Shakespeare Sözlüğü - Aziz Çalışlar

AZİZ ÇALIŞLAR/SHAKESPEARE SÖZLÜĞÜ
TİYATRO/KÜLTÜR DİZİSİ: 7
Dizi Yönetmeni: Aziz ÇALIŞLAR
Ofset Hazırlık:TEM Yapım
Baskı.Prestij Matbaası/İstanbul
Cilf.Yeni Güven Ciltevi,Tel.567 69 20
1 .Baskı :Haziran /1994
ISBN 975-7468-98-3
MitosBOYUT Yayınlan
T EM Yapım Yayıncılık Ltd. Şti.
Oba Sok.9/1 Cihangir / İstanbul
Tel.249 87 37-38,faks 249 02 18
2
Tiyatro / Kültür Dizisi . 7
SHAKESPEARE
SOZLUGU
•*
••
w
••
AZİZ ÇALIŞLAR
M itosB O Y U T
Y ay ınları
ONSOZ
M ito s-B o yu t Y ayın ları T iy a tro /K ü ltü r D izisi'nde sözlük
kitap ları o larak y e r alan Tiyatro Kavramları Sözlüğü (A ziz Ç a­
lışlar, 1 9 9 3 , 2. B asım , K ü ltü r B ak an lığı Ö d ü lü ), Tiyatro
Adamları Sözlüğü (A ziz Ç alışlar, 1 9 9 3 ), Tiyatro Oyunları Sözliiğü-1 (A ziz Ç alışlar, 1 994, C ilt 1: D ü n y a T iy atro su ) ve Ti­
yatro O yunları Sözlüğü-2 (A ziz Ç alışlar, 1 9 9 4 , C ilt 2: T ü rk Ti­
y a tro su ) y an ısıra y a y m lan an Shakespeare Sözlüğü, T ürkiye'de
bu n itelik te y ayın lan an yin e ilk ça lışm ad ır.
T iy a tro k av ra m ıy la eşan lam lı an ılan S h ak esp eare, başlı
b aşın a bir bilgi ve tiy atro ok u lu alanın ı o lu ştu rd u ğ u gibi, ti­
y a tro tarih in d e en çok o y n an m ış v e y a y ın lan m ış y a z a r o la­
rak en ço k b aşv u ru lan , en "k la sik " v e en " ç a ğ d a ş " tiy atro
a d a m ıd ır d a. İşte, Shakespeare Sözlüğü, bu alan ı k arşılam ak
için h azırlan m ış bir "S h ak esp eare T iy a tro su S ö z lü ğ ü "d ü r.
Bu b a ğ la m d a , Shakespeare Sözlüğü, S h ak esp eare o yu n ları­
nı (k ay n ak v e ö zetleri) ile o yu n kişilerini k ap sad ığı k ad ar;
(Sh ak espeare d ön em i tiyatro o y u n cu ları, o y u n cu toplulukla­
rı, o y u n cu lu k sanatı, izleyici, o y u n y azarları v e sah n e, tiyat­
ro y ap ıları, tarih sel d ra m a k ayn ak ları ile y azın sal tü rler, vb.
gibi) S h ak esp eare D önem i T iy a tro s u n u n d a b aşlıca alanları­
nı k ap sam ak tad ır. A n cak , Shakespeare S ö zlü ğü ’nd e birincil
Ö nem de y a p ıt, kişi, o lg u , ad v e k a v ra m la ra y e r v erilm iş ;
sözlü k , S h ak esp eare d ön em iy le sınırlı tu tu lu rk en , m ad d eler
d e y a ln ızca, S h ak esp eare’le ilintileri için d e o rta y a k on m u ş­
tur. (K u şk u su z, sö zlü k , h er yeni b asım ın d a d ah a d a gen işle­
tilm iş o larak y ay ım lan acak tır).
S ö z lü ğ ü n h a z ırla m şm d a , (ö rn e ğ in , A Shakespeare Encyclo­
paedia, 1 967, H az. C am p b elle-Q u in n , v b . gibi) ço k geniş k ap­
sam lı S h ak esp eare k ayn ak çaları için den en y en i v e ö z lü y a ­
yınları seçtik v e ö z g ü rce y ara rla n a ra k en u y g u n g ö rd ü ğ ü ­
m ü z k ap sam için d e d izin leştird ik . Shakespeare S özlüğü 'nün
a n a k ay n ak çası b aşlıcak lık la şu y a p ıtla rd a n o lu şm a k ta d ır:
The Hutchinson Shakespeare Dictionary, 1993, H az. S.C lark ; A n
A B C a f Shakespeare, 1992, P. Bayie: Companion to Shakespeare,
1990, G. v e B. L lo y d E v an s; Shakespearean Concepts, 1 9 8 9 , S.
T ru ssler; W ho's Who in Shakespeare, 1 9 9 3 , F. G. S tok es. (K u ş­
k usuz, yaln ızca S h ak esp eare dilini, sö zcü k v e d ey im k ap sa­
m ım içeren S h ak esp eare G lo ssary gibi "S h ak sp eare Sözlükçe le ri", kendilerine ö z g ü alan a ilişkin dilbilim sel sö zlü k ler
o larak , g erek sö zlü k , g erek se k ay n ak ça k a p sa m ım ız d ışın d a
tu tu lm u ştu r.) Bu a ra d a ,' Shakespeare ve Hamlet (M ina U rg a n ,
1984) d e b a şv u ru k itab ım ız old u .
Sözlükte, ay rıca, y ap ıtlara k ayn ak ça o larak , T ü rk iye'd e
so n d ö n e m d e y ay ın lan m ış S h ak esp eare o yu n ları çevirileri
(başlıcalıkla, R em zi Y a y m e v i, A d am Y ay ın la rı, îm g e Y a y ı­
n evi, Y ap ı K red i Y ay m la rı v e M illi E ğ itim B ak an lığı) alın ­
m ış; S sözlü k'te g eçen ad v e sıfatlar için (yanlış, eksik ya da
çelişkili o larak sap ta d ık la rım ız d ışın d a) bu y a y ın la rd a k i
u y g u lam alar gözetilm iştir.
Shakespeare Sözlüğü 'n ü n tü m tiy atro sev e rle rin kitaplığını
b ü tü n leyecek ö nem li bir b aşv u ru kitabı o ld u ğ u n a in an ıyo ­
ruz.
A z iz Ç A L IŞ L A R
A
AARON
Titus Andronicus'ta, Got Kraliçesi T am ora’nm zenci sevgilisi.
Bassinius, Quintus ve M artius'un öldürülm elerine, Titus iie
Lavinia'nin aralarm m açılm asına neden olur. Hainliği ve acı­
m asızlığı yüzünden yeni İm p arator Lucius tarafından cezalan­
dırılır.
A B ER G A V E N N Y , Lord
VIII. Henry'd e, W olsey'e karşı Buckingham'ın yanında yer
alan ve Buckingham ia birlikte, Londra Kulesi'ne gönderilen bir
kont.
A B H O R SO N ("K orkunç")
Kısasa Kısas'ta, işini bir "g izem " (beceri) gibi gören bir cellât.
A BR A M
Romeo ve Jııliet'te, M ontague'nün bir hizm etkârı.
ADAM
Beğendiğiniz Gibi'de, O rlando'nun ağabeyi Oliver'in hizm e­
tinden ayrılarak, sürgüne giden O rlando'yu izleyen yaşlı bir
hizm etkâr.
A D A M C U PİD O
Romeo ve Jııliet'te, C upido'nun takm a adı.
A D M IR A L'S M EN , bak. L O R D A D M IR A L 'S M EN
A D R IA N
Coriolanus'ta, bir Volsiyalı.
AD R IA N
Firtma'da, Alonso’yu izleyen ve onunla birlikte gemi kazası­
na u ğrayan bir lord.
A D RIA N
Yanlışlıklar Komedyası'nda, Efesli Antipholus'un karısı.
7
Kocasını, ikizi Siraküzalı Antipholus'la karıştırır.
A EM ILIU S
Titus Andronicus'ta, Titus'un kardeşi M arcus'a Lucius'u İm­
p arator yapm ayı öneren bir Romalı soylu.
A EN EAS
Troilos ve Kressida'da, Kressida'run Yunanların tutsağı Troyalı savaşçı A ntenor'la değiş tokuş edileceğini bildiren b ir Tröyalı kom utan.
A G A M EM N O N
A treus’un oğlu, M enelaos'un erkek kardeşi, Yunanların
Troya'ya karşı askeri seferinin başkom utanı. Troiles ve Cressida'da, Yunankom utan. Yunanların Troya Savaşı'ndaki kötü ta­
lihlerini N estor, O dysseus ve M enelaos'la tartışır.
A G R IPPA
Antonins ve Kleopatra'd a, O ctavius'un bir dostu. Antonius'un
O ctavius'un kızkardeşi O ctavia'yla evlenm esini önerir.
A G U EC H EEK , S ir A N D R EW ("Sıtm ayanak")
Onikinci Gece'de, pısırık, am a eğlendirici bir taşra efendisi.
Sir Toby Belch'in dostu.
AİA S
Troilos ve Kressida'd a, bir Yunan kom utan. Savaşm ak istem e­
yen Akhilleus'u savaşa sokm ak için öbür kom utanlarca Akhilleus'a nispet yapılır.
A K H İLLEU S
Yunanların T roya Savaşı'ndaki başkahram anları.
Troilos ve Kressida'da, dostu Patroklos’un savaşta ölm esi iirezine savaşa katılan bir Yunan kom utan. D ostunun öcünü
alm ak için zırhsız H ektor'a saldırır ve M yrm idonlar’a H ektor'u
öldürm elerini buyurur.
AKTARM A
Bir o yu n u n m etn in e y azarın kendi dışındaki k ayn ak lar­
d an yapılan eklem eler. S h ak esp eare'de A k tarm a'y a, örneğin
M acbeth’te rastlan ır; b u rad a, H ekates'nin k on u şm aları,
h em en hem en kesinlikle M idd leton 'u n d u r (The Witch, 161016, C adı).
8
A LA R BU S
Titus Andronicus'ta, Tamora'nırı büyük oğlu.
Titus’un oğulları tarafından kurban edilişi, T am ora'da kanlı
ve acım asız öc alm a duygularını kam çılar.
ALBA N Y D ÜKÜ
Kral Lear'da, Lear'ın en büyük kızı Goneril'in kocası.
O yunun başında, kişiliksiz biriym iş gibi görünür; ancak,
daha son ra, G oneril ve Regan'ı L ear'a yakışıksız davranışların­
dan dolayı suçlayan, onurlu bir kişi olduğu ortaya çıkar.
A LC İBİA D ES
Atinalı Timon'du, Senato'nun, dostlarından birini bağışlam a­
yı geri çevirm esi üzerine yaptığı konuşm a yüzünden sürgüne
gönderilen Atinalı bir komutan.
Tim on A tina'yı alışında kendisine y ard ım eder, böylece
ortak düşm anlarından öçlerini alırlar.
A LEN Ç O N D ÜKÜ
V l.H en n /d e, İngilizlerden küçümseyerek söz eden, ancak sa­
vaştaki yiğitliliklerini öven bir Fransız soylusu. Jan Dark'ı över.
A LEK SA S
Antonuis ve Kleopatra'da, K leopatra'nm bir adam ı.
Enobarbus'un anlattığına göre, A ntonius’u terk ederse de,
O ctav'us tarafından asılmaktan kurtulam az.
A LİC E
V.
H e n n jde, Prenses K atherine’nin yardım cısı bir lady. Prenses'e İngilizce dersleri verir.
A LIEN A
Beğendiğiniz Gibi'de, çobankızı kılığında Rosalind’in peşin­
d en giden Celia'nın takındığı ad.
ALIK
YJindsor'ıtn Şen Kadınları ile IV. H en n j'd e (2.Bölüm) önem ­
siz, kendi halinde bir köy yargıcı.
G ençliğinde biçkin bir kişi olduğunu öne sürer. IV.
Henry'de (2.Bölüm), Hal, Falstaffı yüzüstü bırakınca, yeni
Kral’dan iyilik görecek vaadiyle FaLstaffın kendisinden kopardığı
1.000 pound’u geri alma umudu d a suya düşer. Windsor'un Şen
Kadmlan'nda, Falstaff a karşı dava açmakla gözdağı verir.
9
A LO N SO
Fırtına'da, Prospero'nun Dukalığının elinden alınm asında
A ntonio'ya yard ım etm iş olan N apoli Kralı.
Tunus'tan geriye dönerken uğradığı gem i kazası sonunda
Prospero'nun adasına d üşer; yaptıklarına pişm an olur. Oğlu
Ferdinand, M iranda'yla evlenir.
A M A Z O N LA R K R A LİÇ E S İ, bak. H IPPO LYA
A M IEN S
Beğendiğiniz Gibi‘d e , Rosalind'in sürülen babasına eşlik
eden lordlardan biri.
N eşeli hali, L ord Jaques'm kara düşünceli haliyle karşıtlık
oluşturur. "Y eşil o rm an d a ağacın altın d a" ve "E s , es kış
rü zg ârı' şarkılarını söyler.
ANDROM AKHE
Troilos ve Kressidn 'da, Hektor'un karısı.
Hem kendisi, hem de Kassandra ile babası, Troya Kralı Primaos, öldürüleceğini önceden sezdikleri için, H ektor'a sav aşa git­
m em esi için y alvarırlar.
A N G ELO
Yanlışlıklar Komedyası’n da, bir kuyum cu.
A N G ELO
Kısasa Kısas' ta, Dükün Vekili.
Dük Viyana’yı terk edeceği zam an bütün yönetsel yetkiyi
kendisine bırakır. A ngelo, kadın avcılığı yüzünden C laudio'yu
ölüm em ahkum eder; ancak daha sonra, Claudio'nun kız karde­
şi Isabella'nın kendisinin olm ası karşılığında C lau d io'yu ba­
ğışlam ayı kabul eder. Dük yeniden yerine geçtiği zam an , A n gelo'yu cezalandırarak, nişanlısı M ariana'yla evlenm ek
zorund a bırakır.
ANGUS
Macbeth'te, M alcolm 'u M acbeth'e karşı destekleyen bir İskoç
soylusu.
A N N E, Lady
III.
Richard'ta, tarihsel kişi olarak Anne N eville, W arw ick'in
kızı, Galler Prensi E d w ard 'in dul eşi.
Kocasını ö ld ü rd üğü için R ichard'ı lânetlem esine karşın, ko­
10
nuşm asına ve büyüleyiciliğine kapılarak, kendisiyle evlenir.
Richard, Elisabeth'le evlenmeyi kafasm a koyduğunda, kendisi­
ni bir yan a bırakır. Daha sonra, anlaşılm adık nedenlerle ölür.
H ayaleti, Bosw orth Savaşı’ndan önce R ichard'a görünür.
A N T A K Y A K R A LI, bak. A N T IO C H U S
A N TIG O N U S
Kış M asalında, Yunanlar tarafından tutsak alman, daha
sonra da K ressida'yla değiş tokuş edilen birTroyalı kom utan.
A N TIG O N U S
Kış Masalı'nda, SicilyalI bir lord ve Paulina'nun kocası.
Leontes tarafından Perdita'yı kim sesiz bir yere bırakm ası
için görevlendirilir; am a, Antigonus Perdita'yı "Bohem ya deniz
kıyısı"na bırakır, orada da bir ayı tarafm dan öldürülür.
A N TIO C H U S
Perikles'te, A ntakya Kralı.
Kendi kızıyla olan ilişkisini öğrendiği için Perikles’i öldür­
m eye kalkar. Gökyüzünden inen ateşle yıkım a uğrar.
A N T İP H O L U S, Efesli ve A N T İP H O L U S , Sirakuzalı
Yanlışlıklar Komedyası’n d a , birincisi sert, İkincisi yum uşak
huylu, ikiz kardeşler. Siraküzalı tü ccar E geon ile karısı Emilia'nm oğulları. Birbirleriyle karıştırıldıklarından, tıpatıp görü ­
n üşleri ve karşıt huylarıyla olay larm karm aşıklaşm asına
neden olurlar.
A N TO N IO
Venedik Taciri'nde, oyuna adını veren tüccar.
Bassanio'nun
gereksinimini
karşılayabilmek
için
Shylock'tan borç para almak zoru nd a kalır, parayı belli bir
zam an içinde ödeyem ezse karşılığında kendi gövdesinden bir
p arça et verm eyi kabul eden bir anlaşm a im zalar. Parayı ödeye­
m eyince, yaşam ını yitirm ek gibi b ir du ru m la karşı karşıya
kalır; ancak, hukukçu kılığına girm iş olan Portia tarafm dan
kurtarılır: Portia, Shylock'a A ntonio'dan hukuki hakkı olan bir
parça eti bir suç edimi olan kan dökmeksizin alam ayacağm ı
söyler. Böylelikle de Shylock'un Venedikli bir yurttaşm yaşa­
m ına kastettiğini kanıtlar.
II
AN TO N IO
Kuru Gürültü'de, M essina Valisi Leonato'nu ağabeyi.
Leonato’nu kızı H ero'nun adı Cladio tarafından lekelenince,
Leonato'yu avutm aya çalışır ve C laudio'ya m eydan okur.
A N TO N IO
Fırtına'da, zorba M ilano Dükü, Prospero'nun kardeşi.
Prospero'nun oniki yıl önce çıktığı adaya gem i kazası so­
nunda çıkar. Prosp ero'n u n yaptığı büyüyle pişm anlık getire­
rek, Dukalığı hakkı olan yöneticisine, Prospero'ya verir.
A N TO N IO
Onikinci Gece'de, Sebastian'a bağlı bir kaptan.
Para kesesini Sebastian’a bırakır; ancak daha sonra, İllyria'ya
çıktığı zam an, V iola'yı ikiz kardeşi Sebastian'la karıştırır;
döğüş çıkartınca, Dük O rsino’nun görevlilerince tutuklanır;
para kesesini Viola’dan geri alm ayla k alk ar.
A N TO N IO
Veronalı iki Centilmen’d e , Proteus'un babası.
A N TO N IU S
Antonius ve Kleopatra'nm kahram anı, bak. M A R C Ü S A N TO N IUS.
A N TO N IU S VE K L E O PA T R A (A N T O N IU S V E K LEO P A TR A T R A G EY D A SI)
Shakespeare'nin bir tragedyası. Yazılışı ve sahneye konuşu,
1607'ler; basılışı, 1623.
O yunun anakaynağı, N orth'un Plutarkhos'un "Suylu
Yunan ve Rom alıların Y aşam ları" yapıtından Antonius'un ya­
şam ının çevirisine dayanır. Shakespeare, çeviriyi yakından iz­
lemiş, Plutarkhos'un A ntonius'un son yıllarıyla ilgili kaydettiği
hemen hem en tüm olayları kullanmıştır. Plutarkhos'us Antonius'u Shakespeare'inkinden daha acım asız ve sert olm akla birlik­
te, her ikisinde de benzer yanlar yer alır. Ancak, Shakespeare,
kimi eklem eler ve değişiklik de yapm ış; örneğin, Enobarbus'u
oyun kişisi olarak eklem iş, oyunun son sahnelerinde zam an
aralığını kısaltm ıştır. Sezar'ın kişiliğine ilişkin ipuçları, Simon
G oulart'in "S ezar O ctavius A ugustus'un Y aşam ı" (1603) yapıtı­
nın N orth tarafından çevirisine dayanabilir. Shakespeare, Plu12
tarkhos'un askeri arkaplanla ilgili bilgilerim İskenderiyeli Appian'ın "R om a İç Savaşları" (1578, 5 .Kitap) yapıtıyla bütünleştir­
in iştir, bu yapıt, Fulvia, Lucius A ntonius (Antonius'un karde­
şi), ve P om p ey ’in savaşlarını ayrıntılarıyla verm ektedir.
A ntonius ve K leopatra öyküsü, R önesans'ta ilgiyle karşılanmış,
öyküyle ilgili birkaç oyun kalem e alınmıştır. Kimi yönlerden,
Shakespeare’in G arnier’in Marc Antoine (1592) adlı oyununa
b aşvurm uş olabileceği söyleniyorsa da, Shakespeare'in daha
çok Samuel Daniel'in Cleopatra adlı oyunundan yararlandığı be­
lirtilmektedir. Shakespeare'in Daniel’in "A Letter from O ctavia
to M arcus A ntonius" (O ctavia’dan M arcus Antonius'a Bir Mek­
tup, 1599, Poeticall Essayes) adlı şiirinden de yararlan m ış olm ası
olasıdır.
Öykü. İskenderiye'de, Kleopatra'yla gönül eğlendirerek,
Mısır sarayında zevk içinde yaşayan Antonius, karısı Fulvia’m n
ölümü ve Pom pey’in ayaklanması haberi üzerine Roma'ya yola
çıkar. Rom a'da Octavus'la tartışan Antonius, Octavius'la arasını
düzeltmek için O ctavius'un kızkardeşi O ctavia'yla evlenmeyi
kabul eder. Bu arada, Antonius'un özlemini çeken Kleopatra, A n­
tonius'un evlilik haberi ulaştığm da, kıskançlığından haberciyi
öldürecek olur. Rom a'da iki Trium vir arasındaki karşıtlık sürer
ve Keopatra'dan uzakta yaşam aya dayanam ayan Antonius,
Mısır'a döner. Octavius ise, Lepidus'u hapse atar, Pom pey'e
karış yeniden savaş açar ve A ntonius'a karşı sefere çıkar.
M ısır'da, O ctavius, Antonius'u deniz savaşm a çağırır; ordusu
karada daha güçlü olmasına karşm, Antonius, bu çağrıyı kabul
eder. A ctium Savaşı sırasında, Kleopatra donanm asına geriye
çekilme emri verince Antonius da peşinden gider; böylece sava­
şı kaybettiği gibi, onurunu da kaybeder. O ctavius'la barış yap ­
m aya çalışan Antonius, Rom a'ya dönm ek için izin ister; ancak,
Octavius, Antonius'un bu isteğini geri çevirdiği gibi, Kleopatra'ya da bir haberci göndererek, Antonius’u terk etmesini söyler.
Böylece, iki sevgilinin arasındaki ilişkiler de gerginleşir; bu
arada, A ntonius'un izdaşları Ue dostu Enobarbus da kendisini
terk ederler, yıkım A ntonius için kaçım lm az görünür. Kara sa­
vaşı başlar, ancak K leopatra yeniden geriye çekilince zaferi O ctavius'a kazandırır. Antonius, bu ihaneti yüzünden Kleopat13
ra'yı öldürm eye karar verir; K leopatra, korku içinde m ezarlığa
kaçar ve Antonius kendini öldürdüğü haberini yollar. H abere
inanan Antonius'a kendini kılıcmın üzerine atar, ancak hem en
ölm ez, Kleopatra’nın yanm a götürülür; iki sevgili birbirlerine
olan sonsuz sevgilerini yinelerler. Kleopatra, kendisini bir enge­
rek yılanına sokturarak, ölüm ü seçer.
A PEM A N TO S
Atinalı Timorid a, Tim on’u sahte dostlarına karşı u yaran
kuşkucu bir filozof.
İnsanlardan kaçan ve insan sevm eyen Timon ise, A pam entos'u m ağarasından kovar.
A R C A D IA
Sir Philip Sidney'in bir pastoral romansı.
Shakespeare, Veronalı iki Centilmen'den Bir Kış M asalına
kadar, bu rom anslara büyük ilgi göstermiştir; Kör Paphlagonia
Kralı'nın öyküsü, Kral Lear'daki Gloucester yan eylemine kay­
naklık eder.
A R C H ID A M U S
Kış Masalı'nda, Bohem yalı bir lord.
A R D EN O RM A N I
W arw ickhire ile O rta İngiltere'nin içlerine uzanan bir İngiliz
orm anı. Birçok yazara göre, Beğendiğiniz Gibi'nin A rden O rm a­
nı, Fransız Felem enk'indeki A rdennes O rm anı'dır.
A R IEL
Fırtına’da, Prospero'nun buyruğunda bir "h a v a cini".
P rospero, kendisine yardım cı olacağına söz verm esi üzeri­
ne, (Caliban'm annesi) cadı Sycorax'ın bir çam yarığının içinde
yaşam aya m ahkum ettiği Ariel'i kurtarır, Ariel de kendisine
büyük bir iyi niyet ve beceriyle yardım eder. O yunun sonunda,
A riel iki aşığm , Ferdinand ile M iran da’nın önünde çok hoş bir
oyun sunduktan sonra, Prospero kendisini azat eder. O yunda
"G elin sarı kum lara h ele", "T am beş kulaç d ip te" ve "A rının
konduğu y ere" gibi şarkılar Ariel tarafından söylenir.
A R M A D O , D on A driano de
Aşkın Gayreti Güme G itti'de, incelikli bir dille konuşan ve Jaquenetta için C ostard ’la yarışa girişen,serüvenci b ir İspanyol.
14
A R N E, T h om as A u gustin e (1710-1778)
Özellikle Shakespeare oyunları şarkı bestecisi.
Beğendiğiniz Gibi ("U n d er the G reenw ood T ree") ve Fntına
("W h ere the Bee Sucks") için m üzik yazm ıştır.
A R R A G O N PR EN Sİ
Venedik Taciri'nde, Portia'nm ikinci evlilik adayı.
P ortia'n m resm inin içinde olduğu düşüncesiyle, güm üş
sandığı seçer, ancak yanılır ve Portia'yı kaybeder.
A R T EM ID O R U S
Julius Caesar'da, Sezar'ı gönderdiği bir uyarıyla ölüm den
k u rtarm aya çalışan bir retorik öğretm eni.
A R TH U R
Kral Jo hn ’d a, tarihsel kişi olarak B ritan ya Dükü A rth u r;
C on stan ce ile (ölüm den sonra) G eoffrey Plantagenet'in oğulla­
rı, John'un ağabeyi.
A rth u r Kral seçilecekken, Büyük Kurul John'u Kral seçer.
A rth u r, kararı beğenm eyen İngiliz soylularm ı çevresine top la­
yın ca, John öldürülm esi için b u yruk çıkarır. H ubert de Brugh
tarafından kurtarılan A rth u r k açar, ancak böyle yapm akla
kendi ölü m ü n ü de hazırlam ış olur.
A R V IR A G U S
Cymbeline'de, Cymbeline'in oğlu.
M organ adıyla gizlenen sürgün Lord Belarius'un oğlu C advval adıyla yetiştirilir.
ASLA N
Bir Yaz Gecesi Rüyası'nda, d oğram acı Snug'ın ara oyunda oy­
n adığı rol.
A ŞK IN G A YR ETİ G Ü M E G İTTİ
Shakespeare'in bir komedyası. Oynanışı, 1595'ler; basılışı, 1598.
O yunun özgün başlığı Shakespeare ad m m ilk kez bir oyu­
n u n önk apağm da yer aldığını gösterir (A Pleasant Conceited Conıedie called Love's Labour's Lost as it was presented before her Highness this last Christmas, Newly corrected and augemmted by
W.Shakespeare. Imprinted 1598) W . Shakespeare tarafından düzel­
tilmiş v e geliştirilmiş olarak son N oel'de Ekselansları önünde
sunulan Aşkın Gayreti Güme Gitti adlı haysiyetli, lâtif bir kom ed­
15
ya. Basılışı 1598). Oyunla ilgili herhangi bir kaynağa rastlanm a­
dığı için, olaylarm Shakespeare'in buluşu olduğu olasıdır, nite­
kim oyun kişileri ile oyunun temasının da izlerine rastlanam amıştır. Ancak, oyunun biçiminde, özellikle de mantık ve retorik
konusunda bilgiçlik taslamayla dalga geçerek dilin komik kulla­
nılışında, John Lyly'nin etkisi (Endimion) açıkça görülmektedir.
Palavracı A rm ado ile bilgiç Holofernes gibi oyun kişileriyse, İtal­
yan conımedia deli'arte'sini çağrıştırm aktadır. Bir grup genç ada­
mın okumak adına kadınlardan ve dünya işlerinden el etek çek­
meleri temasım ise, Shakespeare, Pierre de la Primaudaye'nin
böyle bir temayı savunan Academie Française (1577) adlı yapıtın­
dan almış olabilir. Oyundaki (Berovvne, Longaville, Dumain,
Boyet, M ercade, vb. gibi) adlar, bu dönemde Kraliçe Elizabeth'in
desteklediği N avarre Kralı'nın yandaşı Fransız soylularının ad­
larından gelmektedir. Maskeli Moskova oyunu(5. 2), Rus elçisi­
nin Elizabeth'i 1584'teki ziyaretine, ya da 1594-95'te Gray's
Inn'deki N oel (Onikinci Gece) eğlencesinde Rus elçisi kılığına gir­
miş kişilere bir anıştırm a olabilir.
Öykü. Genç N avarre Kralı ile üç arkadaşı (Berow ne, L onga­
ville, Dumain), kendilerini bütün bütüne okum aya ve bilgi
edinm eye verebilm ek için, üç yıl boyunca aşka sırt çevirm eye
ve kadınlardan uzak d urm aya karar verirler. A ncak, Fransa
Prensesi, üç nedim esi (Rosaline, Maria ve Katherine) ile birlikte,
babasının Kral Ferdinand'a borcunu görüşm ek üzere N avarre'a
gelince, Ferdinand Prenses'e, üç delikanlıdan herbiri de kızlar­
dan birine tutulur. A m a, verdikleri sözü tutm adıkları ortaya çı­
kacak diye, üç genç, aşık olduklarını birbirlerinden saklarlar.
Bu arada, soytarı C ostard, Berovvne'nin Rosaline'e, A rm ado'nunsa köylü kızı Jacqu en etta’ya m ektuplarım birbirine ka­
rıştırır. Ö te yandan, gençler, sevdikleri kızlara yazdıkları m ek­
tupları yüksek sesle okurlarken yakayı ele verirler ve
birbirlerine gerçeği açık ederek aşkı kabul ederler. Genç h a­
nım ların yanm a Rus giysileriyle yaklaşm aya çak şırlar; ancak,
genç hanım lar m aske takm ca, sevgililerini karıştırırlar. D aha
sonra, C ostard, A m ad o ve okul m üdürü Holofernes ile öbürleri
tarafından "Dokuz Değerliler " adlı maskeli oyun sunulur. Bu
arada, Prenses’in babasının ölüm haberi gelir ve Prenses ile
kendisine eşlik eden genç hanım lar dönm ek zorunda kalırlar.
Kral ile arkadaşları, genç kızlara hiç olm azsa söz kesmeleri için
yakarırlarsa da, kızlar önem sem ezler. Bunun üzerine, gençler
bir yıl boyunca birbirlerini görm em eye karar verirler; eğer bu
süre sonunda yine birbirlerini sevdiklerini anlayacak olurlarsa
evleneceklerdir.
A T İN A LI TİM O N (A TİN A LI T İM O N 'U N YA ŞA M I)
Yazılışı, 1605-08; basılışı, 1623; oynanışı, 1678 sonrası.
Shakespeare'in bir tragedyası.
Shakespeare, oyunu tüm olarak bitirm em iştir. Anakaynak,
N orth'un Plutarkhos’un "Soylu Yunan ve Romalıların Yaşamı"
adlı yapıtın çevirisi olup, Shakespeare, "Marcus Antonius'un Ya­
şamı" Ûe "Alcibiades'in Yaşamı"ndan yararlanm ıştır. Bu birinci­
sinden Shakespeare, başlıcalıkla, Tim on'un insansevm ezliğini,
dostlarınca terk edilmesini ve Alcibiades'le olan ilişkisini; İkin­
cisinden de, Alcibiades'in A tina'yı yıkm aya kalkmasını alm ış­
tır. İkinci önemli bir kaynak da, Sam osatalı Lucian'ın Timon adlı
diyalogodur. Bu diyalog, Shakespeare dönem inde İngilizceye
çevrilm em iş olmakla birlikte, Shakespeare'in onu E rasm us’un
Latince çevirisinden, ya da İtalyanca, ya da Fransızca çevirisin­
den okum uş olm ası olasıdir. Shakespeare, bu kaynaktan Plutakhos'ta olm ayan şeyleri, örneğin Tim on'un dostlarına olan se­
vecen tavrını, kendisine ikiyüzlüce para önerilerini, ve altın
bulduktan sonra kendisine y anaşan asalak lan kovalayışını
alm ış olabilir. Shakespeare, en çok benim sediği kaynak kitap­
lardan biri olarak William Painter'in The Palace of Pleasure'ndaki
(1560, Zevk Sarayı) Timon öyküsünü kuşkusuz biliyorduysa
da, bundan yararlanm adığı görülm ektedir.
Ö ykü. Tim on, sevecen ve iyiyürekli bir Atinalı olmakla bir­
likte, evsahibi olarak savurgan biridir. O ldukça borca girdiğini
fark edince, sürekli eğlence düzenlediği dostlarından yardım
ister. Ancak, dostları sadece "iyi gün dostu"durlar ve yardım ı
geri çevirirler. Bunun üzerine, Tim on, hepsini son bir şölene ça ­
ğırır ve önlerine yalnızca sıcak su koyduğu gibi, bu suyu da
yüzlerine çarpar. Bütün insanlara sırtım çeviren Timon bir m a­
ğ araya çekilerek, topladığı otları yiyerek yaşam aya başlar.
Günün birinde yerde gönülm üş bir hazine bulur; Alcibiades'in
17
Atina'ya saldırm aya hazırlandığını öğrenince de, kendisine
altın yardım ında bulunm aya karar verir. Bu arad a, bir takım ki­
şiler kendisini görm eye gelirler, hepsinin derdi yaltaklanıp
kendisinden altın kopartabilm ektir. Tim on'un tatlılıkla konuş­
tuğu tek kişi yardım cısı Flavius'tur, ancak, ona da yol verir. Alcibiades A tina'ya geldiğinde, Tim on’un denizde öldüğü haberi
u laşır.
A U D R EY
Beğendiğiniz Gibi'de, beceriksiz bir taşralı kız.
Touchstone kendisine A rden O rm anı'nda rastlar ve evlenir.
A U FID IU S, T ulliu s
Coriolanus'ta, Volsiyalıların kom utam.
Rom a'dan sürgün edilen eski düşm anı C oriolanus'un
R om a’ya karşı Volsiya ordusunun başına geçm esi önerisini
kabul eder. Ancak, C oriolanus, Rom a'yı kurtardığında, Volsiyahlar kendisini, öldürürler.
A U T O LY C U S
Kış Masalı'nda, kurnaz bir gezgin satıcı. "Z eren ler fışkırma­
ya b aşlayın ca" şarkısını söyler.
A U V ER G N E K O N TESİ
VI. Henry'de (1.Bölüm ), Fransız bir soylu kadın.
D enerse de, Talbot'u tuzağa dü şürm eyi başaram az. Talbot
ona gücünün kendisinden değil, ordusundan geldiğini kanıtlar.
A V U S T U R Y A D ÜKÜ (LYM O G ES)
Kral John'da, Philip ile Dauphin'in bir m üttefiği; (Arslanyürekli) I.Richard'ı onun öldürdüğü sanılır. Philip Fauicanbridge
tarafından savaşta öldürülür.
AY IŞIĞI
Bir Yaz Gecesi Rüyası 'ndaki araoyunda, terzi Starveling'in oy­
nadığı rol.
18
B
BAGO T
II. Richard'da, Kral Richard'ırı asalak bir yandaşı.
Richard'ın yerinden edilm esinden sonra hapse atılır, A um erle'ye karşı bilgi verir.
B A LT H A Z A R
Vmedik Taciri'nde, Portia’nın bir hizm etkârı.
P ortia, avuk at kılığına girdiğinde bu adı alır.
B A LT H A Z A R
Kuru Gürültü'd e. Don Pedra'nun bir hizm etkârı.
"H an ım lar, hayıflanm ayın " şarkısını söyler.
BA LT H A ZA R
Romeo ve Juliet'te, Rom eo'nun hizm etkârı.
M ontova'da Rom eo'ya Juliet'in öldüğü haberini verir ve ken­
disiyle birlikte Verona'ya döner.
BA LT H A ZA R
Yanlışlıklar Komedyasında, Efesli Antipholus'u karısı kapı
dışarı ettiğinde, kendisine eşlik eden bir tüccar.
B A N D ELLO , M atteo (1480-1562)
İtalyan yazar.
Novella'lan ya da Boccaccio'nun D ecam eron'una benzer düz­
yazı rom an slan , Belleforest tarafm dan Fransızcaya, Sir Geoff­
rey Fenton tarafm dan da İngilizceye çevrildi (Certain Tragicall
Discourses, 1567,Bir Takım Trajik Söylem ler). 214 özgün öykü­
sünden kimilerine William Painter'in The Palace of Pleasure
(1565-67, Zevk S a ra y ı) adlı yapıtında yer verildi. A. Brooke’un
çevirisi yoluyla, Shakespeare, Bandello’dan "Romeo ve Juliet"
öyküsünü, Onikinci Gece için Orsino-Viola öyküsü ile Kuru Gü­
rültü için H ero öyküsünü almıştır.
BA N Q U O
Macbeth'te, Lochaber Beyi.
19
Kral'ın ordusunda M acbeth'le aynı rütbede bir kom utandır;
ancak, M acbeth gibi, ne kör tutkuları, ne de ahlâkça güçsüz
yanları vardır. M acbeth, kendisinin soyundan gelenin Kral ola­
cağına ilişkin cadıların kehaneti üzerine kendisini öldürür; ha­
yaleti, M acbeth'in verdiği şölende kendisine görünerek onu
dehşete ve korkuya boğar. (Holinshed, adından söz etmekle
birlikte, Banquo, tarihsel bir kişilik değildir; Kral I.Jam es’i hoş­
nut kılmak için oyuna konm uş bir kişidir).
B A PT ISTA M IN O LA
Hırçın Kız'da, Padualı zengin bir bey.
"H ırçın kız" Katherina ile uysal Bianca'run babaları. Katherina koca buluncaya kadar Bianca'run evlenmesine izin verm ez.
B A R D O LP H
N . H enry'de (1. ve 2. Bölüm ), Falstaffm avanesinden bir ot­
lakçı.
Y üzünün kırmızılığı yüzünden Falstaff, kendisini "K ırm ızı
Fener Şövalyesi" diye çağırır. V .H m ry 'de d e "ciğ e r su ratlı" ola­
rak geçer. A sker olarak yaptığı işlerden biri, V. H enry'de, kilise­
yi soym ak olur; bu y üzd en de (Piştov'un gözünde haksız yere)
asılır. Windsor'un Şen Kadmlan'nda, Falstaff tarafından koyul­
m uştur, G arter Inn'de garsonluk yapar.
B A R D O L P H , Lord
N . Henry'de (2. Bölüm), Northumberland'ı destekleyenlerden.
Yanlışlıkla, H otsp u r'u n Shrevvbury'de, Prens H al karşısın­
da zafer kazandığı haberini getirir. Başpiskapos Scroop, Lord
H asting ve Lord Movvbray'le ayaklanm a konusunu tartışır;
daha sonra N orthum berland'la birlikte yenilgiye uğradığı ha­
beri Kral'a gelir.
B A R N A R D IN E
Kısasa Kısas'ta, yabani ve asık yüzlü bir idam m ahkum u.
Dük un vekili Angelo tarafından ölüm e m ahkum edilen Claudio'nun yerine ölüm e m ahkum edilir. (Ancak Bem ardine o
gün ölm eyi red d ed er, sonunda da bağışlanır)
BA SSA N IO
Venedik Taciri'nde, Venedikli bir soylu.
A ntonio'nun dostu; P ortia’nın sonunda başarılı çıkan evlilik
20
adayı. A ntonio, Portia'yı elde edebilmek için paraya gereksini­
m i olan Bassanio için kendini tehlikeye atarak Shylock’la borç
an laşm ası yap ar.
B A SSET
VI. Hetıry'de (1. Bölüm ), Lancaster ("Kırm ızı Gül") saflarm m
bir destekleyicisi.
York ("Beyaz Gül") saflarını tutan V ernon’la kavga eder.
BA SSIA N U S
Titus Andronicus'ta, Satum inus’un kardeşlerinden biri, son
Rom a îm p arato ru ’nun oğlu.
Lavinia'ya evlenir, ancak Tam ora'run oğulları tarafından öl­
dürülür.
BA TES, Jo h n
V.Henry'd e, A gin cou rt Savaşı'ndan önce, kılık değiştirm iş
Kral'la karşılıklı konuşan bir İngiliz askeri.
Kral için bütü n yüreğiyle sav aşm aya kararlıdır; arkadaşı
VVilliams'a (kılık değiştirm iş K ral'la) giriştiği tartışm ayı kesip,
Fransızlarla savaşm aya hazır olm asını söyler.
B E A T R IC E
Kuru Gürültü'te, Leonato'nun neşeli ve dikbaşh yeğeni, Benedick'in asi sevgilisi.
Şen, zeki ve düzencidir. Benedick'le olan aşkı oyunda bir
yan eylem olarak yer almakla birlikte, kişiliğiyle öbür ana oyun
kişilerini bastırır; özellikle, daha önce izleyiciye Benedick'e olan
aşkını açık etm iş olmakla birlikte, Benedick'e kafa tutm ası ve
sonunda birbirlerine olan karşılıklı aşklarını kabul etm eleri,
oyunun en güzel yerlerini oluşturur. C laudio'nun H ero'yu
yalan yere suçlam asını ilk fark eden od u r; Benedick'ten Claudio'yu düelloya çağırm asını ister, böylelikle kendisine olan aş­
kını da sm am ış olur.
B E A U FO R T
Shakespeare'in oyunlarında yer alan kimi kişilerin geldikleri
ailenin adı; "B eaufort H anedanı".
BEA U FO R T , John, bak. Som erset Baronu.
B EA U FO R T , H enry, bak. YVinchester Piskaposu.
2!
BEA U FO R T, T h om as, b ak , Exeter D ükü.
B EA U M O N T
V.H enry'de, bir Fransız lordu.
BEĞENDİĞİNİZ GİBİ
Shakespeare’in b ir kom edyası.O ynanışı, 1599; basılışı,1623.
Oyun, Thomas Lodge'un Rosalynde (1590) adlı düzyazı rom an­
sına dayanır. Lodge'un öyküsü ise, Chaucer’a verilen Tale of Gamelyn (Ğamely Masalı) adlı bir ortaçağ şiirinden alınmıştır. Sha­
kespeare, Rosalynde i yakından izlemiş, gerek genel anlayışım,
gerekse ayrıntıları korumakla birlikte, bir takım değişiklikler de
yapm ış; kadın başkahram anın adı dışında, Lodge'un bütün kişi­
lerini adlarım değiştirmiştir. Lodge'un Arden Ormanı, aslında
Fransa'da Ardennes'dedir, ancak Shakespeare'in İngilizleştirilmiş
çevre düzeni gibi, gerçek bir ormanla herhangi bir ilgisi yoktur.
Shakespeare, Le Beau, Touchstone ve melankolik Jaques gibi,
oyuna alaylı bir hava katan kişiler yanısıra, A udrey ve William
gibi, çoban kızı Phebe ile sevgilisi Silvius'un pastoralizmine kar­
şıtlık oluşturacak kişileri de katm ıştır. Shakespeare'in yaptığı
kimi değişiklikler, oyunda sim etri kurmak için yapılm ıştır; ör­
neğin, Celia'nın babası, zorba Dük ile Rosalind'in babası, gerçek
Dük kardeş yapılarak, O liver ile O rlando kardeşler arasında bir
koşutluk kurulm uştur. Shakespeare, Lodge'dan kır ile saray,
doğa ile toplum arasındaki karşıtlık tem asım da almıştır; ancak,
Lodge'un romansı, acımasız bir toplum dan kırsal, çobanıl bir
dünyaya kaçışı işlerken; Shakespeare'in oyunu, çobanıl yaşam a
eleştirel bir gözle bakm akta, çobanıl yaşam ı gerçek ve yanılsatıcı davranışlar açısm dan ele almaktadır.
