikol, tedavi dozlarında karaciğer mikrozomal enzimlerini
inhibe ettiği unutulmamalı ve beraberinde kullanılan ilaçlarla olabilecek
etkileşimi bilinmelidir.
AMİNOGLİKOZİDLER
Bu grupda bulunan antibiyotikler, streptomisin, gentamisin, tobramisin,
amikasin, paramomisin, neomisin, viomisin, sisomisin ve netilmisindir.
Aminoglikozidler, penisilinler ve sefalosporinler ile geçimsizlik gösterirler,
kimyasal olarak birleşip birbirlerini inaktive ederler.
Etki mekanizmaları, spektrumları ve toksik etkileri birbirlerine benzer.
Mutad dozları ile vücut sıvılarında elde edilen konsantrasyonlarda genellikle
bakterisid etki gösterirler.
Gram (-) aerobik basiller üzerine diğer antibiyotiklerden daha fazla etki
göstermesi, hızlı bakterisid etki yapması, nisbeten ucuz ilaçlar olması
üstünlükleridir. Terapötik indekslerinin küçük olması, ağız yolu ile
kullanılamaması, nefrotoksik ve ototoksik etki potansiyellerinin bulunması,
bakteride nisbeten çabuk direnç gelişimine neden olması sakıncalarıdır.
Bakteri ribozomlarının 30 S alt birimine irreversibl bağlanarak,
ribozomlarda protein sentezini inhibe eder ve m-RNA'nın taşıdığı genetik
kodun yanlış okunmasına neden olurlar.
Aminoglikozidler esas olarak dar spektrumlu antibiyotiklerdir. Bunlara
en duyarlı olan bakteri grubu gram (-) aerobik basillerdir.
Aminoglikozid Türleri:
· Gentamisin : Vestibülotoksik etkisi daha ön plandadır.
·
Streptomisin: Vestibülotoksik etkisi daha belirgindir, nefrotoksik
etkisi diğer aminoglikozidlere oranla daha azdır.
·
Tobramisin: Gentamisine benzer, ancak pseudomonaslara daha
etkilidir.
· Amikasin
· Kanamisin
· Netilmisin
· Neomisin
· Paramomisin
· Viomisin
TRİMETOPRİM - SULFAMETOKSAZOL (TMP-SMX)
Ko-trimoksazol olarak da bilinir. Sulfametoksazol (SMX), bir
sulfonamiddir.
Sulfonamidler
para-animo-benzoatın
folik
aside
modifikasyonu-nu kompetitif olarak inhibe ederler. Trimetoprim (TMP),
bakteriyel dihidrofolat redüktazı kompetitif olarak inhibe eden bir
diaminopirimidin'dir.
Her
iki
ilaç
tek
başlarına
kullanıldığında
görülmeyebilecek olan sinerjistik bakterisid etkiye yol açarak birçok gram (+)
ve (-) bakterileri etkiler. TMP-SMX'un genişçe bir spektrumu vardır. Genel bir
kural olarak, TMP-SMX'un içindeki iki antibakteriyel ilacın maksimum
sinerjistik etkinliği, her iki ilaca da duyarlı olan bakteri türleri üzerinde
meydana gelir. Etkinliğin belirlenmesinde TMP'e duyarlılık daha önemlidir.
KİNOLON GRUBU ANTİBİYOTİKLER
Tamamen sentetik olan bu grubun ilk üyesi nalidiksik asiddir. Bu
grupda ayrıca; ciprofloksasin, ofloksasin, norfloksasin, pefloksasin,
fleroksasin, enoksasin ve levofloksasin bulunur.
Kinolonlar, DNA-giraz enzimini inhibe ederek bakterisid etki
gösterirler. Kinolonların etkisine maruz kalan bakteriler bölünemezler,
anormal şekilde uzayıp ölürler. Daha fazla gram (-) ler olmak üzere gram (+)
bakterilere de etkilidirler.
VANKOMİSİN
Yapıca diğer antibiyotiklerin hiçbirine benzemez. Bakteride peptidoglikan
zincirinin devamını kırar, sitoplazmik membran yapısını bozar, RNA sentezini
durdurarak hücre duvarı sentezini inhibe eder. Antibakteriyel spekturumu
dardır. Esas olarak gram (+) kokları ve Clostridium'ları etkiler.
Sadece İV yolla kullanılabilir. Toksisitesi ve fiyatı fazla olan bir
antibiyotiktir.
ANTİ-ANAEROBİK ANTİBİYOTİKLER
Penisilin G, antipsödomonal penisilinler, sefoksitin, imipenem, laktam+-laktamaz inhibitörü kombinasyonları, klindamisin ve kloramfenikol
anti-anaerobik etkinlikleri bulunmaktadır. Ayrıca, 5-nitroimidazol'lerin antianaerobik etkinlikleri vardır.
5-nitroimidazol grubu anti-anaerobikler:
· Metronidazol,
· Tinidazol,
· Ornidazol
Bu üç ilacın farmakokinetik ve farmakolojik nitelikleri bakımından
birbirlerine çok benzerler. Bakterisid etki gösterirler.