ENDOKRİN SİSTEM FİZYOLOJİSİNE GİRİŞ
advertisement
Nöröendokrin regülasyon Dr. Dilara İÇAĞASIOĞLU SİVAS Nöroendokrin regülasyon Endokrin sistem ile sinir sistemi arasındaki ilişkiyi inceler. İki sistem arasındaki iletişim hormonlar aracılığı ile sağlanır. hormonlar Endokrin sistemde dokular arası haberleşmeyi sağlayan moleküllerdir. hormonlar İç salgı bezleri (endokrin bezler) tarafından salgılanırlar ve kendileri için özgün reseptörler üzerinden hedef doku veya organların çalışmasını düzenlerler. Reseptör Organizmanın içinde ya da dışındaki değişikliği haber alan oluşumlardır. Duyu sistemi Hormonlar -sinir sonlanmaları -özel hücreler hücrenin Membranı Stoplazması proteinler Nükleus Hormonların temel fonksiyonları Değişen dış koşullara rağmen iç ortamdaki dengenin sürdürülmesi, Enerji üretimi, kullanımı ve depolanmasının düzenlenmesi Üremenin düzenlenmesi Büyüme ve gelişmenin düzenlenmesi Hormon salınımını etkileyen uyarılar Kimyasal maddelerin kan düzeyi Hormonların kan düzeyi Biyoritim Sinirsel uyarılar Kimyasal maddelerin kan düzeyi Plazma Ca2+düzeyi Plazma glukoz düzeyi PARATİROİT PTH Pankreas adacık İnsülin hücreleri Hormonların kan düzeyi Negatif feedback Pozitif feedback Biyoritm Vücut fonksiyonlarının periyodik değişiklikler göstermesidir. Diurnal ritim = sirkadiyen ritim = gün içi ritim; Bir günlük periyotlarda değişiklik gösteren ritmdir. Menstrüel ritm = 4 haftalık periyotlarda değişiklik gösteren ritmdir. Sinirsel uyarılar Hücreler arası iletişim yolu ile sağlanır. Hücrelerarası iletişim Endokrin iletişim Hormonlar Nöral iletişim Nöromediyatörler Nöroendokrin iletişim Nörohormonlar Nöromediyatörler . nörotransmitterler nöromodülatörler Nöromediyatör: Bir sinaps içindeki iletişimde rol alan maddedir. Nöromodülatör: Nörotransmitter: Sinapslardaki impuls geçişini hızlandıran veya yavaşlatabilen ayarlayıcılardır. Presinaptik uçtan salınıp impulsun postsinaptik membrana geçişini sağlarlar. Nörohormonlar: Sinir ucundan salgılanırlar, fakat uzak dokularda etkili olurlar Hipotalamik hormon salgısında rol oynayan biyolojik aminler Monoamin Peptit Nörotransmitterler nörotransmitter Katekolaminler (dopamin, norepinefrin, epinefrin) İndolaminler (serotonin, melatonin) Asetilkolin Histamin Aminoasitler (glutamat, aspartat, glisin, GABA) Nöropeptidler Ön hipofiz salgısına nörotransmitterlerin etkisi NOREPİNEFRİN DOPAMİN SEROTONİN ASETİLKOLİN GABA ACTH LH-FSH TSH GH PROLAKTİN - - - - Nöroendokrin regülasyonda en önemli görev hipotalamusundur. hipotalamus Ektodermden gelişir. Nöron kümeleşmesinden meydana gelen nükleuslar vardır. Dört grupta toplanır 1-Ön: Supraoptik ve paraventriküler nükleuslar 2-Orta: Tuber sinerum etrafındaki nükleuslar 3-Yan: Lateral nükleuslar 4-Posterior hipotalamik nükleuslar Hipotalamik serbestletici hormonlar Hipofizyotropik hormonlar olarak da adlandırılır GnRH (Gonaotropin salgılatıcı hormon) GHRH (Growth hormon salgılatıcı hormon) GIH (SS) (Growth hormonu baskılayıcı hormon) TRH (Tirotropin salgılatıcı hormon) PIF (Prolaktin baskılayıcı faktör) PRF (Prolaktin salgılatıcı faktör) CRH (Kortikotropin salgılatıcı homon) Hipotalamik-hipofizer sistem. Hipotalamik nörosekresyon Hipofiz bezinin çalışmasını düzenler Hipofiz hormonları Ön hipofiz hormonları Arka hipofiz hormonları • FSH, LH • ADH (=vazopressin) • TSH • Oksitosin • ACTH • Prolaktin • GH Arka hipofiz Hormonları 1-Oksitosin, (nörofizin-I’e bağlı) Doğum esnasında uterus kasının kasılmasını, doğumdan sonra da süt salgılanmasını uyaran bir hormondur. 