Ö ykü. Babası Rowland de Boys ölünce, Orlando, kendisine
kötü davranan kardeşi Oliver'in koruyuculuğu altına verilmiştir.
Oliver, ağabeyi Büyük Dük'ün elinden Dukalığı alan Frederick'in düzenlediği bir güreş karşılaşm asında O rlando'nun ca­
nım yakm ayı tasarlam aktadır. Büyük Dük, yanında melankolik
Jaques olduğu halde, A rden Ormanı'na kaçmış, kızı Rosalind ile
Rosalind'in kuzeni ve arkadaşı olan Frederick'in kızı Celia
Saray’da kalm ışlardır. G üreş karşılaşması sırasm da, O rlando
ile Rosalind birbirlerine aşık olurlar; Orlando, rakibim yenince,
yanına em ektar aile hizmetkârı Adam 'ı alarak, A rden Ormanı'na
22
kaçar. O rada sürgün yaşayan Dük'le ve kendisine eşlik edenlerle
karşılaşır. Bu arada, Frederick, Rosalind'i de saraydan sürm üş­
tür. Oğlan kılığına giren ve G anym ede adını alan Rosalind,
(Ganymede'in kızkardeşi kılığına giren ve Aliéna adını alan)
Celia'yla birlikte Arden Ormanı'na sığınır. Soytarıları Touchstone da onlarla birlikte gider. Rosalind, A rden O rm anında, Orlando'yla karşılaşır ve kendisini G anym ede sanan Orlando'nun sev­
gilisi Rosalind'miş gibi yalanlık gösterm esine izin verir. Bu
arada, Orlando'nun peşini izleyen Oliver, bir arslanın pençesine
düşm ekten kurtulm uştur; yaptıklarm a pişm an olm uş bir halde,
Celia'ya aşık olur. Ganymede, O rlando’ya Rosalind'in ertesi gün
düğün için çıka geleceğine söz verir; nitekim, o an geldiğinde,
Rosalind kendini açık eder. Birleşen çiftlere iki çift daha (Audrey
ve Thouchstone, Phebe ve Silvius) katılır; bu arada, Orlando’nun
ikinci kardeşi, Jaques de Boys gelerek, Frederick'in bir manastıra
çekildiğini ve Dukalığı ağabeyine geri verdiğini bildirir.
BELA R IU S
Cymbelinc'de, M organ adlı altında gizlenen, sürgün bir lord.
Öc alm ak için, Cymbeline’in oğullarım , A rviragus ile Guiderius'u kaçırır ve onları kendi oğullarıym ış gibi öne sürer.
Cym beline, Rom alılara tutsak düşünce, kendisini kurtarm aya
gelir; böylece barışırlar ve oğullarını kendisine geri verir.
B ELC H , S ir T ob y ("G eğirti")
Onikinci Gece'de, Olivia'nın am cası.
Yiyip içip, şarkı söylem ekten zevk alan, cüm büşçü bir şö ­
valyedir. M aria’nın M alvolio’ya oynadığı oyundan çok hoşla­
narak, M aria'ya evlenme teklif eder.
B ELLA R IO , D oktor
Venedik Taciri'nde, Padualı saygın bir hukukçu, Portia onun
yerini alarak duru şm aya çıkar.
BEL L E FO R EST , François de (1530-83)
Fransız yazar.
Bandello'dan yaptığı ve 1559-82'de yayınlanan 7 ciltlik
yapıt, Sir Geoffrey Fenton tarafından İngilizce'ye Certain Tragicali Disconrses, (Bir TakımTrajik Söylem ler) adı altında çevril­
m iş ve bu çeviriler Shakespeare'in Romeo ve }uliet, Kuru Gürültü,
23
Onikinci Gece ve Hamlet adlı yapıtlarına kaynak olu ştu rm u ştu r.
B ELM O N T
Venedik T acirinde, Portia'nm malikânesi.
BEN ED IC K
Kuru G ürültü’d e, gülm ece dolu, aşkı alaya alan, şakacı, Padualı bir genç bey.
Uslanm az bekâr pozunu takınarak, Beatrice ile çene yarışm a
girer, ancak Claudio ve Don Pedro'nun çevirdikleri dolap sonun­
da, Beatrice'e aşık olmaktan kurtulamaz. Dostu Claudio'yla döğüşm eyi kabul ederek, Beatrice'e olan aşkım kanıtlar.
BEN V O LIO
Romeo ve Juliet'te, Rom eo'nun bir dostu ve M ontague’nün ye­
ğeni.
D avranışlarıyla oyunun trajik gelişimine yol açar: O yunun
başm da Tybalt'la giriştiği kavga sonunda kentte sokak k avga­
sının yasaklanm asına neden olurken, Rom eo'yu Capulet'lerin
toplantısına gitm eye zorlayarak, Juliet'le karşılaşm asına da
neden olur.
BER K ELEY
III. Richard'da, L ad y A nne'a eşlik eden bir bey.
BER K ELEY, Lord
II.
Richard'da, Bolingbroke'a niye İngiltere'ye silahlı döndü­
ğünü sorm ak için sahnede görünen bir yan oyun kişisi.
BER M O O T H ES
Berm uda'nın eski bir adı; Fırfm a'daki ada.
BER N A R D O
Hamlet'te, DanimarkalI bir subay.
Öldürülen Kral'm H ayalet'ini M arcellus'la birlikte ilk kez o
görür.
BEROVVNE (BIR O N )
Aşkın Gayreti Güme Gitti'de, N avarre Krah'na eşlik eden üç
Lorddan biri. Bilgi kazanm ak için okulda üç yıl boyunca öğre­
nim görm eye, bu süre içinde de kadınlardan uzak kalm aya ant
içerler. Berovvne, istemeye istemeye bu andı verir. Çünkü, böyle
bir andın anlamsızlığının farkındadır. Fransa Prensesi ile nedi­
24
melerinin, bu arada uçan Rosaline'in sahnede görünmesiyle bir­
likte, lordlar da, Kral da, aşık olduklarını ve verdikleri andın da
böylece suya düştüğünü anlarlar. Ö bürleri, gülünç durum a düş­
m ü ş aşıkları oynarlarken, Berown'e, Rosalind'e aşkın acılan ü s­
tüne yaptığı konuşm ayla kendisini yüceltir.
BER T R A M
Yeter ki Sonu İyi Bitsin d e, Helena tarafından sevilen ve evlen­
m eye zorlanan genç Rossillion Kontu.
Olanaksız görünen kimi koşulları yerine getirmedikçe kendi­
sini karısı olarak göremeyeceğini vvHelena'ya bildirir, Helena bu
koşullan Bertram 'a bir oyun oynayarak yerine getirince, Bertram
da onunla birlikte yaşam ayı kabul eder.
B EV IS, G eorge
VI. H enry'de (2. Bölüm), Jack Cade'i destekleyenlerden biri.
BEZELYE ÇİÇEĞİ
Bir Yaz Gecesi Rüyası'nda, bir peri.
BIA N C A
Othello'da, Kıbrıslı bir kadın, C assio'nun kadını.
C assio’nun kendisine bağlılık gösterm em esine karşın, C assio'ya bağlı biri olarak kalır.
BIA N C A
H ırçın Kız'da, Katherina'nın ("H ırçın kız”m) uysal kızkardeşi.
H ortensio ve G rem io kendisine yanaşm aya çalışırlarsa da,
sonunda kazanan Lucentio olur.
B IG O T , Lord
Kral John'da, A rth ur’un ölüm ünden sonra Frânsızlara katı­
lan, ancak daha sonra İngiltere'ye dönen bir İngiliz soylusu.
B IO N D ELLO
H ırçın Kız'da, Lucentio'nun bir uşağı.
B IR N A M O RM A N I
Macbeth'te, İskoç Krallarının kaldığı D unsinane yakınında
bir orm an. Cadüar, Bim am Orm aru D unsinane Tepesi'ne yürü­
m edikçe M acbeth'in yıkıma uğrayacağını söylerler. Bu öngörü,
M acduff'ın ordusunun çalılar altına gizlenerek M acbeth'in üstü­
25
ne yürüm esiyle gerçekliğe kavuşur.
BİR YA Z G EC E Sİ R Ü YA SI
Shakespeare'in bir kom edyası. Yazılışı, 1959 ya da 1596; oy­
nanışı, 1595-99(?); basılışı, 1600.
Tek bir olaylar dizisine dayanmayan oyunda beş eylem örgüsü
içiçedir: 1) Theseus ile Hippolyta'nın evliliği, 2) Titania ile Oberon'un kavgası, 3) aşık dört kişi arasındaki ilişkiler, 4) Bottom'un
serüvenleri, 5) "Pyram us ve Thisbe" oyunu. Hiçbir kaynak bütün
bu öyküleri birarada içermemektedir. Theseus ile Hippolyta,
North'un Plutarkhos’tan yaptığı "Theseus'un Yaşamı" çevirisinden,
ya da Chaucer’ın Knight’s Tak'inden (Şövalye'nin Öyküsü) gelebilir.
Oberon ile Titania yazınsal periler olup, Oberon, Huotı of, Bordeai/.r'dan (1534'ler, Bordeauxlu Huon) gelebileceği gibi, Robert
Greene'in James IV’undan (IV. James) da gelebilir; Titania ise, Ovidius'un Metamorphoses’undan (Değişimler) gelmektedir. Cinler ile
Puck, İngiliz folklorundandır. Bottom'un eşek biçimine girmesi ile
Titania’yla olan aşkı da belli bir kaynaktan gelmemektedir; ancak,
benzerlerine rastlanabilmektedir: Midas ve eşek kulakları, Altın
Eşek’te aşık Apuleius'un değişime uğraması, Reginald Scot'un Discouerie of Witchcraft' ında (1584, Cadılığın Bulgulanışı) yer alan çeşit­
li öyküler. Shakespeare’in Ovidius'uri Metamorphoses'u n u (Değişim­
ler) okumuş ve etkilenmiş olduğu ise kesindir. Shakespeare> A
Handful of Pleasant Delites (1584) adlı antolojide yer alan A New Sonet
of Pi/ramus'and Thisbe (Pyramus ile Thisbe'nin Yeni Sonesi) yamsıra,
A Gorgeous Gallery of Gallant Inventions (1578, Parlak Buluşlar) ile T.
Mouffet'nin The Silhvormes and Their Plies (1599, İpek Böceği ile Si­
nekleri) adlı öğretisel şiirenden de yararlanmış olabilir.
Ö ykü. H erm ia ile babası, Egeus, Atina Dükü Theseus’un sara­
yına gelirler; Egeus, H erm ia'run (daha ö n ce arkadaşı Helena'yı
seven, H elena’nın da hâlâ sevmekte olduğu) Demetrius'la evlen­
mesini ister. Ancak, Lysander de Hermia'yı sevmekte, H erm ia da
Lysander'i istemektedir. Thesus, Atina yasalarına uyarak, dört
gün içinde kendisine yanıtını vereceğini Egeus'a söyler; H erm ia,
Diik'ün bu yargısına karşın, dikbaşlılığmı sü rd ü recek olursa,
rahibeliği ya da ölüm ü seçmiş olacaktır. Ancak, H erm ia ile
Lysander o gece orm anda buluşup, Atina yasalarının ulaşam a­
yacağı bir yere kaçm ak için plan kurm ayı kararlaştırırlar. H er26
m ia, planı H elena'ya anlatır, H elena da bunu aşkını yeniden ka­
zanm ak için Demetrius'a söyler. Demetrius, orm anda Herm ia ile
Lysander'in peşine düşerken, H elena da D em etrius’un peşine
düşer. O rm anda, Theseus ile H ippolyta’nm düğünü için gelmiş
olan periler de vardır. Periler Kraliçesi ile Kralı, Titania ile Oberon, Titania’nın genç ir delikanlıyı beğenmesi yüzünden kavga
etmektedirler. Oberon, Titania’yı cezalandırm ak için, uyurken
gözkapaklarına bir çiçek iksiri damlatır, böylece Titania uykudan
uyandığı zam an karşısına çıkan ilk yaratığa aşık olacaktır. Bu
kişi ise Theseus ile Hippolyta'nın düğünleri onuruna sunacakları
oyunu orm anda prova etm eye gelmiş bir grup Atinalı zanaatkar
arasında yer alan Bottom adlı bir dokum acıdır. Oberan'un hınzır
hizm etkârı Puck, bir oyun oynam ış ve Bottom 'a eşek kulakları
takmıştır. Oberon, D emetrius H elena’ya yeniden aşık olsun diye
Puck'u görevlendirir. A m a, Puck, Lysander ile Demetrius'u ka­
rıştırır ve iksiri yanlış kişinin gözüne sü rer; uykudan uyanan
Lysander, Helena'yı karşısında görür ve aşık olur. Oberon hata­
yı düzeltm eye kalkar ve Demetrius'a yardım cı olm aya çalışır; bukez, uyandığında karşısında H elena'yı gören D em etrius âşık
olur, böylece oyunun başındaki durum un tam tersi ortaya çıkar:
H er iki genç Helena'ya aşıktır. Ancak, ne H elena’nın, ne de Her­
m ia 'nın olanlardan haberi vardır; H erm ia ile Helena, bu nedenle,
atışırlar. Titania ise, Bottom'un eşek kulaklarına aşık olup git­
miştir. Oberon, Titania'run haline acır ve büyüyü çözer; yeniden
barışırlar ve Titania genç delikanlıdan vazgeçer. Puck, da Lysan­
der'in yeniden H erm ia'ya, Demetrius'un da Helena'ya aşık olma­
sını sağlar. Bu arada, Theseus ile H ippolyta, genç çiftlerle orm an­
da karşılaşırlar ve sarayda üçlü düğün yapm aya karar verirler.
D üğün töreninde, zanatkârların hazırlam ış oldukları "Pyram us
ve Thisbe" adlı "çok acıklı kom edya" sunulur. Aşıklar çekildik­
ten sonra, periler sarayda dansa başlarlar, Puck da son sözü söy­
ler.
BLA C K FR IA R K S T H EA T R E
L on dra’da bir özel tiyatro (1576-1584). The Children of the
Chapel ve The Children of Paul gibi çocuk tiyatrolarının göste­
rimler sunduğu ve 1596'da yeniden açılan Blackfriars T heatre’a
1608'de The King's Men tiyatro topluluğu geçm iş; Richard Bur27
bage ve Shakespeare ile daha başka oyuncular tiyatroya ortak
olm uşlardır. Blackfriars, kapalı bir tiyatro olduğu için, b u rad a­
ki oyunculuk da açık tiyatrolardakinden farklı bir biçimi gerek­
tiriyordu. Shakespeare, rom antik kom edyalarının sahne gerek­
lerini bu tiyatronun koşullarına göre kalem e almıştır. 1655'te
yık ılm ıştır.
BL A N C H , İspanya Prensesi
Kral John'da, Kastilya Kralı'nın kızı ve John'un yeğeni, Kastilya Prensesi Blanch. John ile Fransızların arasında barışı p e­
kiştirm ek için Fransız Veliahtı'yla evlenir, ancak Pandulph'un
John'a karşı tavır alm ası ve Fransızların John'a savaş açm ası
sonunda, K raliyet haklarını kaybeder. Fransız Veliahtı'run pe­
şinden gider.
BLU N T
TV. Henry’de (2. Bölüm), John tarafından asi Colevile'e gözcü­
lük etmesi için Lancaster’e atanan bir Krallık Ordusu subayı.
BLU N T, Sir W alter
TV. Henry' de (1. Bölüm ), Kral H enry'yi destekleyenlenden Sir
W alter Blount.
Shrewbury Savaşı'ndan önce, Kral ile isyancıların arasım bul­
m aya çalışır. Daha sonra, Douglas, Kral H enry sanarak kendisini
öldürür.
BO A R S'S H EA D
Londra'da, Eastcheap'teki bir m eyhane; IV. H enry'de (1. ve 2.
Bölüm), Falstaff'm eğlencelerine sahne olan yer.
B O C C A C C IO , G ovanni (1313-75)
İtalyan bilgin, şair ve Decameron'un (On Gün) y azan .
100 novella'dan oluşan D ecam eron, Shakespeare'in kimi
oyunlarına kaynaklık etm iştir (örneğin, Venedik Taczn'ndeki
sandık olayı, Yeter ki Sonu iyi Bitsin'deki olaylar dizisi, Cymbelijıe'deki bahis olayı).
B O H EM Y A D EN İZ K IYISI
Bir Kış Masalında., A ntigonus'un Perdita'yıbırakıp terk etti­
ği yer.
(Bugün için Çek C um huriyeti'nin bir toprağı olan Bohem ­
ya'nın denizkıyısı bulunm adığından, böyle bir şey, Shakespea28
re'in bir yanlışı olarak gösterilm ektedir).
BO H EM Y A K R A L I, Bak, PO LIX EN ES
B O LIN G B R O K E, H enry
II.
Richcırd'da, tahtı ele geçiren kişi; IV. H enry'de (1. ve 2.
Bölüm), İngiltere Kralı (yani, IV. H enry'in kendisi); H ereford
Dükü, John G aunt'un oğlu, onun ölüm üyle de Lancaster Dükü.
II.
Richard'da, pratik ve tiıtkulu bir ad am olarak görünen Bolingibroke güçsü z ve şair ruhlu, am a kendisinden daha çekici
bir kişi olarak görünen R ichard’ı tahta geçirir. IV. H enry'de (1.
Bölüm) ise, daha az hareketli bir kişidir. Krallığın içinde kimi
bölünm eler başgösterdiği bir sırada, oğlu Prens H a lin başıbo­
zuk halinden üzüntü duym akta, kendisinin şövalye ruhlu yiğit
H otspur gibi olmasını istemektedir. İV H enry'de (2. Bölüm),
kendi gücüyle elde ettiği ve koruduğu Krallığın geleceği üstü­
ne daha da kaygılı bir hale d ü şm üştür; d u yd u ğu bu güvensiz­
liği tahtı ele geçirm enin bir bedeli olarak görür.
B O LIN G B R O K E, R oger
VI. H enry'de (2. Bölüm), bir büyücü.
Tacı ele geçirm eyi bekleyen G loucester Düşesi Eleanor için
büyü yapar. York, ikisini de hain olarak tutuklar.
BO N A
VI. H enry'de (3. Bölüm ), W arwick'in önerisini üzerine IV. Edvvard'la evlenm eye razı olan, ancak IV. Edw ard'ın kendisi için
L ad y G rey'i seçtiğini gören Fransa K raliçesinin kızkardeşi.
BO R A C H IO ("K ırb a")
Kuru Giirültü'de, Don John’un bir adam ı.
M argaret’le arasında geçen düzenlenm iş sahne, C laudio'nun
H ero'nun kendisini aldattığı sonucunu çıkarm asına yol açar.
Tutuklanır ve Dogberry'nin sorgulam ası sonunda, kurulan
kum pası açık eder.
BO TT O M , N ick
Bir Yaz Gecesi Riiyası'nda, zanaatkarların oynadıkları oyunda
P yram us'u oynayan Atinalı bir dpkumacı.
Coşkulu ve tutkulu bir kişi olarak, oyundaki bütün rolleri
oynam ak ister. O rm anda oyunu p rova ederlerken, Puck tarafın­
dan eşek kulakları takılır. Bu kılıkla Titania'nın karşısm a çıkar.
29
Titania, O beron'un yaptığı büyü sonunda uykudan uyandığın­
da karşısına çıkan ilk y aratığa aşık olacaktır. K arşısınd a eşek
başıyla Bottom ’u g örün ce, o anda aşık olur; ancak, d ah a sonra
Oberon büyüyü çözer. O yunda perileri görebilen tek kişi ken­
disidir.
B O U LT
Peride s'te, Midilli'de, M uhabbet Tellâlı'nın uşağı.
BO U R BO N D Ü K Ü
V.H enry'de, A gincourt'ta Fransız güçlerini saldırıya geçir­
dikten sonra tutsak düşen bir Fransız O rdusu kom utanı.
BO U R C H IER , K ardinal
111. Ridtard'da, C anterbury Başpiskopusu.
G loucester, Duke of York'u annesi Kraliçe Elizabeth’ten kaparm ası için ikna etm eye çalışır; böylece, tahta çıkm ayı bekli­
yor görüntüsü içinde kendisini hapse atm a olanağı doğacaktır.
BO YET
Aşkın Gayreti Güme Gitti’d e , Fransız Prensesi’n e eşlik eden
alaycı, neşeli bir lord.
BÖ LÜ M LEM E
Bir oyunu sahne ve perdelere ayırma işlemi. Elizabeth dönemi
tiyatrosunda, Senaca’nın oyunlarının izinde uygulanmıştır. Ancak,
Elizabeth dönemi tiyatrosunda bir oyunun gösterimi sırasında
araya yer verilmediği gibi; Qnarto’larda da Bölümleme’ye yer veril­
memiş, ancak, Birinci Toplu Basım'da (T. Folio), oyunların çoğu
sahne ve perdelere bölümlenmiştir. V. Henry’de, Perides’te koronun
sahnede görünmesi doğrultusunda, Shakespeare’in de "eşperdelik
yapı"yı seçtiğine tanık olunmaktadır.
BR A BA N TI
Othello’da, Venedikli bir senatör, Desdemona'nın babası. Desdem ona'yla evlenmesi yüzünden Othello'ya çok sert karşı çıkar.
BR A K EN B U R Y , S ir R obert
III.
Ridıard’da, G loucester'in yolladığı iki katili Clarence'in
üzerine salan Londra Kulesi teğmeni.
BR A N D O N
VIII. Henry’de, vatana ihanet suçuyla Buckingham ile Aber30
gavenny'in tutuklam ak üzere gelen bir subay.
BR A N D O N , Sir W illiam
III.
Richard'da, Richm ont K ontu'nun bir
Henry'de, Sufolk Dükü Charles Brandon’un babası.
yandaşı. VIII.
BR O K E (ya da BR O O K E), A rthur
Ünlü aşk traged yası Romeo ve Juliet'in ilk İngiliz çeşitlem esi
olan The Tragical1 Historye of Romeus and Julieit’i (1562, Rom eus
ve Julieit'in Trajik Öyküsü) yazan İngiliz çevirm en. Shake­
speare, büyük olasılıkla, Romeo ve Juliet’in olay örgüsüne bu ya­
pıtı kaynak alm ıştır.
BR O O K ,
Windsor'un Şen Kadınlan n d a, karısıyla işi pişirm eye çalı­
şan Falstaff'ı oyuna getirm ek için Ford'un takındığı ad.
Brook'un gerçek kimliğinden habersiz olan Falstaff, Bayan
Ford'la olan ilişkisindeki gelişm eleri kendisine böbürlenerek
anlatır.
B R U T U S, D ecius
Julius Caesar'da, C alphum ia'nın görd üğü düşü hayıra yora­
rak Sezar’ın Capitol'e gelmesine yardım cı olan suikastçılardan
biri.
B R U T U S, Jun iu s
Coriolanus'îa, Sicinius'la birlikte, Rom alıları ayağa kaldıra­
rak, Coriolanus'un sürgüne gitmesine neden olan bir halk tem ­
silcisi.
BR U TU S, M arcus
Julius Caesar'da, başsuikastçı, M arcus Junius Brutus.
Suikastçılar, zorba olarak gördükleri Sezar'a karşı yardım ım
koparabilmek için Roma'ya ve Roma'nın geleneksel özgürlükle­
rine olan sevgisinden yararlanm aya bakarlar. Brutus, Sezar'm
d ostu du r; öldürm e anında, Sezar, büyük bir düşkırıklığı ve
şaşkınlık içinde, "Sen de mi Brutus? O halde yıkıl Sezar" sözle­
rini söyler. Brutus, siyasetin ve savaşların pratik yanını olduğu
kadar, kendi güçsüzlüğünün nedenlerini de anlayam am aktan
ötürü yıkıma uğrayan, dürüst ve onurlu bir kişidir. Cassius'un
uyarısına karşın, A ntonius'un Sezar'm cesedi başında Rom alı­
lara ateşli bir konuşm a yapm asına izin verir; daha sonra, ken31
dilerini destekleyenlerden parasal yardım alm ayı yasaklayarak
C assius’u kendinden uzaklaştırır; son olarak da, C assius’un
sözleri doğrultusunda geri çekilmeyip, Antonius ve O ctavius'la
Philippi d üzlü ğü nd e d öğü şm eyi seçer. Savaş yitirildiğinde de
kendi canm a kıyar.
B U C K IN G H A M D Ü K Ü
VI. Henry'de (2. Bölüm), tarihsel kişi olarak Humphrey Stafford.
Gloucester'i yıkıma gönderen soylulardan biri. İsyancı Jack
Cade'in peşinden gidenlerin dağılmasını sağladıktan sonra,
Yorklarla savaşta H enry'yi destekler. VI. H enry'de (3. Bölüm), St.
Albans Savaşı'nda (1455) yaşam ım yitirdiği bildirilir. (Gerçek
Buckingham Dükü, 1460’ta N ortham pton'da öldürüldüğünden,
Shakespeare burada tarihi oyuna u ydurm aya çalışmıştır).
2. B U C K IN G H A M D Ü K Ü
III.
Richard'da, tarihsel kişi olarak H enry Stafford, Richard'a
(Gloucester) suikast ve cinayetlerinde yard ım eden kişi.
Buckingham, IV.Edward'in dul eşinin yakınlarıru(Rivers,'
Grey, Dorset) tutukladıktan sonra, Richard'a karşı tuzak kurduğunu
öne sürerek, Hastings'i karalar. Daha sonra da, Londralılar için bir
gösteri düzenleyerek, Richard'ı kendini bütün bütüne dine vermiş
biri olarak gösterir. Bu gösteri, Richard'a tahtı getirmekle birlikte,
Richard daha da ileriye giderek, kendisinden Londra Kulesinde
tutulan iki prensin, IV. Edvvard'ın iki oğullarının öldürülmesini
ister. Ancak, Buckingham vicdanının sesine kulak verince, Richard'ın gözünden düşer. Toprak isteği Richard tarafından geri
çevrildiği gibi, Richmond’un ordusuna katılmak üzere yola çıktı­
ğında yolda öldürülür. Bosworth Savaşı arifesinde, hayaleti Ric­
hard'a görünerek, sonunun geldiğini bildirir.
3.B U C K IN G H A M D Ü K Ü
VIII. H enry'de, tarihsel kişi olarak Edw ard Stafford, III. Richard'ın öld ürttü ğü Buckingham 'm oğlu.
İngiltere'ye düşman gördüğü VVolsey'in düşmanıdır. Wolsey ta­
rafından Henry'nin yaşamım tehdit etmekle suçlanarak tutuklanır.
B U LLEN , A nne
VIII. H enn/'de, tarihsel kişi olarak A nne Boleyn, Kral'm ikin­
ci karısı ve birinci karısı K atherine’in eski nedim esi.
32
Elizabeth'in annesi.
BU R B A G E, C uthbert (1566-1636)
İngiliz tiyatro işletmecisi Jam es Burbage'in büyük oğlu ve
birlikte Globe Theatre’ı inşa ettiği oyuncu Richard Burbage’in
ağabeyi.
Pay sahiplerinin topluluğa ortak oldukları "Hisseli Kum ­
panya" sistemini tiyatroya getirmiştir.
B U R B A G E, Jam es (Ö.1597)
İngiliz tiyatro oyuncusu ve İngiltere'de ilk tiyatronun kuru­
cusu; Richard ve Cuthbert Burbage'in babalan.
1576-77'de özellikle tiyatro oyunları için kurulan ilk İngiliz
tiyatro yapısm ı inşa etti. Bu tiyatro yapısı ahşaptı ve adı The
Theatre idi. Bu yapı, daha sonra 1598'de Bankside'a taşınmış
ve Globe Tiyatrosu olarak yeniden inşa edilmişti. Burbage,
1596'da Blackfriars Theatre'ın yeniden yapılanm asına da katkı­
da bulunm uştur.
BU R B A G E, R ichard (1567-1619)
İngiliz tiyatro oyuncus; Jam es Burbage'in oğlu.
Kardeşi Culhbert'le birlikte The Theatre'ın, daha sonra da
Globe ile Blackfriars Theatre'ın hissedarı oldu. 1594'te (daha
sonra 1603'te The King's Men admı alan) Lord Chamberlain's
Men topluluğunun oluşturulm asında Shakespeare ile öteküere
katıldı. Shakespeare'in birçok oyununda, başlıcahkla da Ham let,
Lear ve Othello rollerinde oynadı. Oyunculuk biçimiyle, Shakesp eare’in oyunlarında yarattığı kahramanlar üstünde etkili oldu­
ğu sanılmaktadır. Tregedyada doruğuna çıkan Burbage, yazarla­
rın olduğu kadar, izleyicinin de beğenisini kazandı. O yunculuğu
yarusıra, ressamlığıyla da tanınan Burbage'in günüm üze kalan
Shakespeare portrelerinden birini çizen kişi olarak da anılmak­
tadır.
B U R G O N Y A D ÜKÜ
V.
Hetıry'de, Fransızlar ile İngilizler arasındaki barış koşul­
larını düzenleyen Fransız soylusu.
Y ap tığı uzun ve incelikli k onuşm ada, savaştan yıpranm ış
Fransa'yı ölüm e terk edilmiş, bakım sız bir bahçeye benzetir. VI.
H enry'de (1. Bölüm), önce İngilizler safm da dövüşür; ancak,
33
V.Henry'de yaptığı konuşm anın aynısıyla, bu kez, Jan Dark,
kendisini Fransızlar'ın safına çekm eyi başarır.
B U R LESK
Ö bür sanat ve tiyatro biçimlerinin parodisini yapan d ram a­
tik yazm a türü.
Shakespeare'in Aşkın Gayreti Güme G/ffi'deki m askeli oyun
yanısıra, Bir Yaz Gecesi Riiyası'nda "P y ram u s ile Thisbe" alaylı
tragedyası, burlesk öğeleri içerir.
B U SH Y
II. Richard'd a, K ral’ın bir yandaşı.
B U T T S, D oktor
VIII. H enry ’de, K ral’ın' hekimi; gerçek tarihi kişi olarak Sir
W illiam Butts.
BUZDAĞI, Peter
TV. Henry’de (2. Bölüm ), bir asker.
BÜYÜ
Elizabeth dönem inde gündelik yaşam ile d oğaüstü güçler
arasında bugünkü gibi bir ayrım gözetilm iyordu. Folklor da
büyüsel inançlarda önem li bir rol oynuyordu. Ö rneğin, Bir Yaz
Gecesi Rüyası'nda, perilerin adları, kırsal çiçëk ve böcek adları­
dır; Puck'un öbür adı, Robin G oodfellow , bu oyun kişisinin do­
ğaüstü kişiliklerle ilintisini gösterirken, Fır tma'daki Ariel de,
bir "h av a cini" olarak karşım ıza çıkar.
BÜ YÜ K D ÜK
Beğendiğiniz Gibi'de, Rosalind'in babası.
Kardeşi Frederick tarafından sürgüne gönderilir; ancak,
daha sonra, Frederick'in pişm an olm ası üzerine, yerine döner.
34
c-ç
C A D E, Jack
VI. Henry'de (2. Bölüm ), isyancıların başı; tarihsel kişi ola­
rak John Cade.
Tahtı ele geçirm eyi tasarlayan York, İngiltere'de karışıklık
çıkarm ası için C ade'i kışkırtır. C ad e, M ortim er adım alarak,
tahta istekli çıkar. Londra K öprüsü'nü ele geçirirse de, yandaş­
ları kendisini terk ederler; k açar ve A lexander iden tarafından
öldürülür.
C A D ILA R
Macbeth'te, üç doğaüstü kadın.
Bir sahnede görünerek oyunun havasını kurarlar. M acbeth'i
Glamis Beyi, C aw dor Beyi, "son ra da K ral" olarak selâmlarlar.
A z sonra, M acbeth, C aw d or Beyi olduğunu öğrenince, söyle­
dikleri çıkar. M acbeth, kendilerine ikinci kez başvurduğunda,
söyledikleri tam bir güvence verm ez. C ad ı kişilikleri, İskandi­
nav Yazgı T an rıçaların d an gelir.
C A D ILIK
Cadılık, folklarik bilginin taşra insanının elinde ustaca kallanılışı olm uştur. Doğal yıkım ların, ya da benzeri olguların
kötüye ya da iyiye yorulm ası, kimi kişilerin Cadılık yapışm a
yorulm uş, özellikle de I. Jam es dönem inde "cad ı avı" artm ış­
tır. Şeytana tapını gibi olaylara da bu bağlam da rastlam akla
birlikte, Macbeth'teki Cadılar, bu anlam kapsam ı içine girm ez­
ler.
CADW AL
Cymbeline'de, A rvigurus'un çocukluktan bu yana yetiştirildi­
ği ad.
C adw al olarak A rvigurus, kendisini M organ'm (aslında Belarius'un) oğlu diye görür.
35
C A ESA R , Ju liu s
Juliııs Caesar'd a, R om a'nın geleneksel özgürlüklerini kısıtla­
yacak kaygısıyla, B rutus ve C assius'un başı çektiği su ik astçı­
lar tarafından öldürülen R om a diktatörü.
Shakespeare'in C aesar'ı çeşitli yönleri içerir: Soylu b ir kişi
olm anın yanısıra, bencil b ir kişidir, kişisel benliğini özenle
korum aya çalışır; kibirli, ancak fizikçe g ü çsü zd ü r, batıl inanç­
lı olm akla birlikte, insanlar üstüne keskin b ir bilgisi vardır.
C A IT H N ESS
Macbeth'te, bir İskoç beyi.
C A IU S
Kral Lear'da, Kent'in kendine takındığı ad.
C A IU S
Titus Andronicus'ta, T itus’un bir yakını.
C A IU S, Dr.
Vfindsor'un Şen Kadınları'nda, A nne P ag e’e aşık bir Fransız
doktor.
Anne ile evlenm eyi ayarlam ışken, elinden kaçırır.
C A IU S M A R C IU S , b ak. C O R IO LA N U S
C A LIBA N
Fırim a'da, çarpık ve vahşi bir yaratık köle. Prospero’n u n ge­
misi kazaya uğrayıp ad ay a çıkm adan önce adayı yöneten cadı
Sycorax'ın oğlu.
Prospero'nun büyüsü sonunda tutsağı haline gelir. Kaderi­
ne karşı çıkıp, Stephano ve Trinculo'yla işbirliği y aparak öz­
gürlüğüne kavuşm ak ister. Prospero'nun ayrılm asından sonra
ad ad a tek başına kalır.
C A L P H U R N IA
julius Caesar'da, tarihsel kişi olarak Sezar'ın karısı.
G ördüğü düşlerden ö tü rü kocasının esenliğinden kaygıya
düşerek, C apitol'a gitm esini önlem eye çalışır.
C A M B R ID G E B A R O N U
V.
Henry'de, tarihsel kişi olarak Cam bridge Kontu Richard,
Kral'ı öldürm ek için Scroop ve Grey'le tuzak kuran bir suikastçı.
Tuzak ortaya çıkarılır ve Kral onları görevli olarak gitm eyi
36
bekledikleri Fransa seferi yerine ölüm e gönderir. II. Richard'da,
Y ork D ükü'nün oğlu ve Aumerle'in erkek kardeşidir. Oğlu
York, VI. H enry'de (1., 2. ve 3. Bölüm) gözükür.
C A M ILLO
Ktş M asah'nda, Sicilyalı bir soylu.
Polixenes'i k u rtan r ve Leontes'in Florizel ile Perdita'yı koru­
m asını sağlar.
C A M P E IU S , K ard in al
VIII. Henry'de, VVolsey'le birlikte, Kral'ın
boşanm asını ele alan bir Papalık delegesi.
Katherine'den
C A N ID IU S
Antonius ve Kleopatra'da, Antonius'un başteğm eni.
Güçlerini deniz savaşında öne sü rm ez ve Antonius'un
savaşı kaybettiğini görd üğü zam an, O ctavius'a katılır.
C A N T E R B U R Y B A ŞPİSK A PO SU
V.
Henry’de, Kral'ın bir danışm anı; F ran sa ’ya bir savaşın
Kral'ı Kilise'nin topraklarına elkoymaktan alakoyacağm ı, kadın
soyundan gelenlerin tahta çıkmasını yasaklayan yasanın Fran­
sa'ya uygulanam ayacağını ve H enry'nin soysal geçmişinin
Fransız toprakları üstünde hak iddia etm esine elverdiğini
düşünen biri.
C A PH IS
Atirialt Timon'd a, Tim on'un bir alacaklısının uşağı.
C A PU C IU S
VIII. H enry'de, V. Charles'in ölmek üzere olan Catherine'e
gönderdiği elçi.
Ç A P U L ET
Romeo ve fuliet'ie, Juliet'in babası; tutkulu bir mizacı olan,
neşeli, kaba bir ad am .
R om eo'yla evliliğinden habersiz, Juliet'in koca olarak kendi­
sine Paris'i seçm esinde diretir.
C A P U L E T , L ad y
Romeo ve juliet'te, Juliet'in kızının Paris'le evlenm esini iste­
yen annesi.
37
C A R L ISLE P İS K A P O S U
II. Richard'da, Richard'm destekleyenlerden biri.
Bolingbroke'un tahta çıkmasına karşı çk a r; 'Toprakların İngiliz
kanıyla sulanacağTnı ve gelecek kuşakların bunun acısını çekeceği"ni
söyler. Hıyanetle tutuklanırsa da, Bolingbroke tarafından bağışlanır.
CA SC A
Julius Caesar'd a, C aesar’a karşı suikastçılardan biri.
C aesar’m kendisini ezdiği düşüncesiyle suikastçılara katılır.
C A S S IB E L A N
Cymbeline'de, tarihsel kişi olarak C assivellaunus; C aesar
tarafından tutsak alındığı bildirilen bir Britanyalı prens.
C A SSIO , M ichael
Othello’d a, Othello'nun bir teğmeni.
G üçsüz, ancak onurlu bir kişi; Iago'nun çevirdiği dolaplarla
Othello'nun kıskançlığının hedefi haline gelir.
CA SSIU S
Julius Caesar'd a , tarihsel kişi olarak G aius C assius Longinus;
Roma'nm özgürlükçü geleneklerinin tehdit altında olduğu
kaygısıyla, am a daha çok kıskançlıktan, bir tür d e B ru tu s hay­
ranlığıyla, C aesar'ı öldürm eye kalkışan biri.
Son derece gerçekçi bir kişi olmakla birlikte, Brutus'a duyduğu
saygınlık, aklı yatm asa da, Brutus'un isteklerini kabule götürür;
örneğin, Caesar'ın cenaze töreninde Antonius'un konuşma yap­
masına izin verir. Phillip Savaşı'ndan sonra Brutus'un tutsak
düştüğünü sanarak, canına kıyar. Sezar kendisini "K uru ve aç
bakışları olan ve "Ç ok düşünen" biri olarak betimler.
C A T E SB Y , Sir W illiam
III. Richard'da, R ichard'm bir yandaşı.
C A TO , G enç
Jül Sezar'da, Brutus ve Cassius'un bir dostu;.
Philippi Savaşı sırasında kısa bir süre için gözükür.
C A W D O R BEY İ
Mocbeth’te, sahip olduğu mevkii Macbeth'e cadılar tarafından
söz verilen varlıklı bir bey.
Cadıların bu öngörüsünün hemen sonrasında, Macbeth, Caw­
38
d or Beyi'nin Duncan tarafından ihanet suçuyla ölüme mahkum edil­
diğini öğrenir. Cawdor Beyi, soylu bir biçimde ölüme gider
("Yaşam da hiçbir şey ona yaşamı terk ederken kadar yakışmadı"),
ve yerine Macbeth geçer. Cawdor Beyi'nin durumu, Kraliçe Elisa­
beth tarafından boynu vurulan Essex Baronu'nun durumuna benze­
tilir. Cawdor Beyi sahnede görünmez.
"C E H E N N E M " "
H alk tiyatrolarında, "C ennet"e karşılık, sahne-altı.
H amlet'in Babası gibi hayaletler, sahnenin
konuşurlar ya da görünürlerdi.
altından
C ELLA
Beğendiğiniz G ibide, tahtı ele geçiren Dük Fredericik'in kızı,
R osalind’in kuzeni ve sadık dostu.
Çoban kızı Aliena olarak, Rosalind’e A rden O rm anı’nda eşlik
eder. Orlando'nun ağabeyi Oliver'e aşık olur ve evlenirler.
C ERES
Fırtına'da Prospero'nun Ferdinand ile M iranda'nm birbirleri­
ne verdikleri sözü kutsamasını istediği bir cin.
C ER IM O N
Pericles’te, Thaisa'yı yeniden yaşam a döndüren Efesli bir lord.
Thaisa'yı Artem is (Diana) tapınağına gönderir ve Thaisa
tapınağın rahibelerinden biri olur.
C ESA R IO
Onikinci Gece'de, Viola'nın gizlenm ek için takındığı ad.
C H A M BER LA IN
IV.Henry'd e (1. Bölüm), Rochester hanım bekleyen biri.
G adshille’e zengin konuklan haber verir, buna karşılık ken­
disine soygundan pay sözü alır.
C H A M BER LA IN , Lord, bak. LO R D C H A M BER LA IN
C H A M BER LA IN ’S M E N , bak. LO R D CH A M BERLA IN ’S
M EN
C H A N C ELLO R , Lord, bak. LO R D C H A N C ELLO R
C H A RLES
Beğendiğiniz Gibi"de, Dük Frederick tarafından tutulan ve
O rlando tarafından yenilgiye uğratılan bir güreşçi.
39
VI. CH A RLES
V. Hetıry'de, Fransa Kralı.
Troyes Andlaşması'nı y ap ar; bu andlaşmaya göre, kızı Katherine, Henry ile evlenecek v e öldükten sonra Fransa H enry'ye
kalacaktır.
C H A RLES, V eliah t (D A U P H IN )
VI. Henry’d e (1. Bölüm), VI. Charles'm oğlu (Shakespeare'in
koyduğu gibi, tarihsel kişi olarak veliaht değildir.) Jan Dark, aske­
ri birlikler toplamak için geldiğinde, kendisini düelloda alteden
jan Dark’tan etkilenerek ve ona aşık olur, Fransa'nın kazandığı
zaferleri onun adıyla anar; tutsak düştükten sonra, Henry'nin
buyruğu altında, genel vali olur.
CH A TH AM K Â T İB İ
VI.
Henry’d e (2. Bölüm), okuma yazma biliyor diye Jack Cade'in
başını çektiği güruh tarafından saldırıya uğrayan bir yazman.
CH A TILLO N
Kral John’d a, John'un tahtı A rthur'e bırakması için Philip'in
gönderdiği bir Fransa elçisi.
CH A U C ER , G eoffrey (1 3 4 0 ?-1 4 0 0 )
Ortaçağın en büyük İngiliz y azan ; Ingiliz dilinin, İngiliz
edebiyat biçimlerinin ve gelişm esinin kurucusu.
Shakcspeare, Troilos ve Kressiia'd a, Chaucer'm Troilus and
Criseyde adlı yapıtındaki olaylar dizini izlemiştir. Shakespeare,
Bir Yaz Gecesi Riiyast'nda geçen Theseus ile Chaucer'm Canterbury Tales (Canterbury M asallan ) yapıtındaki aşıklan d a, "The
Knight’s Talef'den (Şövalye'nin Ö yküsü) almıştır.
CHIRO N
Titus Andronicus’ta, Tam ora'nın oğullarından.
Kardeşi D em etriusla birlikte birtakım kirli işler işlerler;
Titus, boğazlannı keserek her ikisini de öldürdükten sonra,
pasta yapıp annelerine ikram eder.
CHRO NICLES O F E N G L A N D , SC O TLA N D , A N D IR ELA N D , TH E (İN G İL T E R E , İSK O Ç YA V E İR L A N D A
TA RİH İ)
Raphael Holinshed tarafınd an 1577'de yayınlanan, (bu ne­
denle "H olinshed T arihçesi" olarak da bilinen) tarih yapıtı.
40
Shakespeare, Macbeth, Cymbeline ve Kral Lear yam sıra, II.
Richard, III. Richard, IV. Henry, V. H enry, VI. Henry, ve VIII.
H enry gibi tarih oyunlarını bu y apıta d ay an arak ele alm ıştır.
C IC ER O
Julius Caesar'da, suikasta katılması kendisinden istenmeyen
Romalı senatör.
C IM B E R , M etellus
Julius Caesar'da, suikastçılardan biri.
(K ardeşi Publius'u sürgünden döndürm esi için) Sezar'ı yol­
dan çevirdiği sırada, suikastçüar Sezar'ı öldürm ek için çevresini
sararlar.
C IN N A
Julius Caesar'da, tarihsel kişi olarak Gaius Helvius Cinna, bir şair.
Ö bür Cinna ile karıştırıldığı için öldürülür.
C IN N A
Julius Caesar’da, tarihsel kişi olarak Lucius Cornelius (Genç)
Cinna, S ezar’a karşı suikastçılardan biri.
C IN T H IO , G iovanni Battista G irald i(1504-73)
İtalyan y azar ve retorik hocası.
Bandello ve Boccaccio tarzmda cinsel dolantılan ve romansla­
rı içeren Hecatomithi (1565, Bin Öykü) adlı öykülerin yazan. Sha­
kespeare, Othello öyküsünü Cinthio’dan almış olduğu gibi, Geor­
ge W hetstone'un Promos and Cassanda'si (1578, Promos ve
Kassandra) yoluyla da Kısasa Kısas 'in olaylar dizinini almıştır.
C IV IL E W A R S BETW EEN T H E H O U SES O F LA N C A S­
T ER A N D Y O R K (LA N C A ST ER V E YO R K H A N ED A N LA R I
A R A SIN D A K İ İÇ SA V A ŞLA R )
Sauel Daniel’in tarihsel epik yapıtı (1 5 9 5 /1 6 1 9 ).
II. Richard'ın hüküm darlığından (1377-99) VII. H enry'nin
1485'te tahta geçişine kadarki İngiliz tarihini ele alır. VII.
H enry'nin 1485'te Bosw orth A lanı'nda III. Richard'a karşı ka­
zandığı zafer, taht için çarpışan iki önde gelen (akraba) aile ara­
sındaki çatışm aya, "G üller Savaşı"n a (Beyaz Gül: York, Kırm ı­
zı Gül: Lancaster) son verm iştir. Shakespeare, II. Richard, IV.
Henry ve V. Henry oyunları için bu y ap ıttan yararlanm ıştır.
4i
C L A R EN C E D Ü K Ü , G eorge
VI.
H enry'de (3. Bölüm ), tarihsel kişi olarak G eorge Plantagenet, kendisini Clarence Dükü ilân eden IV. Edvvard'ın karde­
şi.
Lady Grey'le evlendi diye öfkelenerek K ral’ı terk ederse de,
daha sonra yeniden kendisine katılır. III. Richard'da, IV. Edvvard tarafından hapse atılır ve ölüme m ahkum edilir. Kraliçe'nin Edvvard'ın ölüm kararını ertelem eye çalışm ası G loucester (Richard) tarafından önlenir ve Dük ölüm e gider.
C LA R EN C E, T h om as
IV.
H enry'de (2. Bölüm), Clarence Dükü, Kral'ın ikinci oğlu
ve Prince H al'ün kardeşi.
Kral, Clarence'den Kral olduğu zaman başıbozuk dostlarından
kendisini uzakta tutması için Hal'e uyarıda bulunmasını rica eder.
V. Henry'de, Henry, Fransız Kralı'yla aralarında barışın kurulma­
sına y ard ım a olması için kendisine ricada bulunur.
C LA U D IO
Kısasa Kısas'ta, Isabella’nın Julieti'i baştan çıkardığı için
ölüm e m ahkum edilen erkek kardeşi.
Angeio, Isabella aracılığıyla, Isabella'ın kendi kadını olması
halinde yaşam ını bağışlayacağını, kendisine bildirir. C laudio,
A ngelo'nun isteklerini yerine getirmesi için Isabella'ya yalvarır,
ancak bu önerisi Isabella tarafından geri çevrilir. D aha sonra,
Angeio, kendisini ölüm e m ahkum ederse de, zindancı kararın
yerine getirilmesini önler.
C LA U D IO
Kuru G ürültü'de, H ero'ya aşık genç bir Floransak.
H ero'nun sadakatsizliğine inanırsa da, daha sonra kendisiy­
le evlenir.
C LA U D IU S
Hamlet’te, D animarka Krak ve Hamlet'in amcası.
İşini bilen bir yönetici olmakla birlikte, tutkularını gerçekleş­
tirmek için hıyanete ve cinayete başvurm aktan geri durm ayan,
içinden pazarlıkk ve vicdansız biridir. Kendisinden kurtulmak
için Hamlet'i İngiltere'ye gönderm e tasansı suya düşünce, H am ­
let ile Laertes arasında bir düello düzenleyerek, Laertes'in ucu
42
açık ve zehirli bir kılıçla döğüşm esini sağlar. Vurulan ve ölmek
üzere olan Ham let, Claudius'u son sahnede aynı zehirli kılıçla öl­
dürür.
C LA U D IU S
Brutus' un bir hizmetkârı.
C LEO M EN ES
Kış M asalım d a, H erm oine'in tem iz olup olm adığını sorm ası
ilçin Leontes tarafından Dion'la birlikte Delphoi’ye gönderilen
bir Sicilyalı soylu.
Delphoi'den olumlu bir yanıt alarak döner.
CLEO N
Pericles' te, M arina'nm öldürülm esinin öcünü almak için yan­
lış yere yakılarak ölüm e gönderilen Tarsus Valisi.
C LIFFO R D , Lord
VI.
Henıy'de, Lancaster saflarında yer alan ve Kral'ı destekle­
yen biri.
Buckingham 'la birlikte, başkaldıran güruhu kendilerine ön­
derlik eden Cade'den ayırm ak için çaba harcar. St. Albans Savaşı'nda Y ork tarafm dan öldürülür.
C LIFFO R D , Lord
VI. Henry'de (2. Bölüm ), yaşlı Lord Clifford'un oğlu.
VI.
Henry'de (3. Bölüm), Lan caster saflarında yer alır ve
W akefield Savaşı'nda York'un oğlu Rutland'ı öldürdükten
sonra York'u da öldürerek, babasının öcünü alır. Towton Savaşı'nda- yaralanır ve L an caster, davasınd an um udunu kesm iş
olarak ölür.
C LITU S
Julius Caesar'da, Brutus'un bir hizm etkârı.
C LO TEN
Cymbeline'de, Kraliçe’nin daha önceki kocasından olan oğlu.
Im ogen tarafm dan reddedilir. O yunun ilk bölüm ünde bece­
riksiz bir palavracıdır; ancak, d ördüncü perdede, erkeklikten
geri kalmaz.
C O LE V ILE, Sir John
IV. Henry'd e (2. Bölüm), G aultree O rm am 'nda Falstaff'a tes43
lim olan ve York'a ölüm e gönderilen bir "ünlü isyancı".
C O M IN IU S
Coriolanus'ta, bir Romalı kom utan.
Coriolanus'u sürgüne gönderm em eleri için Rom a halkını
inandırm aya, Coriolanus Volsciah güçlere katıldığı zam an da,
Rom a'ya kıym am ası için C oriolanus'u inandırm aya çalışır.
C O M M E D IA D EL L 'A R T E
İtalyan doğaçlam a halk güldürüsü tiyatrosu.
Commedia delV örfe'nin başlıca komik tipleri şunlardı: Genç
aşıklar, yaşlı bunak (doktor, vb.), zalim v e /y a da aldatılm ış
baba, palavracı asker; soytarılar ve hizmetkârlar. Shakespeare'in
komik oyun kişilerinde bu komik tiplerin izlerine rastlanır. Shakespeare, bu tipleri gezici İtalyan tiyatro topluluklarında görm üş
olabileceği gibi, Lyle'nin oyunlarından da bilebilir. Bu tipler,
antik Roma kom edyasından (Plautus, Terentius) kökenlenirler.
Shakespeare, bu oyun kişilerine gülm ece ve kendilerine özgü
özellikler kattığı gibi, R om a ve İtalyan oyunlarında görü lm e­
yen insani gerçeklik ve değer duyusu da katm ıştır; örneğin,
Aşkın Gayreti Güme Gitti'dekı "P alavracı", Yeter ki Sonu iyi Bitsin' deki
Parolles,
ve
Herıry
Üçlemesi'ndeki
Falstaff
("C ap itan o" ) ,Commedia delVartc ve Plautus kaynaklıdırlar.
CONRADE
Kuru G ü rü ltü d e, Don Pedro'nun evlilik dışı kardeşi Don
John'un bir adam ı.
CO N STAN CE
Kral John'da, Britanya Dükü Arthur'ün annesi.
C O R D ELIA
Kral Lear'da, Lear'ın en küçük kızı.
Babasına sevgisini göstermede soğuk kalışı Lear’in kalbinin kı­
rılmasına neden olur ve Lear kendisini mirasının dışında tutar;
kendisini derinden gerçek bir sevgiyle sevdiğini, ancak bunu ka­
nıtlamak için yaranm aya kalkmadığını anlayamaz. Lear, her şeyi­
ni kendilerine bıraktığı büyük kızlarının kötü davranışlarıyla
yüzyüze gelip, kapı dışarı edilince aklını yitirir; bunu öğrenen
Cordelia, Lear'ı kurtarmak için Fransa'dan bir orduyla gelir; ancak,
yakalanır ve hapisteyken öldürülür. Aklı başına gelen Lear, kuca44
ğmda Cordelia'nın ölü bedeni, yığılıp ölür.
C O R IN
Beğendiğiniz Gibi'de, bir çoban.
CO RIN TH 1AN
IV.H enry'de (1. Bölüm), neşeli biri.
C O R IO LA N U S
Coriolanus'ta, Caius M arcius'un adı.
Boyun eğm eyen, kibirli, basit halktan nefret eden, aristokrat
bir Rom alı asker; kendi kişiliğini üstün tutm ad a diretişi v e uz­
laşm ay a yanaşm ayışı, kendi yıkım ına yol açar.
C O R IO L A N U S (C O R IO LA N U S TR A G E D Y A S I)
Shakespeare'in bir tragedyası. Yazılışı, 1607-08; basılışı, 1623.
Oyunun anakaynağı, Plutarkhos'un "Caius Marcius Coriokınus 'un Yaşamı" adlı yapıtı olup, Shakespeare, bunu North'un Plutarkhos’untan yaptığı Lives (1579, Yaşamlar) adlı çevirisinden oku­
m uş, olasılıkla da Livius'un Ab Urbe Contita ve Epitome adlı
yapıtlarım çevirilere yardımcı kaynak olarak başvurmuştur. Sha­
kespeare, North'un Plutarkhos'undan yararlanırken, kimi yerlerde
değişiklikler yapmış; bu arada, yalnızca Coriolanus ile ona yakın
kişileri yeniden çizmekle kalmamamış; Rom a’daki siyasal duru­
m u, yoksulların toprak beylerine karşı yiyecek sıkıntısı yüzünden
ayaklandıklan 1607-08'lerin İngilteresi’yle uygunluk içinde yorum ­
lamayı da amaçlamış, böylece, ta oyunun başından plepler ile Co­
riolanus arasındaki düşmanlığı öne çıkarmıştır. Plutarkhos'ta,
Coriolanus, sürgünden döndükten sonra, yalnızca basit halkı ceza­
landırmayı düşünürken; Shakespeare, Coriolanus'u bütün
Roma'yı baştan aşağı yıkmak isteyen biri olarak ortaya koyar-.
Ö ykü. Caius M arcus, bir Volsiya kenti olan Corioli'yi ele ge­
çirdikten sonra Roma'ya döndüğünde kendisini onurlandırmak
için Coriolanus soyadı verilir. Senato, konsüllük önerir; ancak,
göreneklere göre, Coriolanus'un önce Rom a halkı önüne çıkması,
aldığı yaraları gösterip halkın desteğini istemesi gerekmektedir.
Yüksek bir aileden gelen bir Romalı olarak halkı küçük görmesi­
ne karşm, Coriolanus, göreneklerin gereklerini yerine getirir,
halk da onu konsül olarak seçmeyi kabul eder. Ancak, Sidnius ve
Brutus adlı iki senatör, halkı Coriolanus’un zorba bir yönetici ola­
45
rak hareket edeceğine inandırınca, Roma halkı kararından
döner. Coriolanus, öfkesinden kalabalığın üstüne yürür. Dostu
M enenius ile annesi Volumnia'run kendisini yatıştırm ası üzeri­
ne, duyduğu nefreti gizlem eye çalışarak bir kez daha halka ya­
naşır. A m a halk temsilcilerinin suçlam aları karşısında yeniden
kendini kaybedince bu kez R om a’dan sürülür. Öc alm a duygula­
rıyla, eski düşmanı Tullius Aufidius’a giderek Volsiya orduları­
nın başına geçm eyi önerir. Coriolanus kom utasında Volsiyalılar
başardı bir biçimde Rom a üzerine yürürler. Eski dostlan M ene­
nius ile Cominius, Coriolanus'u kent kapıları önünde karşılaya­
rak Roma'yı esirgemesi için ricada bulunurlar. Karısı Virgilia ye
oğlu ile annesinin de yakarm aları karşısında, Coriolanus, yum u­
şar. Volsiyahların yanm a dönerek, Roma'yı ele geçirm eyeceğini
bildirir. Coriolanus'un askeri becerisini ve başarılarını kıskanan
Aufidius, kendisini hain ilân edince, öfkeli Corioli halkı, Coriolanus’u bıçaklayarak öldürür.
C O R N ELIU S
Cymbeline'de, bir hekim.
Kraliçe'nin kötü niyetini sezer ve zehir yerine u y k u h a p ı ve­
rerek, Im ogen'in yaşam ını kurtarır.
C O R N W A LL D Ü K Ü
Kral Lear'da, Regan'm kocası.
Verdiği karardan dönm eyen, acım asız ve tutkulu bir kişi­
dir. Gloucester'in gözlerini oyar; bunun üzerine Gloucester'in
hizm etkârlarından biri tarafm dan öldürülür.
C O ST A R D
Aşkın Gayreti Güm e Gittj'de, okum uş kafalı bir adam olm a­
ya özenen, soytarı kılıklı bir köylü.
Shakesepare kendisine saçm asapan uydurm a sözler söyletir
(örneğin, "honorificabilitudinitatibus" Berowne'nin mesajm ı Rosaline'e, A rm ado'nun m esajm ı da Jacquenetta'ya taşırken m ek ­
tupları karıştırır.
C O U R T , A lexan d er
V.H enry'de, Kral'm ordusunda bir asker.
CR A B ("Y en g eç")
Veronab iki Centilmen'de, Launce'm köpeği.
46
C R A N M ER
VIII.Hetıry'de, tarihsel kişi olarak Thom as C ranm er, Canter­
b ury Başpiskoposu.
Soylular kendisini dinden sapm akla su çlam aya çalışırlsa da,
Katherine'nin H enry'den boşanm asm ı sağlayarak , Kral'ın göz­
desi haline gelir. Kral kendisini Prenses Elizabeth'in vaftiz baba­
sı yapar. C ranm er, vaftiz töreninde, Elizabeth'in Kraliçe olarak
İngiltere'ye zaferler kazandıracağm ı söyler.
CRO M W ELL
VIII. Henry'd e, W olsey'in hizm etkârlarm dan biri.
K urul'un yazm anı olarak, C ranm er'i G ardiner'in saldırıları­
na karşı korur.
C U PID O N
Atinah Timorida, Timon'un evindeki m askeli oyunda yer
alan biri.
CU RA N
Kral Lear'de, bir saraylı.
C U R IO
Onikitıci Gece'de, Illyria Dükü O rsino'a eşlik eden bir soylu.
C U R T A IN , The
Londra'da 1576'larda kurulm uş bir tiyatro.
Shakespeare'in burada Lord Cham berlain's Men'in bir üyesi
olarak kendi oyunlarında oynadığı sanılm aktadır. Adını
(anlam karşılığı olarak "p erd e"d en değil), kurulduğu yer olan
C urtain C lose'dan alan tiyatro, 1. Clarles'ın tahta çıktığı 1625'e
k ad ar açık kalm ıştır.
C U R TIS
Hırçın Kzz'da Petruchio'nun bir uşağı.
Önce erkek hizmetçi olarak belirtilen, olasılıkla da Curtis
Greville adlı bir oyuncu tarafından oynanan bir oyun kişisi,
daha sonra da Petruchio’nun ev sahibi yaşlı kadın olarak yer alır.
CYB ELİN E
Cybeline’d e , Britanya Kralı.
Yenilgiye uğrayan Rom alılarla bağışlayıcı bir andlaşm a
yapar.
47
C Y M B ELIN E
Slıakespeare'in bir oyunu. Sahneye konuşu 1610’lar; basılışı,
1623.
Oyundaki olayların tüm üne ilişkin herhangi bir kaynak bilin­
m em ektedir; ancak, oyundaki üç olay akışının her biri a y n bir
kaynaktan kökenlenir. Im ogen’in öyküsü, Posthum us Leonatus'a
aşkı, Leonatus'un sarayd an uzaklaştırılışı, Imogen'in üvey kar­
deşi Cloten, sürgün Belarius, Tanrı Jüpiter'in araya girmesi,
bütün bunlar, The Rare Triutnphs ofLoveand Fortune (1589, Aşkın
ve Talihin Benzersiz Zaferleri) adlı, anonim bir oyundan gelmek­
tedir. Shakespeare açılış sahnesini, pastoral sahneleri ve son sah­
neyi bu oyundan almıştır. İngiliz tarihinin söylencesel dönemini
oluşturan arkaplan ise, olasılıkla, The M irrour fo r Magistrates’e
(1578, 1587, Yöneticiler İçin Ayna) yapılan eklemelerden ve Holinshed’in Chronicles'ı (1587, Tarih) ile Spencer'in The Faerie Quee«e'nindeki (1590, Periler Kraliçesi) "The Chronicle of Briton
Kitıgs"ten (Britanyalı Krallar Tarihi) gelmektedir. Ancak, bu her
üç kaynak, Cymbeline'in kralllığını çelişkili biçimde sunm akta­
dır; burada, kimi olaylarda, Shakespeare’in tarihsel olgulara
bağlı kalmaktan çok, dram atik zorunlulukla hareket ettiği sanıl­
maktadır. Iuchimo'nun Posthum us'la tutuştuğu bahis ise, Boccaccio’nun Decameron'undan (2. Gün, 9. Öykü) kaynaklanır.
O yunda, Rom a tarihi ile, İtalyan Rönesans fabliau ve Elizabeth dönem i rom antik dram a öğelerinin bir bileşimi, oyunun
sanatsal anlatım ını olu ştu rm ad a kullanılm ıştır.
Öykü. Britanya Kralı C ym beline’in kızı Im ogen, saraydan
bir kişi olan Posthum us Leonatus'la gizlice evlenm iştir; ancak,
Imogen'in (oğlu Cloten'le evlenmesini isteyen) üvey annesi K ra­
liçe bu evliliği Kral'a bildirince Leonatus sürgüne gönderilir.
R om a'da, Posthum us, kendisine bağlılığından emin olduğu ka­
rısını baştan çıkaracağını öne süren Iachim o adlı zeki bir Ro­
malıyla bahse tutuşur. Iachiom a bahsi kazanacak olursa, Post­
hum us Imogen'in bir arm ağanı olan elm as yüzüğü Iachim o'ya
verecektir. Bir gece, Im ogen'in yatak odasında bir sandığın
içine saklanan ıachim o, Posthum us'a Imogen'in sadakatsizliğini
inandıracak kadar ayrıntıyı saptam a olanağını elde ed er, bu
arad a çaldığı bir kolyeyi de kam t olarak kendisine gösterir.
48
Bunun üzerine, Posthum us, uşağı Pisanio'ya b ir m ektup yaza­
rak, Imogen'i öldürm esi için buyruk verir. A m a, Pisanio, Imogen'i uşak kılığma sokarak kaçm asına yard ım eder. Im ogen,
yolunu kaybeder ve Rom alılara katılacağı yerde, yirm i yil önce
Cym beline'nin iki oğlunu, G uiderius ile A rviragu s'u kaçırmış
olan Belarius adlı, sürgü n d e yaşayan, Posthum us'un kılığma
girerek Im ogen ’in peşine düşen ir soylu ile karşılaşır. Kraliçe'nin oğlu Cloten ise, Guiderus tarafm dan öldürülür. Cymbeline'in iki oğlu, öldü sandıkları Im ogen'i, başım uçurdukları Cloten'in yanıbaşına yatırırlar; Im ogen kendine geldiğinde,
yanında yatam kocası sanır. Sonunda, Romalı K om utan Lucius,
Im ogen'i bulur ve yanına uşak olarak alır. Bu arad a, Belarius'uıı, Cym beline'in iki oğlunun ve Britanya'ya dönm üş olan
P osthum us’un kahram anca savaşm aları sonunda Rom alılar ye­
nilgiye uğratılırlar, Iachiom o da tutsak düşer. (H âlâ uşak giysi­
leri içinde olan) Imogen, Kral'ın isteği üzerine, Iachim o'dan
nasıl olup da elm as yüzüğün sahibi olduğunu söylem esini ister.
Iachim o anlatm ca, Imogen'in kim olduğu da ortaya çıkar ve
Im ogen Posthum us'la yeniden birleşir. Kral d a oğullarını yanı­
na alır ve Rom alılarla barış yapar.
Ç A R Ş A FY IR T A N , Doll
IV. Hetıry'de (2. Bölüm ), bir fahişe, Falstaff'm kadmı.
P işto v la kavga ed er ve hapse götürülür.
Ç O BA N
VI. H enry'de (1. Bölüm), Jan Dark'ın babası.
49
D
DADI
Romeo ve Juliet'te önce iki aşık arasında arabuluculuk yapan,
am a Rom eo'nun V erona'dan sürülm esi üzerine, Juliet'e
R om eo'yu u n u ttu rm aya çalışan kişi.
Çok pratik biri olduğu gibi, oyunda komik bir kişi olarak da
y er alır.
DADI
Titus Andrenicus'ta Tam ora'nın A aron'dan evlilik dışı ço cu ­
ğunu dünyaya getirm esine, bu yüzden de A aron tarafından öl­
dürülm esine tanık olan kişi.
D A N IEL, Sam uel (1562-1619)
İngiliz şair ve oyun yazarı.
1595’te dört cilt halinde yayınladığı ve 1609'da sekiz cilde
çıktığı halde yine de tam am lanm adan kalan The Civil W anes
between The Two Houses of Lancaster and York (Lancester ve York
H anedanları A rasındaki İç Savaşlar) adlı koşuklu tarihi, Shakespeare'in II. Richard, IV. Henry ve V. Henry gibi tarih oyunları­
na anakaynaklık eder.
D A R D A N IU S
Julius Caesar'da Brutus'un hizm etkârlarından biri.
Efendisinin kendisini öldürm esi isteğini geri çevirir.
DAVY
IV. Henry'de (2. Bölüm), Yargıç Alık'ın bir adamı.
Efendisinden dostunu yargılarken kayırmasını ister; çünkü, "Saygm bir adam kendini savunabilir, ama sefiller savunamaz." (5.1)
DEĞİŞİMLER
O vidius’un 15 kitaplık yapıtı.
Değişim ler, Y unan mitolojisi, Roma ve Latin halk masalları,
söylenceleri yanısıra, D oğu'dan d a kimi m asalları d a içeren 250
öykülük b ir derlem eyi oluşturur. Burada, birleştirici öğe.
Tanrı, insan ve hayvanların çeşitli biçim lerde değişim e u ğ ra ­
50
m alarıdır. O vidius’un çeşitli antik y azar ve ozandan derlediği
bu söylence yüklü parlak yapıt, Batı edebiyatının vazgeçilm ez
ve tükenm ez bir esin kaynağı olduğu gibi; içerdiği öykü, olay,
eylem , düşünce ve kişilerle Shakespeare için de ayrılm az bir
b aşv u ru kitabı olm uştur.
D EIPH O BO S
Troilos ve Kressida’da, Troya Kralı Priamos'un oğullarından biri.
D EM ET R IU S
Antorius ve Kleopatra'da, Antonius'un bir dostu.
D EM ET R IU S
Bir Yoz Gecesi Rüyası 'nda, Hermia'ya aşık, Yunan bir genç bey.
D ostu ve rakibi Lysander'den çok az ayırdedilir.
D EM ET R IU S
Titus A ndronicus'ta, Got Kraliçesi Tam ora'nın oğullarından
biri, C hiron’un kardeşi.
D EN N IS
Beğendiğiniz Gibi'de, Oliver'in bir hizm etkârı.
D EN N Y, S ir A nthony
VIII. Henry'de, C ranm er'i Kral'a tanıştırm ak için görünen
(5.1) bir saraylı.
D ER C ETA S
Antonius ve Kleopatra'da, A ntonius'un kendini öldürdüğü
kılıç onun kılıcıdır; Antonius'un ölüm ünü O ctavius'a bildirir.
D ER EC E
D ünyanın d ü zeni ya d a "d e re ce "si, Elizabeth yazınında
çok önem li bir k avram olarak y er alır. Tanrı, yaratırken, y a ­
rattığı h er şeyin en yüksekten en aşağıya D erece'sini sa p ta ­
m ış, b öylece m eleklerin bile D erece sırasm da girdiği y ery ü zü ­
ne G ökyüzü'ndeki dü zeni getirm iştir. Y aratılan dünya,
G ökyüzü'ndeki büyük-evrenin (m akrokosm os) derecesini ve
düzenini yineleyen küçük-evreni (m ikrokosm os) olu ştu ru yo r­
du. Yaratılan dünya ile G ökyüzü dünyası arasında tam bir uy­
gunluk sistemi vardı. Bu nedenle, dünyadaki düzenin derece­
sinde h erhangi bir değişiklik (örneğin, bir kralın tahtından
edilm esi ya da öldürülm esi), G ökyüzü d ü n yasm d a ve doğada
51
korkunç tepkim elere y o l açıyord u . Ö rneğin, Shakespeare'de,
Kral Lear'deki fırtına; Macbeth'te, D uncan’m öldürülm esinden
sonra atların birbirlerini yediği korkunç haberi. Troilos ve Kressida’da, O dysseus, D erece üstüne ünlü k on u şm asm ı y ap ar;
tarih oyunları üe traged y alar, Tanrı'nın d oğal düzeninin bo­
zulm asının y o l açtığı dü zensizlikten d oğan k arg aşay ı o rta y a
koyarlar. D erece d ü şü n cesi, kendisine karşılık v eren im geler
içinde ortaya konur (örneğin, T an rı-kral-gü n eş-arslan -k artalm eşe-y u n u s).
D ESD EM O N A
Othello'da, Othello'nun karısı ve Venedikli senatör Brabantio'nun kızı.
Iago'nun dold u ru şu sonunda, kendisini aldattığı inancıyla;
bir öfke anm da, Othello tarafından öldürülür. Shakespeare,
D esdem ona'yı kocasına bütün bütüne bağlı, alçakgönüllü, terte­
m iz, sevgisinden ötürü ölüm anında bile ona boyun eğen bir
kişi olarak çizerek, Othello'nun yanılgısı çevresinde düğüm le­
nen tragedyayı daha d a yükseltir. N eler olup bittiğini hiç anla­
m ayacak, böylece kendisini de hiç savunam ayak kadar m asum
oluşu, kendi yıkımına yol açar.
D İAN A
Yeter ki Sonu İyi Bitsin'de, H elena'nm yanında kaldığı Flo­
ransak kadının kızı.
Bertram 'la buluştuğunda H elanan'ın kendi yerini alm asına
izin verir; böylelikle de sonunda H elena'nm Bertram 'la birleş­
m esini sağlam ış olur.
D İAN A
Pericles'te, rüyasında Perikles'e görünen ve karısı Thaisa'yı
bulması için Diana T apm ağı'na gönderen Tanrıça.
DICK, Kasap
VI.
Henry'de (2. Bölüm ), A shfordlu bir kasap, Jack Cade'in
bir izdaşı.
D IO M ED ES
Antonius ve Kleopatra’da, Kleopatra'nin bir adam ı.
D IO M ED ES
Troilos ve Kressida 'da, K ressida'yı Yunan karargâhına götür­
52
mekle görevlendirilen bir Y unan kom utan.
Kressida, kendisine yüz verdiği gibi, Troilosdan kalm a bir
aşk arm ağanını da verir.
D IO N
Ktş M asah'nda, Cleom enes'le birlikte D elphoi Tapınağı’na
gönderilen Sicilyalı bir lord.
D IO N Y Z A
Pericles' te, Kleon'un karısı.
M arina'yı öldürm eye kalkışır; sonunda kocasıyla birlikte
yakılarak ölüm e m ahkum olur.
D İLSİZ G Ö ST ER İ
Tudor ve Elizabeth tiyatrosunda, oyunda yer alan ya da ala­
cak olan eylemi görüntüsel olarak, önceden oyun özeti gibi
sunan, gösteren ya da simgesel olarak m üzik eşliğinde anlatan,
hiç söz geçm ediği için de "dilsiz" olarak adlandırılan kısa m im sel araoyunlar (görsel öykülemeler). Gorboduc'tan (1562) 1630'a
kadar 150 örneğine rastlanmıştır. Dilsiz Gösteri, oyunda ibret
alınacak yeri öne çıkarışı, olayları açıklığa kavuşturuşu ve izle­
yiciye diyaloglarla kolayca anlatılam ayacak şeyleri bildirişiyle
.oyunun eylemine yoğunluk katar. Shakespeare, Bir Yaz Gecesi
Rüyast'nda, zanaatkârların "Pyram us ve Thisbe" adlı oyununda­
ki olayların akışmı saraylı izleyicilere önceden gösterebilme
am acıyla bir Dilsiz Gösteri tasarlamış olabilir. En ünlü Dilsiz
G österinin yer aldığı Hamlet'te, "tu zak sahne"nin olayları
"o y u n " başlam adan Önce sözsüz oynanır, böylece Rral'ın göste­
receği tepki ile Hamlet'in kendisini yakından izlemesi üstünde
yoğunlaşm a sağlanır. Macbeth'te ise, tam bir Dilsiz Gösteri değil,
am a Cadılar'ın çağırdıkları ruhlar tarafından sunulan bir "göste­
ri" yer alır. Perikles, Cymbeline ve VIII. H enry’de, küçük Dilsiz
Gösteriler olarak kısa tablolar yer alırken; Fırtına'da, bir şölen
hazırlayan cinlerin gösterisine tanık olunur.
D O G B ER R Y
Kuru Gürültü'de, tuhaf tavırlı bir güvenlik görevlisi (polis).
Borachio’nun H ero ile ilgili sahte bir sahne düzenlemesinden
sonra Borachio ile C onrade’ı yakalar ve gerçeği söylem eye zorlar.
Ancak, Dogberry'nin derdini düzgün bir dille anlatm a gücünden
53
yoksun oluşu yüzünden, Leonato neyin olup bittiğini anlayam az
ve sonuç Hero için nerdeyse bir tragedya olur.
DOĞA
Doğa kavram ı çağlar boyunca değişik anlam larda algılan­
mıştır. O rtaçağ sanatı ve yazını D oğa'yı şiirsel gözleyim (tem a­
şa) olarak değil, insanın eylemlerinin göreneksel dekoru olarak
alırken; ortaçağ insanı, Doğa'yı değerlendirmekten çok, bastır­
m aya yönelmiştir; nitekim, Macbeth 'te de görüldüğü gibi, insan­
lar "d oğa güçleri"nden korktulan için cadılar büyü yapm ayı sürdürebilmişlerdir. Elizabeth Dönemi'nde, "uygarlaştırılm ış"
Doğa, pastorallerde de görüldüğü gibi, nitelikli sanatın nesnesi
haline gelmekle birlikte; temel bir güç olarak "D oğa", tehlikelerle,
abartılmış güçlerle yüklü olarak algılanmaya da devam etmiştir.
"D oğa", genellikle "uygarlaşm ış olan"ın karşısına konmakla ve
insanın "doğal hali"yle eş görülmekle birlikte, kutsal, ama duyu­
sal algılanan bir güç olarak da ortaya konmuştu. Bütün bu Doğa
algılamaları, sanat yapıtının nasıl algılandığına da bağlı olmuş­
tur; örneğin, Aristoteles'e göre, sanat yapıtı, doğarım (gerçeğin)
öykünülmesidir (minıesis); yeni klasikçi anlayışa göre ise, kendi
öykünme kurallarına bağlı olarak, "ikinci bir Doğa’run'yaratılması"dır (Scaliger). Bütün bu yönlerden Shakespeare'de Doğa anlayı­
şı önemli bir yer içerir; başlıcalıkla da, Shakespeare, Rönesans an­
layışına bağlı olarak D oğa’ya bağlanımı, Doğa'yı "doğal değerleri
yitirmiş uygarlık" karşısında görm eyi sonuna kadar götürm em iş;
uygarsal olan karşısında doğal olanı eleştirel bir yaklaşımla ele
alarak, insanın ikili varlığını, yani hem doğal, hem de toplumsal
bir varlık oluşunu, karşılıklı etkileşimi içinde, çok yönlü olarak
görm eye çalışmıştır (özellikle, bak. Beğendiğiniz Gibi, Fırtına, vb.).
DOKUZ DEĞERLİLER
Aşkın Gayreti Güme G itti'de, N avarre Kralı Ferdinand ve
Fransa Prensesi ile öbür saraylılar önünde konan maskeli oyun.
Bu'maskeli oyunda, C ostard Pom pey, Sir N athanipu İskender'i,
M oth Herkules'i, A rm ado da H ektor'u oynar.
D Ö R TLEM E (Birinci)
(Üç bölümlü) VI. Henry ile "Güller Savaşı "nı işleyen III. Richanf tan oluşan dört oyun.
54
1589-1592 arasında yazılm ış olan Birinci D örtlem e, İkinci
D örtlem e'de yer alan olaylardan sonra geçenleri, birbirlerine,
rakip akraba iki aile arasındaki iç savaşları ele alır (15. yüzyılın
ikinci yarısı).
D Ö R T L EM E (İkinci)
II. Riclıard, (iki bölümlü), IV. Henıy ve V. H enn/den oluşan dört oyun.
İkinci D örtlem e, Bolingbroke'un (IV. H enry) tahtı II. Rich ard'dan alışım, Gal ve İskoç ayaklanm alarım ve V. H enry'nin
kaybedilen Fransız topraklarım geri alm ayı b aşaran askeri za­
ferleriyle biten çetin hüküm darlık yıllarım ele alır. 1596-1599
yıllarında yazılm ış olan İkinci D örtlem e, Birinci D örtlem e'de
y er alan olaylardan önce geçenleri işler (1390-1420).
D R O M IO , Efesli ve D R O M IO , Siraküzalı
Yanlışlıklar Komedyası'nda, Efesli Antipholus ile Siraküzalı
A n tip h olu s’un uşakları.
D romio aptal bir uşaktır, Siraküzalı D ram io ise zeki.
DUL
Yeter ki Sonu iyi Bitsin'de, Helena'nın yanında kaldığı bir
Floransak kadın, Diana'nm annesi.
D UL
Hırçın Kız'da, H ortensio'yla evlenen kadm.
D U LL
Aşkın Gayreti Güme G ıfffte, (A rm ad o kılığında) Kral'ın buy­
ruğunu çiğnediği ve Jaquenetta'ya yanaştığı için C ostard'ı tu­
tuklayan görevli.
D U M A IN
Aşkın Gayreti Güme Gitti’d e , N avarre R rah 'n a eşlik eden üç
Fransız lordundan biri.
K atherine'e aşık olur.
DUNCAN
Bir İskoçya Kralı.
Büyükbabası ü . M alcolm 'un ölümü üzerine 1034'lerde tahta
çıktı, 1040 ya da 1039’da Elgin tarafından öldürüldü. Macbeth' te,
M acbeth tarafından öldürülen sevecen, yücegönüllü bir yaşlıdır.
55
E
EA R L O F PEM B R O K E 'S M EN
II.
Pem broke Baronu H erbert'in koruyucusu olduğu oyuncu­
luk topluluğu.
Shakespeare'in Cham berlain's M en'e katılm adan önce (1594)
bu topluluğun bir üyesi olduğu sanılm aktadır.
EDGAR
Kral Lear'da, G loucester Kontu'nun oğlu.
Gloucester'in evlilik dışı oğlu Edm und'un çevirdiği düzen
yüzünden Gloucester tarafından kovulur; kaçık dilenci kılığında
dolaşırken Lear'a rastlar; daha sonra da, kör Gloucester'e kıla­
vuzluk eder. "U çu ru m " sahnesinde, Gloucester'ı uçurum un kıyı­
sına kadar götürerek aşağıya "düşm esi"ne izin verir. O yunun
sonunda, Albany'yle birlikte krallığı onarm aya girişir. .
EDM UND
Kral Lear'da, G loucester K ontu’nu n evlilik dışı oğlu.
Edgar'ın kovulmasına neden olur; babasının topraklarına
sahip çıkar; Lear'a karşı Goneril, R egan ve C om w all'la birleşir.
Tıpla Goneril ve Regan gibi, babasına ne saygı ne de sevgi besler;
yalnızca kendi çıkarım düşünür. Goneril ve Regan'la ayrı ayrı
düzen kurar; sonunda düelloda E dgar tarafından öldürülür.
IV. E D W A R D , bak. ED W A R D , M arch K ontu
V . ED W A R D
bak. E D W A R D , G al Prensi.
ED W A R D , M ach K ontu
VI. Henry'de (2. Bölüm ), York Dükü Richard Plantagenet’in
büyük oğlu.
VI.
H enry'de (3. Bölüm ), Buckingham D ükü’nün yaralarıyla
kana bulanm ış kılıcını babasına gösterir. Babasının ölüm ü ü ze­
rine, York Dükü olur. Lancaşterleri yenilgiye uğratır, IV. Ed­
w ard olarak Kral ilân edilir ve Lady Grey'le evlenir. III. Richard'da, tersini buyruk olarak verdiği halde, Clarence'in ölüm
56
hükm ünün yerine getirildiğni öğrenir. D aha sonraki sahnede
öldüğü haberi gelir.
E D W A R D , G aller Prensi
VI. Henry'd e (3. Bölüm ), VI. H enry'nin biricik oğlu.
Y ork lann Kral'ı tacı York soyuna bırakm ası için inandırm a­
ları sonunda babasının m irasından olur, Tew kesbury'de yaka­
lanıp öldürülür.
E D W A R D , G aller Prensi
VI. H enry’de (3: Bölüm ), IV. Edw ard'in oğlu.
III.
RicHard'da, babasının ölüm ü üzerine V. Edw ard olarak
Kral olur, ancak kardeşiyle birlikte Londra Kulesi'ne konur ve
G loucester Dükü R ichard tarafından öldürülür.
EG EO N
Yanlışlıklar Komedyası'nda, Sirakuzalı bir tüccar, Em ilia'm n
kocası; Antipholuslu ikizlerin babası.
E LB O W ("D ü rü s t”)
Kısasa Kısas'ta, Kurıı Gürültii'deki D ogb erry'yle karşılaştırı­
labilecek bir zin d an a.
E L E A N O R , G lo u cester D üşesi, bak. G LO U C E S T E R D Ü­
ŞESİ, Eleano
ELIN O R , K raliçe
Kral John'da, John'un annesi.
Fransa'ya gider ve John onun o rad a öldüğünü öğrenir. Ta­
rihsel kişi olarak VU. Louis'yle, daha sonra da II. H enry'ye ev­
lenen Eleanor Aquitaine’dir.
ELISA BET H
VIII. Henry'de, geleceğin Kraliçe E liz a b e th !
Bu oyundaki vaftiz sahnesi, İngiltere'yi iyi günlerin bekledi­
ğinin işareti olan bir çeşit doruk n ok tasm ı oluşturur.
E LISA B ET H (I. ELIZ A B E T H , E LIZ A B E T H T U D O R , 15331603)
VIII. H enry ile H enry'nin evlenebilmek için Catherine
A raon 'u boşadığı Arme Boleyn'in kızları.
Yeni-hüm anizm düşüncesiyle yetişti, hoşgörü siyasasıyla yö­
netti. Ulusai birliği kurduğu hükümdarlığı döneminde (155857
1603), İngiltere barış içinde yaşadığı gibi, İspanya yanısıra bir
dünya gücü haline de geldi. Tiyatro ve yazın, (1580’lerden Jakobyen ve Caroline dönemlerine uzanan) Elisabeth Dönemi'nde Altın
Çağ'ım yaşadı; nitekim, "Shakespeare tiyatrosu" ile "Elizabeth ti­
yatrosu" (Elizabeth dönemi tiyatrosu) eş anlamlı olarak anılır.
Yazın ve tiyatronun yakından koruyucusu olan Elizabeth dönemi
sırasında, tiyatro topluluklan sarayda sık sık gösteriler sunuyor­
du. 1583'te, Elizabeth, Shakespeare'in de 1587lerde bir üyesi oldu­
ğu düşünülen Queen's Men (Kraliçenin Adamları) tiyatro toplu­
luğunun koruyucusu oldu. 1594'te, Queen's Men'in yerini sarayda
Admiral's Men ile Shakespeare'in katıldığı yeni bir topluluk olan
Chamberlain's Men aldı. Çeşitli yerlerde belirttiği üzere, Shakespeare’in oyunları Elizabeth tarafından beğeniyle karşılanmaktay­
dı; nitekim, Shakespeare, Windsor’un Şen Kadınlariru Elizabeth’in
isteği üzerine kaleme almıştı: İV. Henry'deki (1. ve 2. Bölüm) Fals­
taff tipinden çok hoşlanmış olan Elizabeth, Falstaffı aşık göstere­
cek bir oyun izleme isteğindeydi. Shakespeare’in oyunlarında Elizabeth'e birkaç gönderme olup, bunlar, hükümdardan övgüyle söz
edilmesini izleyen niteliktedir.
ELIZA BETH D Ö N EM İ T İY A T R O L A R I, bak. T İY A T R O
Y A PILA R I
ELIZA B ETH , K raliçe, bak. G R EY , L ad y
ELSIN O R E
Danimarka'da bir kent olan H elsingor’un İngilizce adı; Ham­
let' in geçtiği K ronborg Şatosu buradadır.
ELY PİSK A PO SU
V Henry'de, K ra lın F ran sa’yla savaşm m yasallığını destek­
leyen C anterbury B aşpiskaposu'nun yandaşı b ir danışm an.
E M ILIA
Yanlışlıklar Komedyasında, Egeon'un karısı ve Antipholuslu
ikizlerin annesi.
Efes m anastırında rahibe olur ve aklını kaçırdığı sanılan Siraküzalı Antipholus'u m anastırda saklar.
EM ILIA
Othello'da, Iago'nun karısı.
Oyunun başmda, kocasının düşüncelerinden habersiz, Desde58
mona'run mendilini ona verir. Ancak, yaptığı şeyi kavradığı
anda, yaşamına malolsa da, gerçeği açığa koymaktan geri kalmaz.
EN O B A R B U S
Antonius ve Kleopatra'da, A ntonius'un bir dostu.
K üt ve kaba konuşan biri olmakla birlikte, bir dereceye
kadar gülm eceli davranm a yetisini de gösterir. Saltanat kayı­
ğıyla C ydnus'a gelm ekte olan K leopatra’yı anlatışıyla ünlenirıEnobarbus gibi rom antik olm ayan bir erkeği bu denli etkileyişi Kleopatra'run erkeklerin başını d ön d ü rm e gücüne tanıklık
eder. A ntonius’uterk ettikten sonra arkasından kendisine ait ol­
d uğu değerli eşyaları gönderm esi karşısında A ntonius gibi bir
d ostuna hıyanetettiği düşüncesine kapılır ve o düşünce içinde
ölür.
E R C LES
H erkules adının bir çeşitlemesi.