2-ADH, (vazopressin)(nörofizin-II’ye bağlı) Görevi vücut sıvı dengesinin düzenlenmesine katkıda bulunmaktır. Bu hormonlar, nörofizinler denilen taşıyıcı proteinler aracılığıyla sinir aksonlarında arka hipofize taşınırlar ve burada depolanırlar (arka hipofiz hormonları). Ön hipofiz hormonları Opiyomelanokortin ailesi Kortikotropin (ACTH) Melanosit stimüle edici hormon (MSH) -endorfin Glikoprotein ailesi Tirotropin (TSH) Gonadotropinler Luteinizan hormon (LH) Follikül stimüle edici hormon (FSH) Somatomammotropin ailesi Somatotrop hormon (Büyüme hormonu, GH) Prolaktin (PRL) Opiyomelanokortin ailesi ön hipofiz hormonları Kortikotropin (ACTH), adrenal steroidlerin sentez ve salgılanmasını artırır. Özellikle kortizolün sentez ve salıverilmesini düzenler. Melanosit stimüle edici hormon (MSH), kurbağa gibi türlerde önemlidir, insanlarda fetal yaşam ve gebelikte bulunduğu ileri sürülmektedir. -endorfinin beslenme ve seksüel davranışların yanı sıra öğrenme olayını etkilediği öne sürülmektedir. Glikoprotein ailesi ön hipofiz hormonları 1 Tiroid stimüle edici hormon (TSH), Tiroid bezinde tiroid hormonlarının sentezinin tüm aşamalarında etki gösterir. Plazma iyodunun tiroid tarafından alınıp tutulmasından başlayarak iyodun organifikasyonu, mono ve diiyodotirozinlerin eşleşmesini, tiroglobulinin endositozunu ve proteolize uğraması sonucu T3 ve T4 salgılanmasını etkiler Glikoprotein ailesi ön hipofiz hormonları 2 (gonadotropinler) LH, kadınlarda, over folliküllerinin son olgunlaşmasını, çatlamasını ve çatlayan folliküllerin korpus luteuma dönüşmelerini sağlamaktadır. Erkeklerde testosteron salgılayan leydig hücrelerini uyarır. FSH, Kadınlarda folliküllerinin büyümesini uyarır. Erkeklerde seminifer tüp epitelini uyararak olgun sperm hücreleri ile spermatositlerin sayısal artışına yol açar. Somatomammotropin ailesi ön hipofiz hormonları 1 Somatotrop hormon (GH, büyüme hormonu), İskelet büyüme hızı ve vücut ağırlığındaki artışı kontrol eder. Normal büyüme için gereklidir. Büyümeye olan etkilerine insülin benzeri büyüme faktörleri ailesinden (somatomedinler) özellikle IGF-1 aracılık eder. Karbonhidrat, lipit, azot, mineral metabolizmaları üzerine etkilidir. Kan glukoz düzeyini artırır, lipolizi hızlandırır. büyüme hormonu Akromegali; BH’nun büyüme plakları kapandıktn sonra aşırı salgılanması. Ellerde ve ayaklarda, yüzde özellikle burunda, kafatasının bazı alanları ile iç organlarda büyüme görülür. büyüme hormonu Gigantizm (Devlik); BH’nun büyüme plakları kapanmadan önce aşırı salgılanması. büyüme hormonu Dwarfizm (hipofizer cücelik); Büyüme hormonunun yetersiz salgılanması Somatomammotropin ailesi ön hipofiz hormonları 3 Prolaktin, Hamilelikte meme dokusunda kendine özgü reseptörlerine bağlanarak laktalbümin dahil bazı süt proteinlerinin sentezini uyarır. Laktasyonun başlaması ve devamlılığı için gereklidir. Erkeklerde fizyolojik dozlarda normal testosteron üretiminin devamlılığına katkıda bulunur, sperm motilitesini ve fertiliteyi etkiler. Hipofizin prolaktin salgılayan bir tümörüne (prolaktinoma) bağlı olarak hiperprolaktinemi ve sonuçta menstrüel düzensizlik ile meme bezlerinden süt gelmesi (galaktore) olur. Bitti..... Hipofiz hormonları Ön hipofiz hormonları FSH, LH TSH ACTH Prolaktin GH Arka hipofiz hormonları ADH (=vazopressin) Oksitosin Büyüme