Bir Yaz Gecesi Rüyasında, Bottom tarafından kullanılır.
ER O S
Antonius ve Kleopatra'da, A ntonius'un özgü rlü ğü verilen bir
kölesi.
A ntonius'a bağlı biridir; Antonius kendisini öldürm esini bu­
y u rd u ğ u n d a, kılıcını çekerek kendi canına kıyar.
E R PIN G H A M , Sir Thom as
V. Henry'd e, H enry'nin bir subayı.
E SC A LU S
Kısasa Kısas'ta, Angelo'nun suçlulara daha hakça davranm a­
sını söyleyen yaşlı bir lord.
E SC A LU S
Rome ve Juliet'te, Verona Prensi.
(Gerçek Rom eo ve Juliet, 1301-04'te, Bartolom eo della
Scala'run h ü küm darlığı sırasm da yaşam ışlard ır; "E sca lu s"
adı, della Scala'run bozulm uş biçim idir.)
E SC A N ES
Pericles' te, Helicanus'la birlikte görünen Surlu bir lord.
ESSEX K O N T U
Kral John'da, Kral'a eşlik eden bir lord.
59
E ŞYA Z A R LIK
Elesabeth dönem inde, eşyazarlık, bir istisna olm aktan çok
bir kural olm uştur. Kim oyunların, 5-6 yazarca birlikte kaleme
alındığı oluyordu. Tiyatroların yapısı, telif sorunları, ödem eler,
vb. Eşyazarlığı zorlu yord u . Shakespeare de m esleğine Eşyazarhk y aparak başlam ış olabilir. N itekim , VIII. Henry'yi I. Fletcher'la birlikte yazm ış olduğu belirtilmektedir.
EUPH RO N 1US
Antonius ve Kleopatra'da, Antonius'un Octavius'a gönderdi­
ği elçi.
EV A N S, S ir H enry
Windsor’un Şen Kadınları'nda, basit düşünceli, işgü zar bir
Galli rahip.
Falstaffa oyun oynandığı gece, Peri Kraliçesi olarak çocukla­
rın eğlencesini yönetir.
EV SA H İBİ
Veronah iki Centilmen'de, Julia'ya Proteus'u bulması için yar­
dım eden konuksever b ir kişi.
EXETER D ÜKÜ
V. H enry'de, tarihsel kişi olarak Sir Thom as Beaufort; K rai’ın
am calarından biri.
H ıyanet suçuyla C am bridge, Scroop ve Grey'i tutuklar; Fran­
sa elçisi olarak görev alır; H enry'yle birlikte Fransa Seferine
gider; Suffolk ile York'un savaşta öldüklerini bildirir. VI.
Henry'de (1. Bölüm ), H enry'nin ölüm ünün yasım tutm akla bir­
likte, özel valisi olduğu genç Kral'la birlikte Fransızları yenm e­
ye bakar. Barıştırıcı bir kişi rolü oynam akla birlikte, G üller Sav aşı'n m yaklaştığını g ö rü r.
EXETER D Ü K Ü
VI. Henry'de (3. Bölüm ), tarihsel kişi olarak H enry H olland;
G üller Savaşı'nda Kral H enry'yi destekleyenlenden.
EXTO N , Sir Pierce
II.
Richard 'da, IV. H enry'nin Richard'ın ölüm ünü istediğini
duyduktan sonra, Richard'ı Pom fret Kalesi’nde öldüren bir
soylu.
60
F
FA BIA N
Onikinci Gece'de, O livia'nm uşağı.
Olivia'nın gözünden düşmesine neden olduğu için, Maria'nın
Malvolio’ya karşı kurduğu oyuna katılır.
FA B L IA U (çoğ. FA BLIA U X)
G ündelik yaşam a ilişkin kısa, kom ik, koşuklu öykü.
D aha çok din adam larını,kafasız kişileri ve kadınları hedef
alan Fabliau, 13. yüzyıldan sonra Fran sa'da gelişm iş; İtalyan novalla'sı gibi, Elizabeth dönem i tiyatrosu için önem li bir konu
kaynağı olm uştur.
F A LST A FF, S ir Joh n
Shakespeare'in İV. Henry (1. ve 2. Bölüm) tarih oyunlan ile Wind­
sor'un Şetı Kadınlan komedyasında yer alan ünlü bir oyun kişisi.
V.
Henry oyunlarında, şişman, şakacı bir şövalye; sarhoş, ya­
lanlar atan, azıcık da tabansız biri. Prens Hal'ün taklidini yaptığı
(IV. Henry, 1. Bölüm) kahraman yürekli, şair ruhlu Hotspur'la kar­
şıtlık oluşturur; Hal Hotspur'u alt edene kadar ölü taklidi yapması­
na karşın, Shrevvsbury'de Hotspur'u öldürdüğünü öne sürer. IV.
Henry'de (2. Bölüm), daha eleştirel bir gözle verilir; hiçbir sorumlu­
luk duygusu taşımayan, utanmaz, yaşlı bir adam olarak ortaya
konur. Başyargıç Lord'a kelimelerle oynayarak gözükapah haka­
ret eder, borca batmış Mistrees Quickly'yi tongaya bastırır, teslim
olan Colevile'i yakalamış geçinir, kahraman havalarına girip Yar­
gıç Alık'ı yerer. Kişiliği gitgide kaba bir hal alır; Hal, Kral olduğu
sırada ise, sının aşar (bu yüzden de kendisine yol verilir). V
Henry'de, Piştov, Falstaffm ölüm nedeninin Henry'nin kendisine
kötü davranm ası olduğunu söyler. Belirtildiği üzere, Kraliçe Elizabeth'in isteğiyle, Windsor’un Şen Kadınlarında yeniden ortaya
çıkar. Aynı Sir John değilse de, onun bir çeşitlemesini oluşturur;
başkalarının oyuncağı haline gelmiş biri olarak yer alır.
61
FA LSTA FF'IN LŞAÖ
JV. H enry'de (2. Bölüm ), Falstaff'a hizm et eden ve yılışıkça
konuşan bir oğlan çocuk. V. H enry'de, Bardolp, N ym ve Piştov'a
hizm et eden "O ğlan". İngiliz ordusunun mühimmatını bekler­
ken Fransızlar tarafından öldürülür.
FARS
Kaba güldürülü eylem leri içeren, hızlı bir gelişim e ve neşeli
bir havaya dayanan bir güldürü türü.
Yalnızca güldürüye dayanm ası ve ciddi bir töre eleştirisinden
yoksun oluşuyla kom edyadan ayırdedilen Fars'a, kimi eleştir­
menlerce, Shakespeare'de Yanlışlıklar Konıedyasinda rastlanır
Güldürii yapısından ötürü böyle bir kam doğm uş olmakla birlik­
te, oyunun kendi tanımlaması gereği, Yanlışlıklar Komedyası'nm
"Fars" değil, am a "komedya" olduğu görülür.
FAS T A C İR İ
Venedik Taciri'n de, Portia'nın evlilik sınavında başarısızlığa
uğrayan bir evlilik adayı.
İçinde Portia'nın resm inin olduğu sandık olarak altın sandı­
ğı seçer, böylece Portia'yı kaybeder.
FA STO LF, S ir John
VI. Henry'de (1. Bölüm ), Rouen Savaşı'ndan kaçan korkak
bir şövalye.
Tarihsel kişi olarak Fastolf, bir İngilizdir ve O xford'da M agdelan College'in yardım cısıdır. Kimilerince Shakespeare'in Sir
John Faistaff'ının özgün kişisi olduğu söylenm ekle birlikte, bu
konudaki kanıtlar yetersizdir.
FA U LC O N BR ID G E, Lady
Kral John'da, Sir Robert Faulconbrdidge'in dul eşi, Robert ve
Philip Faulconbridge'in anneleri.
Philip'e babasının Kral (Aslanyürekli) I. Richard olduğunu
açıklar.
FA U LC O N BR ID G E, Philip (SO YSU Z PH ILIP)
Kral John'd a, (Arslanyürekli) I.Richard'ın eviilikdışı oğlu,
R obert Faulconbridge'in yarı kardeşi.
John'u Fransa Savaşları'nda izler; Kraliçe Elinor tarafından
torunu olarak kabul edilir. Fransa’yla barış yapm a siyasetini acı
62
bir dille alaya alır ve açık savaşı önerir.
F A U LC O N B R ID G E , Robert
Kral John'da, Lad y Faulconbridge'in küçük oğlu.
FEN TO N
Windsor'un Şen Kadınları'nda, Anne Page'e aşık bir bey.
Onunla parası için evlenm ek isterse de, kendisine gerçekten
aşık olur.
FER D IN A N D
Fırtm a'da, N apoli Krah'nın oğlu ve M iranda'nm sevgilisi.
FER D IN A N D , N avarre Kralı
Aşkın Gayreti Güme Gitti'de, saraym ı "k üçü k bir akadem i"ye
çevirm ek isteyen N avarre Kralı. Ancak, yanındaki lordlarla bir­
likte, kadınlardan üç yıl uzakta duracaklarm a ilişkin verdikleri
anttan kısa sürede döner: Oyunda gözüktükten az sonra, Fran­
sa Prensesi'ne aşık olur.
FESTE
Onikinci Gece'de, Olivia’run soytarısı.
M alvolio'nun oyuna getirilmesinde rol alarak, M alvolio'yu
kaçık d u rum una düşüren Sir Topas olur. "E y sevgilim ", "N ere­
deysen, ey ölüm , gel yaklaş" ve "Ben çelim siz, minik bir çocuk­
k en " gibi tanınm ış şarkıları söyler.
FİD ELE
Cymbeline’de, oğlan kılığına girdiğinde, Imogen'in takındığı ad.
FIR T IN A
Shakespeare'in bir oyunu. Yazılışı ve oynanışı, 1611 ya da
1612; basılışı, 1623.
Shakespeare’in son oyunu. Oyunun olay örgüsü ve kişileriyle
ilgili herhangi bir kaynağa rastlanmamakla birlikte, kimi olaylar­
la benzerlik kurulmaktadır. Örneğin, Shakespeare'in, Amerika'yı
söm ürgeleştirm e sırasında, 1609’da, Berm uda kıyılarında,
"D eniz Serüveni" adlı bir geminin kaza sonucu batm ası olayıyla
ilgilendiği kesindir. Shakespeare'in okum uş olacağı S. Jourdain'ın Discovery of the Bermudas (1610, Berm uda A d alan ’nm Keşfi)
ile V. Stachey'in True Repertory of the Wracke (1610, Kazanın Gerçek
Tutanağı) adlı tutanak, Ariel'm anlattığı deniz fırtınası yanısıra
63
Alonso ve arkadaşları arasında geçen konuşmalar ile Stephano
ve Trinculo'nun konuşmaları için kaynak oluşturmaktadır. Virginia Kurulu’nun True Declaration of the State of tlıe Cdlony in Virginia
(1610, Virginia Koloni Devletinin Gerçek Bildirisi) adlı bildirisinde
belirtilen deniz kazasına uğrayan sömürgecilerin kurtuluşlarının
ilahi takdire bağlı bir iş olduğu düşüncesine, Shakespeare, oyu­
nunda önemli bir tem a olarak yer vermiştir. Shakespeare, M ontaigne'in "Yam yam lar Ü stüne" adlı denemesini de okumuş olmalı­
dır; Gonzalo'nun ideal uluslar topluluğu düşüncesi yarusıra,
uygarca davranışlar ile doğal davranışlar arasındaki karşıtlık üs­
tüne düşünceler buradan gelmektedir. Prospero'nun büyüyü terk
ettiği üstüne yaptığı konuşma ise, yer yer Ovidius’un Metamorphosese'una (Değişimler) dayanmaktadır. (Shakespeare, bu yapıtı
özgün Latinceden okumuş olabileceği gibi, W. Golding'in 1587 çe­
virisinden de okumuş olabilir). Burada, Ariel'e folklordan kimi
şeyler katılmış olabileceği gibi, vahşi insan ve Amerikan yerlisi
düşüncesi de Caliban çizimini etkilemiş olabilir; ancak, Ariel ve
Caliban gibi oyun kişileri daha çok Shakespeare'in kendi imgelem
gücünden kaynaklanmaktadır.
Öykü. Napoli Kralı Alonso’nun yardımıyla kardeşi Antonio ta­
rafından Milano Dukalığı elinden alınmış ve güzel kızı Miranda'yla birlikte bir gemiyle denize bırakılmış olan Prospero, aradan
geçen oniki yıl sonra, büyülü bir tropikal adada Miranda'yla birlikte
mutluca yaşamaktadır. Prospero, büyü sanatı bilgisini kullanarak bir
ağacın içine hapsedilmiş hava cini Ariel'i kurtarmış, cadı Sycorax’m
oğlu yabanıl Caliban'ı da hizmetkân yapmıştır. Arielm yardımıyla
eski düşmanlarının adanın yanından geçmekte olduğunu öğrenen
Prospero, fırtına çıkartarak geminin adaya düşmesine ve içindekile­
rin ayn ayn gruplar halinde adaya çıkmasını sağlar. Napoli Kralı'nın
oğlu Ferdinand, Prospero'nun mağarasına ulaşır ve orada Miranda'yı görerek aşık olur, Miranda da ona aşık olur. Bu arada, (Ferdinand'ın öldüğüne kanaat getiren öbürleri, Ariel'in müziğiyle uykuya
dalarlarken, Alonso’nun kardeşi Sebastian ile Antonio, Alonso’yu öl­
dürmeyi tasarlarlar. Ancak, Ariel, öbürlerini tam zamanında uyan­
dırarak bu girişimi önler. Kazadan kurtulan sarhoş kilercibaşı
Stephano ile soytan Trinculo ise, Caliban'a rastlarlar ve ona da içirir­
ler. Caliban, onlara, yardımlarına hazır olduğunu söyleyerek, Pros64
peroy'u öldürüp adayı ele geçirmeyi önerir; böylelikle, Stephano da
Mirada'yla evlenecektir. Ancak, bu konuşulanları Ariel işitir ve
Prospero'ya haber verir, o da herkese lâyık olduğu dersi verir. Alonso ile Antonio'ya cezalarım vermek içinse, Prospero ile Ariel, bu aç
adamların önüne zengin bir sofra hazırlar, ancak onlar yiyeceklere
uzandıkça, sofra yok olur. Ariel, yırtıcı bir kuş kılığına girerek,
Prospero'ya karşı işlediği suçlar yüzünden Alonso'yu cezalandır­
ma işine girişir. Daha sonra, Prospero, yeni nişanlanan Ferdinand
ile Miranda önünde bir maskeli oyun sunarken, Caliban'ın çevirdiği
dolaplar akima gelince gerekini yapan Caliban ile yarımdakiler
köpek kılığına girmiş cinler tarafından kovalanarak, adayı dört dö­
nerler. Öbürleri ise, Ariel'in müziğinin etkisinde Prospero'nun m a­
ğarasının önüne gelirler; Prospero onlara kendi gerçek kimliğini
açık ederek, hakkı olan Dukalığı geri ister. Bu arada yaptıklarına
pişman olan Alonso'ya satranç oynayan Ferdinand ile Miranda’yı
gösterir. Daha sonra, Prospero, büyü sanatına son vererek, Ariel ile
Caliban'ı özgür bırakır. Hepi birden ertesi gün Napoli’le doğru yel­
ken açarlar.
{Fırtına, Shakespeare'in son oyunu olduğundan, kimi eleş­
tirm enler, Prospero'nun oyundaki rolünü Shakespeare'in kendi
san atm a veda edişi olarak yorum lam ışlardır. Bu anlam da, Fır­
tına, Shakespeare'in oyun yazarlığına toplu bir özet halinde son
verişi olarak görülm ektedir.)
FITZVVATER, Lord
II.
Richard'da, Aum erle'yi, G loucester D ükü’nü öldürmekle
suçlayıp, çarpışm aya çağıran bir soylu.
FLA M IN IU S
Atinalı Timon'd a, Tim on’un bir uşağı.
FLA V IU S
Juliııs Caesar’da, bir halk temsilcisi.
Dostu M arullus'la birlikte, Caesar'ın gücünü arttırm asm a
karşı çıkar.
FLA V IU S
Atinalı Timon'da, Tim on’un kâhyası.
Timon'a har vurup harm an savu rd u ğu için uyarıda bulunur­
sa da dinletem ez; Tim on yıkıma uğradıktan sonra, kendisini ya­
65
şadığı m ağarada ziyaret eder. Timon, önce söverse de daha
sonra kendisinin "tek nam uslu insan" olduğunu ve "insanların
uzakta" durm ası koşuluyla kendisine altın verecğini söyler.
FLE A N C E
Macbeth'te, Banquo'nun oğlu.
Babası öldürülünce kaçar. (İskoç geleneğinde kendisinin
Stuart Kralları soyundan geldiği söylenm ekle birlikte) babası
gibi, onun da tarihte hiçbir kaydı yoktur.
FLO R A N SA D Ü K Ü
Yeter ki Sonu iyi Bitsin 'de, ikincil bir oyun kişisi.
FLO R IO , G iovan n i (15537-1625)
Ünlü İtalyan dilbilgisi ve sözlüğü yazarı.
Shakespeare, büyük olasılıkla, İtalyanca biliyordu, Florio'nun ünlü M ontaigne Denemeler'inin çevirisini ondan (1603)
oku m u ştu ; nitekim , Kral Lear üe Fırtına'da yer alan birçok söz
ve deyiş ile H am let'in kendi kendini sorgulam ası, bu yapıta
çok şey borçlu olduğunu gösterm ektedir.
FLO R IZEL
Kış M asalı'nda, Perdita'ya aşık, Bohem ya Prensi.
Babası Polixenes'ten uzaklaşm asına karşın, Sicilya’d a Leontes'in sarayın da karşı karşıya geldiklerinde yeniden barışırlar.
FLU ELLEN
V. Henry'de, yürekli bir Galli subay.
Rom alı asker yaşam ının erdem lerine özen gösterir.
FLU T E , Francis
Bir Yaz Gecesi Rüyası'nda, bir zanaatkâr.
O yunda, Thisbe'yi oynar.
FO LIO
Shakespeare'in (Pericles dışm da) bütün oyunlarının 1623’teki
Birinci Toplu Basımı: Mr. William Shakespeare Conıedies, Historiés,
and Tragédies. Published according to the True Originale Copies (Bay
William Shakespeare'in Komedyaları, Tarih Oyunları ve Traged­
yaları. Gerçek Ö zgün Metinlere Uygun Basım).
Başsayfada, Shakespeare ve Richard Burbage'le birlikte "26
Shakespeare oyuncusu"nun adlarına yer verilir (bak. O yuncu­
66
luk), ayrıca, yayım cı olarak Heminges ve H. CondelTin de adlan
yer alır. Folio'daki oyunlardan 18'i, ilk kez basılmaktadır. Oyun­
lar, türlerine göre, üç a y n bölüm içinde yer alır. Adını sayfa bo­
yutundan alan Folio, bir tabaka m atbaa kâğıdının ikiye katlan­
masıyla elde edilen dört sayfalık, iki yapraklı, yarım boyutlu
kitaptır (Sayfa boyutlan 27-40 cm . x20-28 cm .dir). 907 sayfa tutan
Birinci Folio, 1.000 adet basılmış olup, 2 4 0 ’ı kalmıştır. Daha önce
yayınlanan kitaplar, Quarto basımlardır (bak. Quarto). Daha son­
raki Toplu Basım lar ise şöyledir: 1. Folio'nun yeniden basımı olan
2. Folio (1632); Pericles yanısıra, Shakespeare'in olduğu kabul edil­
m eyen altı oyunu daha kapsayan 3. Folio (1663, 1664); düzeltil­
m iş 3. Folio olarak 4. Folio (1685).
F O R D , Bay
W n dsor'un Şen Kadınlan’nda, hali vakti yerinde bir bey.
Bay Brook adım takınarak, Falstaff'a karısı Bayan Ford'u
nasıl sevdiğini ve kocası Ford'u nasü aldattığını anlattırır.
F O R D , Bayan
W indsor'un Şen Kadınları'nda, Ford 'un karısı. Falstaff, ("şen
k ad m ları"a) Bayan Ford ve Bayan Page'e, aynı aşk m ektupları­
nı y azar; onlar d a Falstaff'la oyun oynarlar.
FO RREST
III. Richard'da, Lonra Kulesi'nde tutuklu Prenses’i öldürm esi
için kiralanan bir katü.
FO R T IN B R A S
Hamlet'te, N orveç Prensi.
Babasının elden çıkardığı toprakları ve iktidarı kazanm aya
çalışır.Polonya üzerine sefere giderken D anim arka’dan geçer
ve H am let tarafından karşılanır.
FO X E, Jo h n (1516-87)
Protestan din adam ı ve yazar.
H ıristiyan din şehitlerini işleyen Book of Martyrs (1653, Din
Şehitleri Kitabı) adlı kitabından, Shakespeare, Kral John, VI.
Henry (2. Bölüm) ve VIII. Henry için yararlan m ıştır.
FR A N C IS
IV. H enry’de (1. Bölüm ), Poins ile Prens H al'in eğlendikleri
bir m eyhane garsonu.
67
FR A N C IS, R ahip
Kuru Gürültü'de, C laudio'nun aşkını yeniden canlandırm ak
için Leonato’ya H ero ’nun üzüntüden ölm üş gibi yapm asım
öneren rahip.
FR A N C ISC A
Kısasa Kısas'ta başrahibe.
FR A N C İSC O
Hamlet'te, B em ardo'nun nöbet değiştiği bir asker.
FR A N C İSC O
Fırtına'da, Alonso ile birlikte deniz kazasına uğrayan bir lord.
FRA N SA G Ü V E N LİK BA ŞK A N I
V.
H enry'de, başlıca Fransız lordlarından ve askeri önderle­
rinden biri.
A gincourt'ta öldürülür.
FR A N SA K R A LI
Yeter ki Sonu iyi Bitsin'de, H elena'nın iyileştirdiği; daha
sonra, Bertram'ın H elena'yı öldürdüğünü sanan Kral.
O yunda epilogu söyler.
FRA N SA K R A LI
Kral Lear"da, Cordelina'nın kocası.
Lear'ı kurtarm ak için bir orduyla birlikte gelir; ancak, birinci
sahneden sonra sahnede görünm ez.
FRA N SA PR EN SESİ
Aşkın Gayreti Güme Gitti'de, N avarre Kralı'nın "ak ad e­
m is in i ziyaret edenlerden.
Kral kendisine aşık olur ve üç yıl aşktan uzak d u racağ m a
değin verdiği sözden döner.
FR ED ER IC K , Dük
Beğendiğiniz Gibi'de, sürgün kralın elinden tahtı alan kardeş i.
FR O TH ("Pürtük")
Kısasa Kısas'ta, Elbovv tarafm dan tutaklanan bir m eyhaneci
ve "kaçık bir soylu".
68
G
G A D SH ILL
IV. H enry'de (1. Bölüm ), F alstaff in başıbozuk bir arkadaşı.
Falstaff'la birlikte yolcuları soyar, buna karşılık Prens Hal
ile Poins de kendisini soyarlar. Prens H al kendisini sorguladı­
ğında, F alstaff m yalanlarına arka çıkar.
G A LLU S
Antonius ve Kleopatra'da, O ctavius'un bir dostu.
G A N Y M ED E
Beğendiğniz Gibi'de, oğlan kılığına girdiğinde, Rosalind'in ta­
kındığı ad.
G A R D IN ER
Vlll. Henry'd e, tarihsel kişi olark Stephen G ardiner.
Kral'm yazm anı; daha sonra, W inchester Piskaposu olur ve
C ran m er’e yönelik saldırıların başm ı çeker.
G A R G RA V E , S ir Thom as
VI. H enry'de (1. Bölüm), bir İngiliz subay.
G A U N T , Jo h n , bak. JO H N G A U N T
G EO R G E, C larence D ükü, bak. C LA R EN C E D Ü K Ü , George
G EM İ K A PT A N I
Onikinci Gece'de, Illyria kıyılarında batan gem inin kaptanı.
Viola'yı, uşak kılığında, Dük Orsino'ya tanıtmak için söz verir.
G ER T R U D E
Hamlet'te, H amlet'in annesi, Danimarka Kraliçesi.
O ğluna bağlı bir anne, ancak C laudius tarafından kolayca
aklı çelinen güçsü z bir kadındır. C laudius’un hazırlam ış oldu­
ğu zehirle ölür.
G EST A R O M A N O R U M (R O M A N LILA R IN İŞLERİ)
Latince öyküler dem eti (1400). Şövalyelik, erm işlerin yaşa69
mı ve halk söylencelerine ilişkin 200 öykü içerir. Elizabeth d ö­
nem i tiyatrosunun başlıca bir kaynağı olarak, ShakespeareVenedik Taciri'nde y ararlanm ıştır.
GLAMIS BEYİ
Macbeth'te, M acbeth'in oyunun başında sahip olduğu
unvan.
C adılar/'G lam is Beyi" diye selâm layarak kendisini tanıdık­
larını gösterirler. (Güney İskoçya’da G lamis ya da Glammis
ad m da bir köy ile M acbeth’e bağlı b ir şato d a vardır).
G LA N S D A L E , Sir W illiam
VI. H enry'de (1. Bölüm ), bir İngiliz subay.
G LE N D O W ER , O w en
IV. Henry'de (1. Bölüm ), Percy'lerin müttefiki bir Galli.
D oğaüstü güçlere inancı ve uluorta konuşm alarıyla arala­
rında sert atışm alar geçen
H otsp u r'la karşıtlık oluşturur.
Shrew sbury Savaşı'nda y er alm az.
G L O B E , The
Richard ve C uthbert Burbage tarafından 1599'da inşa edilen
ünlü tiyatro yapısı. Globe, çokkenâr biçim liydi ve ortası gökyü­
züne açıktı; balkonlar ve sahne bir çatıya bağlıydı. 1613'te, VIII.
Henry'nin gösterim i sırasında yanlış açılan bir top ateşi sonun­
da bu çatı alev alm ış ve tü m yap ı yanm ıştır. 1614’te bu kez ki­
rem it çatıyla yeniden inşa edilm iş, ancak 1644'te P ü riten yöne­
tim sırasında yerlebir edilm iştir. Shakespeare, bu tiyatroda
gösterüer sım an Lord Cham berlain's M en’in (daha sonra K ing’s
Men) ortaklarından ve bina sahiplerinden biriydi ve oyunları­
nın çoğun u n ilk gösterim i bu tiyatroda yapılm ıştı. (1 9 0 9 ’da y a ­
pılan kazılar, Globe'un kalıntılarından küçük bir bölüm ünü
açığa çık arm ıştır).
G LO U C E S T E R D Ü K Ü , R ichard
VI. Henry'de, (2. ve 3. Bölüm ), daha sonra III. Richard olan
York D ükü; Richard Plantagenet'in dördüncü oğlu.
Tahta giden yolda önüne çıkan herkesi kanlı biçim de yok
ederek ilerler. Tew kesbury Savaşı'ndan sonra Galler Prensi'ni,
L on dra K ulesinde de VI. H enry'i öldürür. Prenses'i Kule'de öl­
dürtm eye varın caya kadar, III. Richard olm a yolunda hiçbir
70
engel tanım az. Tyrrel tarafından işlenen bu cinayet, Richard'm
hunharlığının en üst noktasını oluşturm akla birlikte, bu olay­
dan sonra talihi tersine döner. Hiçbir acım a duygusu olm ayan
ve hiç kim seye acım ayan, gözü dönm üş, hun har biri olmakla
birlikte, zekâsı ve canlılığıyla ilk bakışta ilgiyi üstüne çekerse
de, oyunun ikinci yarısında, kendine güvenini yitirir. Çok geç
nadim olsa da hak ettiği ölüm den kurtulam az.
G LO U C E ST E R D Ü ŞESİ
I.
Richard'da tarihsel kişi olarak Eleanor de Bohun, Gloucester Dükü Thom as VVoodstock'un dul eşi.
Eşinin (II. Richard'm buyruğuyla M ow bray tarafından öldü­
rülmesi üzerine) Gaunt'a başvurarak, öç istem inde bulunur.
G LO U C E ST E R D Ü ŞESİ, Elean or
VI. Henry'de (2. Bölüm ), tarihsel kişi olarak Eleanor Cobham,
H um phrey Gloucester'm karısı.
Kraliçe olmak ister, bu amaçla da bü yü yapar, ancak York
Dükü Richard tarafından ortaya çıkarılır. Elinde m um la sokak­
larda üç gün yürüyerek nedam et getirdikten sonra, sürgüne gön­
derilir. Sokakta Gloucester’e rastlar ve kendisini utanca boğduğu
için söylenir; bu arada, Suffolk, York ve Kardinal Beaufort'a karşı
•kendisini uyarır.
G LO U C ES T ER , H um phrey
IV.
Henry (2. Bölüm) ile V. H enry'de, IV. H enry'nin küçük
oğlu.
Prens H um phrey G loucester ve G loucester Dükü olarak
ikincil bir rol oynar. VI. Henry'de (1. Bölüm ), Kral'ın am casıdır
ve Beaufort ailesinin İngiltere'yi yönetm e isteğinden duyduğu
kuşkuyla, VVinchester Piskaposu H enry Beaufort’la tartışır.
Kral'ın sadık bir destekçisi ve acılara sabırla göğüs geren biri
olarak VI. H enry'de görü nü r; burada, çeşitli düşm anlarm m
kendisine karşı işbiriliği yapm aları son u nda Kral vasiliği elin­
den alınır. D aha sonra, tutuklulara işkence yaptığı ve ordunun
parasını çaldığı savıyla tutuklanarak ölüm e m ahkum edilir.
G LO U C EST ER K O N T U
Kral Lear'da, Ed gar ile Edm und'un babalan.
Kendisiyle ilgili öykü, Sidney'in /4rcadw'sındaki Paphlagonia
71
Prensi'nden gelir. Evlilikdışı oğlu Edm und tarafm dan terkedilişi yarunda, öbür oğlu E d gar'a gösterdiği acım asızca tavır,
daha alt düzlem de, Lear'ın kızlan tarafm dan terk edilişi ile
C ordelia'ya karşı acım asız tavrın a bir karşılık olu ştu ru r. Ç ek­
tiği acılar sonunda ve körlüğünün kendisine öğrettikleriyle,
E d gar'a görevini yerine getirem ediği gibi, bütün insanlığa olan
görevini de yerine getirem ediğini anlar ve tıpkı L ear gibi, o da
yaşam ı daha derinden kavrar. E d gar geri döndüğünde yarı
üzüntülü, yarı sevinçli bir halde can verir.
G O B BO , Lancelot
Venedik Taciri'nde, aklı h avalard a, bilmiş bir hizm etkâr.
Vicdanına uyarak Shylock'un yanında kalırsa bunun şeytana
hizmet etm ek olacağım , am a şeytanın sesine kulak vererek ka­
çarsa bunun akla hizm et edeceğini düşünerek, Shylock'u terk
eder, Lorenzo'nun da Jessica'yla birlikte kaçmasına yardım eder.
Shakespeare'in en iyi soytanlarm dan biri olarak karşım ıza çıkar.
G O B BO , Y a şlı
Venedik Taciri’n de, Launcelot Gobbo'nun babası.
Shylock'a bir arm ağan verm ek için gelm iştir; ancak, Bassanio'nun hizm etine girm eyi gözüne kestiren Launcelot'un kendi­
sini kandırm ası sonunda, arm ağanı Bassanio'ya verm ek d u ru ­
m unda kalır.
G O FF, M atthew
VI. H enry'de (2. B ölüm ), Jack C ade'in bir yandaşı,
G O N ER IL
Kral Lear'da,Lear'ın en büyü k kızı.
Evinden kovduğu L ear'a gösterdiği sevecenlik yüzünden
onurlu kocası Albany'yi aşağılar. Albany'yi öldürerek, yerine
sevdiği kişi olan E d m u n d'la evlenm eyi tasarlarsa da, kardeşi
R egan'm da Ed m u n d'u sevdiğini öğrenince, kızkardeşini zehir­
ler, sonunda da kendi canına kıyar.
G O N ZA G O
Hamlet'te, oyuncuların oynadığı oyunda öldürülen kral.
(Claudius'un gözünde, H am let'in babasını temsil eden kişi).
G O N ZA LO
Ftrhna’da, denize bırakıldıklarında Prospero ile Miranda'ya
72
erzak ve kitap veren "namuslu, yaşlı bir Meclis Ü yesi".
Alonso ile birlikte deniz kazasına uğrayarak, Prospero'nun ada­
sına çıkar.
G O R BO D U C
T: N orton ile T. Sackville'in yazdıkları bir erken tragedya
(1562).
Uyaksız koşukla ilk kez yazılmış, koroyu ve dilsiz gösteriyi
içeren Senaca'vari kanlı bir tragedya olup, Kral Gorboduc'un kral­
lığını bölmesini izleyen iç karışıklıkları ve cinayetleri ele
akr.Shakespeare'in Kral Lear oyununu dolaylı olarak etkilemiştir.
G O T LA R K R A LİÇ ESİ, bak. T A M O R A
G O W ER
IV. H enry'de (2. Bölüm), krallık ordusunda bir subay.
V. Henry'de, Fluellen'e K ral’m bütün tutuklulan öldürm e
buyruğunu verdiğini söyler.
G O W ER
Pericles' te, sahnede korunun yerini alan kişi (öyküyü şım ar,
zam an boşluklarını doldurur, her p erd eyi tanıtır ve epilogdaki
olayları özetler); sekiz heceli ya da on heceli ikili dizelerle konu­
şa n şair G ow er.
G O W ER , Jo h n (1330-7-1408)
Şair ve yazar.
Apollonius of Tyre (Surlu Apollonius) adlı uzun öyküsü, Shakespeare’in Perikles, Sur Prensi oyununa anakaynaklık ettiği
gibi; Shakespeare, kendisine oyunda koro rolünü verm iştir.
"G Ö K Y Ü Z Ü " ("C E N N E T ")
Elizabeth dönem i halk tiyatrolarında platform sahnenin aşa­
ğıya donatım lıkların indirildiği ü st örtüsün ü belirten terim .
"G ök yü zü ", iki sütün ya da "sahne d ireği" üzerinde d uru­
yordu, ve (W itt'in Swan Theatre için yaptığı çizim de görüldüğü
üzere) çatısı kiremitlerle kaplıydı, altı ise norm al olarak boya­
lıydı ya da güneş, ay , yıldızlar ve burçları gösteren çizim lerle
bezenm işti.
G Ö LG E, Sim on
IV. Henry'de(2. Bölüm ), Falstaff tarafından askere alınan biri.
73
G Ö S T ER İM LER
Oyunların G österim leri halk tiyatrolarında öğleden son ray­
dı ve iki saat sürüyordu. Shakespeare'in topluluğu saat 2'de
G österim 'e başlıyordu. (Lord Cham berlain'in verdiği söze göre,
oyunlar "artık ikide başlayacak ve dörtte beşte sona erecek"ti,
1594). Kapalı tiyatrolarda ışıklama gerekli olduğundan, G österim ler'in öğleden sonra yapılm ası gerekm iyordu. Açık tiyatro­
larda, G österim 'in gerçekleştiğini belirtm ek üzere, üst kuleden
bir bayrak dalgalandırılıyordu. E ğer oyun tragedya idiyse, üst
dış d u vara, ya da "G ök y ü zü "n e bir kara p erde asılıyordu.
"P a ra toplayıcılar", girişte giriş parasm ı, öbürleri de balkon
koltuklarının p arasım topluyorlardı. G österim lerin başlayışı
üst kuleden üç kez trom pet çalışıyla işaret olarak veriliyordu.
GRANDPRfe
V.
Henry'de, A gin cou rt Savaşı sabahında İngiliz ordusunun
bitkin ve um utsuz görünüşünü renkli bir düle anlatan bir Fran­
sız soylusu.
G R A TIA N O
Venedik Taciri'n d e, Bassanio'nun arkadaşlarından biri.
Ç enesi düşük, şakacı bir kişi olup, Shylock'u m ahkum
edenlerin başm da y er alır. N erissa'yla evlenir. .
G R A TIA N O
Othello'da, Brabantio'nun kardeşi, D esdem ona'nın am cası.
G REEN
II. Richard'da, Kral'ın bir hizm etkârı.
G R EEN E, R ob ert (1558-1592)
Oyun yazarı.
Pandosto, The Triumph of Time (1588, Pandosto, Zam anın Z a­
feri) adlı düzyazı rom ansı, Shakespeare'in Kış Masalı'na d ü şü n ­
ce ve olay olarak temellik eder. 1592'de, ölüm ünden sonra y a ­
yınlanan Groatsıvorth of Wit adlı yapıtında, Shakespeare'in
yükselişini alaylı ve küçüm seyici bir dille ilk kez saptayan kişi
olm uş; Shakespeaer'i L on d ra sahnelerini kuşatm aya kalkan
"acem i çaylak" bir oyuncu ve y azar olarak nitelediği gibi "ülke­
nin biricik titreyen-sahnesi" (Shakescene) olduğunu sanan kişi
olarak da nitelem iştir.
74
G REG O RY
Romeo ve Juliet'te, Capulet'nin hizm etkârlarından biri.
Birinci sahnede, Sampson’la birlikte, M ontague’nun hiz­
m etk ârlarıyla döğüşür.
G R E M IO
Hırçın Kız’d a , Bianca'nın zengin, am a yaşlı bir isteklisi. Petruchio ile Katherina'nın evliliğini parlak bir dille anlatır.
G R E Y , Lady
VI. H enry’de (3. Bölüm), tarihsel kişi olarak Elizabcth Woodvill.
O y u n d a, Sir John Grey'in dul eşid ir ve kocasının el konan
m ülkünü geri alm ak için ricad a b u lu n ur, ancak bu istediği
şeyin yerin e daha büyük bir öneri olarak IV. Edvvard'tan evli­
lik önerisi alarak kendisiyle evlenir. Bu y ü zd en d e W arw ick
kendisini terk eder. III. Richard'da, K raliçe Elizabeth olarak,
R ichard ile ak rabalarını b arıştırm aya çalışır. E d w a rd öldüğü
zam an , P ren s’i sığınağından çık arır. Y o rk D üşesi ve M argaret'le birlikte, kendisini kardeşleri ile çocu k larınd an eden Richard'ı lânetler. A ncak,
kızını isteyen R ichard geri
çev irm eyerek dinler; daha sonra d a, kızının R ichm ond'la ev­
lendiği haberi gelir.
G R E Y , Lord
III.
Richard’da, Kraliçe Elizabeth'in (Lady G ray) daha önceki
k ocasından olan oğlu.
G rey
ile
Rivers, Richard'ın
buyruğu yla
Pom fret'te
öldürülürler.
G R E Y , Sir Thom as
V.
H en ri/d e, Kral'a karşı Scroop ve C am bridge'in yanında
y er alan suikastçılardan biri.
Ele geçtiği zaman, 'lânetli bir işten kurtulduğunu" haykınr.
G R IF F IT H
VIII. H enry’d e, Kraliçe Katherine'nin bir habercisi.
G U ID ER IU S
Cym bdiné de, Cymbeline’in oğlu.
Polydore adı altında gizlenir ve M organ'm oğlu olarak büyür.
75
G U ILFO RD , Sir H enry
VIII. Henry'de, bir saraylı.
G URN EY, Jam es
Krai John'da, Lady Faulconbridge'in bir yardım cısı.
"G Ü LLER S A V A Ş I"
İngiltere'nin önde gelen iki soylu ve akraba ailesi, "Beyaz
G ül" taşıyan York H anedanı ile "K ırm ızı G ül" taşıyan Lancas­
ter Hanedanı arasında, 15. yüzyılın ikinci yarısında İngiliz tahtı
için otuz yıl boyunca süren am ansız çekişmelere verilen ad.
Shakespeare, Birinci Dörtleme'sinde (VI.Henry- 1. Bölüm,2.
ölüm, 3. Bölüm, ve III. Richard), "G üller Savaşı"nı (1454-85) konu
alır. Bu oyunların yazım ında, Shakespeare, tarihi kaynaklara,
başlıcalıkla da Hail ile H olinshed'in tarihlerine başvurm uştur.
1390-1420 olarak daha önceki dönem i ele alan, ama daha sonra
yazılmış olan ikinci D örtlem e'de (If. Richard, IV. Henry- 1.Bölüm,
2. Bölüm, V. Henry), II. Richard'ın IV. H enry adıyla tahta çıkan
kuzeni Bolingbroke tarafından tahttan edilişi olarak "G üller Sa­
v aşan ın kökenlerine tanık olunur. Shasekpeare oyunlarında,
"Güller Savaşı" şöyle sıralanabilir: St. Albans Savaşı, 2 2 -Mayıs,
1455. York Dükü, Somerset'i yenilgiye uğratır ve öldürür (VI.
Henry, 2. Bölüm); N ortham pton Savaşı, 10 Tem m uz 1460. VI.
Henry, Yorklar tarafından tutsak alarur; Wakefielde Savaşı, 30
Aralık 1460. York öldürülür (V I Henry, 3. Bölüm); M ortimer's
Cross Savaşı, 2 Şubat 1461. Yorkların zaferi (VI.Henry, 3. Bölüm);
St. Albans Savaşı (ikinci), 17 Şubat 1461. W arw ick, Kraliçe M ar­
garet tarafından yenilgiye uğratılır (V I Henry, 3.Bölüm ); Tow ton Savaşı, 29 M art 1461. Yorkların zaferi (V I Henry, 3. Bölüm);
Hedgeley M oor Savaşı, 25 N isan 1464, ve H exam Savaşı, 8
Mayıs 1464. Yorkların zaferleri; B am et Savaşı. W arw ick IV. Ed­
ward tarafından yenilgiye uğratılır ve öldürülür (V I Henry, 3.
Bölüm); Tewkesbury Savaşı, 4 M ayıs 1471. M argaret IV. Ed w ard
tarafından yenilgiye uğratılır (V I Henry, 3. Bölüm); Bosworth Sa­
vaşı, 22 Ağustos 1485. III. Richard, VII. H enry adını alan ve evli­
lik yoluyla iki aileyi birleştiren Richmond tarafından yenilgiye
uğratılır ve öldürülür (III. Richard).
76
H
H A LK T İY A T R O LA R I
Elisabeth dönem inde, özellikle dram atik gösterim ler için
inşa edilm iş olan ve izleyicileri toplum un bütün kesimlerinden
oluşan tiyatro yapıları.
16. yüzyılın ikinci yarısındaki kültürel zenginleşm e döne­
m inde, The Theatre'ın inşa edildiği 1576'dan ikinci Globe Theatre'm açıldığı 1614'e kadar, 200.000 nüfuslu Londra'da 11 tane
halk tiyatrosu ile özel tiyatro yapısı açılm ıştı, (başlıcakla): The
Theatre (1576), Blackfriars I (1576), Blackfrians II (1596), Curtain
(1577), Rose (1587), Swan (1595), Globe I (1598), Globe II (1614),
Fortune I (1607), Fortune II (1623), H ope (1613).
Kraliçe, dram atik gösterileri, oyuncuları ve oyuncu topluluk­
larını desteklerken, gitgide bağnaz Pürintenlerin eline geçmeye
başlayan kent yönetimi, 1580'lerden sonra, tiyatro gösterimlerine
karşı tavır alm aya başlamış; bunun sonunda, tiyatro etkinlikleri
bu iki gücün etkisi altında kendini belirleye gelmiştir. İlk Halk
Tiyatrosu, Leicester Baronu'nun hizmetinde olan ve "kom edya,
tragedya, araoyun ve sahne oyunlan"nı gerçekleştirm e yetkisini
alan Jam es Burbage tarfından kurulm uştur (The Theatre). Saray,
Elisabeth ve I. James dönemlerinde tiyatrolara destek olmaya
devam etmiş ve I. James, Lord Chamberlain's M en topluluğunu
kendi topluluğu (King's Men) olarak tutm uştur; bu topluluğun
en önemli üyesi, William Shakespeare idi. H alk Tiyatro yapılan,
bir çeşit am fitiyatro biçiminde, yuvarlak, sekizgen ya da dikdörtkendi. Ü ç katlı balkonlar yapıyı çevreliyor ve sahnede kesiliyor­
du. Zem inde oturm a yerleri yoktu, izleyiciler ayakta izliyordu;
balkonlarda ise oturm ak için, sıralar ya da tabureler vardı. Sahne,
izleyici yerine, öne doğru çıkıyordu ve üç yandan izlenebiliyor­
du. 1.5 m . yüksekliğindeki sahne, 13.3m. eninde ve 8.4 m. derin­
likteydi; bu anlam da da tiyatronun iç çapı 16.8 m. idi. Gösterim­
ler saat ikide başlıyor ve genellikle iki saat sürüyordu; girişte 1
77
penny ödeniyordu, ikinci balkondaki localar için ayrıca 6 penny,
üst balkondaki özel loca içinse 12 penny ödeniyordu. Sahnenin
tavanı en üstte kuleyle biten iki sütunla destekleniyordu. Sahne,
iki kapıyla arkadan sahne arkasına açılıyordu; arka sahnenin
üstü, ikinci balkonun bir devam ı olarak, müzikçilerin yeriydi;
ayrıca, sahneye yukardan indirilecek sahne donanım ları ile
oyun kişileri (Tanrılar, vb.) de bu bölüm de yer alıyordu. Sahne­
nin üstünden aşağıya kum aş bir örtü iniyordu (Lord A dm iral's
M en topluluğununki G üneş ve A y resm iyle, Globe Tiyatrosu'nunki ise "k ü re" resm iyle bezeliydi). Böyle bir örtü, süsleyici
bir işlev g örd ü ğü kadar, sahne gerisindeki teknik işlem leri de
gizliyordu. Işıklamanın h er zam an için bir sorun olduğu tiyat­
roların gösterim m evsim leri de, İngiltere'nin iklimine bağlı ola­
rak, oldukça kısa sürüyordu.
H A LL (H A L L E ), Edw ard (1498-1547)
İngiliz tarihçi, The Union of the Two Noble and Illustre Famelies
of Lancaster and York (1548, İki Soylu ve Şanlı Ailenin, Lancaster
ve York'ların Birleşmesi) adlı yapıtın yazarı.
Tarihe ahlâki bir bakış açısıyla bakan ve G üller Savaşı’nın
sona erm esini hayırla karşılayan bu yapıt, H olinshed’in yapıtı
yanısıra, Shakespeare’in tarih oyunlarına anakaynaklık etm iş­
tir.
H A L , Prens
IV. Henry'de (1. ve 2. Bölüm ), tarihsel kişi olarak Galler
Prensi H enry; F alstaffm kafadarları arasında yer alan, neşeli,
alem bir delikanlı.
H A LSİZ, Francis
IV. Henry'de (2. Bölüm), Falstaffm askere aldığı kişilerden biri.
H A M LET
Hamlet'te, oyu n un başkişisi.
O yunun başında, annesinin davranışı karşısında düşkırıklığına uğradığı kadar, babasının ölüm üne de derinden üzülen bir
genç adam olarak yer alır. Babasının hayaletinin kalede görüne­
rek, ölümünün doğal bir ölüm olm adığım kendisine bildirmesiy­
le aklı uçar. Tüm varlığıyla babasının öcünü almayı kararlaştı­
rır. Bunun için de kaçık rolü yap ar; ancak, kaçıklığının ne
78
kadarının gerçek, ne kadarının rol olduğu bir tartışm a konusu
olagelmiştir. Öcünü almaya kararlı olmakla birlikte, bunu yerine
getirmede gecikir, Polonius ile Ophelia'nm ölümlerini beklemesi
gerekir. İngiltere yolculuğundan çok daha kararlı ve ne istediğini
bilir biri olarak döner ve sonunda annesi ile kendisinin ölümüne
yol açan çatışm ada C laudius'u öldürür.
H A M LET (D A N İM A R K A PR EN Sİ H A M LET TR A G ED Y A SD
Shakespeare'in bir tragedyası.
H amlet öyküsü çok gerilere, Amlotha biçiminde 1230'lara, İz­
landalI şair Snorri Sturluson'un Prose Edda'sındaki bir koşuklu
p arçaya kadar uzanır. Öyküyü ilk kez yazınsal hale DanimarkalI
Saxo Gram m aticus getirerek, 12. yüzyılın sonunda Historica Danica (Danimarka Tarihi) adlı Latince yapıtına koym uştur. François
de Belleforest, Saxo'nun çeşitlemesini Histories Tragiques (1582,
Trajik Öyküler) adlı, Shakespeare’in de yararlanm ış olduğu ya­
pıtında genişleterek kullanmıştır; nitekim , Shakespeare’in,
Saxo'nun çeşitlemesini bilmekle birlikte, gerçek kaynağının Bellefrost olduğu, genel kam olarak yer almaktadır. Ancak, her iki
çeşitleme de, özünden birbiriyle benzerlik gösterir ve her ikisi
oyundaki tüm başlıca olayları ve öğeleri içerirler. A m a, Saxo'da
da, Belleforest’te de hayalet sahnesi, oyuncuların oynadıkları
tuzak oyun sahnesi, Laertes ve Fortinbras, Ophelia’nın akimı yi­
tirmesi ve boğulması sahnesi ile m ezar sahnesi yer almz. Öte
yandan, T. Nash'ın R. Greene'in Merıaphon adlı rom ansına yazdı­
ğı önsözden 1589'larda bilinen bir Hamlet oyununun varlığından
söz edilir. Nitekim, birçoklarınca, Thomas Kyde'in ilk Hamlet 'in,
Ur-Hamlet'in (Kök-Ham let) yazarı olduğu sanılmaktadır. P.
Henslowe da, 1594’te, Newington Butts’taki bir tiyatroda oyna­
nan bir Hamlet gösteriminden söz etmektedir. Bu bakımdan, Sha­
kespeare'in Hamlet'i, olasılıkla, Ur-Hamlet'ten etkilenmiş ve Sha­
kespeare, hayalet sahnesi, tuzak sahnesi, Ophelia'nın akimı
yitirmesi ve ölümü gibi, Saxo ya da Belleforest'te yer almayan ve
Thom as Kyd'ce yazılmış Seneca tarzında bir öç oyunundan gele­
bilecek öğeleri kendine almıştır. Shakespeare'in Hamlet'ine daha
başka kaynaklar da aracılık etmiştir. H ayalet, Ur-Ha7iılet'ten kay­
naklanmıyorsa, Seneca’nm Agamemnon ya da Troades'indeki ha­
79
yaletlerinden kaynaklanabilecği gibi, R. Scot'un The Discoverie of
Witchcraft (Hayaletler ve Ruhlar Üstüne) gibi hayalet yazıların­
dan kaynaklanabilir. Öte yandan Gonzago'nun öldürülm esi, A
Waming fo r Faire Women (1599, Güzel Kadınlara Bir Uyarı) adlı
anonim bir oyuna dayanabileceği gibi, 1538'de Urbino Dükü
Francesco M aria'nm zehirle öldürülmesi olayına da dayanabilir.
Hamlet, 1600 ya da 1601’de oynam ış, 1603’te basılmıştır. Birinci
Toplu Basım olarak bilinen ve olasılıkla Ur-Hamlet'e dayanan bu
basım, İkinci Basım'dakinden yarısı kadar kısa olan, yetersiz bir
basımdı. 1604'teki İkinci Basım, Shakespeare'in istediği gibi ta­
m am ladığı basım sayılm aktadır.
Öykü. Danimarka Prensi Hamlet, Elsinore'a döndüğünde babası­
nı kısa bir süre önce öldüğünü ve annesi Gertrude'un Kral olan amca­
sı Claudius'la evlendiğini öğrenir. Hamlet'in başta bu çabuk evlilik
karşısında uğradığı düşkınkhğı ve şaşkınlık, kısa süre sonra, baba­
sının Hayalet'inin kendisine Claudius tarafından öldürüldüğünün
bildirilmesiyle yerini öç duygularına bırakır ve Hamlet Claudius'u öl­
dürerek öcünü almaya karar verir. Bu tasarısını Claudius'tan gizle­
mek için, Hamlet, kaçık rolü oynamaya başlar; bu arada da, daha
önce yakınlık gösterdiği Polorıius'un kızı Ophelia'yı geri çevirir. H a­
yaletin söylediklerinin doğruluğunu ölçebilmek için de, Kral'ın
önünde öldürme olayım sahneyelen bir oyun oynathmr. Nitekim,
Kral'ın gösterdeği tepkiden suçlu olduğuna kanaat getirirse de, dua
ederken yakaladığı Claudius'u öldürmekten vazgeçer ve annesiyle
tartıştığı sırada kendilerini gizlice dinliyor sandığı Polonius'u Clau­
dius diye öldürür. Hamlet’in aklından geçirdiklerini kavrayan Kral,
öldürülmesi buyruğuyla Hamlet'i İngiltere'ye gönderir, ancak Ham ­
let kurtularak Danimarka’ya döner ve aklım kaçırdıkdan som a suda
boğularak ölmüş olan Ophelia'mn cenaza töreniyle karşılaşır. Bu
arada, Fransa'dan dönmüş olan Polonius'un oğlu Laertes, babasının
ve kızkardeşinin öcünü almak ister. Claudius bundan yararlanmaya
bakar, Laertes ile Hamlet arasında bir düello düzenler; ancak, Laer­
tes ucu zehirli bir kılıçla döğüşecektir. Döğüş sırasında Hamlet, Laertes'in kılıcıyla yaralanırsa da, kılıcı eline geçirip Laertes'i öldürür.
Laertes, ölüm anında Kral'ın hıyanetini açık eder. Bu arada, Kral'ın
Hamlet için hazırladığı zehirli şaraptan içen Gertrude ölürken,
Hamlet de zehirli kılıçla Claudius'u öldürür.
80
H A N A V L U SU T İY A T R O L A R
L on d ra’da ilk tiyatro yapısı (The Theatre) kurulm adan önce,
oyunlar h an avlularında oynanıyordu. Elisabeth döneminin
han yapıları oyunların gösterim leri için çok uygundu: Bu yapı­
lar, her iki ucundan kendisine dik açıyla bağlı iki eklemi olan
bir ana yapıydı. A na yapıya girişi ve yanlara açılımı olan bir
köprü-sahne kuruluyor, böylece hanın avlusu tiyatro haline ge­
liyordu. Konuklar, gösterim leri eklem binalarının pencerelerin­
den, ya da isterlerse, ana yapıdan sahneye aşağıya bakarak izli­
yorlardı. Yabancılar ile içkici takımı ise, gösterim i, han
avlusundan, oyuncularla birlikte ve açık h avad a izliyorlardı.
1550’lerde L o n d ra’da bir takım m alikâne sahipleri avlularım ti­
yatro haline getirm işlerdi. H an sahipleri ise, bu artı kazanç kaynağınan çok hoşnuttular. Bu dönem de başlıca H an A vlusu Ti­
yatroları Islington'da Saracen's H ead ile A ld gate’te Boar's
H ead'di. IV. H enry'de (1. Bölüm), adı belirtilmemekle birlikte,
Falstaffın kendine m esken tutuğu m eyhane, Boar's H ead idi.
1574'te, L on dra kenti yetkilileri, sarhoşluk, çm gar ve suçişlem e
olayları yüzünden H an Avlusu Tiyatrolan'nı yasakladılar. Bu
da profesyonel tiyatro yapılarının yapım ına yol açtı; nitekim,
H an A vlusu Tiyatroları'ın yapı biçimi, (üstü açık, çok kenarlı ve
çokkatlı) profesyonel tiyatrolarm (yapı ve sahne) tasarım ı üs­
tünde etkili olm uştur. Londra'da H an A vlusu Tiyatrolar, gerek
araoyunların (kısa oyunların) oynandığı, tiyatro sanatının yü ­
rütüldüğü, gerekse yenip içilen, şarkılı cüm büşlü yerler olarak,
halkın ilgi odağı olagelm iştir. Shakespeare, bu h er iki geleneği
de yakından biliyordu.
HANCI
Windsor'un Şen Kadınları'nda, m üşterilerinin işlerine karı­
şan bir han (G arter H am ) sahibi.
Dr. Caius'u, Evans'la kavga etm eye zorlar, ancak öbürleri
oyuna getirildiklerini anlayınca, atları çalarlar. Fenton'a Anne
Page'e yanaşm ası için yardım eder.
HARCOURT
IV. H enry'de (2. Bölüm), Kral'ın yanm da yer alan biri.
H enry'ye Yorkshire Şerifi'nin zaferini bildirir.
81
HARDAL TOHUM U
Bir Yaz Gecesi R üyasında, bir peri.
HARJFLEUR V A LİSİ
V. Herıry'de, kenti H enry'ye kuşattıran vali.
H A R PIER
Macbeth'te, bir cin ya d a yabanıl bir yaratık.
H A R V EY
IV. Henry'de, (1. Bölüm ), Bardolph’un özgün adı.
H A STIN G S, Lord
IV. Henry'de (2. Bölüm ), Pren s John'la barış yaptıktan sonra
tutuklanan bir asi.
H A ST IN G S, Lord
VI. Henry'de (3. Bölüm ), ve III. Richard'da, IV. E d w ard 'm ha­
pisten kaçm asına yardım eden biri.
Edv/ard'ın eşi, Kraliçe düşm anı olmakla birlikte, Edvvard'ın
ölüm ünden sonra R ichm ond'a tahta çıkması için yardım etm eyi
geri çevirir. Richm ond tarafından hıyanetle suçlanarak, ölüm e
m ahkum edilir.
H A YA LET LER
Elisabeth dönem inde H ayaletler’e çokça inanılıyordu; Elizabeth tiyatrosu, Hayaletler'i öç tragedyasının en iyi örnekleri ola­
rak Seneca'nın tragedyalarından almıştır. Shakespeare, beş oyu­
nunda H ayaletler’i kullanmıştır. III. Richard'da savaştan önceki
gece, kralın öldürdüğü kurbanların H ayaletler'i kendisine rüya­
sında gözdağı vererek görünürlerken, rakibi Richm ond'a cesaret
vererek görünürler. Julius Caesar'da, öldürülen Caesar'ın H aya­
le ti kendisini öldürenlerin başı olan Brutus’a görünür. Mac­
beth'te, öldürülen Banquo’nun H ayaleti şölende görünür (kendi­
sini yalnızca Macbeth görür). Hamlet'te, Hamlet'in babasının
H ay aleti kardeşi Claudius’un kendisini öldürdüğünü söylemek
için H amlet'e görünür ve H amlet'le konuşur; daha sonra Kraliçe'nin odasm da da yine yalnızca Hamlet'e görünür. Cymbeline'de, Posthum us'un babasının, annesinin ve kardeşlerinin H a­
yaletler'i yardım etm esi için Tanrı Jüpiter'e yakarırken
görünürler. (Geleneğe göre, Hayaletler, yalnızca tek bir kişiye
görünm eyi seçiyorlardı ve gündoğm adan da dönmek zorunday­
82
dılar.) Elizabeth tiyatrosunda, Hayaletler, teatral ve etki uyandır­
m a am acıyla kullanılırken, Shakeseare, H ayaletleri oyun kişileri­
nin anlam ca gelişimi için kullanmıştır. H ayaletler, büyük bir te­
atral etki yaratm akla birlikte (özellikle, Hamlet ve Macbeth'te),
oyun y azan tarafından oyun kişisinin karışık kafasını ya da ra­
hatsız vicdanım göstermek, izleyiciyi trajik kahram andan yap­
ması beklenen ve manevi açm azım çözecek korkunç işleri yap­
m ası gerektiğine inandırmak için yetkin bir araç olarak da
kullanılıyordu. İnsanın dünyası dışında doğaüstü bir dünyanın
varlığının am ştınlm ası ya d a kanıtlanm ası, bütün büyük traged­
yalarda önem li bir öğe olarak yer almıştır. (Kendi denetimi dı­
şındaki olayların kıskacı içinde kalm ış insanın çaresizliği, o kişi
ne denli yanılgılı da olsa, izleyicinin bu kurban konumundaki ki­
şiye yakınlık duym asına götüren büyük bir gücün varlığı dü­
şüncesine yol açm ıştır hep. H ayaletler oyunda gözükse de gö­
zükmese de, Shakespeare'in bütün büyük tragedyalarında yatan
düşünce bu olm uştur).
H EK A TE
Macbeth'te, C adılar'ın başı.
Shakespeare'in gününde bilinen H ekate, Yunan mitolojisin­
den gelm ektedir; burada, ay ile geceyi, yeryüzün ü ve yeraltını
içeren üçlü bir güce sahiptir. Cinlerle ve cadılıkla ilintisi bura­
dan kaynaklanır.
H EK TO R
Troilos ve Kressida'da, Troya Kralı Priam os'un oğullarm dan
biri, A ndrom akhe'nin kocası.
Yunanları teke tek d öğü şm eye çağ ırır ve A ia sia döğüşür,
daha so m a Akhilleus tarafından öldürülür.
H ELEN
Cymbeline'de, Imogen'in nedimesi.
H ELEN
Troilos ve Kressida'da, M enelaos'un güzel karısı.
P aris'e kaçışı, T roya Savaşı'nı başlatır.
H ELEN A
Yeter ki Sonu iyi Bitsin'de, karısı olm ası için kendisinden iste­
diği koşulları gerçekleştirene k ad ar Bertram 'ın peşini bırakm a­
83
yan kadın kahram an; zekâsı ve bağlılığıyla sevdiği ad am ı ka­
zanan erdem li, saygın bir kadın.
H ELEN A
Bir Yaz Gecesi Rüyası'nda, oyunun başında H erm ia'ya aşık
D em etrius’u seven bir Atinalı genç kız.
Puck, yanlışlıkla, hem Demetrius'u, hem de Lysander'i kendi­
sine aşık ederse de, Oberon'u buyrultusuyla her iİd aşığın da aklı­
nı başına devşirir, ve sonunda Helena Demetrius'u elde eder.
H ELEN O S
Troilos ve Kressida'da, Troyalı bir yalvaç, Priam os'un oğlu.
Helen'i Yunanlara geri verm ekten yanadır.
H ELIC A N U S
Pericles' te, Pericles'e bağlı bir Surlu lord.
IV. H EN R Y, bak. B O L IN G B R O K E , H enry
IV. H EN R Y (1. B Ö L Ü M /K R A L D Ö R D Ü N C Ü H EN R Y'N İN
B İRİN C İ BÖ LÜ M Ü )
Shakespeare'in b ir tarih oyunu.O ynaruşı, 1597; asıhşı,1598.
IV.
Henry (2. Bölüm) ve V. Henry'yle birlikte, Elisabeth döne­
m inin ulusalcı İngiliz halkının ideal kralı olarak algılanan ve
A gincourt zaferini kazanm ış kişinin gençliğni içeren üçlem e.
Bu oyunlar, ayrı oyunlar olarak sahnelene gelmiştir. O yunda
eylem 1402 H aziran'ından 1403 Tem m uz’una kadarki bir yılı
kapsar; bu nedenle de H olinshed'de geçen kimi olaylar atlan­
mış, kimileri de kısaltılm ıştır. IV. H enry'nin askeri bir sefere
ilişkin gönderm eleri H olinshed'ce hüküm darhğnm son yılı
içinde verildiği gibi, kendisi Shrew bury Savaşı'nda otuzyedi
yaşında olmakla birlikte, yaşlı bir adam olarak da çizilm ekte­
dir. M ortim er'in G lendow er tarafından yenilgiye uğratılm ası
ile Sir W alter Blunt’un birliklerinin H olm edon'da D ouglas
Kontu karşısm da kazandığı zafer aynı günde yer alm am ış ol­
duğu gibi, Prens H enry de Shrew sbury'de H otspur'u öldürm e­
m iştir; ayrıca, Shakespeare’in çizdiği gibi, genç rakipler de de­
84
ğillerdir. Prens H enry onbeşindekyen, H ostpu r otuzdokuzundadır. Shakespeare’in Kate adıru verdiği H otspur'un karısı ise,
bütün bütüne Shakespeare'in kendi yaratısıdır. O yundaki kimi
ayrıntılar, örneğin H otspur'un hızlı bir delikanlı olarak sunulu­
şu, H al'ün babasını savaş alanında D ouglas K ontu’nun elinden
kurtarışı, S.Daniel'in The First Fowre Bookes of the Civile Wars
(1595, İç Savaşların İlk D ört Kitabı) adlı yapıtından gelm ekte­
dir. The Famous Victories of Henry the Fifth (bas. 1598, Beşinci
H enry'nin Büyük Zaferleri) adlı anonim oyun, on yü önce yazdmış olm akla birlikte, F /. Henry'nin (1. Bölüm ) oyun kişüeri Ue
kom ik olaylarına ilişkin kimi m alzem eyi sağlam aktadır; örne­
ğin, Gadshill soygunu, Prens H enry'nin m eyhane yaşam ı,
Poins, Gadshill ve "Jockey Old C astle" gibi kişiler. Shakespea­
re, bu .sonuncu kişiyi değiştirerek, Falstaff adm ı verm iştir.
Falstaff'm oyun kişisi olarak hiçbir tarihsel dayanağı yoktur;
ancak, edebiyattaki "palavracı asker", miles gloriosus tipinin bir
örneğini oluşturur. Thomas of Woodstock adlı anonim oyun da,
Falstaff ile arkadaşlarının yolcuları tuzağa düşürm eleri sahne­
si bakım ından bir kaynak oluşturabilir. IV. H enry'de (1. Bölüm),
H enry'ye (Prens Hal) yüksek bir kişi olarak rastlanm az; burada
gerek Sir John Falstaff, gerekse H otspur (H arry Percy) kendisini
gölgelerler.
O ykü. IV. Henry, tahtın haklı isteklisi Lady Precy'nin erkek
kardeşi Edm und Mortimer'i Owen Glendower'in elinden kurtar­
m aya yanaşmayınca, Percyler de İskoç tutsaklarını Henry'ye ver­
mezler. Henry Percy (Hotspur), babası Northumberland ve amcası
W orcesterie birlikte, yanlarına York, Glendower, Mortimer ve Douglas'ı da alıp, Henry'ye karşı bir ayaklanmayı başlatmaya karar
verir. Bu arada, genç Galler Prensi, Prens Hal, Sir John Falstaff ve
arkadaşlarıyla birlikte, sorum suz ve uçarı bir yaşam sürmektedir.
Falstaff ve avenesi, bir grup yolcuyu soymak için planlar yapar;
ancak, Prens Hal Ue Poins, soyguna bulaşmamayı, Falstaff üe ar­
kadaşlarının kaçmalarına yardımcı olabümek için geride kalmayı,
böylece, açığa çıkmamayı seçerler. Boar's H ead M eyhanesinde,
Falstaff, başlarından geçen serüveni ballandırarak, bu arada,
Prens’in savaşçılığını da abartarak anlatır. Hal, sorum suzca davra­
nışları yüzünden babasından büyük azar işitir ve ele geçirdikleri
85
zam an krallığı kendi aralarında nasıl bölüşeceklerini tartışan asil­
lerin üstüne savaşm aya gönderilir. Shrewsbury'de Hotspur ile Do­
uglas, Nortumberland ile Glendwer'in kendilerini terk ettiklerini
öğrenirlerse de, krallık ordusuyla çarpışm aya hazırlanırlar. W or­
cester ise, Kral'ın barış yapm a önerisini isyancı dostlarına bildir­
m ez ve isyancılar çarpışm ada ağır bir yenilgiye uğrarlar. Hal, çar­
pışmada Hostpur'u yaralar; bu arada, H otspur'u öldürdüğünü
söyleyen Falstaffa da göz yumar.
IV.
H EN R Y (2. B Ö L Ü M /K R A L D Ö R D Ü N C Ü H EN R Y 'N İN
İK İN C İ BÖ LÜ M Ü )
Shakespeare’in bir tarih oyunu.
IV.
Henry
1. Bölüm ’de olduğu gibi, burada da Shakespeare'in anakaynağı H olinshed'in Chronicles'ı (2. bas., 1587,
Tarih) olm uş ve 1403'ten V. H enry'nin tahta çıkışı olan 1413'e
kadarki zam an dilimini alm ıştır. Shakespeare, H olinshed'in ya­
pıtını çeşitli y ön lerd en değiştirip uyarlam ıştır. Ö rneğin, N orth um berlandcdar ile Y ork Başpiskaposu'nun IV. H enry'ye karşı
ayaklanm alarım kısaltm ış; N otrhum berland'ın Kral'm o rd u ­
suyla karşı karşıya gelm em ek için İskoçya'ya kaçm asını kendi
yaratm ış, IV. H enry'nin hastalığını da, karışıklık h av asım pe­
kiştirm ek için öne alm ıştır. Kral'm suçluluk duygusunu dile ge­
tirişinde, Shakespeare, S. Daniel'in yapıtının etkisinde kalmıştır;
Stowe'un Chronicles of England (15802, Ingiltere Tarihi) ile A nm les
of England (1592, İngiltere Yıllıkları) adlı yapıtları da bu sahneyi
etküemişolabilir. The Famous Victories of Heny the Fifth (bas. 1598,
Beşinci H enry’nin Büyük Zaferleri) ise, önem li bir kaynağı oluş­
turur. Shakespeare, Prens'in babasına davranışım buradan alır­
ken; V. Henry'nin tac giym e töreni için daha önceki oyundan ya­
rarlanır. Bayan Q uickly, Doll Ç arşafyırtan ve G loucestershire
köyünden kişiler, Shakespeare'in kendi yaratm asıdır. Shakespeare'in bu oyunu IV. Henry-1. Bölüm'de yer alan Sir John Falstaf'a izleyicilerin gösterdiği büyük ilgi üzerine kalem e aldığı
söylenmektedir.
Öykü. W estm oreland ile Lancaster, isyancılara karşı bir ordu
kurma hazırlıkları içindedirler. Londra'da Kral, Falstaffı askere
alm a işiyle görevlendirm iştir. Prens Hal ile Falstaff, arkadaşları­
nı Boar's H ead M eyhanesinde bırakarak, kuzeye doğru yol alır­
86
lar. G loucester'da Yargıç Alık'ın evinde, Falstatal, askere aldığı
kişileri para karşılığında serbest bırakarak, yerlerine yoksul in­
sanları toplar. Nortumberland isyancıları yine terk eder; York,
M ow bray, H astings ve ötekiler, Kralın ordusunun karşısına m o­
ralleri bozuk olarak çıkarlar. Lancaster, onları alt etm eyi başara­
rak hepsini öldürür. Kral, hasta ve bitkin bir durum da olduğu
için isyancılara karşı kazanılan zaferi gereğince kutlam ayasa da,
oğluna artık güvendiğini ölmeden önce belirtir. Hal'ün V. Henry
olduğunu öğrenen Falstaff, L on d ra’ya koşturursa da, yeni Kral
tarafından soğuk bir yüzle geri çevrilir.
V. H EN R Y
İngiltere Kralı.
Erken yaşta sorumluluğu üstüne alarak, daha onaltı yaşınday­
ken Krallık ordusuna Shrevvsbuıy'de P ercyiere karşı komuta etti
(ve söylentiye göre H arry Percy’yi-Hotspur-öldürdü). 20 Mart
1413'te tahta çıktı ve iç barışı güvence altına aldı. Babasının sağlı­
ğında Fransızların Glendower'in isyanı sırasında Gal'i destekle­
miş olmaları nedeniyle, Fransa üstüne sefer açarak, 1415'te Fran­
sa'ya çıktı, Harfleur u alarak Calais'ye yürüdü. Agincourt'ta 13.000
kişilik ordusuyla 50.000 kişilik Fransız ordusunu yenilgiye uğra­
tarak yoluna devam etti. Daha sonra, İngiltere'ye dönerek, hazır­
lıklarını tamamladıktan sonra yeniden Kanal'ı geçerek Caen'i aldı,
Rouen’i kuşattı, Normandiya'run büyük bir kesimini ele geçirdi,
1416'da da Paris'e yaklaştı. 1420'de Troyes Antlaşması'yla ana he­
deflerine ulaştı: Fransa Kralı VI. Charles'ın kızı Catherine Valois'yla evlendi, Kral Naibi ve Kral'ın mirasçısı oldu. Paris'e görkemli
bir törenle girdikten sonra, Kraliçe'yi İngiltere'ye götürerek tac giy­
dirdi. Daha sonra N ormandiya'da çıkan bir isyanı bastırmak için
döndüğünde M eaux kuşatması sırasında hasta düştü, bir sonraki
yaz da öldü (1421). Yerine, dokuz aylık oğlu VI. Henry geçti.
Henry, ideal kral olarak görülmüştür; nitekim Shakespeare de
kendisini örnek bir kral olarak, Elizabeth'ten önce İngiltere’nin bü­
yüklüğünün doruğu olarak koymuştur.
V. H EN RY (BEŞİNCİ HENRY'NİN YAŞAM I)
Shakespeare'in bir tarih oyunu. Oynanışı, 1600'den önce; basılı­
şı 1600.
87
Ana tarihsel kaynak, Holinshed’in Chronicles'ı (2. basım, 1587,
El. G it) olmakla birlikte, Shakespeare, Hall'ün The Union of the Two
Noble and Ulustre Famelies ofLancastre and Yorke (1584, İki Soylu ve
Şanlı Ailenin, Lancaster ve York'lann Birleşmesi) adı yapıtına da
başvurmuştur. Shakespeare, Titus Livius'un (1513'te İngilizceye
çevrilen) Vita et Gesta Henrici Quinti (Beşinci Henry'nin Yaşam ı ve
Eylemi) adlı tarih yapıtına da başvurm uş olabilir. Shakespeare'in
daha önce IV. H enry oyunları için yaralandığı The Famous Victories
of Henry V (Beşinci Henry'nin Büyük Zaferleri) adlı anonim yapıt­
tan bu oyun için de yararlandığı açıktır; örneğin, tenis topu sahne­
si, basit halkın savaşa karşı tavrını gösteren sahneler, İngiliz soy­
tarının Fransız askerle karşılaşması, vb. Shakespeare, İngiltere üe
Fransa arasmda, özellikle de Agincourt Savaşı sırasında geçen
kahramanca mücadele üstünde yoğunlaşacak ve Henry'yi yürek­
li, etkin, görevinin bütünüyle bilincinde, ideal bir kral olarak göste­
recek biçimde, kaynaklan yeniden düzenlemiştir. IV. Hennjl.Böliim ve IV. Henry-2.Bölüm'le birlikte bir üçleme oluşturan V.
Henry, Hal'ün bütün bütüne kurtularak güçlü bir kral haline geli­
şini verir. Falstaff ise hiç gözükmez; oyunun başlarında öldüğü
haberi gelir.
Ö ykü. V. H enry, bir yandan C anterbury Başpiskaposu'nun
Fransa tacm a hakkı olduğu savlarını desteklem esi; öte yandan
da, Fransa Veliahtı’nın gençlik çılgınlıklarını anım satm ak için
kendisine arm ağan olarak tenis toplan gönderm esine duyduğu
öfkeyle, Fran sa'ya karış askeri seferi başlatır. A yrılm adan önce
de, Grfy, Scroop ve Cam bridge'in hıyanetlerini öğrenerek, öl­
dürülm eleri için buyruk verir. Boar's H ead M eyhanesi'nde,
Bayan Quickly, Falstaff'ın nasıl öldüğünü, eski kafadarlarının
da (Piştov, N ym , ve Bardolp) askere yazılm alarını anlatır.
Fransa'da, H arfleur önünde, H enry askerlere bir konuşm a
y&par ve H arfleur'ü ele geçirdekten sonra A gincourt'ta çok
daha büyük sayıdaki kendisini bekleyen ordunun üstüne
y ürür. Savaş öncesi gecesi, Kral, kılık değiştirerek, basit bir
asker gibi, ordu saflarm da dolaşıp, askerin kendisine olan gü­
venini sınar. D aha so n ra d a F ran sızlara karşı bire beş d öğüşeceklerini öğrenince d alia da keyiflenir. Ertesi gün İngilizler sa­
vaşı kazanırlar ve T royes A ntlaşm ası yapılır; H enry, Prenses
88
Katherine'i almakla kalm az, Fransa Kralı öldükten sonra tahtın
sahibi olacağm a ilişkin söz de alır.
V I. H EN R Y
İngiltere Kralı VI. H enry.
Tarihsel olarak, daha dokuz ay m ı doldurm am ışken, amcası
Bedford Dükü
John'un koruyuculuğu altında tahta geçer;
ancak Bedford, Krallık Naibi olarak Fransa'da bulunduğundan,
İngiltere'de bu görev, Bedford'un kardeşi, G loucester Dükü
H um phrey tarafından yerine getirilir. 1445’te, M argaret
Anjou'yla evlenir; tek oğulları E d w ard 1453'te doğar. VI.
H enry, güçsü z bir kral olduğundan, yönetim h er zam an başka­
larına geçiyordu. Nitekim, York tahtın kendisinin olduğu savıy­
la çıkarken, soylular da ikiye bölününp silahlanm ışlar; böylece
"G ü ller S avaşı" da başlam ıştı H enry, 1470'te yeniden Kral ola­
rak dönm üş; ancak, 1471'de Kraliçe M arg aret’in ordusu Tewkesbury'de yenilgiye uğram ış, Prens E d w ard da ölmüştü.
H enry, daha sonra Londra Kulesi'nde ölm üş, ya da öldürül­
m üştür. O yunda, kendisinin öldüren kişi G loucester Dükü Richard'dır (III. Richard).
V I.
H EN R Y (1. BÖ LÜ M / K R A L A LT IN C I H EN R Y'N IN Bİ­
RİN C İ BÖ LÜ M Ü )
Shakespeare'in bir tarih oy un. Yazılışı, 1589-91; oynayışı,
Henslowe'un "H arry the VI" kaydına göre, 1592.
Kimi yazarlar Greene ya da Nash'le işbirliği yaptığım savlı­
yorlarsa da, oyun, Shakespeare tarafından yazılmıştır. VI. Henry 1,
VI. H m ry 2 ve VI Henry 3, bir üçleme oluşturmamakla birlikte, üç
oyunda da kalıcı bir tema işlenir: Tahtı ele geçiren IV. Henry'nin
cezasını torunu olan VI. Henry'nin çekmesi; VI. H enry’nin tahttan
indirilerek, IV. Edward'in yerine geçirilmesinde doruk noktasında
ulaşır. Shakespeare, anakaynak olarak Hall'ün The Union of the
Tıoo Noble and Illustre Famelies ofLancastre and Yorke (1548, İki Soylu
ve Şanlı Ailenin, Lancaster ve York'ların Birleşmesi) adlı tarih ya­
pıtı yanısıra, Holinshed'in Chronicles'ı (1587) üe R. Fabyan’ın The
New Chronicles of England and France (1516, Yeni İngiltere ve Fransa
Tarihi) adlı yapıtından yararlanmıştır. Shakespeare, bu tarih ya­
pıtlarındaki olaylar dizisini izlememiş, tarihsel olgulardan istediği
yönde kopmuştur. Örneğin, yurtsever bir oyun yazabilmek için,
89
Shakespeare, İngiliz birlikleri Fransa'da savaştığı bir sırada, tarih­
te bir değişiklik yaparak, VI. Henry'nin M argaret Anjou ile evlen­
mesinden iki yıl önce geçen ateşkesi, Veliaht Charlesİa yapılan
barışa çevirmiştir. Jan Dark ise, gerek Holinshed'in yapıtında, ge­
rekse başka tarihlerde geçtiğinden çok daha set çizgiler içindedir;
Shakespeare'in kendi yaratısı doğrultusunda, kara büyüye inanan,
düşük ahlâklı biri olarak verilmiştir. Shakespeare, Geoffrey of
Monmouth'un Historia Reglim Britanniae (Britanya Krallığı Tarihi),
Hardyng'in Chronicle (Tarih) ile Sir T. Coningsb'nin Siege of Rouen
(1591, Rouen Kuşatması) adlı tutanaklarından da yararlanmıştır;
kimi sahnelerin ise (örneğin, Tapınak Bahçesi sahnesi, Talbot ile
oğlunun sahnesi, Suffolk'un M argaret'e yanaşması sahnesi, vb.)
tarihte hiçbir dayanağına rastlanmaz. Shakespeare, sözkonusu d ö­
nem e ilişkin tarihin her iki yönünü de gösterecek biçimde malze­
meyi biçimlendirmiş; bir yandan, Salisbury, Talbot ve Bedford'un
kahraman geleneğini işlerken, öte yandan Gloucester ile W inches­
ter Piskaposu arasındaki çekişme, Yorklar ile Lancasterler arasın­
daki düşmanlık, ve Suffolk'un çevirdiği işler yüzünden ülkeyi
ikiye bölen iç karışıklığı işlemiştir.
Ö ykü. O yun, V .H enry'nin ölüm ü ve bebek yaştaki VI.
H enry'nin tahta geçm esiyle başlar. V. H enry'nin güçlü yöneti­
m inin kalkmasıyla birlikte, büyük soylular arasında, G loucester
ile W inchester, Yorklar ile Lancasterler arasında "G üller Savaşı"na yol açan kopm alar da patlak verir. İngiltere'nin Fran­
sa ’daki varlığı ise en kötü günlerini yaşar: O rleans Fransızlarca
geri alınmıştır ve İngilizler gerisin geriye püskürtülm ektedir­
ler; Fransız birliklerinin başında, (İngiliz gözüyle bir fahişe ve
cadı olarak verilen) Jan Dark vardır. İngiliz saflarında gerçek­
ten güçlü tek kişi, oyunda can veren Talbot'tur. O yun, kötü tali­
hi tersine çevirm ek am acıyla, H enry'nin M argaret Anjou'yla ev­
lenmesiyle biter.
VI.
H EN R Y (2. B Ö LÜ M / K R A L A LT IN C I H EN R Y 'N İN
İK İN C İ BÖ LÜ M Ü )
Shakespeare'in bir tarih oyunu. Özgün adı, The First Part of
the Contention belwixt the Tzuo Famous Hoases of York and Lancaster'dir (İki Ünlü Aile, Y ork ve Lancaster'ler A rasındaki Çelişm e­
nin Birinci Bölüm ü).
90
VI.
Henry- l.B ölüm ve 3. Bölüm için de olduğu gibi, oyunda
M arlow e, Greene, Kyd, Lodge ve Nash'ın da yazar olarak katkısı
olduğu söylentiler arasındadır. O yunun anakaynağı, Hall'ün The
Union of the Two Noble and Illustre Famelies of Lancastre and Yorke
(1548, İki Soylu ve Şanlı Ailenin, Lancaster ve York'ların Birleş­
mesi) adlı tarihi ile Holinshed'in Chronicles'ıdır (1587); oyunun
kimi sahneleri (Simpcox'un sahte mucizesi ile Jack C ade sahnesi)
için J. Foxe'nin Acts and Monuments ofMartyrs'ı (1583, Din Şehitle­
rinin İşleri ve Anıtları) ile anonim bir yapıt olan The Life and
Death of Jack Sfaw’dan (1593, Jack Staw 'un Yaşam ı ve Ölüm ü) da
yararlanılmıştır. Shakespeare, tarihten ayrılarak, 1444-55 arasın­
daki olayları özetleyebilmek için değişiklikler de uygulam ıştır;
örneğin, G loucester’in işlediği suçlar yüzenden suçlanm ası, Suffolk'un Gloucester'in öldürülmesinde yer alması, Cade'in izdaşlarının başıbozuk takımı olarak konması, Y ork kişiliğinin daha
kara ve dinamik hale getirilmesi, Richard’m yaşça büyütülmesi,
vb. Shakespeare, oyunu, Suffolk, W incherster, Piskapos Beaufort,
ve York gibi güçlü kişilerin bencilce tutkuları yüzünden yol aç­
tıkları kargaşayı ve bu kişilerin Dük H um phrey ile güçsüz VI.
Henry gibi iyi insanları alt etmelerini vurgulayacak biçimde kur­
m u ştu r.
Ö ykü. H enry'in Anjou Pem sesi M argaret'le evlenişi
Henry'nin İngiltere'deki konum unu güçlendireceği yerde, daha
da kötüleştirm iştir. York ile Suffolk’un desteğini alan M arga­
ret, G loucester’e karşı kum pas çevirerek, büyücülük yaptığı sa­
vıyla G loucester D üşesi’ni tutuklattığı gibi, G loucester'in so­
nunda öldürülm esini de sağlar. Bu arad a, Jack Cade
ayaklanm ası, M argaret'in sevgilisi Suffolk'un sürülm esi gibi ta­
rihsel olaylar da sahneye çıkarılır. Sonunda, York -Lancaster çe­
kişmesi, "G üller Savaşı"yla sonuçlanır; oyun, 1455'te St. Al­
bans Savaşı'nda Som erset'in ölm esiyle biter.
VI.
H E N R Y (3. BÖ LÜ M / K R A L A L T IN C I H EN R Y'N İN
Ü Ç Ü N C Ü BÖ LÜ M Ü )
Shakespeare’in bir tarih oyunu. Yazılışı, 1589-91; basılışı
1595; oynanışı 1592'den önce; özgün başlığı, The true Tragedie of
Richard, Duke of York, and the Death of Good King Henry the
Sixt'dii (York Dükü Richard'ın Gerçek Tragedyası ile İyi Kral
91
A ltın a Henry'nin Ö lüm ü).
Greene'in A Groatsworth of Wit adlı, ölüm ünden sonra yayın­
lanan kitapta Shakespeare'den "B izim kanatlarım ızın altında
palazlanan acem i çay lak " diye söz ederek, Shakespeare'in VI.
Henry- 2. ve 3. Bölüm 'lerin tüm ünün ya da çoğunu çaldığım
anıştırması, birçok yetkili kişice, G reene'in Shakespeare'e yal­
nızca bozuk atm ası olarak nitelendirilm ektedir. 2. Bölüm 'de ol­
duğu g:bi, burada da anakaynak, H all'ün The Union of the Two
Noble and Illustre Fatnelies of Lancastre and Yorke (1548, İki Soylu
ve Şanlı Ailenin, L an caster ve Yorklar'ın Birleşmesi) adlı tarihi
ile Holinshed’in özellikle York'un acım asızca öldürülüşü sah­
nesini veren Chronicles'ıdır (1587, Tarih). Shakespeare, Fabyan'ın The New Chronicles of England and Trance (1516, Yeni İngil­
tere ve Fransa Tarihi) adlı yapıtı gözönüne almış olacağı gibi,
(Gloucester Dükü Richard'ın VI. H enry'yi öldürüşü için) Mirrou rfo r Magistrates'ten de (Yöneticiler İçin A yna) yararlanm ış ola­
bilir. Shakespeare'in bu oyundaki ana am acı, (oyunda geçen
olaylar sırasında daha genç bir delikanlı olan) G loucester Dükü
Richard kişiliğini geliştirm ek, ve güçsü z, am a melek gibi bir
kişi olan VI. H enry'yle karşı karşıya getirm ek olm uştur; an la­
şıldığı k ad arınca, III. Richard'ı yazm a düşüncesi, Shakespea­
re'in başından beri kafasında vardı. Richard'ın, babasının
öcünü alan ateşli bir genç halinden kardeşlerine karşı tuzak
kuran Machiavelli tarzında dolantıcı bir kişi haline gelişi, Shakespeare’in kendi yaratısıdır.
Öykü. H enry'den sonra York'un tahta geçm esiyle, oğlu tah­
tan yoksun kalacağı için öfkelenen Kraliçe M argaret, (Clifford'un yardım ıyla) sorunu savaş alanında çözm eye karar
verir. VYakefield’de, Kraliçe, zafer kazanır; Y ork tutuklanarak
öldürülür. Ancak, York'un oğu llan (daha sonra IV. Edw ard ola­
rak İngiltere'yi yönetecek olan) E d w ard ile (ilerde III. Richard
olacak) Richard, M argaret ile Lancasterleri Tow ton'da yenilgiye
uğratırlar ve H en ry’yi yakalayarak, Edw ard'in tahta kral olarak
çıkmasının önünü açarlar. A ncak, sorun çözüm e kavuşm az;
York saflarında bölünm eler, d ah a ileriye doğru gidilm eyi önle­
yerek, tahtın sahipliğinin belirsiz kalm asına yol açar, ancak
Tewkesbury'de Lancasterler'in yenilgiye uğratılm asıyla bu be­
92
lirsizlik de çözülür. M argaret'in oğlu öldürülürken, Richard da
VI. Ed w ard'i acım asızca öldürür.
V II. H EN R Y, bak.R IC H M O N D K O N T U , H E N R Y TU D O R .