hormonu Büyüme hormonu -growth hormon (GH) -somatotropik hormon -somatotropin (ST) Ön hipofizin asidofilik özellikteki somatotrop hücrelerinden salgılanan 191 aminoasitli bir hormondur. Büyüme hormonu Vücutta büyüme yeteneğine sahip olan hemen tüm dokuların hücrelerinde Mitozu aktive edip sayısal çoğalmayı hücrelerde boyutu artırarak büyümeyi gerçekleştirir. GH salgılanmasının düzenlenmesi Hipotalamusta ventromediyal nükleuslardaki nörosekretuar nöronlarda sentezlenip salgılanan GHRH GH salgılanmasını stimüle eder. MSS’nin çeşitli bölgelerinde sentezlenip salgılanan SS GH salgılanmasını inhibe eder. GH’nun normal serum düzeyi diurnal ritim gösterir. Uykunun başlangıcından 1.5 saat sonra pik yapar, sonra giderek azalır. GH salınımında hipotalamik kontrol GH salgısını stimüle eden uyaranlar Hipoglisemi Açlık Kanda yağ asidi düzeyinin azalması Egsersiz, heyecan, travma Derin uyku döneminin ilk 2 saati Pirojenler Proteinden yüklü diyet Glukagon; (farmakolojik konsantrasyonlarda) Estrojenler,androjenler,in sulin (indirekt olarak) Arjinin Beyne geçebilen apomorfin ve benzeri dopamin agonistleri, katekolaminler,serotonin agonistleri. Aminerjik ve serotonerjik nöron aktivitesi GH Salgısını azaltan uyarılar Kan glukoz düzeyinde artma Kortizol düzeyinde artma Serbest yağ asitleri GH’nın kendisi (negatif feedback etki ile) Somatostatin (GIH) Aşırı ve uzun süreli stres GH’nun Protein metabolizması Yağ metabolizması Karbonhidrat metabolizması Elektrolit metabolizması Kıkırdak ve kemik büyümesi üzerine etkileri vardır GH, büyüme, kıkırdak ve kemik doku, protein metabolizması üzerine etkilerini somatomedinler (insulin benzeri büyüme faktörleri=IGF’ler) aracılığı ile gerçekleştirir. Somatomedinler, büyüme hormonunun uyarıcı etkisi ile karaciğer ve diğer dokularda sentezlenip salgılanan polipeptit yapılı insulin benzeri maddelerdir. GH’la birlitke *IGF-I, *Tiroid hormonları *Androjenler *Glukokortikoidler, *İnsulin, *Kalıtsal faktörler *Beslenme Büyüme: FSH, LH. Glikoprotein yapısındadırlar, bazofilik özellikteki gonadotrop hücrelerden salgılanır. Salgılanmaları menstrüel ritm gösterir FSH ve LH’nin overler üzerindeki etkileri Foliküllerde proliferasyonu (= folikülojenezi) sağlarlar. Overler üzerinde sinerjik etki (= birbirlerinin etkisini güçlendirecek şekilde) oluştururlar FSH ve LH’nin testisler üzerindeki etkileri FSH; seminifer tübülusları etkileyerek spermatozoidlerin oluşumunu düzenler, Sertoli hücrelerinde andorejen bağlayıcı protein ve inhibin sentez ve salgılanmasını uyarır. LH, leydig hücrelerinde (=interstisiyel hücrelerde) testosteron sentez ve salgılanmasını uyarır TSH (Tirotropin) Bazofilik tirotrop hücrelerden salgılanır. Salgılanma TRH ile gerçekleştirilir, Ortam ısısı, çeşitli emosyonel durumlar hipotalamusu etkileyerek TRH ve TSH salgısını değiştirir. Sempatik aktivitedeki artış TSH salgısında akut bir azalmaya neden olur. Tiroid hormonları ; tirotrop hücrelerin TRH’ ya duyarlılığını ve hipotalamustan TRH salgısını azaltarak TSH salgısını inhibe ederler. TSH’ın etkileri Tiroid hormonlarının biyosentezini ve salgılanmasını artırır. Etkilerini tiroid hormonlarının sentez ve salgılanmasında rol alan hemen her kademeyi aktive ederek gerçekleştirir. Etkiye adenilatsiklaz aracılık eder. ACTH ACTH kortikotrop hücrelerden salınır . ACTH 39 AA li bir polipeptiddir Salgılanması CRH ile gerçekleştirilir. Salgılanma sirkadiyen ritm gösterir