V III. H EN R Y
Ingiltere Kralı (1509-47), VII. H enry'nin oğlu.
22 Nisan 1509’da babasırun yerine tahta geçti; 3 Haziran'da
ölen kardeşinin dul eşi A ragon Prensesi C atherine’le evlendi.
C anterbury Başpiskaposu ile Papalık'm kuşkulu baktığı bu evli­
lik sonunda, ilerde Kraliçe olarak tahta geçen 1. M ary doğdu.
Ancak, "G üller Savaşı"ndaki gibi ülkenin bir kez daha iç savaş­
lara sürüklenmemesi düşüncesiyle kendisine bir oğul isteyen
VHI. H enry, R om a Kilisesi'ne bağlı biri olmakla birlikte, Catherine'den boşanm a işlemlerini başlattı; böylece evlenm eyi düşün­
düğü ve kendisinden çocuk bekleyen Arme Boleyn'den çocuğuna
da yasallık kazandırm ış olabilecekti. Papalık kurallarının safdışı
bırakılması ve Papa'nın VHI. Henry'nin C atherine’le olan evliliğni d aha önce onam ış olmasının C anterbury Başpiskaposluğunca
geçersiz sayılmasıyla, VIII. Henry, Anne Boleyn'le (gizlice) evle­
nebildi (1533). Bu evlilikten, ilerde Kraliçe Elizabeth olarak tahta
geçecek kızlan doğdu. Anne Boleyn’in zina suçundan ölüme
m ahkum edilmesinden sonra Jane Seymour'la evlenen VHI.
Henry'nin VI. Edw ard olarak ilerde tahta geçen oğlu doğdu. Ka­
rışırım ölüm ünden sonra bu kez, Anne Cleves'le, ondan boşan­
dıktan sonra (ilerde zina suçundan başı uçurulan) Catherine How ard'la, daha sonra da Catherine Parr'la evlendi. H enry, Krallığı
süresince, ülkesini güçlendirmeyi ve kralın gücünü pekiştirmeyi
ana am aç edinmiştir.
V III. H EN R Y (K R A L SEK İZİN C İ H EN R Y 'N İN YA ŞA M I­
N IN Ü N LÜ Ö YK Ü SÜ )
Shakespeare'in bir tarih oyunu. Oynanışı, 29 Haziran 1613,
(tarih kesin olarak bilinmektedir, çünkü gösterim sırasında ateşlenen
bir top yüzünden Globe Tiyatrosu o gün yanmıştır); basılışı, 1623.
O yunun kimi bölümlerinin. Shakespeare tarafından, kimilerininse John Fletcher tarafından yazıldığı öne sürülm ekle birlik­
te, günüm üzde eleştirm enler tüm ünün Shakespeare tarafmdan
yazıldığı üstüne görüş birliği etm ektedirler. Oyunun anakayna93
ğı Holinshed'in Chronicles'ı (1587, Tarih) olmakla birlikte, Shakes­
peare, Samuel Rowley'in V m . H enry üstüne W ien You See M e
You Know Me (bas. 1605, Beni G örünce Anlarsın) adlı daha erken
tarihli bir oyunundan da yararlanm ıştır (Rovvley de Holinshed'den yararlandığı için o oyun ile Shakespeare'inki arasm da
belirli benzerlikler kaçınılmaz olm uştur); ancak, kimi yerlerde
(örneğin, Kral'ın soytarıları sahnesi, Kral'ın kılık değiştirerek
gece vakti kente inişi ve bir geneleve bulaşması yüzünden hapse
atılması sahnesi, vb.) Shakespeare, Row ley’den ayrılmıştır. Sha­
kespeare, Kral'ı, güçsüz ve duyusal yanıyla vermekle birlikte,
güçlü ve saygın yanıyla da vermektedir. Shakespeare, yirmi yılı
kapsayan olayları oyununa sığdırmış, bunun için de gereken
yerlerde tarihle oynamıştır. Shakespeare, kimi sahneler için
Hall'ün The Union of... Lancastre and Yorke (1548, Lancaster ve
York'lann Birleşmesi), Foxe'un Acts and Monuments of Martyrs
(1583, Din Şehitlerin İşleri ve Anıtları), gibi yapıtlardan da y arar­
lanm ıştır. VIII. Henry, Shakespeare'in İngiliz tarihini uygun bir
sonla bitirmesine olanak vermiştir. VIII. Henry, Shakespeare'in
tarih oyunları arasm da, ünlü kişilerin hatalarına ilişkin' en çok
ortaçağ ahlâk oyunlarına benzer olanıdır.
Öykü. Buckingham Kardinal Wolsey'in gizli niyetlerini Kral'a
bildirmeye hazırlanırken, Wolsey'in ihbanyla hıyanet suçundan tu­
tuklanır. Kraliçe Katherine (tarihsel kişi olarak Aragon Prensesi Cat­
herine, Kraliçe Mary'nin annesi), Henry'ye ezici vergileri kaldırması
ve Buckingham'ı bağışlaması için ricada bulunur. Kral, birinci rica­
yı kabul eder, ancak İkincisini geri çevirir ve Buckingham duruşma­
dan sonra ölüme mahkum edilir. Bu arada, Kral, Anne Bullen’le (ta­
rihsel kişi olarak Anne Boleyn, Kraliçe Elizabeth'in annesi)
Wolsey'in düzenlediği bir toplantıda karşılaşır ve aşık olur. Kathe­
rine, ölen erkek kardeşinin dul eşi olduğu için, yakın akrabalıktan
dolayı Katherine'le olan evliliğnin geçeriz sayılması sonunda Katherine'den boşanmayı bekler. Boşanma işlemi sonunda Henry'nin
kendisine dinsel nedenlerle karşı olduğu Anne'a evleneceğini anla­
yan Wolsey, boşanma işlemlerini kesintiye uğratır. Kral, W olsey’in
ikiyüzlü davranışının farkına varır, ve Kardinal çekilir. Canterbury
Başpiskaposu Cranmer, Katherine'le olan evliliği yok sayar, Katile­
rine de kısa bir süre sonra üzütüsünden ölür. Henry, Anne'la gizlice
94
evlenir, ancak dinden sapmakla suçlanan Cranm er için duruşma
açılır; ama, Kral kendisine destek çıktığı gibi, Elisabeth'in vaftiz
babası olma onurunu da ona verir. Oyun, vaftiz töreniyle biter.
H E N R Y B O L IN G B R O K E , bak. B O L IN G B R O K E , H enry.
H EN R Y , G aller P ren si, bak. V. H EN R Y
H EN R Y P E R C Y , bak. H O TSPU R
H E N R Y , Pren s
Kral )ohn' d a, John'un oğlu.
John'un ölüm ünden sonra, lordlar kendisine (III. H enry ola­
rak) bağlılık sözü verirler.
H E N S L O W E , Philip (ö. 1616)
İngiliz tiyatro işletmecisi ve tiyatro sahibi.
Boar's H ead ile daha başka hanların sahibi oldu. 1585'te
Bankside'da toprak alarak, 1591'de Rose Tiyatrosu'nu kurdu.
1592'de, tiyatro d a görd ü ğü işleri Günce 'sine kaydetm eye
başladı. B u rad a, yeni oyunların tarihleri, gösterim giderleri,
oyun yazarlarına ödediği tutarlar, vb. y er alır. 1600'd e, dam adı,
oyuncu ve Lord A dm iral's Men'in başı Edw ard Alleyn'le birlik­
te, Fortune Tiyatrosu'nu inşa etti. Günce'si 1790'a kadar kayıp
kaldı; d aha son ra, Edm und Malone tarafından Shakespeare
yayım ları sırasında bulundu. (W . W . G reg'in yayınladığı)
Günce, 1592-1603 yıllarını iki bölüm de içerir: R ose Tiyatrosu'nda oyn am ış olan topluluklar, oyunların ad ları, ve tiyatro­
nun sahibi olarak Henslowe'un m akbuzları; 1597'den sonra,
Lord Adm iral's M en'e oyunlar, sahne giysileri, donatım lıklar ve
oyuncular
için
ödediklerinin
bir
listesi.
"H enslow 'un
G ünceleri", Elizabeth ve Jakobyen dönem leri tiyatro tarihi için
önem li belgeleri o lu ştu ru r.
H E R B ER T , S ir W alter
III. Richard'da, Richmond'u destekleyenlerden biri.
H ER E FO R D D Ü K Ü , bak. B O LIN G B R O K E, H en ry
H ER M IA
Bir Yaz Gecesi Rüyast’nda, L ysander’e aşık, Atinalı bir lady,
Egeus'un kızı.
D aha kısa boylu ve tezcanlı oluşuyla H elena'dan aynlır.
95
H ERM IO N E
Kış Masalı'nda, Sicilya Kraliçesi, kıskanç Leontes’in kansı.
HERO
Kuru Güru'/iıf te,Leonato'nun kızı, Beatrice’in arkadaşı ve kuzeni.
Gaudia tarafından Kilise'de temiz olmadığı savıyla geri çevrilince
bayılr ve Rahip Francis'in öğüdüne uyularak öldüğü bildirilir. Clau­
dio, yanlış yere kendisini suçladığına nadim olduğu zam an,
yüzü örtülü olarak kendisine getirilir ve iki sevgili barışırlar.
H IPPO LYTA
Bir Yaz Gecesi Rüyası'nda, Am azonlar Kraliçesi, Theseus'un
sözlüsü.
HIRÇIN K IZ
Shakespeare'in bir kom edyası. Basılışı 1623.
A Taming of the Shrew adlı bir oyunla aralarındaki yakın ben­
zerlik yüzünden, Hırçın Kız
(The Taming of the Shrew) ile
sözkonusu bu oyundan hangisinin birincilik taşıdığı tartışma ko­
nusu olmakla birlikte, her iki oyunun da ortak, am a kayıp bir kay­
naktan geldiği genel olarak kabul edilmektedir. Her iki oyun da
aynı iiç ana öğeden oluşmaktadır: Lehimci Sly'la ilgili sahneler,
Katherina’nın dize getirilmesi, kendisiyle karşıtlık oluşturan
kızkardeşinin kalbinin çalınması. Her iki oyunda da, fabliaux ola­
rak daha önceden bilinen hırçın kız olayı, benzer biçimlerde ele
alınmış olmakla birlikte, Shakespeare’de çok daha canlı bir
kişileştirme içinde ortaya konmaktadır. Shakespeare, yan olay­
ları, yer yer Aristo'nun I Suppositi (1509) adlı koşuklu oyunun
düzyazı bir çeşitlemesini oluşturan G. Gascoine’in Supposes (1566)
adlı klasik komedyasından almıştır. A Shrew'deki ana malzeme ile
Supposes'un birkaç öğesi, Shakespeare'de, keskin, ince zekâ ürünü
bir aşk ve evlilik komedyası halinde biraraya gelmiştir.
Öykü. Christopher Sly, bir soylu tarafından sarhoş halde sızmış
olarak bulunur. Sly^a bir oyun oynamaya karar veren soylu, Sly'ı
evine götürür; kendisine görkemli bir biçimde davranılır ve onbeş
yıllık bir bellek yitiminden sonra yeniden kendini bulmuş bir soylu
kişi olduğu kendisine söylenir. Kendisini eğlendirmek için de
gezginci bir oyuncu topluluğu "Hırçın Kız" oyununu oynar: Baptista M inola'nın iki kızı v a r d ır , k a n ı k a y n a y a n , h u y ­
96
s u z K atherine ile uysal ve tatlı Bianca. Baptista, Katherine ken­
disine bir koca buluncaya değin Bianca'nın evlenmesine izin ver­
m ez. Petrouchio, hem dostu H ortensio Bianca'yı alsın diye,
hem de K atherina'nm yüklüce bir çeyizi olduğu için, Katherina'ya yanaşır. K arşılaştıklarında, K atherina, Petrouchio'nun
üstüne yürürse de, Petrouchio hiç bozuntuya verm eden kendi­
sine yola getirm eyi aklına koyar. D üğüne eskiyüzlü giysiler
içinde, bir sütçü beygirine binmiş olarak, üstelik geç gelir; Kat­
herina'nm d üğün yem eğine kalmasını geri çevirerek, kendisini
evine götürü r; o rad a, hizm etçilerine hiç acım asızca davranışı,
Katherina’nm onları korum ak için davranm asına yol açar, bu
arada, Katherina’ya yesin diye hiçbir şey verm ez, uyuyam asın
diye de yatakta yapm adığını bırakm az, Katherina'nm yeni giy­
silerini de geri gönderir. Bütün bu d avranışlardan yorgun ve
şaşkın düşen K atherina, sonunda dize gelir. Bu arad a,
öğretm en kılığına giren genç Lucentio, Bianca'nın kalbini
kazanırken, düşkırıklığına uğrayan H ortensio, zengin bir dulla
kendini avutm aya bakar. Lucentio'nun düğün şöleninde, Petruchio, o rad a bulunanlar arasında en uysal, yumuşakbaşlı
kadına kendisinin sahip olduğu üstüne bahse girişir ve bahsi
kolaylıkla kazanır.
HOCA
Hırçın Kız'da kendisni Lucentio'nun babası Vincentio yerine
koyan bir öğretm en.
Lucentio’nun Bianca'yla evlenm esine yardım cı olur. Lucen­
tio'nun gerçek babası ortaya çıktığında ortalıktan koybolursa
da, oyunun mutlu sonunda yeniden ortaya çıkar.
H O L IN S H E D , Raphael (1530?-?80)
İngiliz tarih yazarı.
The Chronicles of England, Scotland and Ireland (1577, İngiltere,
lskoçya ve İrlanda Tarihi) adlı yapıtının 2. Basım'ı (1587), Shakespeare'in tarih oyunları ile y er y er Macbeth ve Cymbeline
oyunlarının ana malzem esini o luştu ru r. H all'c çok şeyler
borçlu olan Holinshed'in bu yapıtı, Shakespeare'in II. Richard'dan V. Henry'ye, VIII. H enry ile V/. Henry ve III. Richard’a
kadarki tarih oyunlarının en büyük kaynağıdır.
97
H O LLA N D , Jo h n
VI. Henry'de (2. Bölüm ), Jack Cade'in bir izleyicisi.
H O LO FER N ES
Aşbn Gayreti Güme Gitti d e, "Dokuz Değerliler" adlı maskeli oyun­
da Judas Maccabaeus'un rolünü oynayan bilgiç bir okul müdürü.
H O R A T IO
Hamiet’te, H am let’in yakın dostu ve sırdaşı.
Oyunun sonunda H am let "A nlat beni, anlat benim haklı
davam ı, inanm ayanlar varsa" diyerek kendisini yüküm lendirir.
H O R N ER , T h om as
VI.
H enry'de (2. Bölüm), söylediği haince sözler için
suçlanan bir zırh yapım cısı.
Çırağı P eter Thum p'la giriştiği çatışm ada ölüm cül yara
alması sonunda, hıyanetini kabul eder.
H O R TEN SIO
Hırçın JCız'da, Bianca'nın bir evlilik adayı.
Kendisinin Bianca'yla evlenebilmesi için, Petrouchio'yu Bianca'nın ablası olan Katherina'yla evlenm eye zorlar; ancak, Bianca, Lucentio'yla evlenince, o da dul bir kadınla evlenir.
H O R TEN SIU S
Atinalı Timon'd a, bir uşak.
H O TSPU R
II.
Richard'da ve IV. H enry 'd e (l.Bölüm ), Sir Henry (ya da
H arry) Percy, N orthum berland'ın oğlu.
IV.
Henry'ye karşı kuzey ayaklanmasına önderlik eder ve
Shrevvbury'de öldürülür. Romantik onur tutkusu, savaşı yüce bir
gözle görüşü, Nortumbcrland Kontu ile W orcester Kontu’nun
çevirdikleri dolaplara kolayca kurban gitmesine neden olur. Sha­
kespeare, kendisini Prens Hal’le aynı yaşlarda göstererek (tarihsel
kişi olarak H otspur Hal’dan yirmi yaş daha büyüktü), bu yürekli
ve onurlu kişi ile büyüklüğünü daha kanıtlayamarruş Hal
arasındaki karşıtlığı ortaya koymak istemiştir.
H U BER T D E BU R G H
Kral John'd a, Kral’ın m abeyndsi.
John’un genç yeğenini öldürm e buyruğu alan H ubert, A rt98
hur'un ricaları karşısında y u m u şayarak , kendisini salıverir,
Kral'a da A rth u r'u n öldüğünü bildirir. A rth ur ölü bulununca
(kaçm aya çalışırken kaza son u cu ölünce), H ubert kuşkuları üs­
tüne çeker.
H U M E, Joh n
VI.
H enry'de (2. Bölüm ), G loucester Düşesi'nin cadılık yaptı­
ğını söylem esi için rüşvet alan bir rahip.
H UM PH REY
VI. Hertry'de (3. Bölüm ), bekçilerden biri; öbürü Sinklo'dur.
H YM EN
N ikâh tanrısı; Beğendiğiniz Gibi'de oyu n kişisi olarak yer alır.
99
I-İ
IA C H IM O
Cymbeline'de, karısı Im ogen'i elde edeceği üstüne bahse gire­
rek, Posthum us'u oyuna getiren Romalı num aracı, pişkin bir
çapkın.
IAGO
Othello'da, Othello'nun mevki ve iktidarını çekem eyen, kötü
ruhlu, alçak bir kişi.
Bütün hareketlerine iyilikten nefret etm e ve gördüğü yerde
m utluluğu yıkma güdüsü yön verir. Othello'nun kendine gü­
venini sarstığı kadar, D esdem ona’nm kendisini C assio'yla al­
dattığına inanm asını d a sağlayarak O thello'yu işler. H er şeyi
h orgörücü, çıkardüşkünü bir kişi olarak, soylu ve idealist Ot­
hello'yu da kendine çevirm eye çalışır. Alçaklığı karısı tarafın­
dan açığa konursa da, D esdem ona yaşam ını çoktan yitirir.
İD EN , A lexan der
VI. Henry'de (2. Bölüm ), Jack Cade'in katili.
ILLYR A D Ü K Ü , bak. O RSIN O
IM O G EN
Cymbeline'de, Cym beline'in kızı, Pothum us'un karısı.
Kendisini geri çevirm esine karşın kocasını sevm eyi sü rd ü ­
ren, kocasm a bağlı, tem iz ahlâklı bir kadın. Iachim o'nun kandırm acaları yüzünden Posthum us uğruna çok acı çekerse de so­
nunda birleşirler.
IN NS OF C O U R T
15. yüzyılda, Londra'da hukuk öğrenim i gören soylu kesim­
den genç kişiler için yu rtlar (Gray's Inn, Inner Tem ple, M iddle
Temple, Lincoln's Inn).
Burada, öğrenciler, yalnız hukuk öğrenim i görm ekle kalm ı­
yor, am a müzik, dans, şarkı, çalgı da öğreniyorlardı. Ö ğrenci­
100
ler kendileri oyun koydukları gibi topluluklar da buralarda
gösterim lerini sunabiliyorlardı. Akadem ik dram arun, maskeli
oyunların gelişm e gösterdiği Inns of Court, Londra'da tiyatro­
nun gelişm esine katkıda bulunm uştur. Shakespeare'in Yanlış­
lıklar Komedyası, Onikinci Gece, Troilos ve Kressida gibi oyunları
gösterim lerini buralarda yapm ışlardır.
IR A S
Antonius ve Kleopatra'da, K leopatra’nın kendisiyle birlikte
ölüm e giden nedim elerinden biri (öbürü Kharm ian).
ir is
Fırhna'da, Ferdinand ile M iranda'nın nişanım kutlarken su­
nulan m askeli oyundaki bir kişi.
ISA B EL
V. Henry'de Fransa Kralı VI. Charles'ın Kraliçesi.
ISA B ELLA
Kısasa Kısas'ta, C laudio'nun kızkardeşi, ve Angelo'nun
heves ettiği kişi (ancak, oyunun sonunda Dük Vicentio’yla ev­
lenir). Bir rahibe adayı olarak konum u, kardeşinin yaşam ını
k urtarm a karşılığında Angelo'nun kendisini elde etm e önerisi­
ni kabule elverm em ekle birlikte, yine de davranışlarında bir
soğukluk ve duygusuzluk sezilir. Angelo gibi, o da insanın
duygu ve coşkularından azçok habersiz biri olup, oyun içinde
y a v a ş yavaş bunları edinm eyi öğrenir.
IŞIK LA M A
H alk tiyatrolarında oyunlar kışın saat ikide başlıyor ve en
geç beşte bitiyordu, dolayısıyla yazınki daha geç saatte başlayan
oyunlar gün ışığında oynanıyordu. Ö zel tiyatrolar ile sarayda,
öğleden sonra başlayan ya da eğlenceler dolayısıyla daha geç sa­
atte oynanan oyunlar, fener ve kandil ışığında oynanıyordu.
İZ LEY İC İ
1560-1640'larda, Londra'nın nüfusu: 200 000; Globe, Fortune
ve Sw an gibi tiyatroların alım gücü ise 2.000'di. H enslow e'un
Günce'sine göre, ortalam a izleyici sayısı halk tiyatrosunda yarı
yarıya, özel tiyatrolarda ise en çok 1.000'di. Halkın tiyatro,
oyun ve o yu n cu lara karşı yaklaşım ı ya d a tepkisi iki karşıt
kutup o lu ştu ruyordu ; Püritenler tiyatroyu "şeytan işi" olarak
101
görürlerken, Püriten-olm ayanlar "ölü m sü z" olarak görerek,
yüksek değer biçiyorlardı. Shakespeare dönem inde tiyatro izle­
yicisi toplum un tüm kesim lerinden insanları aynı çatı altında
topluyordu; soylular saraylılar ve m eslekten kişiler yaraşıra,
(dükkân sahibi, tüccar, esnaf, zanaatkâr, ev kadını, vb. gibi)
basit yurttaşlar da tiyatro İzleyicisi olarak yer alıyorlardı. Bu
nedenle de Elizabeth dönem i dram a sanatı bu çokkesimli, ayrı
toplum sal katlardan gelen kişilere seslenm ek durum undaydı;
bunun için de, yüksek retorik, parlak koşuk, yüksek kom edya
yaraşıra, fars, kılıç d öğü şü , dilsiz oyun, doğaüstü yaratıklar,
müzik, şarkı, dans ve kan dökm e olayları gibi çekici sahneler
de yer alıyordu. Kuşkusuz, halk tiyatrolarına halkın daha alt
kesiminden İzleyici gelirken, özel tiyatrolara daha yüksek ke­
sim den İzleyici geliyordu; bunun başlıca nedeni, özel tiyatrola­
rın giriş ücretinin daha yüksek olm asıydı; bu anlam da da, ister
istemez, özel tiyatrolar daha kültürlü, daha seçkin ve saygın bir
İzleyici'den oluşuyordu. H alk tiyatrolarında ise, alt kesim den
gelen İzleyici’nin karm aşık yapısı gereği, daha "sam im i" bir
h ava esiyordu: O rospuluk, yankesicilik, zina, ıslık çalm a, bağı­
rışına, k avga-döğüş yer alırken, üst balkonlarda pahalı ve
kibar fahişelik yer alıyordu.
102
J
JA K O B Y E N D Ö N EM İ
Jam es adının Latince karşılığı olarak Jacobus'tan türediği
biçimiyle, Kral I. Jam es dönemine (1603-25) verilen ad.
Elizabeth D önem i’nden daha geniş kullanılan "Jakobyen
D önemi tragedyaları" (Ford ve M assinger gibi oyun yazarları­
nın da yer aldığı) Caroline D önemi'ne de uzandırılır. Elizabeth
Dönemi'yle kesin çizgilerle ayrılm am akla birlikte, gerek hü­
küm darın kendi kişiliğinden, gerekse hızlanan siyasal ve eko­
nom ik değişim lerden gelen bir "h a v a " değişikliği gösterir.
I. JA M E S (1566-1625)
İngiltere, İskoçya ve İrlanda Kralı. Lord D am ley ile İskoç
Kraliçesi M ary'nin oğullan.
1 5 6 7 d e IV. Jam es olarak İskoçya Kralı, 1603'te de İngiltere
(ve İrlanda) Kralı oldu. Bilgili, ancak güçsüz ve yetersiz bir hü­
küm dardı ("A vru pa'nın en akıllı aptalı"-D uc de Sully); iç siya­
sette, krallığın ve piskaposluğun kutsal haklarım öne çıkarır­
ken, dış siyasette (müttefiki P ro testan ların kışkırtm alarına
k arşm ) barışı k oru m aya çalışm ıştır.
JA M Y
V. H enry'âe, bir İskoç komutan.
İskoçya Kralı VI. Jam es'i gücendirm em ek kaygısıyla 1600 ta­
rihli basım da oyunda görünm ez.
JA N D A R K (JOAN LA PU C ELLE)
VI. H enry'de (1. Bölüm ), önde gelen bir kişi.
Veliaht'a m ucize gücünü gösterir, O rleans kuşatm asını kal­
d ım , Burgundy'yi İngiliz davasından çevirir. İngilizlerce yaka­
landığında, soylu bir kan taşıdığını ve bakire old u ğu n u öne
sürerse de, daha sonra yakılarak ölüme m ahkum edildiğinde
bir çocuk taşıdığını söyler. Shakespeare, Elizabeth dönem inin
bakışaçısı içinde, onu şeytanın bir aracı olarak çizer.
103
JA Q U E N E T T A
Aşkın Gayreti Güme Gitti'de, C ostard ile A rm ado'nu n aşık ol­
dukları bir köylü kız.
JA Q U ES
Beğendiğiniz G ibid e, sürgün Dükün filozof bir arkadaşı bey.
Kendisinden "m elankoli Jaques" diye söz edilir v e öbürleri­
nin delibozuk davranışlarının eleştirel bir yoru m cu su olarak
görünür. O yunun sonunda, orm anı terk etm eyen tek kişi ola­
rak kalır.
JA Q U ES (JA Q U ES D E BO Y S, ya da D E BO IS)
Beğendiğiniz G ibide, O rlando'nun ağabeyi ve Sir Row land de
Boy'un ikinci oğlu.
JEA N D 'A R C , bak. JA N D A R K
JES SIC A
Venedik Taciri'n de, Shylock’un kızı.
Babasının m ücevher v e parasını alarak, Lorenzo'yla birlikte
kaçar.
JIG
Elizabeth dönem i halk tiyatrolarında, ana oyundan sonra
oynanan, dansın eşlik ettiği, kısa, genellikie farssal bir artoyun.
Köy eğlentilerinde ve gezgin tiyatro gösterilerinde yer alan çe­
şitli şarkı ve dans biçim lerinin gelen Jig, kıta A vrupa'sındaki
SingspieVi de (şarkılı oyun) etkilemiştir. Globe Tiyatrosu'fıda
Shakespeare’in Julius Caesar oyunundan sonra bir Jig'in oynan­
dığı kayıtlar arasm d a olduğu gibi; Dekker de, 1613'te, /ıg'lerin
"önem li bir tragedyanın bitiminden sonra izlendiğini" belirt­
mektedir. Böyle bir görenek, Elizabeth tiyatrosunun bir özelliği
olarak yeterince değerlendirilm em iştir; oysa, klasik Yun an ti­
yatrosuyla bir karşılaştırm a yapıldığında, traged ya üçlem esini
hep komik bir satyr oyunun izlediği görülür.
JO H N , D on
Kıtru G ürültü'de, D on Pedro'nun erkek kardeşi.
C laudio’nun H ero'nun temizliğinden kuşku d uym asm a
neden olan kişi. Elinden gelen kötülüğü ardına bırakm ayan bir
kişi olarak, Iago'nun bir erken örneği sayılabilir.
104
JO H N , G A U N T , U n c a s te r D ükü
II. Richard'da, Bolingbroke'un babası ve Kral'ın amcası.
Ö lüm döşeğinde ünlü konuşm asını y ap ar ve R ichard'ı so­
ru m su z davranışlarından dolayı uyarır.
JO H N , Kral
Kral John'un başkişisi.
Tarihsel kişi olarak II. H enry'nin en genç oğludur ve I. Rich ard'm ölüm ü üzerine tahtı ele geçirir. Shakespeare, kendisini
Papalık 'a ve Fransa'ya karşı İngiltere'nin birliğini savunan kişi
olarak koyar.
JO H N , Rahip
Romeo ve Juliet'te, Juliet'in yapay ölüm ünü R om eo'ya bildir­
m esi için Rahip Laurence tarafm dan gönderilen bir Fransisken
rahip. Gidişi güvenlik görevlilerince vebaya yakalanm a tehlike­
si yüzünden önlenir. Bu yüzden de Rom eo, Juliet'in sadece uyu­
duğunu anlayam az ve C apulet’lerin m ezarlığına geldiğinde Juliet'i ölü sanır.
J O N SO N , Ben (1573-1637)
İngiliz tiyatro oyuncusu, şair, oyun yazarı ve denem e yaza­
rı, H oratius'un Arts poetica'smm çevirm eni; M arlow e ve Shakespeare'le birlikte Elizabeth tiyatrosunun üç büyük yazarından
biri.
Shakespeare, Jonson'un en iyi kom edyalarından biri sayılan
Every Man in His Humour'da (1598, H erkes H uylu H uyunca) oy­
nam ıştır. Şair olarak, Shakespeare için To the Memory of M ey Be­
loved Master, M r. William Shakespeare, and What H e Hath Left Us
(bas. 1623, Sevgili U stam Bay W iliam Shakespeare'in ve Bizlere
Bıraktıklarının A nısına) başlıklı övgülü ğü yazm ıştır. Shakespeare'e şu sözlerle üstünlüklü bir d eğer biçer: "Y alnızca bir
çağın değil, am a bütün zam anların" insanı.
JO R D A IN , M argery
VI.
H enry'de (2. Bölüm ), G loucester Düşesi için ruh çağıran
bir büyücü.
JU L IA
Veronalı iki Centilmen'de, Proteus'u seven genç kadın.
105
JU L IE T
Kısasa Kısas'ta, C lau d io’nun nişanlısı.
Claudio'nun kendisini elde etmesi yüzünden ham ile kaldığm m anlaşılm ası üzerine C laudio ölüm e m ahkum edilir. D aha
sonra, Claudio'yla evlenirler.
JU L İE T
Romeo ve Jııliet'in kadın kahram m .
Capulet’nin kızıdır ve Montague ailesinin oğullan olan
Romeo'yu sever. Başta annesinin sözünü dinleyen uysal bir kızken,
kocası için ölmeyi göze alan yürekli ve girişken bir kadın haline
gelir. Ünlü balkon sahnesinde, Romeo'nun aşkım sınar ve verdiği
sözleri zekice geri çevirir. Daha sonra göründüğünde, ölçülü genç
kız hali gitmiştir, Romeo'dan haber almak için etekleri tutuşur. A ş­
kının yansıra bile sayamayacak kadar zengin olduğunu söyler. M e­
zarın başında, nasıl haraket etmesi gerektiğini kendine sorduğu
gibi, Romeo'nun da aşkını sorgular. Romeo akima düşünce de
uyku hapını almakta duraksamaz, Romeo'yu yaranda ölü olarak
gördüğü zaman da kararıra vermiş olarak haraket eder: Zehir,
Romeo'nun zehirli dudaklarında öpücük haline gelince, ölüm de
simgesel bir edim olarak aşka döner.
JU L IU S C A ESA R (JU LIU S C A ESA R T R A G ED Y A SI)
Shakespeare'in bir tarihsel tragedyası. Yazılışı ve oynanı­
şı,1599(21 (21 Eylül, Globe T iyatrosu); basılışı, 1623.
Shakespeare, anakaynak olarak, N ash’ın Plutarkhos'un
"Soylu Yunan ve Rom alıların Y a ş a m la rın d a n M arcus Brutus,
Julius C aesar ve M arcus A ntonius'un yaşam larının çevirisini
alm ış; bu kaynağa yer yer yakından bağlı kalm akla birlikte,
yer y er de değişikliğe uğratm ıştır. D ram atik etki sağlam ak
için, Shakespeare, Caesar'ın öldürüldüğü gün ile Antonius'un
halkı harakete geçiren söylevi yaptığı günü aynı gün yapm ış­
tır. A ntonius’un oyundaki bu söylevleri Shakespeare'in kendi
yaratım ıdır. Shakespeare, Caesar'ı (Senato'ya sövgüleri ile Kleopatra'yla ilişkisinden söz etm eksizin), olduğundan daha soylu
kılarken, fiziksel güçsüzlüğünü öne çıkarm ış; Brutus'un yargıgücü eksikliğinin v e kendine karşı doğruluğunun altm ı çizer­
ken, idealizminin de altmı çizm iş; C asca'yı ise, kendisi olduğu
gibi yaratm ıştır. O yunun kimi ayrıntıları d aha başka kaynak­
106
lara da d ayan ıyor olabilir (örneğin, Appian'ın Anncierıt Historic
and exquisite Chronicle of The Romane V^Iarres, 1578, Rom a Savaş­
larının Eski Tarihi ve Yetkin Tarihsel D öküm ü); bu arada, Cae­
sar's Revenge (bas. 1607, Caesar'ın İntikamı) adlı anonim oyun
ile Kyd'in Seneca'dan yaptığı Cornelia çevirisi de, kaynak olarak
gösterilm ektedir.
Öykü. Ispanya'da kazandığı bir dizi askeri zaferden sonra Caesar'ın Roma'ya zaferlerle dolu (bu nedenle de bir diktatör) olarak
dönüşü, kimi Romalı önderleri Caezar'ın büyüklük tutkusunun
Roma'nın özgürlük geleneğini yıkacağı kaygısına götürür ve Caesar'ı öldürm e planı hazırlığa konur. (Kıskançlık yüzünden olduğu
kadar, özgürlük sevgisinden de hareket eden başsuikastçı) Cassi­
us, Casca, Cinna, ve ötekiler, Caesar'ın yakın dostu (başta idea­
lizmle hareket eden ve güçlü bir kişi olan, am a daha sonra hırçın
bir kişi olup çıkar)Marcus Brutos'u da kendi saflarına katm a çaba­
sı içinde Brutus'un evinde toplanarak, tasarılarını yola koyarlar.
Gerek bir kâhinin kendisinin M art’ın 15'inden sakınması için yap­
tığı uyanlara, gerekse karısı Calphumia'mn gördüğü düşler yü­
zünden yaptığı uyanlara karşın Senato'ya giden Caesar, suikastçı­
ların tasarladığı gibi, hançerlenerek öldürülür. M arcus Antonius,
Caesar'ın cenaze töreninde yaptığı ateşli ve kurnazca bir konuş­
mayla, halkı suikatçdara karşı ayaklandırır; daha sonra da Octavi­
us ve Lepidus'la birleşerek bir üçlü yönetim oluşturur. Suikastçı­
lar Roma'yı terk ederek, Sardis'e sığınırlar. Orada, Antonius'un
ordusu yaklaştığı sırada, Cassius ile Brutus kendi aralarında tar­
tışmaktadırlar, ancak Brutus'un karısı Portia'nm canına kıymış ol­
duğunu bildirmesiyle, tartışma kapanır. Suikastçılar, düşüncesiz
bir askeri harekat sonunda Antonius'un ordusunu Phillippi düzlü­
ğünde karşılarında bulurlar ve yenilgiye uğrarlar. Cassius ve Bru­
tus onurlu bir biçimde ölüme giderler.
JU N O
Fırtına'da, Ferdinand ile M iranda'nın nişanını kutlam ak için
sunulan maskeli oyunda yer alan bir kişi.
JU P IT E R
Cymbeline'de, uyurken Posthum us’a görünen bir görüngü.
Jupiter bir kartala binmiş olarak, yıldırım ve gökgürültüleri
araşm a iner.
107
K
K A D IN LA R
Elizabeth dönem i tiyatrosunda genç kadm rolleri oğlan
o yuncular tarafm dan oynanırken, erkek oyuncular daha yaşlı
ya da kadm "k arak ter" rollerini oynuyorlardı. Yaşlarının ol­
gunluk dönem ini yaşayan kadınlara ise başlıca oyun kişilikleri
içinde çok ender rastlanıyordu (örneğin, Kleopatra). Bunun
başlıca bir nedeni, kadınların ya genç, çekici, evlenm em iş kişi­
ler ya da evli, am a huysuz, geçim siz kadınlardan seçilm iş olm a­
larıydı; ancak, Shakespeare, Hırçın Kız'da görüldüğü gibi, hem
b ekâr, hem huysuz bir kadm oyun kişisini, Yanlışlıklar Komedyası'nda görüldüğü gibi de, hem çok ak ıllı, hem de evli bir kadm
oyun kişisini verir. Kadınlar, bu dönem de, cinsel yönden oldu­
ğu kadar, ekonomik yönden de erkeğe bağım lıydılar, giderek
geç-ortaçağdan bile daha çok, denebilir; ancak, dul kadınların
görece bir özgürlükleri vardı. Ö te yandan, oyun yazarları, ka­
dınlan olduğundan daha özgü r ruhlu ve özgür hareket edebi­
len kişiler olarak çiziyorlardı. Ö rneğin, Jakobyen dönem inin
başlıca tragedya yazarları öncelikle kadm kahram anlarla ilgile­
nirken, Shakespeare, Aşkın Gayreti Güme Gitti adlı gibi erken
oyunlarından Bir Kış Masalı gibi tragikom edyalarm a kadar,
kadm kişiliklerini yalnızca erkeklerden daha duyarlı kişiler
olarak koymakla kalm am ış, am a oyunda eylemi biçim lendiren
başlıca kişiler alarak da koym u ştu r.
KÂH İN
Antonius ve Kleopatra'da, Kharm ian ile Iras’ın K leopatra’dan
daha çok yaşayacaklarını söyler.
KÂH İN
Cymbeline’d e, Romalılar'm zaferini bildirir ve Posthum us'un
düşünü yoru m lar.
KÂ H İN
Julius Caesar'da, C aesar'a M art'ınl5'nden sakınmasını söyler.
108
K A LK H A S
Troilos ve Kressida'da, kendi kentine hıyanet ederek Yunanla­
ra katılan bir Troyalı rahip.
T roya'da bıraktığı kızı Kressida'nın Y unanların ellerinde
tuttukları T royalı bir tutsak olan A ntenor'la değiş tokuş edil­
m esini ister. Kızını Diomedes'in kızını elde etm esine sesini çı­
karm az.
K A PIC I
Macbeth'te, M acbteh D u n can i öldürdüğü sırada, M acduff ile
Len n ox'u şatoya alan sarhoş kapıcı.
T ragedyad ak i tek komik kişidir.
K A PT A N
VII. Henry'de (2. Bölüm ), Suffolk D ükü'nü tutsak alan kişi.
K A R A K T ER
Elizabeth dönem inde, K arakter, kişinin bireysel psikolojisi­
nin ya da "iç tabiat"m m bir anlatım ı anlam ına değil, am a belir­
li bir tipe karşılık verm e anlam ına geliyordu; nitekim , her
insan evrensel olanın bir yansım ası, ya da küçük evren biçimi
olarak görülüyordu. Bu anlam da da tipleştirm e ve tipler ko­
m edyası öne çıkıyordu. Shakespeare'de bireyselliğe çok daha
önem verilm ekle birlikte (örneğin, karakter kom edyası), aynı
zam an da tipler olarak kavranm adıkça Shakespeare'in en kar­
m aşık karakterleri de tam olarak anlaşılam az. Ö rneğin, H am ­
let, bir "malcontent" olarak, ancak bir öc oyunu göreneği içinde
tam olarak açıklığı kavuşturulabilir.
K A R A K T E R L EN D İR M E
Bir oyunda karakteri (oyun kişisini) sahip olduğu ya da gösterdi­
ği nitelik ve özelliklere göre adlandırma. Shakespeare'de karakterlendirme'ye çokça rastlanır; örneğin Augecheek ("Sıtmayarak"), Beldi
-Onikinci Gece; Shallow
("Geğirti"), Malvolio ("Namemnun")
("Alık"), Silence("Suskun"), Feeble ("Halsiz"), W art ("Siğil"), Mo­
uldy ("Küflü”), Fang ("Kıskanç"), Share("Pusu"), Shadow ("Gölge">
IV. Henry 2; Pistol ("Piştov")- Windsor’un Şen Kadınlan; Touchstone
("Denektaşı") -Beğendiğiniz Gibi.
K A SSA N D R A
Troilos ve Kressida'da, Troya Kralı Priam os'un kızı.
109
Troya'm n yıkımını ve H ektor'un ölüm ünü önceden bildirir.
KATH ER1N A
Hırçın Kız'daki "hırçın kız". Baptista'nm kızı, Petrouchio'yla
evlenir ve gördüğü kaba eğitimle yola gelir. O yunun sonunda,
bütün kadınların kocalarına bütün bütüne uym alarım savunan
bir konuşm a yapar.
K A T H ER IN E
V.
Henry'd e , "gü zel K ate", H enry'nin yakınlık gösterdiği
Fransa Kralı VI. C h arles’m kızı.
Henry, Fransa'yla yapılacak barışın bir parçası olarak kendisiy­
le evlenmekte diretir. Tarihsel kişi olarak Valois Prensesi Catheri­
ne (1401-37), VI. H enry’nin annesiydi, V. Henry'nin ölümünden
sonra Owen Tudor'la evlendi; torunu VII. Henry oldu.
K A TH ER IN E
VIII.
Henry'd e, tarihsel kişi olarak A ragon Prensesi C athe­
rine Kral H enry'nin birinci karısı.
K A TH ER IN E
Aşkın Gayreti Güme Gitti'de, Fransa Prensesi'nin bir nedimesi.
Dum ain tarafından ilgi gösterilir.
KEM PE, W illiam (1585-1603)
İngiliz tiyatro oyuncusu ve dansçı; Lord Chamberlain's
Men'in ve Globe Tiyatrosu'nun ortaklarından, Shakespeare'in
Birinci Toplu Basım 'da (1623) adı geçen oyunlarının önde gelen
oyuncularından biri. Başhcalıkla soytarıyı oynayan Kem pe için
Shakespeare, Romeo ve Juliet'teki Peter üe Kuru Gürü/itTdeki
D ogberry rollerini yazm ıştır.
K A YN A K LA R
Shakespeare'in olayları bütün bütüne kendisinin yaratm ış
olduğu bir oyunu yok gibidir; Aşkın Gayreti Güme Gitti, Bir Yaz
Gecesi Rüyası, ve Fırtına, Shakespeare'in herhangi bilinen bir
kaynağa dayanm ayan oyunlarıdır. Shakespeare'in Roma tarih
oyunları (N orth'un çevirileri yoluyla) Plutarkhos'tan; İngiliz
tarih oyunları ise, Hail ile Holinshed'in tarihlerinden kaynakla­
nırken, öbür oyunları fabliaux ve İtalyan novelle'lerinden (Cinthio, Boccaccio) ve çeşitli özgün klasik yazın yapıtlarından (Pla­
utus, Chaucer) kaynaklanır. Shakespeare'in bu kaynaklardan
110
gerek dil, gerekse konu ve içerik olarak ne denli yararlandığı,
n e denli kendi yaratım ıyla yoğurduğu h er zam an için inceleme
konusu olm uşsa d a, şurası kesindir ki, Shakespeare hiçbir
zam an kaynakları olduğu gibi alm am ış, kendi doğrultusunda
değişikliği u ğratarak , eklem eler yapm ış, yoğunlaştırdığı gibi,
iç içe de örm ü ştü r.
K E N D İ K E N D İN E K O N U Ş M A (İÇ K O N U ŞM A )
Bir oyun kişisinin sahnede izleyiciyi sırdaş alarak, kendi
özel duygularını, iç düşüncelerini dile getirdiği konuşm a.
Kendi Kendine Konuşm a, yüksek retorik yüklü olabileceği
gibi (örneğin, Doctor Faustus, Marlozoe); Shakespeare'de görüldü­
ğü gibi (örneğin, Hamlet, Macbeth), çok daha ayrışm ış da olabi­
lir. Kendi Kendine Konuşma'ya kom edyada rastlandığı kadar,
tragedyada en belirgin olarak da tarih oyunlarında rastlanır (ör­
neğin, IV. H en ry -1. Bölüm'de, Prens Hal'ün Falstaff ile avenesine
gerçek duygularını ve düşüncelerini açık ettiği an.)
K EN T
Saray üe kır yam sıra, kom edyanın başlıca geçtiği yer tiple­
rinden biri.
Kent kom edyasında, "k en t", her zam an için Londra
Kenti'dir. Bu anlam da, K ent kom edyası, buıjuva kom edyasının
o rtam olarak d oğal karşılığı sayılm alıdır.
K EN T K O N T U
Kral L ear'da, dü rü st ve sadık bir yardım cı.
Sürgüne gönderilm esine yol açm akla birlikte, Cordelia'yı ba­
basına karşı savu n d uğu gibi, efendisine hizm et edebilm ek için
de ölüm ü göze alarak, Lear'a olan sevgisinden kılık değiştire­
rek geri döner. Çektiği açılar boyunca Lear'ın yarım dan ayrıl­
m azsa da, kendisinden gereken yakınlığı görm ez. O yunun so­
nunda, ülkesinin bölünerek yönetilm esine karşı çıkarak,
efendisinin peşinden gider.
K H A R M IA N
Antonius ve Kleopatra'da, K leopatra'nm en gözde nedimesi.
Kleopatra'nın ölüm ünden sonra o da kendi canına kıyar.
K IL IK DEĞİŞTİRME
Bir oyun kişisinin kendi kimliğini gizlem e am acıyla yeni bir
111
kılığa bürünm esi.
Özellikle (oğlan oyuncular aracılığıyla gerçekleştirilen)
kadın-erkek Kılık D eğiştirme, dram atik eylem açısından çok uy­
gulanan bir görenek haline gelmiştir Elizabeth tiyatrosunda.
Kılık Değiştirme, bu anlam da, çok değişik am açlarla uygulanı­
yordu; örneğin, Shakespeare oyunlarında, Kısasa Kısas'ta olduğu
gibi, uzaktan gözlemeyi sağlam ak için; Venedik Tacirinde ve Onikinc'i Gece'de olduğu gibi, erkek kimliğinin güven ve yetke gücü­
nü edinebilmek için; Beğendiğiniz Gibi'de olduğu gibi, cinsel kim­
liğin doğasını bulgulam ak için; Bir Yaz Gecesi Riiyası'nda olduğu
gibi, doğaüstü yaratıkları katıştırmak ya da aşk dolantılarını
güçlendirmek için; Hırçın Kız'da olduğu gibi, babalara karşı bir
önlem olması için; ya da daha eski kom edyalarda görüldüğü
gibi, bir sevgilinin bağlılığını sınamak, ya da farklı toplum sal
kattan gelen bir kişiyle yakınlık kurabilmek için, vb.
K IN G 'S M EN , bak. LO R D C H A M B ER LA IN 'S M EN
K ISA SA KISA S
Shakespeare'in bir kom edyası.
Kısasa Kısas. G eorge VVhetstone'un Pronıos and Cassandra
(1578, Prom os ve K assandra) adlı, daha önce yazılm ış bir oyu ­
nuna, bu oyun da bir İtalyan kaynağa, Geraldi Cinthio'nun Hecafommithi (1565 Bir Ö ykü) adlı yapıtm a dayanır. Cinthio, aym
konu üstüne Epitia (1583) adlı bir de oyun yazm ıştır. Shake­
speare, hem VVhetstone'un oyununu, hem de Cinthio'nun yapıt­
larım biliyordu; Promos and Cassandra'dan öyküyü alm ış, ancak
eylem ö rgüsün de önem li değişiklik yapm ıştır. O yunun başlığı
ile m erham etin üste çıktığı adet teması, Luka'ya göre Incil’den
gelebilir (6:36-42). Genellikle bir "sorunlu oyun" olarak görülen
Kısasa Kısas, bir tragedya olarak başlam ış, ancak y azm a süreci
içinde birdenbire kom edyaya dönm üştür. N itekim, Dük'ün bir
deus ex machina gibi ortaya çıkışıyla, oyun da m utsuz sona git­
mekte kurtulm uştur. Öte yandan, (M ariana, Angelo, Isabella
gibi) oyun kişilerinin de oyunun başm dakinden farklı y oğ ru la­
rak bir çizgi izledikleri görülür.
Öykü. Ahlâksızca davranışlara karşı uzun zam andır çıkarı­
lamamış kimi yasaların gerçekleştirilmesinde doğrudan doğru ­
ya yer almak istemeyen Viyana Dükü Vincenüo, sözde yoklu­
112
ğunda yürütm esi için bütün yönetsel yetkiyi vekili Angelo'ya bı­
rakarak, rahip kılığında kentin içine karışır. Angelo, ilk iş ola­
rak, Juliet'i aldatan Claudio'yu tutuklatarak ölüme mahkum
eder. Claudio, m anastıra girmek üzere olan kızkardeşi Isabella'yı acınm a dilenmesi için Angelo’ya gönderir. Angelo, önce ka­
rarında diretirse de, Isabella'run güzelliği karşısında düşünce­
sinden dönerek, kendisini verm esi koşuluyla kardeşini
bağışlayabileceğim söyler. Isabella bu yakışıksız öneriyi sert bir
dille geri çevirerek, durum u bildirmek üzere hapishaneye, karde­
şinin yanına gider; ancak, Claudio, Angelo'nun önerisini yerine
getirm esi için kızkardeşine yalvarır. Rahip kılığında konuşmayı
dinlemiş olan Dük, Isabella'ya angelo'nun önerisini kabul eder
görünmesini, ancak kendisinin yerine Angelo'nun bir zamanki
nişanlısı M ariana'nın geçmesini söyler. Ancak, "Isabella"yla bu­
luştuktan so m a, Angelo, sözünden cayarak, Claudio'nun öldü­
rülm esi için buyruk verir. Am a, hapishane görevlisi, bu buyruğu
yerine getirm eyerek, başka bir suçtan dolayı ölüm e gitmeyi bek­
leyen bir m ahpusu Claudio'nun yerine koyar. Sonunda, Dük,
kendini açık ederek sorunları çözüm e kavuşturur; (Claudio'nun
öldüğünü sanan) Angelo ölüme m ahkum edilirse de, Mariana'nın yalvarışıyla bağışlanarak, M ariana’yla evlenir; Dük, Isabella'yı alırken, Claudio da Juliet'i alır.
K ISK A Ç
IV. Henry'de (2. Bölüm ), Pusu'yla birlikte Falstaff'ı tutukla­
m aya kalkan bir görevli.
KIŞ M A SA L I
Shakespeare'in bir oyunu. O ynanışı 1611’ler; basılışı, 1623.
O yunun anakaynağı, Robert Greene'nin Pandosto (1588) adlı
halk rom ansıdır. Shakespeare, öyküyü birkaç yönden değiştir­
m iştir: D aha Yunan görünsün diye ad lan değiştirerek, kendi
yarattığı kom ik oyun kişisine A utolykos ad m ı verm iştir. Pandosto'nun (Leontes) kıskançlığım çeken Kraliçe (H erm oine) ile
Egistus (Polixenes) arasındaki dostluğun gelişm esine değinm e­
miş, böylece, H erm oine'in bütün bütüne m asum luğu ile Leontes'in kuruntusunun öne çıkm asını sağlam ıştır. Greene'de, Leontes'in kızı Perdita bir kayığa konup denize salıverilirken,
Shakespeare'in oyununda, kendi yarattığı bir oyun kişisi olan
113
Antigonus tarafından ıssız bir köşeye bırakılır. Shakespeare,
oyunun sonunda, H erm oine'i kendi heykeli olarak, onaltı yıl
sonra yeniden canlandırır; G reene'de ise, Kraliçe ölür ve öykü
Pandosto'nun kızıyla barıştıktan sonra ani intihan ile son
bulur. Shakespeare, oyuna Antigonu Poulina, Autolykos ve
Soytarı kişilerini de eklem iştir. O yunda yaşlı çoban ve oğlu
Soytarı örneğinde olduğu kadar, Leontes ve M amillius ile Polixenes ve Florizel örneğinde de, yaşlı kuşak ile genç kuşak ara­
sındaki karşıtlık ortaya konm aktadır. Shakespeare, G reene'deki
genç iki aşık arasındaki ilişkinin niteliğini de değiştirm iş;
aşıklar arasındaki sınıf farkı düşüncesini azaltarak, daha çekici
kılmıştır. O yunun bir yan kaynağı da, Francis Sabie'nin The Fis­
herman's Tale (1595, Balıkçının Öyküsü) adlı, Pandosto'ya d aya­
lı, uyuksız koşuklu şiirdir.
Öykü. Sicilya Kralı Leontes karısı H erm oine’i Sicilya Sarayı’nda konukları olan dostu Bohem ya Kralı Polixenes'le aşk
ilişkisine girm iş olmakla haksız yere suçlar. Leontes'in Polixenes'i zehirlem e girişimi başarısızlıkla sonuçlanır ve Polixenes
kaçarak kurtulur. H erm oine hapse atılır, kısa bir süre sonra da
bir kız çocuğu dünyaya getirir. H erm oine'in duruşm ası sırasın­
da, Leontes, Delphoi Tapm ağı'nm tanıklığını tanım ayarak,
Herm oine'in suçsuz olduğunu reddeder; bebek yaştaki kızının
da ıssız bir yere terk edilmesi için buyruk verir. Bu arada,
Kral'ın oğlu M am illus’un öldüğü haberi gelir; Paulina da H er­
moine'in öldüğünü bildirir. Bebek, Perdita, "B ohem ya deniz kı­
y ıs ın d a , yaşlı bir çoban tarafından kurtarılır ve genç kızlık y a ­
şm a kadar bu çoban tarafından büyütülür. Onaltı yıl sonra,
Polixenes'in oğlu Florizel, Perdita'ya rastlar ve aşık olur, ancak
babasm m evlenm elerine karşı çıkması üzerine, Perdita'yla bir­
likte Sicilya'ya kaçar. O rad a, Perdita'nm kimliği ortaya çıkm ca,
(karısını haksız yere suçlam ış olm asm m vicdan acısını çeken)
Leontes kızını büyük bir sevinçle karşılar; oğlunun peşinden
gelmiş olan Polixenes ise, eski dostu Leontes'le barışır, ancak
(öldüğünü sandığı) karısı için üzüntü du yar; am a, Paulina,
Hermoine'in heykelini kendisine gösterdiğinde, heykel canlana­
rak gerçek Hermoine haline gelir. Oyun, mutlu sonla, Florizel
ile Perdita'nm nişanıyla biter.
114
K L E O PA T R A
Antonius ve Kleopatra'da, kadın kahram an, çelişkili ve çekici
bir oyu n kişisi.
Sürekli huy değiştiren bir kadın olarak A ntonius'u öfkeye
boğm akla birlikte, kölesi de yapar. O yunun önem li anlarında,
örneğin ölürken bile davranışları belirsiz kalır. Kişiliği karşıt­
lıklar üstüne kuruludur; duyusal olm akla birlikte tinseldir, acı­
dan ve küçük görülm ekten korkm akla birlikte, canına kıymayı
göze alır; yarı kraliçe, yarı aşiftedir.
KORO
Shakespeare'in kimi oyunlarında bir Koro, yani oyunu izle­
yiciye sunarak gerekli bilgileri veren v e /y a da sahnede gösteril­
m eyen olayları anlatan bir kişi yer alır. Romeo ve Juliet’te, ilk iki
perd ed e K oro vardır. Söylenti, bir çeşit Koro olarak, IV.
H enry’yi (2. Bölüm) sunar; VIII. H m ry , bir Koro ile açılır, V.
H enry'de de h er perdeyi bir kişi tanıtır. Pericles’te, Gower
(C haucer'm çağdışı ve Shakespeare’in kendisinden olayları al­
dığı İngiliz y azar John G ow er) h er perdeyi tanıttığı gibi, kimi
olayları da yorum lar. Kış Masalı'nda, K oro (Z am an), III. Perde
ile IV. P erde arasında geçen onalh yılı izleyiciye anlatır.
KO RUYUCULU K
16. yüzyıl İngiltere'sinde, soylular, kendi imajlarım yükselt­
m ek için yazarların ve tiyatroların koruyuculuğunu üstleniyor­
lardı. Shakespeare de bu görenekten yararlananlar arasındaydı.
Bağlı olduğu tiyatro topluluğu önce Lord Cham berlain'ın, daha
sonra da Kral Jam es'in korum ası altında olm uştur.
K Ö K -H A M LE T
Kimi kişilerce kayıp bir Shakespeare-öncesi oyuna verilen ad.
O yunun Kyd'in olduğu sanılm aktadır.
K R A LİÇ E
Cymbeline'de, Cymbeline'in karısı ve Clotan'ın d aha önceki
kocasm dan anesi.
Tahtı oğluna kazandırabilm ek için Im ogen'le evlendirm eye
çakşır, daha sonra da Im ogen, C ym beline ve Pisanio'yu zehirle­
m eye kalkar. Akimı kaçırdıktan sonra, ölm eden önce, işlediği
suçlarını açık eder.
115
KRALİÇE
II.
Richard'da, tarihsel kişi olarak Richard'ın Kraliçesi, Fransa
Prensesi Isabel.
K R A LİÇ E E L IS A B E T H , b ak. G R EY , Lady.
KRAL JO H N , bak. JO H N , Kral
KRAL JO H N (K R A L JO H N 'U N YA ŞA M I V E Ö LÜ M Ü )
Shakespeare'in bir tarih oyunu.
Kral John'un The Troublesome Raigne of John, King of Engîand
(1591, İngiltere Kralı John'un Çetin H ükümdarlığı) adlı anonim
oyunla ilişkisi karmaşık bir soru ola gelmiştir. The Troublesome
Raigne, Holinshed'in Chronicles'ı ile Foxe’un Actes and Monuments
of Martyrs’ine (Din Şehitlerinin İşleri ve Anıtları) dayanırken,
Shakespeare, Kral John için H olinshed'den bağım sızca y a ra r­
lanmış, ayrıca, H all'ün The Union of... Lancastre and Yorke'u
(1548, Lancaster ve York'ların Birleşmesi) ile Radulph of C oggeshall'in English Chronicles'ından (İngiliz Tarihi) y ararlan m ış­
tır. Öte yandan, Shakespeare'in oyunu daha kısa ve doludur,
daha az kom edya içerir; Shakespeare, Kral John'un I. Richard'dan sonra yeğeni A rth u r karşısında krallık hakkını d aha
farklı koyarken, isyancı baronlara da yakınlıkla bakar. H er iki
oyun da Kral John'un bütün hüküm darlık yıllarını (1199-1216)
kapsar, her ikisi de o dönem in bugün için en önem li olayı sayı­
lan M agna C arta'nm im zalanışım öne çıkarm adan kalır. Sha­
kespeare, Salisbury, Pem broke ve Bigot gibi başlıca isyancı ba­
ronları, kendi krallarına ve ülkelerine karşı isyan etm iş
olmanın acısını çeken insanlar olarak koyar.
Ö ykü. John, Fran sa Kralı Philip’in tahtı genç yeğeni A rthur'a bırakm ası isteğini geri çevirerek, Philip Faulconbridge
(Soysuz Philip) kom utasındaki b ir orduyla F ra n sa ’yı kuşatır.
A ngiers'deki sav aştan so n ra barış yapılır ve barış F ran sa Veliah tin m John'un yeğeni Blanch’la evlenm esiyle pekiştirilir.
A ncak, barış kısa ö m ü rlü olu r; Papalık vekili Pandulp, kendi­
sini C anterbury Başpiskaposu seçm em esi yüzünden John'u
afaroz ederek, Philip ile V eliaht'a yeniden savaşa dönm elerini
söyler. Bu arad a, A rthu r, İngilizler tarafından yakalanır. John,
H ubert de Burgh'a çocu k yaştaki A rth ur'u öldürm esi için b u y ­
116
ruk v erirse de, H ub ert A rth u r'e canını bağışlar, an cak (kaçar­
ken ölen) A rth u r ölü bulununca soylular b unun bir cinayet ol­
d u ğu n d an kuşkulanırlar. K arşıt soylu lar, Jo h n ’u terk ederek,
İngiltere’yi kuşatm ış olan Fran sız ord u su n a katılırlar. St. Edm u n d sb u ry Savaşı'nda, ölm ek üzere olan bir Fran sız lordu,
M elun, İngiliz ordusunu terk edenlere Veliaht'ın John'un ye­
nilgiye uğratıld ık tan sonra kendilerini öld ü rm eyi tasarlad ığı­
nı söyleyince, soylular, John'a geri dönerler. A ncak, John,
Sw instead M anastırı'daki bir keşiş tarafınd an zehirlenerek
ölür. Sonunda onurlu b ir barış y apılır ve İngilizler Kral
III. H en ry 'nin çevresin d e birleşirler.
K R A L LE A R (K R A L LEA R T R A G E D Y A S I)
Shakespeare'in bir tragedyası. Yazılışı.
Kızlarını sevgi sınavına sokan ve kendisini en çok sevene
kötü davranan kral öyküsüne A vrup a folklorunda çok çeşitli
biçim lerde rastlanm aktadır. L ear öyküsü Ingiltere'ye önce Ge­
offrey of M onm outh'un Historia Reglim Britanniae (1135, Britan­
ya Krallığı Tarihi) adlı yapıtıyla gelm iş ve Shakespeare büyük
bir olasılıkla bu yapıtın Latince özgün basınım dan y ararlan ­
m ıştır. Shakespeare, C ornw all ve A lbany'yi H olinshed'in Chron'ıcles'ından (1587, Tarih), Cordelia'yı ve ölüm ünü Spercer'in
The Faerie Q ueene'inden (II. Kitap, X. Kanto) alm ıştır. The True
Chronicle Historie of King Leir and his three daughters (bas. 1605,
Kral Leir ve Ü ç Kızının G erçek Tarihsel Ö yküsü) ise başlıca
kaynak olup, Shakespeare, çokça yararlandığı olayları değiştireek alm ış; oyunun sonunu değiştirerek Lear'ı Leir'den çok
daha trajik kılmış, fırtm a sahnesi ile Lear'ın aklını kaçırm asını
eklem iştir. Shakespeare, Soytarı'yı kendisi yaratırken, Glouchester yan eylemini Sidney'in Arcadîa’sm d a k i bir öyküden almış
ve Lear'ınkinin karşısına koyarak her iki babayı koşut yazgı çizgi­
si içinde vermiştir. Bu arada, 1603’te geçen ve Lear’ın öyküsüyle
tam bir benzerlik gösteren Sir Brian Annesley'in yaşanmış öykü­
sünden de söz etmek gerekir. Shakespeare, Edgar'm aklını kaçır­
masını, fırtına sahnesindeki kimi betimlemeleri, birçok deyişleri
ve sözleri ise Samuel Harsnett'in A Declaration of Egregians Popishe
Impostures (1603) adlı risalesinden doğrudan almıştır. Son olarak
da, oyunun Montaigne'nin Denemeler’inden (1603) oldukça etkilen­
117
miş olduğunu b elirtm ek gerekir.
Öykü. Krallığını kızlan arasında paylaştırm aya k arar veren
Lear, kızlanndan kendisine sevgi göstermelerini bekler. Lear'ı
gerçek bir evlât sevgisiyle seven Cordelia sevgisini yeterince
gösterem eyince, L ear kendisini m irası dışında bırakır, des­
tekçisi Kent'i sürer ve krallığını öbür iki kızı olan G oneril ve
Regan ile kocaları A lbany ve Cornwall arasında paylaştırır.
Ancak, yanında kaldığı kızı Goneril’den görd ü ğü saygısızca
davranış yüzünden L e a r öbü r kızı Regan’ın yanına g id erse de
bu kez Regan tarafından ev e alınm az. Kızlarının davranışları
karşısında aklını kaçırm a noktasına gelen Lear, yanında (kılık
değiştirm iş hald e Lear'ın yanm a girm iş olan) Kent ile Soytarı
olduğu halde, fırtınanın içine dalar. Açık arazid e G loucester
Dükü 'nün oğlu E d g ar’a rastlarlar; Ed gar, Dük’ün evlilikdışı
oğlu
Edm und'un
kendisini
öldürm eyi
tasarladığını
inandırması yüzü n den Dük tarafından kovulm uştur, ve kaçık
Torn O 'Bedlam kılığında dolaşm aktadır. Bu arad a, L ear aklını
iyice kaçırm ış; G loucester ise, Lear'a yardım ettiği için C orn ­
wall tarafından kör edilm iştir. Lear, yanında Kent, G loucester
da yanında E d g ar olduğu halde, Cordelia'yı bulm ak üzere yola
düşm üşlerdir; C ordelia, kocası Fransa Kralı'yla birlikte Lear'ı
kurtarm aya gelm ektedirler. E dgar babasının yaşam ını kur­
tarırken, C ordeila d a L ear’ı sevecenlikle karşılar. Bu arad a,
Regan ve G oneril, E d m u n d ’a aşık olm uşlardır, ve kıskanç G o­
neril Rcgan'ı zehirler; Edm und, Edgar tarafından öldürülünce
de kendi canına kıyar. Ancak, Edm und, Cordelia'nın
öldürülmesini
b uyurm uştu r; Lear, kızının ölü
bedeni
kucağında içeri girer. Ö lmeden önce Cordelia'nın hâlâ
yaşadığına inanan L ear üzüntüsünden ölür. G loucester da
Edgar'ın kimliğini öğrendikten sonra hem sevincinden, hem de
üzüntüsünden ölür. Krallık Albany'ye kalır.
K R ESSİD A
Troilos ve Kressida'd a, Troyalı rahip Kalkhas'm kızı.
Sadakatsizliği d olayısıyla adı kahpelikle eş anılır olm uştur.
Shakespeare kendisini ne istediğini bilmeyen ve erkekleri etki­
lemekten hoşlanan bir genç kız olarak koyar. N itekim , O dysse­
us, kendisini "fingirdek yosm a" diye tanımlar.
118
K U R U G Ü R Ü LT Ü
Shakespeare'in bir kom edyası. Yazılışı, 1598 ya d a 1599;
oynanışı, 1598'ler; basılışı, 1600.
H cro ile C laudio'nun öyküsü gerilere, bir Y unan rom ansına
k adar gider. Shakcspeare, Ariosto'nun Orlando Furiose adlı epik
şiirini Sir John H arrington'un çevirisinden (1591) bildiği gibi,
bunun bir çeşitlem esi olarak da B. Bandello'nun Novelle'nin yirmiikincisini d e biliyordu. E. Spencer ise, bu öykünün bir
çeşitlem esini The Faerie Q ueen'de (1590, Kitap II, Kanto IV) ve­
rirken, A. M unday da Fedele and Fortunio’da (1585) benzer bir
olayı işlemekteydi. Shakespeare, Bandello’dan Don Pedro ile
Leonato’yu ve Messina ortamını almış, ancak H ero ile Clau­
dio'nun konum larını değiştirerek aynı sınıfsal d ü zeye, aldat­
ma olayını da d aha etkili kılacak biçimde değiştirm iştir. Öte
yandan, Benedick ile Beatrice arasındaki aşk olayını ve neşeli
kavgayı içeren yan eylemi Shakespeare kendisi yarattığı gibi,
Dogberry ile D on John kişiliğini de yine kendisi yaratm ıştır.
O ykü. Arragon Prensi Don Pedro’nun ordusunda subay olan
Claudio ile Benedick, Messina Valisi Leonato'yu ziyaretinde kendi­
sine eşlik etmektedirler. Claudio, Leonato’nun kızı Hero'ya aşık
olur ve Prens in cvlilikdışı kardeşi kötü ruhlu Don John'a karşın,
düğün hazırlıkları yapılır. Bu arada, Leonato'nun yeğeni Beatrice
ile Benedick karşılıklı birbirlerine lâf yetiştirmeye çalışarak, aşk
ve evlilik düşüncesine karşı çıkışlarını dile getirm elerine karşın,
Pedro'nun kurdukları tuzağa düşerek, birbirlerine aşık olurlar;
sözde birbirleri için hissettikleri, ama dile getirmekten kaçındıkları
sözleri söylerken öbürü tarafından dinlenirler. Öte yandan, Don
John, Borachio'nun aklını çelerek, Hero'nun hizmetçisi Margaret'in
Hero’nun giysilerini giyip onun yerine geçmesini ve pencere
önünde Claudio ile don Pedro'nun da izleyecekleri düzmece bir
sahneyle Hero'nun sadakatsizliğini gözler önüne sermesini sağlar.
Haince plan tutar ve ertesi gün evlilik töreninde Claudio ile Don
Petro Hero'yu reddederler; H ero yere d ü şü p bayılır, bunun
üzerine, H ero'nun suçsuzluğuna inanan rahip Francis, Hero'nun
babasına kızının öldüğünü bildirmesini söyler. Daha sonra, Bea­
trice ile Benedick'in aşkları gözler önüne seriler ve Beatrice Benedick'i kuzeni Hero'yu erdem siz kıldığı için C la u d io 'y u ö ld ü r 119
mekle görevlendirir. Öte yandan, Borachio işlediği su çu açık
eder ve D ogberry ile Verges tarafından tutuklanır. H ero'nun öl­
düğüne inanan ve pişm anlık çeken Claudio, Leonato'nun yeğe­
niyle evlenmeyi kabul eder, ancak evlilik anı sonrasında peçesi­
ni kaldırdığında karşısındakinin H ero olduğunu görür.
Benedick ile Beatrice de evlenirler. Don John’un ise, yakalandığı
ve cezasını çekm ek üzere getirildiği bildirilir.
KÜFLÜ, R alph
IV. H enn/'de (2. Bölüm ), Falstaff'm askere aldığı, am a daha
sonra para karşılığında şerbet bıraktığı kişi.
KYD, Thom as (1558-94)
Elizabeth dönem inde bir oyun yazarı.
The Spanish Tragedy (1589, İspanyol Tragedyası) adlı Seneca
benzeri kan, hayalet ve öc dolu oyunuyla öc oyununu yerleşti­
rerek, daha sonra Hamlet ve Titus Andronicus için ö nöm ek oluş­
turm uştur.
120
L
LA ER TES
Hamlet'te, Polonius'un oğlu ve Ophelia'nın ağabeyi.
O phelio'yu, H am let'in aşkına karşı u y an r. D aha son ra ba­
bası Polonius’u öldüren ve Ophelia'nın ölüm ünden sorum lu
görd ü ğü H am let'le düelloya girişir; ancak, C laudius'un kuyu­
suna düşerek, d övü ştü ğü ucu zehirli kılıçla ölür.
LAFEYV (LA FEU )
Yeter ki Sonu iyi Bitsin'de, basiretli bir yaşlı lord.
LA N C A STER , Jo h n, Prens
IV.
H enry'de (1. ve 2. Bölüm ), Prens H al'in kardeşi, IV.
H enry'nin küçük oğlu. IV. Henry-1. B ölüm de, Shrewbury Savaşı'nda yer alır ve Hal tarafından davranışı dolayısıyla övülür.
/V. Henry- 2. B ölüm de, asilere karşı bir ord uyla y ü rü r ve dağıl­
m aları halinde kendilerini bağışlayacağı sözü n ü , verm esine
karşın onu rsuzca davranarak, hepsini öldürtür. Soğuk ve renk­
sizdir; ağabeyi H al'in erdem leri kendisinde yoktur (Falstaff’a
göre, "A d am ı güldürm ek m üm kün değil... Şarap içm iyor
çünkü". V. H enry'de, Bedford Dükü olarak görünür; VI.
H enry'de (1. Bölüm) ise, Fransa Naibi olarak O rleans ile Rouen'i
alır ve orada ölür.
LA U N C E
Veronah iki Centilmen.'de, Proteus’un hizm etkârı,
("Y e n g eç") adlı köpeğiyle konuşm asıyla öne çıkar.
Crab
L A U R EN C E, Rahip
Romeo ve Juliet'te, Franssisken bir rahip.
R om eo ve Juliet'in sırdaşı ve öğütçüsü. O dasında onları
gizliçe evlendirir.
LA V A TC H (LA V A C H E)
Yeter ki Sonu iyi Bitsitı'de, bir soytarı.
121
LAVIN IA
Titus Andronicus'ta, Titus'un kızı.
Tam ora’nın oğulları, D em etrius ve C hiron tarafından kirleti­
lir; daha sonra da, Titus tarafından öldürülür.
LEAR, K ral
Kral Lear'da, B ritanya Kralı, oyunun başkişisi.
Kızlarının kendisine bağlılığını sınam aya kalkarak, kendisi­
ne gösterecekleri sevgi karşılığında krallığının üçte birini ken­
dilerine vereceğini söyler. Buysa ailesinden kopm asm a neden
olur; önce Cordelia'yı evlâtlıktan kovarken, daha sonra kendisi
krallığı ellerine geçiren Regan ile Goneril tarafından kovulur.
O yunun başında, kızlarından sevgi bekleyen bencil bir kişi
olarak görünür; ancak, d aha sonra, büyük kızlarının katı ve
bencilce davranışları karşısm da onların gerçek duygularını
öğrendiğinde tanım sız acılar içinde kalır. Büyük kızlarının
kendisini yadsım ası trajik gerçeği karşısm da kendini fırtınanın
içine atar. Fırtınanın şiddeti yanısıra katlandığı fiziksel acılar
zihinsel kaygılarıyla pekişerek akimı kaçırm asına neden olur.
Ancak, bu delilik, tam karşıt biçim de, zihince sağlığına kavuş­
m asına, yani kendinin bilincine olduğu kadar, insanların da
uğradıkları acıların ve haksızlıkların .bilincine varm asına yol
açar. Yeni bir alçakgönüllülüğe ve kızı C ordelia'ya k avu şu r ve
kendisinden bağışlanm a dilenir. Ancak, C ordelia'nm ölüm ün­
den sonra, o da yaşlılıktan ve üzüntüden ölür.
LE B EA U
Beğendiğiniz Gibi'de, tahtı ele geçiren Dük Frederick'in saray
adam larından biri.
LENA, Popilius
Julius Caesar'da, bir senatör.
Suikast
öncesi
C aesar'la
telâşlandırır.
konuşm ası
suikastçıları
LEN N O X
Macbeth' de, bir İskoç beyi.
(Banque'nun öldürülm esinden sonra ve Macbeth'in şölendeki
davranışları karşısm da) M acbeth'in suçlu olduğuna inanç geti­
rerek, M alcolm'un başı çektiği M acbeth karşıtı saflara katılır.
122
L EO N A R D O
Venedik Taciri'nde, Bassanio'nun hizm etkârı.
LEO N A T O
Kuru Giiriiltii'de,
H ero'nun babası.
M essina
Valisi;
Beatrice'in
amcası,
LEO N IN E
Pericles' te, D ionyza'nm uşağı.
M arina'yı öldürm esi için tutulur. Buna hazırlandığı sırada
korsanlarm saldı rısına u ğrar ve kaçar. A ncak, D ionyza'ya M arina'nın öldüğünü söyler, D ionyza da onu zehirler.
LEO N TES
Kış M asalında, Sicilya Kralı ve H erm oine'in kocası.
Kıskançlığı, Othello'ya benzem ez olarak, istekli ve zorbaca
bir kıskançlıktır.
LEPID U S, M . A em ilius
Julius Caesar'da, tarihsel kişi olarak M arcus Aem ilius Lepidus, C aeser'm ölüm ünden sonra üçlü yönetim in başına geçen­
lerden biri olan Romalı bir önder.
Caesar'ın öldürülm esine tanık olur ve daha sonra çıkan içi
karışıklıkta O ctaviu s'a katılır. Antonins ve Kleopatra'da, Antonius ile O ctavius'un arasını bulm aya çalışan kişi rolünü oynar.
LEW IS, V eliaht ("D au p h in ")
V. H enry'de, Fransa Kralı VI. Charles'ın oğlu.
Fransa tacı istekleriyle alay etm ek için H enry'ye tenis topları
yollar. A gin cou rt Savaşı öncesi hazırlıklarda Fran sız yiğitliğini
göklere çıkarır.
LEW IS, V eliah t ("D au h in ")
Kral John'da, tarihsel kişi olarak VIII. Louis, Fransa Kralı II.
Philip'in oğlu.
Fransa'yla barışı pekiştirm ek için John'un yeğeni Kastilya
Prensesi Blanche'le evliliği kararlaştırılır.
XI. LEW IS
VI. H enry'de (3. Bölüm ), Fransa Kralı XI. Louis.
M argaret'e IV. E d w ard ’a karşı savaşım ında destek olm aya
söz verir; ancak, W arw ick, Edw ard'i Lewis'in baldızı Lady
123
Bona'yla evlendirm eye kalkınca M argaret'e sırt çevirir.
LIG A R IU S
Julius Caesar'da, C aesar’m suikastçılarm dan.
Caesar'm öldürülm esinde yer almaz.
LIN CO LN P İS K A P O S U
VIII. Henry'de, tarihsel kişi olarak John Longland.
Kral, kendisinden d ah a önce boşanm a olayını savun m uş ol­
duğunu kabul etm esini rica eder.
L O D G E, Thom as (1588-1625)
Elizabeth dönemi İngiliz yazar.
Rosalynde (1590) adlı d ü zyazı rom ansı Shakespeare'in Beğen­
diğiniz Gibi adlı oyununun ana eylem örgüsünü oluşturur. Sha­
kespeare, alaycı Touchstone ile melankolik Jacques’i kendisi y a ­
ratm ıştır; bu kişiler, olaylar üstü n de yoru m lard a bulundukları
gibi, yapay pastoralizm i de alaya alırlar. Shakespeare, Rosalind
oyun kişiliğinde, en h oş kadın kahram anlarından birini; zeki,
içtenlikli, iyi kalpli, neşeli, girişken bir kadın kişiliğini de y a ­
ratm ıştır.
LO N D R A B E LED İY E BA ŞK A N I
VI. Henry'de (1. Bölüm), W inchester Piskaposu yanlıları ile
G loucester Dükü yanlıları arasındaki kavgaya son verir. III. Richard'da, Richard'ın tahtı ele geçirm e isteğini destekler.
L O N G A V ILLE
Aşkın Gayreti Güme Gitti'de, N avarre Kralı'na eşlik eden üç
Lorddan biri.
M aria'ya aşık olur.
LO R D A D M IR A L'S M EN (A D M IR A L'S M EN ; 1585’e
kadar, LO R D H O W A R D 'S C O M P A N Y ; 1596'dan sonra, EA R L
O F N O T TIN G H A M 'S C O M P A N Y ; 1603’ten sonra, PR IN C E
H EN R Y'S C O M P A N Y ; son olarak, PA LSG R A V E'S C O M ­
PAN Y)
Elizabeth ve Jakobyen dönem inin bir tiyatro topluluğu. A d ­
miral's M en ile (Shakespeare'in topluluğu olan) Cam berlain's
M en, Elizabeth döneminin en önde gelen iki tiyatro topluluğuy­
du. H enslow e’un D iary'sinde ("Günce"), Adm iral's Men'le ilgili
geniş bilgiye rastlanır. Topluluğun ilk koruyucusu C harles H o124
w ard, 1585'te D onanm a Bakanı (Lord High A dm iral) olunca,
topluluk da adım Lord H ow ard's C om pnay'den Lord A dm iral's
M en'e değiştirm iştir. 1594'ten sonra L ondra'da H enslow e top­
luluğun işletm ecisi olm uştur. Topluluk H enslow e'un Rose tiyatrosu'nda gösterim lerini veriyordu. Edw ard Alleyn'in yönet­
tiği topluluk, 1596'da yeni koruyucularının adıyla, Earl of
N othingham 's C om pany (N ottingham Kontu'nun Topluluğu)
olarak anılm aya başladı. I. Jam es dönem inde ise, Prince
H enry's C om pany (Prens H enry'nin Topluluğu) adım , daha
sonra da Elector Palatine's C om pany (M üntahip Palatine’in
Topluluğu) adım aldı.
LO R D BA ŞY A R G IÇ
IV.
Henry'de (2.Bölüm ), tarihsel kişi olarak Sir W illiam Gas­
coigne, Falstaff'ı uyaran ve Bayan Quickly'ye ödem ede bulun­
m asını buyuran yargıç.
Daha sonra, Kral olarak Prens Hal'in kendisine kin b ağlaya­
cağından korkar, çünkü bir zam anlar Prens Hal onun buyru­
ğuyla hapse atılm ıştır. Ancak, yeni Kral, yansız adaletini göste­
rerek, Falstaff ile yandaşılarına karşı gereken cezayı verm esi
için kendisine buyruk verir.
LO R D C H A M B E R LA IN
VIII. Henry1de, W olsey'in şölenindeki v e Crarım en'in d u ru ş­
m asındaki bir görevli; Veliaht Prenses Elizabeth’in vaftizinden
soru m lu kişi.
LO R D
C H A M B ER LA IN 'S
M EN
(C H A M B ER LA IN 'S
M EN ; 1594'e kadar, STR A N G E'S M EN ya da D ER B Y'S M EN ;
1603'ten so m a, K IN G 'S M EN)
Elizabeth döneminin bir tiyatro topluluğu. Lord Strange'in
1572’de Derby Kontu olmasından som a topluluğun adı da Stran­
ge's Men'den Derby’s Men'e dönm üştür. 1560’larda etkinliklerine
başlayan bu topluluk önceleri gezginci oyunculardan oluşuyor­
du ve 1580'lerde sarayda gösterim ler sunm aya başlamıştı. Jales
ve Richard Burbage gibi kişilerin yer aldığı topluluk, 1594' te ye­
niden bir örgütlenme döneminden geçerek, 1585'te Lord Cham ­
berlain olan H enry Carey'in koruması altına, 1 5 9 7 d e de H.
Carey'in Lord Chamberlain olan oğlu George Carey'in koruması
125
altına girdi. 1594'lerde de Richard Burbage ile Shakespeare, hem
ortak, hem de oyuncu olarak topluluğa girdiler. Bu tarihten
sonra, Shakespeare, yalnızca bu topluluk için yazdı. 1599'da
Globe Tiyatrosu inşa edilincye kadar The Theatre, Swan ve C u r­
tain tiyatrolarında, 1594-1603'te de Sarayda gösterimlerini sundu­
lar. 1603'te ise King's Men (Kral’ın Adam ları) adım aldılar; bu
dönemde, Shakespeare'in Veronah iki Centilmen,Yanlışlıklar Ko­
medyası, Aşkın Gayreti Güme Gitti, Bir Yaz Gecesi Rüyası, Venedik
Taciri, II. Richard, 111 Richard, IV. Henry, Kral John, Titus Andronicus ve Romeo ve Juliet oyunlarını oynadılar. 1609'da kışlık tiyatro
olarak Blackfriars Tiyatrosu'na geçtiler. 1603-16'da, Saray'da her
yıl yaklaşık 12 gösterim sundular. 1611'de Shakespeare'in M ac­
beth, Cymbeline, ve Kış Masalı oyunlarım oynadılar. Topluluk,
1642'de, tiyatroların kapandığı dönem de dağıldı.
L O R D C H A N C E L LO R
VIII. Henry’d e, tarihsel kişi olarak Sir Thom as W riothesley;
C ranm er'i yargılayan kurulun başkanı.
LO R EN ZO
Venedik Taciri'nde, Jessica'ya aşık bir
Shylock’un parasıyla birlikte kaçarlar.
Venedikli bey.
LO V EL, Lord
III. Richard'da, R ichard'm bir adam ı.
H astingis'in başını vurur.
L O V ELL, Sir Thom as
VIII. Henry'd e , Kral H enry’nin güvenilir bir adamı.
LUCE
Yanlışlıklar Komedyasind&, A drian a'nm kadın hizmetçisi.
LU C EN T IO
Hırçın Kız'da, Pisalı bir genç öğrenci, Bianca'm n aşığı.
Bianca’ya zekice yakınlaşm ası oyundaki yan eylemi oluştu­
rur.
LU C ETTA
Veronah iki Centilmen’d e, Julia'nın hizm etinde bir kadın.
LU C IA N O
Yanlışlıklar Komedyası'n da, A driana'nın kızkardeşi.
126
L U C IA N O
Hamlet’te, Kral'ırı önünde sunulan oyundaki bir oyun kişisi;
u yu yan G onzago'nun katili.
LU C ILIU S
Julhıs Caesar'da, Brutus ile Cassius'un bir dostu. Brutus'un el­
çisi olarak kendisini C assius'un nasıl soğuk karşıladığını anla­
tır.
LU C ILIU S
Atirnlı Timon'da, Tim un'un bir uşağı.
Tim on, evlenm ek istediği kızı elde edebilmesi için kendisine
para verir.
LU C IO
Kısasa Kısas'ta, Claudio'nun bir arkadaşı,.
Claudio adına arabuluculuk yapm ası için Isabella'yı kandır­
m aya çalışır. Rahip kılığı içindeki Dük'ü tanım ayarak Dük'ü
kötüler, sonra da bir rahibin Dük aleyhinde konuştuğunu ihbar
eder. Dük, kirlettiği kadınla evlenmesi için kendisine buyruk
verir.
LU C IU S
Julius Caesar'da, Brutus'un hizm etinde bir oğlan.
LU C IU S
Atinalı Timon'da, dalkavuk bir bey.
LU C IU S
Titus Andronicus'ta, Titus'un oğullarından biri.
Erkek kardeşleri öldürüldükten, kızkardeşi Lavinia kirletil­
dikten ve babası sakat bırakıldıktan sonra kuşatm acı Gotlar'a
katılır. İm p arator Satum inus tahtan indirilir, T am ora ile Aaron
öldürülürler, ve Lucius Roma'nın hakimi olur. Yine Lucius adlı
bir oğlu vardır.
LU C IU S, C aius
Cymbeline'de, Britanya'yı kuşatan bir Rom alı kom utan.
Oğlan kılığına girm iş Im ogen'i tanır; Im ogen arkasm dan
gider. Lucius ile Im ogen, Britonlar tarafm dan yakalanınca,
Cym beline kızını tanır ve Lucius'u serbest bırakır.
127
LU C U LLU S
Atinah Timon'da, dalkavuk bir bey.
L U C Y, Sir W illiam
VI. Henry'de (1. Bölüm ), York ile Som erste'ten Talbot'un ce­
sedini isteyen bir önder.
LYC H O R ID A
Pericles' te, M arina'nm dadısı.
LYLY, Joh n (1554-1606)
Elisabeth dönem i bir oyun yazarı.
Enpheus -The Anatomy of Wif (1570, İnceliğin A natom isi) adlı
d üzyazı rom ansı, "süslü u slup "la eşanlam lı olarak kullanıla
gelm iştir. Shakespeare, Aşkın Gayreti Güme Gitti'de, bu süslü
söz söylem e üslubunun bir parodisini yapar.
L Y SA N D ER
Bir Yaz Gecesi Rüyası 'nda, H erm ia'ya aşık bir A tinah genç.
H erm ia'yla birlikte k açar ve u yu d u ğu sırada yanlışlıkla
Puck tarafından D emetrius yerine konur. Puck, gözüne büyülü
iksirden dam latarak, H elen a'ya aşık olm asını sağlar, böylece
H erm ia'yla arasında çekişm e başlar. O beron, Puck'a~ aşıkları
eski hallerine döndürm eleri için buyruk verir, Theseus da
Lysander'in H erm ia'yla evlenm esini kutsar.
LYSIM A C H U S
Pericles' te, Midilli Valisi.
128
M
M A C BET H
Macbeth'te, o yu nu n başkişisi.
Yürekli ve iyi bir askerdir, ancak kör tutkularının ve kötü
ruhlu karısının kandırmacalarının peşinden giderek Duncan'ı
öldürür, bundan böyle de tragedya gelişir. İşlediği ilk cinayet
kendisinde yeterince güven duygusu uyandırm adığından kendi­
ni güven altında almak için cinayet işlemeye devam eder. D uyar­
lı kişiliği cinayetlerle hunharlaşır, buysa onun tragedyasını
oluşturur.
M A C BET H , Lady
Macbeth'te, M acbeth'in karısı.
Kocasına benzem ez olarak, her yönüyle son derece gerçekçi
ve pratiktir. M acbeth'in yıkıma u ğram a kaygılarına yalanlık
d u ym az. M acbeth, D uncan'ın odasından kanlı ellerle çıktığı
zam an sakin bir sesle elindeki karun yıkanm ca çıkacağım söy­
ler; ancak, insanlığını bu denli yitirişinin cezasm ı aynen çeker:
Kendisini D uncan’ı öldürm e suçunu işlemiş olm aktan bir türlü
k u rtaram az ve sonunda canına kıyar.
M A C BT EH (M A C BETH TR A G ED Y A SI)
Shakespeare'in bir tragedyası. Yazılışı, 1605 ya da 1606; oy­
n an ışı, 1610; basılışı, 1623.
O yunda, H ekate sahneleri, M iddleton'undur. Shakespeare'in
anakaynağı H olinshed'in Chronicles'ı (Tarih) olm u ştu r; H olinshed'den yalnızca M acbeth'in yaşam ını değil, am a King Duff'un
Donvvald tarafından öldürülm esini ve eski İskoç yaşam tarzı­
nın betimlenmesini de almış; am a, kimi yerlerde Holinshed'i
değiştirm iş, örneğin, M acbeth'i daha kötücül koym uştur. Sha­
kespeare'in İskoç tarihiyle ilgili daha başka kaynaklara, örneğin
G eorge Bucnanan'ın Rerıım Scoticarum Historia (1582) adlı yapı­
tına b aşvu rm u ş olm ası da olasıdır; Shakespeare, Macbeth'in
129
oluşum uyla yakından ilgilenen Jam es'in cadılarla ilgili ipuçları
ta şıy an Daemonologie (1597) adlı kitabmı da okum uş olmalıdır.
Öte yandan, Shakespeare, oyundaki diyalogları Senaca'nın tra­
gedyalarından, L ad y M acbeth kişiliğini de yine Senaca'nm
Medea ya da Agamemnon adlı yapıtlarından alm ıştır, denebilir.
Son olarak da, böyle bir yıkıma uğram a tragedyası için, Shakes­
peare, Incil den çokça yararlanm ıştır.
Öykü. İki İskoç kom utan, Macbeth ve (Kral'ın yakını olan)
Banque, başarılı bir askeri seferden dönerken yol üzerinde üç
Cadı'ya rastlarlar ve Cadılar Macbeth'in C aw dor Beyi, sonra da
Kral olacağım, Banque’nun ise Krala soyluk edeceğini söylerler.
Nitekim, C ad ılarım bu bilisi az sonra gerçekleşir ve İskoçya
Kralı Duncan'm Macbeth'i C aw dor Beyi yaptığı haberi gelir. C a­
dılar olayını öğrenen Lady M acbeth, krallık düşleri görm eye
başlayan kocasını işleyerek, ziyaret için şatolarına geldiğinde
Kral'ı öldürm esi için kandırm aya çalışır. M acbeth, Duncan'ı öl­
dürür; Kral'ın öldürüldüğü haberi duyulunca Macbeth suçunu
örtbas etm ek için Kral'm uşaklarım ölüme gönderir. Duncan'ın
oğullan, Malcolm ile Donalbain, îskoçya'dan kaçarlar ve M ac­
beth Kral olur. Daha sonra da Banquo’yu ve oğlu Fleancê'i öldür­
m esi için adam tutar, ancak Fleance kaçmayı başarır. M acbeth’in
verdiği bir şölende Banquo'nun hayaleti M acbeth'e görünür.
M acbeth, yemden Cadılar'a akıl danışm aya gider; Cadılar kendi­
sine Macduff'tan sakınmasını, kadından olma kimsenin kendisi­
ne zarar verem eyeceğini, ve Birnam O rm anı Dulsinane Tepesi'ne
yürüm edikçe güvende olacağını söylerler. Banquo’nun soyunun
ilerde kral olacağım da yinelerler. Bu arada, Macbeth'i öldürmek
üzere Malcolm'la birlikte bir ordu toplamak için İngiltere'ye
giden Macduff, karışırım ve çocuklarının M acbeth'in buyruğuyla
öldürüldüklerini öğrenir. Kuşatm acı orduyu karşılam ak üzere
yola çıkan Macbeth, Lady M acbeth’in kendini öldürdüğü haberi­
ni alır. M acduff'un ordusu ise Birnam O rm am 'ndan kestikleri
ağaç dallarına gizlenerek ilerler, ve (anasının karnı yarılarak
alınmış olan) M acduff Macbeth'i öldürür. M alcolm , İskoçya
Kralı olarak taç giyer.
M A C D U FF
Macbeth'te, Fife Beyi.
130
Duncan'ı öldürülm üş olarak görü r v e Maebeth'ten ilk kez
kuşkulanan kendisi olur. Ingiltere'ye giderek Macbeth'e karşı
savaşm ası için Malcolm'e y ak an r ve orada karısının ve
çocuklarının Macbeth'in buyruğuyla öldürüldüklerini öğrenir.
"A nasının karnı yarılarak alınm ış"olup/ "kadından olm a"
değildir; buna göre de, Cadılar'm bilisi uyarınca, Macbeth'i
yıkıma uğratabilecek biricik kişidir, nitekim savaşta kendisini
öldürür.
M A C D U FF , Lady
Macbeth' de, M acduffun karısı.
M acbeth'un buyruğuyla çocuklarıyla birlikte öldürülür.
M A C M O R R IS
V. H enry'de, İrlandalI bir kom utan.
M AECENAS
A nlonius ve Kleopatra'da, O ctavius'un bir dostu.
Trium virleri uzlaştırm aya çalışır. D aha sonra, Antonius'a
karşı O ctaviu s'u destekler.
M ALCO LM
Macbeth'te, Duncan’ın oğullarından biri.
D uncan öldürüldüğü zam an İngiltere'ye kaçar, orada Mac­
duff kendisini bulur ve ülkesine geri dönerek taca sahip
çıkmasını kendisine söyler. M acbeth'in yenilgiye uğratılması
üzerine tskoçya Kralı olarak taç giyer.
III. M A L C O L M (ö. 1093)
Iskoçya Kralı (1054-93); I.Duncan'm oğlu.
Tahtı ele geçiren Macbeth'in N orthum bria Kontu Siward
tarafından 27 Tem m uz 1054'te yenilgiye uğratılm asından sonra
tahta geçti, Macbeth'in öldürüldüğü Lum panan'da (Aberdeens­
hire) zafer kazandı. Shakespeare, kendisini Macbeth’te verir.
M A L V O L IO
Onikinci Gece'de, Olivia'nın kâhyası.
Kendini önemli kişi yerine koyan, kibirli, asıkyüzlü, ancak
(özellikle Olivia'nın kendisine aşık olduğunu sandığı sahnede)
komik d urum lara düşen bir kişi. (Shakespeare, kendisine,
olasılıkla, Püritenler'e karşı bir yergi olarak y e r verm iştir).
131
M A M ILLIU S
Kış Masah'nda, genç Prens, Leontes ile Hermoine'in oğullan.
O yun a kendi adını verir ("K ış gecelerine uygun hazin bir
m asal". Daha sonra öldüğü haberi gelir.
M ARCADE
Aşkın Gayreti Güme Gitti'de, Fransa Kralı'nın ölüm haberini
getiren haberci.
M A R C ELLU S
Hamlet'te, (Ham let’in babası) H ayalet'i surlarda nöbetteyken
gören bir subay.
5. M A R C H K O N T U , bak. M O R T IM E R , Edm und
M A R C IU S (G EN Ç M A R C IU S )
Coriolanus’ta, Coriolanus'un g enç oğlu.
M A R C U S A N D R O N ICU S
Titus Andronicus'ta, bir halk temsilcisi ve Titus'un kardeşi.
Oyunun öbür kişilerine benzemez olarak, kan dökücü ve inti­
kamcı olmayıp, Titus'u yatıştırm aya ve Lavinia'ya yard ım a olm a­
ya çalışır; kendisine kötülük edenleri açık edebilmesi için ağzına
aldığı bir çubukla kuma adlannı nasıl yazacağını gösterir.
M A R C U S ANTONTUS
julius Caesar’d a, Caesar'ın ölüm ünden sonra, O ctavius ve
Lepidus’la birlikte üçlü yöneticilerden biri.
Brutus kendisini olduğundan daha küçük görerek, Capitol’deki cenaze töreninde C aesar'ın ölü bedeni başında bir
söylev verm esine izin verir. Ö nce suikastçıları ö ver gibi
konuşuyor gözükürken sözünden kurnazca dönerek, halkı sui­
kastçılara karşı kışkırtışıyla fırsat düşkünü bir kişi o ld u ğu n u
da gösterir. O ctavius'la birlikte daha sonra Philippi Savaşı’nda
Brutus ile Cassius'u yenilgiye uğratır. Yaşamının son yıllarının
geçtiği Antonius ve Kleopatra'da, oyunun kahramanı olarak
görünür. Julius Caesar'daki A ntonius’dan daha güçsüz, am a
daha çekici biridir; Kleopatra'nın albenisine kapılarak, kör tut­
kuları içinde oyuncak haline gelir. A ncak, daha sonra, O ctavius'un yakınlığını sağlam ak için siyasal bir m anevra olarak kız
kardeşi Octavia'yla evlenir, d aha son ra d a Mısır'a K leopatra’y a
döner. Bunun üzerine, O c ta v iu s 'la a ra la rın d a sa v a ş p atlak
v e rir. Actium'da donanması yenilgiye uğrar, Kleopatra'nın yan132
Iış ölüm haberi üzerine kendi canına kıyar.
M A R D IA N
Antorıius ve Kleopatra 'da, Kleopatra'nın bir adam ı.
Ö ldüğü söylem esi için Kleopatra tarafından Antonius'a gön­
derilir.
M A R G A R ELO N
Troilos ve Kressida'da, Troya Kralı Priamos'un evlilikdışı bir oğlu.
M A R G A R ET
VI. H enry 'd e (1., 2. ve 3. Bölüm) ve III. Richard’da, tarihsel
kişi olarak M arg aret Anjou, Y orklara karşı başkişilerden.
Önce, Reigner'in kızı, saf bir genç kız olarak görünür; IV.
Henry'yle evlendikten sonra ise, York ve Gloucester'in kararlı bir
düşmanı haline gelir ve Suffolk'a aşık olur. VI. Henry'de (3.
Bölüm), acımasız, am a tahtı oğluna vermek için savaşan, siyasi
yönden haklı bir kadın olarak yer alır. Son olarak da, III. Riclmrd'da
Richard'a karşı Kraliçe Elisabeth ile York Düşesi'nin başına geçen,
yaşlanm ış bir kadın olarak görünür. Bu son görünüşü tarihte yer
almaz; Shakespeare, kendisini Richard'ın vicdanının bir çeşit dışavuruşu, hayaletsi bir kişilik olarak koyar.
M A R G A R ET
Kuru Gürültü'de, H ero'nun yanm da hizm et eden bir kadın.
Borachio'yla anlaşm alı biçim de, H ero kılığına girer.
M A RIA
Aşkın Gayreti Güme Gitti'de, Fransa P rensesinin bir nedimesi
olan lady.
Longaville tarafından kendisine yakınlık gösterilir.
M A RIA
Onikinci Gece'de, Olivia’nın zeki oda hizm etçisi.
Olivia'nın elinderımiş gibi bir m ektup yazarak M alvolio'nun
aklının başından uçup gitm esine neden olan oyunu oynar.
M A R IA N A
Yeter ki Sonu iyi Bitsin'de, Floransak bir kız.
M A R IA N A
Kısasa Kısas'ta, Angelo'nun sözlüsü.
A ngelo tarafınan yüzüstü bırakılır. Angelo'yla buluşm ak
133
üzere Isabella'rım yerine geçer; daha sonra da, Dük, A ngelo'nun kendisiyle evlenmesi için buyruk verir.
M A R IN A
Pericles' te, Pericles ile Thaisa'nın olağanüstü erdem li ve
güzel kızları.
D ionyza'mn canice kıskaçlığından korsanlar yoluyla kurtu­
lur ve Midilli’de bir genelev işleticisine satılır, ancak erdem ini
korum ayı başarır. Sonunda, Pericles'e kavuşur ve Midilli Vali­
si Lysim achus'la evlenir.
M A R LO W E, C h ristop h er (1564-1593)
İngiliz şair ve oyun yazarı.
1587'de Lord Adm iral's M en'e oyun yazarı olarak bağlandı.
Elizabeth dönem i tiyatrosunun başlıca bir adam ı olarak traged­
yaya öncülük etti {The Tragical History of D r Faııstus, 1589, Dr Faııstus’un Trajik Öyküsü; Tamburlaine, 1587, Timurlenk) Shakespeare'in tarih oyunu olarak VI. Henry'si M arlowe'un H. Edvvard'ına
öncelik ederken, M arlow e'un The Jew of Malta (1589, Malta Yahudisi) adlı oyunu Shakespeare'in Venedik Taciri’n e öncelik eder.
M arlow e, başhcalıkla, eylem örgüsü, dram atik konuşm a v e tra­
jik duygu yönüyle II. Edward'la öne çıktığı dönem de, Shakespea­
re, Titus Andronicııs yanısıra, VI. Henry üçlemesini', III. Richard'ı
ve Yanlışlıklar Komedyası ile Veronalı iki Centilmen ve Hırçın Kız
gibi kom edyalarını yazm ış bulunuyordu.
M A R TEX T, S ir O liver
Beğendiğiniz Gibi'de, bir köy papazı.
M ARTIUS
Tıf«s Andronicus'ta, Titus’un d ört oğlundan biri.
M A R U LLU S
Julius Caesar'da, bir tribün.
Flavius’la birlikte C aesar’ın gittikçe artan gücünden kaygı
d uym aya başlayarak, kendisi için verilecek bir kutlam ayı önle­
m ey e çakşır.
M A SK ELİ O YU N
Tudor ve Elizabeth dönem inde dram atik bir gösteri; bir şö­
lene ya da büyük bir çağrıya katılan seçkin konukların maskeli
olarak çağrıya katılışlarıyla başlayıp, m askeli kişilerle o ra d a ­
134
kiler tarafından yapılan bir dansla sona eren bir çeşit dram atik
eğlence.
M üzik, dans ve şarkının küçük bir d ram atik eylem le bü­
tünleştiği M askeli O yun, Elizabeth dönem inin saray gösterile­
rine beşiklik eder. Şiirsel ve sim gesel bir biçim taşıyan M aske­
li O yunlar, hiçbir zam an tam dram atik ve gerçekçi bir Özellik
gösterm em iş; d ü şü nceler, eğretilm eler içinde, gizli b ir biçim ­
de, d aha çok d a K raliçe'ye övgülü an ıştırm alar olarak veril­
m iştir. L yly ve Jonson, bu terim i, Fransızcad ak i "masque"dan
alarak 'm ask " olarak kullanm ışlardır. İlk önceleri İtalya'da,
L orenzo d e M edici Sarayı’nda başlayan M askeli O yunlar, İn­
giltere'de özellikle I.Jam es dönem inde gelişm e gösterm iş; Eli­
zabeth dönem inin m im sel M askeli O yunları, Jonson'un elinde
d iyaloglu oyu n lar haline gelm iştir. Shakespeare,
Maskeli
Oyun öğelerini ve tekniklerini Aşİcın Gayreti Güme Gitti, Romeo
ve Jıdiet, ve Kuru Gürültü gibi oyunlarında, saray gösteri ve eğ­
lencelerini verm ek ve eğlendirici olm ak am acıyla kullanmıştır.
Windsor’un Şen Kadınları'nda, Falstaff, M askeli O yun biçiminde,
"periler ile cinler" tarafm dan oyuna getirilir; Atinalı Timon'da,
bir M askeli Oyun içinde kişilerin zenginlik ve gösterişini sergi­
lenir. VIII. Henry'de de kısa bir m askeli O yun görüntüsü yer
alır. Maskeli O yun öğelerini içeren Bir Yaz Gecesi Rüyası ile Fırtı­
na, uzatılm ış M askeli Oyun niteliği gösterirler; b u rad a, M askeli
Oyun kavram m ı, dram atik olm ayan M askeli Eğlence ya da
M askeli Gösteri kavram larından ayırm ak gerekir.
M ELU N
Kral John'da, Fransa Veliahtı'nın yenilgiye uğrattıktan sonra
Fransa'nın yanm a geçen İngiliz soylularını öldüreceğini söyle­
diğini bildirerek kendilerini uyaran bir Fransız lordu.
M EN A S
Antonius ve Kleopatra'da, Pom pey'e triumvirlerin üstüne yü­
rüm eyi öneren bir korsan.
M EN EC R A TES
Antonius ve Kleopatra'da, Pom pey'e bağlı bir korsan.
M EN ELA O S
Troilos ve Kressida’da, Helen'in kocası.
135
M EN EN IU S A G R IP PA
Coriolanus'ta, C oriolanus'un çenesi düşük, kimi zam an şaka­
cı bir dostu.
Plepler ile tribünleri yatıştırm ak için onlara öykü anlatır;
daha sonra d a Coriolanus'u kendini tutm ası ve halka daha al­
çakgönüllü seslenm esi için uyarıda bulunur.
M EN TEITH
Macbeth' te, bir İskoç beyi.
M ER C U TIO
Romeo ve Juliet’te, R om eo'nun bir arkadaşı.
Tybalt'la karşılaşm ası sonunda yaşam ını yitirir. G özüpek,
aceleci, gösteriş seven, hafif bir gençtir.
M ER M A ID M EYH A N ESİ
Elizabeth dönem inde, Londra'da yazarların bir buluşma yeri.
Sir W alter Raleigh, Ben Jonson, Francis Beaum ont, John
Fletcher ve olasılıkla W illiam Shakespeare, burayı sık sık ziya­
ret eden önem li kişiler arasında yer alıyorlardı.
M ESSA LA
Julius Caesar'da, Brutus ile Cassius'un bir dostu.
M IC H A EL
IV. Henry'de (2. Bölüm ), Jack Cade'in bir izdaşı.
M IC H A E L,S ir
IV.
Henry'de (1. Bölüm ), Y ork Başpiskaposu'nun b u yruğun­
da ve kendisi tarafm dan bir m ektupla asilere gönderilen bir
rahip ya da şövalye.
M İR A N D A
Fırtma'da, Prospero'nun kızı.
Ferdinand tarafm dan sevilir. Toplum un yoz etkisinden
uzakta yetişm iş, iyi aileden gelen, m asu m ve sevim li genç kızı
temsil eder.
M IR R O R FO R M A G IS T R A T ES (Y Ö N ET İC İLER İÇİN
AYN A)
İngiliz tarihinden koşuklu m onologlar halinde yapılm ış
kişi çizim leri d em eti (1559).
Shakespeare, IH. Richard ve VIII. Henry'de bu yapıttan yarar­
136
lan m ıştır.
M İLA N O D Ü K Ü
Veronah iki Centilmen'de, Silvia’nın babası.
M ONTAGUE
Romeo ve Juliet'te, Rom eo'nun ailesinin adı.
M ontague, Romeo'nun babası ve Capulet'in başdüşm anıdır.
M ontague ve Capulet aileleri arasındaki bu çekişm e, Romeo ve
Juliet'in sonu trage'dyayla biten ayrılm alarında önemli bir rol
oynar. Ancak, Romeo ve Juliet'in ölümlerinden sonra, Montogue
C apulct'yle barışarak, Juliet'in bir heykelini dikm eye söz verir.
M O N T A G U E , Lady
Romeo ve juliet'te, Rom eo’nun annesi.
M O N T A G U E M A R K İSİ
VI. H enry'de (3. Bölüm ), tarihsel kişi olarak M ontague Mar­
kisi, John Neville.
Ö nce Y ork ların bir destekçisiyken, d aha so n ra , VI. H enry
ön d erliğin dek i L an casterlere k atılır ve B arn et Savaşı'nda
ölü r.
M O N T A IG E , M ich el E yq u em de (1 5 3 3 -9 2 )
Fransız denem e yazarı.
Kendi türettiği bir sözcük olarak Denemeler'in (1580 1. Kitap
1 5 8 8 ,2 . ve 3. Kitap) yazan. İngilizceye 1603'te I. Florio tarafından
çevrildi. Shakcspeare, Montaigne'in hoşgörü ve akılcı yargı
d üşüncesinden etkelinmeştir. Hamlet, Kral Lear ve Fırtına gibi
yapıtları M ontaigne'nin düşüncelerinin izlerini taşır.
M ONTANO
Othello'da, Kıbns Valisi
M O N T G O M E R Y , S ir John
VI. H enry'de (3. Bölüm), M arch Kontu, Edvvard'm destekçisi.
E d w ard ’ı tahtı ele geçirmesi için d öğü şm eye zorlar.
M O N T JO Y
V.
H enry'de, Agincourt'ta Fransız O rdusu'yla savaşa
girişm eden
önce
fidye
ödem ek
isteyip
istemediğini
H enry'yeden öğrenm eye gelen, daha sonra d a Fransızların ye­
nilgiye uğradıklanm bildiren Fransız görevli.
137
M O PSA
Kış Masalı'nda, bir çoban kızı.
M ORGAN
Cymbeiine'de, Belarius'un takındığı ad.
M O R T IM ER , Edm und
IV. Henry'de (1. Bölüm ), kızıyla evlendiği Owen Glendower'in bir tutsağı.
Kız kardeşi, H otspur’un karısı olup; Glendow er'la birlikte,
IV. H enry'yc karşı H otspur'la birleşirler. (Shakespeare, tarihsel
kişi olarak Sir Edm und'u, yeğeni 5. March Kontu Edm und'la
k arıştırm ıştır).
M O RTIM ER , Edm und (5. M A R C H K O N TU )
VI. Henry"de (1. Bölüm), yaşlı bir soylu kişi. Richard’a tahtın gerçek
sahibi kendisi, mirasçısı da Richard olduğu için Lancasterler tarafından
hapse atıldığını söyler. (Shakespeare, görüldüğü kadannea, tarihteki
Kontu amcası Sir Edmund Mortimer'le kanştırmıştır).
M O RTIM ER , Lady
IV. Henry'de (1. Bölüm ), O w en Glendower’in kızı ve Ed­
m und M ortim er’in karısı. Yalnızca Gal diliyle konuşur. H ots­
pur, Mortimer'in Gal diliyle konuşm asının taklidini yapar.
M O RTIM ER , Sir Jo h n ve Sir H ugh
VI. H enry'de (3. Bölüm ), R oger M ortimer'in
oğulları ve York Dükü R ichard’ın am calan.
evlilikdışı
M O RTO N
IV. Henry'de (2. Bölüm ), N orthum berland'a H otspur’an
öldüğü haberini getiren kişi.
M O RTO N , John
III. Richard'da, Ely Piskaposu.
Richard’ı terk ettikten sonra Richm ond’a katılır. Tarihsel kişi
olarak Moron; VII. H enry’nin Krallığı döneminde Canterbury
Başpiskaposu olm uş v e Sir Thom as M ore evinde kalmıştır.
(Shakespeare, III. Richard için History of King Richard III /K ra l III.
Richard'm Öyküsü adlı yapıtından yararlan m ıştır).
M O W BR A Y
IV. H enry'de (2. Bölüm ), H enry'ye karşı lordlardan biri.
138
M O W B R A Y , Thom as
II. Richard'da, Norfolk Dükü.
Bolirıgbroke, Richard'm önünde, kendisini hainlikle suçlar,
M owbray de onurunu korumak için Bolingbroke'u teke tek döğüşm eye çağırır. Son anda, Richard karşılaşm ayı kaldırır ve Bo­
lingbroke'u on yıl, M owbray'i de yaşam boyu sürgüne gönderir.
M O W B R A Y , T h om as (N O T T IN G H A M K O N T U , 12.
M O W B R A Y BA R O N U , 1. N O R FO LK D Ü K Ü )
İngiliz bir soylu.
1383'te N ottingham Kontu oldu. 1387'de Kral'a karşı gel­
mekle birlikte, daha sonra Kral'a katıldı. 1387'de N orfolk Dükü
oldu. 1398’de H ereford Kontu (daha sonra VI. H enry) H enry
Bolingbroke tarafm dan hainlikle suçlandı, kendisini teke tek
d öğü şm eye çağ ırd ı, ancak II. R ichard karşılaşm ayı kaldırdı;
Norfolk'u yaşam boyu, H ereford’u da on yıl sürgünle cezalan­
dırdı. Shakespeare, kendisini II. Richard'da sahneye çıkarır.
M U H A B B E T T ELLÂ LI
Pericles' te, Midilli'de Boult'un M arina’yı getirdiği genelevin
sahibi.
M arina'nm geneleve gelen müşterileri yaptıklarından vazge­
çirm eye başlam ası karşısında, işinden olm a d urum una düşer.
M U TIU S
Titus Andronicus'ta, Titus'un en genç oğlu.
Lavirıia'yı korum aya çalışırken babası tarafm dan öldürülür.
M Y R M İD O N LA R
Troilos ve Kressida'da, Akhilleus'un askerleri.
M Ü Z İK
Tudor ve Elizabeth dönemleri, İngiltere'de büyük m üzik dö­
nem leridir de. Shakespeare'de Müzik'e çokça gönderm e yer alır.
Müziksel uyum , bu dönem de, dünyada düzen ve düzenin dere­
cesinin doğal bir simgesiydi. Öte yandan, Shakespeare, m üziği
(örneğin, Beğendiğiniz Gibi'de, av sahnelerinde, ya da soytarıla­
rın, hizm etkârların, uşakların söyledikleri şarkılar ile içki şar­
kılarında olduğu gibi) sırf eğlendirm e ve çeşitlik katm a am a­
cıyla kullandığı gibi, sahnenin havasm ı ya da coşkusunu
değiştirm ek için de kullanm ıştır. Bu anlam da, Shakespeare,
139
m üziği, Venedik Taciri'nde Jessica ile Lorenzo'nun rom antik
aşk larını, Oııikinci Gece'de Sir Tony Belch ile arkadaşlarının
içki alemini, Antonius ve Kleopatra'da da Pom pey'in gem isinde­
ki toplantıyı verecek coşkusal bir araç olarak kullanırken; Kış
Masalı'n da, Paulina'nın Leon tes'e yanlış yaşan m ış bir yaşam ı
anım satm asında, ya d a Yeter ki Sonu iyi Bitsin'de, H elena'nm
Kralı iyileştirmek için Tanrıdan yardım istem esinde olduğu
gibi, Tanrıyla ya da d oğaü stü dünyayla ilintiyi anım satm ak için
kullanmış; öte yandan, aklı yitirm enin acısm ı yükseltm ek (Ophelia) ya da D esdem ona’nın son gecesinde yatağa gitm eye hazırlanırkenki buruk duygulanım ı arttırm ak için kullanırken,
aklı başına geldikten ve haksız d avrandığı kızı C ord elia’ya ye­
niden kavuştuktan sonra Lear'ın delilik sonrası dinginleşm e ve
iyileşm e halini verm ek için de kullanm ıştır.
140
N
N A P O L İ K R A L I, bak. A LO N SO
N A T H A N IEL
Hırçın Kız'd a, Petruchio'nun hizm etkârlarından biri.
N A T H A N IEL , Sir
Aşkın Gayreti Güme Gitti'de, bir rahip.
N A V A R R E K R A LI, bak. FER D IN A N D
N ER ISSA
Venedik Taciri'nde, Portia'run kurnaz o da hizm etçisi kız.
Portia hukukçu kılığına girdiğinde, N erissa da yazm an olur.
N EST O R
Troiles ve Kressida’d a , bir Yunan kom utan.
Yaşlı ve deneyim li kom utan olarak öbü r savaşçılarca say­
gınlık görür.
N EV ILLE
İngiliz tarihinde önde gelen bir ailenin adı.
N eville ailesinden kimi kişiler Shakespeare oyunlarında gö­
rünürler: Anne Neville, III. Richard'da L ad y A nne; John Neville,
VI. Henry’de (3. Bölüm) M ontague M arkisi; b ir Ralph Neville,
IV. Henry (1. ve 2. Bölüm) ile VI. Henry’d e (3. Bölüm ) W estm ore­
land K ontu; aynı ad ve unvanda bir başka R alph Neville, VI.
Henry'de (3. Bölüm) görünür; bir R ichard N evüle, VI. Henry'de
(2. Bölüm) Salisbury Kontu; bir başka Richard N eville de, V/.
Henry'de (2. ve 3. Bölüm) W arw ick K ontu'dur.
N IC A N O R
Coriolanus'ta, Volsiyahyla gevezelik ederken C oriolanus'un
sürgüne gönderildiğini söyleyen Romalı.
N O R FO LK D Ü K Ü
VI. H enry’de (3. Bölüm ), Y ork saflarını destekleyen bir kişi.
141
1. N O R FO LK D Ü K Ü
III.
Richard'da, tarihsel kişi olarak John H ow ard , Kral'ı des­
tekleyenlerden biri.
Bosworth'ta öldürülür.
1. N O R FO LK D Ü K Ü
11 Richard'da, bak. M O W B R A Y , Thom as
2. N O R FO LK D Ü K Ü
VIII. Henry'de, tarihsel kişi olarak Thom as H ow ard , W olsey'in karşıtlarından biri.
III. Richard'da, 1. N orfolk D ükü'nün oğlu Surrey Kontu ola­
rak görünür.
N O R TH , S ir T h om as (1535-1601)
İngiliz yazar ve çevirm en.
Plutarkhos'un "Soylu Yunan ve Rom alıların Y aşam ları"
adlı yapıtm ı Fransızcasından çevirdi. Shakespeare için büyük
bir kaynak oluşturan bu yapıt, bütün R om a oyunlarına olduğu
kadar, A lim li Timon'a da kaynaklık etm iştir. N orth'un yetkin
İngiliz düzyazı dilini Shakespeare, Julius Caesar ve Antonius ve
Kleopatra'da yer y e r uyak sız koşuk diline çevirm iştir.
N O R T H U M B ER LA N D K O N T U
Macbeth’te, bak. SIW A R D
I. N O R T H U M B ER L A N D K O N T U
II. Richard'da, büyük H enry Percy.
İngiltere'ye d öndüğünde Bolingbroke'a katılır; daha sonra,
Richard'ı Pom fred'e, K raliçe'yi Fransa'ya gönderir. IV. Henry'de
(1. Bölüm ), savaşta IV. H enry'yle (Bolingbroke) karış karşıya
gelm em ek içm hasta olduğunu öne sürerek, oğlu H otspur'un
öldürüldüğü Salisbury savaşınd a yer alm az.
3. N O R T H U M B ER L A N D K O N TU
VI.
H enry'de (3. B ölüm ), tarihsel kişi olarak H enry Percy,
H otspur'un torunu, Kral'ın ve Lan caster saflarının bir destekçi­
si. Tow don’d a öldürülür.
N O R T H U M B ER L A N D , Lady
IV. H enry'de (2. Bölüm), 1. N orthumberland Kontu'nun kansı.
K ocasm a İskoçya'ya kaçm ası için u yan d a bulunur.
142
N O V E L L A (çoğ. N O V ELLE)
Kısa d ü zyazı anlatıları belirten bir İtalyan yazın terimi.
Başlıcalıkla konularının (olaylarının) özgünlüğü ya d a ye­
nilgiyle öne çıkan Novella, 14. y ü zy ıld a gelişm eye başlam ış;
Sachetti, Boccaccio ve Bandello elinde yetkin örneklerine ka­
v uşm uştu r (bak. BO CCACCİO ; BA N D ELLO ). Novella, İngilte­
re'de gelişm e gösterm em iş olmakla birlikte, W . Painter'ın Palace of Pleasure (1565, Zevk Sarayı) adlı derlem esiyle Elizabeth
dönem i tiyatrosu için önemli bir konu kayn ağı olm uştur (bak
PAIN TER; P A LA C E OF PLEASURE).
143
••
0-0
OBERON
Bir Yaz Gecesi Rüyası'da, karısı Titania'yla kavga eden Periler
Kralı.
Titania'nın
gözüne
büyülü
iksirden
dam latarak,
uyandığında karşısına çıkacak ilk y aratığa aşık alm asını
sağlar.
OCTAVIA
A nhnius ve Kleopatra'da, Antonius'un daha çok göreneklere
bağlı karısı.
Antonius’la Octavius'u barıştırm ak için Antonius'la evlenme­
ye razı olursa da, Antonius kendisini Kleopatra için terk eder.
OCTAVIUS C AESAR
fulivs
Caesar' da,
C aeasr'ın
ölüm ünden
sonra
üçlü
yöneticiden ve Cassius ve Brutus'a karış yürütülen iç savaştan
zaferleçıkan kom utanlardan biri.
Shakespeare’in Antonius ve Kleopatra'sında, kızkardeşi O ctavia'yı Antonius'la evlendirir, Lepidus'tan kendini özgür kılar,
Antonius'un O ctavia'yı terk ederek Mısır'a gitmesinden sonra
Kleopatra ile Antonius’a karşı sav aş açar. Antonius'u Actium’da yenilgiye uğrattıktan sonra Mısır'ı ele geçirir, Antonius
ve Kleopatra'nm canlarına kıym alarından sonra da Roma
lm paratorluğu'nu egem enliği altına alır. Tarihsel kişi olarak
Octavius (İ. Ö. 63- Î.S. 14), C aesar'ın yeğeniydi ve 1. Ö. 27'de
Rom a imparatoru oldu.
ODYSSEUS
TrcrJos ve Kressida’da, Yunan kom utanlardan biri.
Yunanlara çekidüzen verm ek için konuşur. Akhilleus'u
döğüştürm ek için Aias'ın kıskandırm aya çalışır. Troilos'la bir­
likte Kressida'yı görm eye gid er v e Troilos, Kressida’yı Diomedes'le görünce, kendisini av u tm ay a çalışır.
144
O LIV ER
Beğendiğiniz Gibi de, O rlando'nun ağabeyi.
O rlando’yu öldürm eyi tasarlam ası üzerine, Orlando orm ana
kaçar. Daha sonra Oliver bir arslanm elinden kurtulur ve neda­
m et getirerek Celia'yla evlenir.
O LIV IA
Onikinci Gece'de, oyunun başkişilerinden.
Orsina gibi, kendi içine kapalıdır ve kendini düşünür;
ancak, kılık değiştirm iş Viola'ya tutulm ası, kendisine yeni bir
yaşam anlayışı kazandırır.
O N İK İN C İ G EC E (N E İST E R S E N İZ )
Shakespeare'in bir kom edyası. O ynanışı,1602; basılışı, 1623.
Shakespeare, uşak kılığındaki bir kızın sevdiği adam ile sevgili­
si arasında ulak olarak gidip gelişini daha önce Veronalı İki Centilmen’d e kullanmıştır. Nitekim, Onikinci Gece, Shakespeare'in daha
önceki öbür oyunlarından kişileri ve araçları alır: Birbiriyle
karıştırılan eş ikizler Yanlışlıklar Komedyası'ndan, sadık dost Anto­
nio Venedik Tacirinden, kulak kabartma olayı Kuru Gürültü'dcn,
sevdiği erkekçe tanınmamak için oğlan kılığına girmiş kız ise
Beğendiğiniz Gtfn'den gelir. Ancak, daha önemli dışkaynaklar da
vardır. (Plautus'un İkizler'inden kaynaklanan) eş ikizler olayını sev­
gilisine uşak kılığında hizmet eden gençkız olayıyla birleştiren
birçok oyun Shakespeare'in elinin altındaydı. GTIngannati (1537,
Aldatılmış Kadın) adlı İtalyan oyununun eylem örgüsü Shakespeare'inkine çok yakındır. C Gonzaga'nm G l’lnganni (1597, Aldatanlar)
adlı oyunu ile N. Scccehi’nin GTlnganni (1562) ve L'Intresse (1581)
adlı oyunlan da benzer öyküleri içerirler. Bandello'nun Nc/velle'ı
(1554) ile Bclleforest'in Histoires Tragiques (1579, Trajik Öyküler) adlı
yapıtları da aynı öykünün çeşitlelerini sunarlar; ancak, bunlar
arasında en güçlü öykü, B. Rich'in A Farewell to the Military Profession'ındadır (1581, Askerlik Mesleğine Elveda). Sir Toby Belch, Sir
Andrew Aguecheek, ve Maria'yı kapsayan yan eylem ise Shakespe­
are'in kendi yaratısıdır.
Ö ykü. Illyria Dükü Orsino, uşağı Cesario aracılığıyla, aslında
çok güzel bir kız olan, erkek kılığına girm iş Viola aracılığıyla,
zengin K on tes O livia’ya yakın lık g ö sterm ek te d ir. (Viola,
Illy ria kıyılarında bir deniz kazası geçirerek, ikiz erkek k a rd e şi
145
Sebastian'dan ayrı d ü şm ü ştü r). O livia, O rsino’nun yakınlaş­
malarını geri çevirerek, aslm da O rsino'yu seven Cesario'ya
(Viola) aşık olur. O livia’nın evine yerleşm iş olan içkici Sir
Toby Beldi ("G eğirti"), Sir Adrevv A guecheek ("Sıtm ayanak"),
soytarı Feste ("Şenlik"), Fabian, ve M aria, asık yüzlü, m elanko­
lik M alvolio'ya ("N am em n u m ") bir oyun oynayarak, Olivia'yı
kendisine aşık sanm asına neden olurlar. M aria'run kalem inden
çıkan, O livia'nm yazm ış olduğu bir m ektubun eline geçm esini
sağlarlar; M alvolio'nun aşıkane duygularını yükselten bu m ek­
tupla söylenenlere uyan M alvolio, Olivia'nın kalbini kazanm ak
için sarı çorap ve çap raz dizbağlanyla, sürekli gülüm seyerek
dolaşır. Bu tuhaf davranışların dolayı da kaçık yerine konur ve
Feste'nin sürekli eğlence konusu olur, sonunda kendisini bu du­
rum dan Olivia kurtarır. Bu arada, Sébastian Ilhlyria'ya gelir, ve
onu Cesario sanan Olivia, Sebastian'a kendisiyle evlenmesini
önerir. İkiz kardeşlerin karıştırılm asına çıkan bir sürü karışık­
lıktan sonra, O rsino, (o zam ana kadar erkek sandığı) Viola'yı
sevdiğini anlar ve kendisiyle evlenm eye karar verir.
O PH ELIA
Hamlet'te, Polonius'un kızı.
Ürkek ve söz dinler bir kız olarak babasının dediklerine uya­
rak Hamlet'in yakınlaşmalarını geri çevirir, bu da Hamlet'i yal­
nızlığa ve geri çevrilm e duygusuna daha çok iter. Daha sonra,
Flamlet'in kendisine sert davranışlan ile babasının ölüm ü, aklını
kaçırmasına ve suda boğularak canına kıymasına neden olur.
O RLA N D O
Beğendiğiniz Gibi'de, Oliver'in kardeşi ve Rosalind'in sevgilisi.
O RLEA N S D Ü K Ü
V. Henry"de, tarihsel kişi olarak Charles d'O rléans, Veliaht'ın kuzeni ve yakın dostu.
Fransızların üstünlüğüyle övünürse de, A gincourt'ta tutsak
d ü şer.
O RLEAN S D Ü K Ü (SO YSU Z O RLEA N SLI)
VI. H enry"de (1. Bölüm ), tarihsel kişi olarak Jean Dunois; O r­
léans Dükü Louis'nin evlilikdışı oğlu.
Jan Dark'ın Fransa'yı İngilizler'in elinden kurtaracağı inan­
146
cıyla, Jan D ark ile Veliaht'ın buluşm asını sağlar.
O R LEA N S TO PÇ U BA ŞISI
VI. Henry'de (1. Bölüm ), ikincil bir oyun kişisi.
O R SIN O
O nikinciG ecede, IllyriaD ükü.
Kendine dönük biri olarak kendi coşkularıyla ve Olivia'ya
olan karşılıksız aşkıyla ilgilidir. Sonunda, aslında sevdiği kişi­
nin Viola olduğunu anlar.
O SR IC
Hamlet’te, bir dalkavuk.
OSYVALD
Kral Lear'da, G oneril’in kâhyası.
Yüksekten bakan, aşağılayıcı tavn y la Lear'm öfkesini çeker
ve tokadı yer. Kendisini "uşak ruhlu herif" olarak niteleyen
Edgar tarafından öldürülür.
O TH ELLO
Of/ıef/o'daki tragedya kahram anı.
Askerliğiyle ünlenm iş soylu ruhlu ve ülkücü b ir adam dır.
Bütün yaşam ı deneyim ini askerlik dünyasında kazandığından,
evlendiği zam an , k adm lar ile sivil yaşam d an oldukça habersiz
kalır. D eneyimli Iago'nun kötülüklerinin kolayca kurbanı hali­
ne gelerek, karışm a güvenini olduğu kadar, kendine güvenini
de bütün bütüne yitirir. O yuna gelerek kendisini seven m asum
karısını öldü rd ü ğü n ü anladığı an da, kendi yargısm ı kendisi
vererek canına kıyar.
O T H ELL O (V E N ED İK Lİ ZE N C İ, O T H EL L O T R A G E D ­
YA SI)
Shakespeare'in b ir tragedyası. Yazılışı, 1602; oynanışı, 1604;
basılışı, 1622.
O yunun anakaynağı G. Cinthio'nun Gli Hecatommithi (1565,
3. Bölüm, 7. Öykü) adlı yapıtıdır. Shakespeare, gerek öyküde,
gerek kişileştirm elerde değişiklikler yapm ıştır; (örneğin, özgün
yapıtta, Iago D esdem ona'ya olan karşılıksız aşkıyla hareket
eder; Othello, Desdemona'nın ölüm ünden sonra aklım yarı yarı­
ya kaçırır, vb.). Shakespeare, Bellefrost'un Histories Tragiques'inden (Trajik Öyküler) yararlanm ış olabileceği gibi; Venedik147
Osmanlı savaşının arkaplam için de, R. Rnolles’in History of the
Turks (1603, Türklerin Tarihi), W . Thomas'ın History ofltaly (1549,
İtalya Tarihi) ile Sir L. Levvkoner'ın The Commomoealth and Goverment ofVenice adlı çevirisinden (1599) de yararlanm ış olabilir.
Öykü. Venedik'in hizmetinde zenci bir komutan olan Othello,
Venedikli güzel D esdem ona’yla gizlice evlenmiştir. Desdemona'nın babası Brabantio ile Senato’ya Desdemona'ya olan sevgisi­
ni anlatm aya çalıştığı bir sırada Kıbrıs'ta savaşın patlak verdiği
haberinin gelmesi üzerine Venedik'ten ayrılmak zorunda kalır.
Desdemona, yarımda Othello’nun teğmeni Iago olduğu halde pe­
şinden gider; Iago, kendisi yerine Cassio’nun yükseltilmiş olm a­
sından ötürü Othello’ya öfkelidir. Iago, Cassio'nun sarhoş olm a­
sını sağlayarak, yakışıksız davranışı yüzünden rütbesini
yitirmesine neden olduğu gibi, Othello’nun kendisini bağışlam a­
sı için Desdem ona'ya başvurm asını da söyler; bu arada, Othello'ya da D esdem ona ile Cassio arasında bir ilişki olduğunu anış­
tırır. Daha sonra da Desdemona'nın düşürdüğü ve karısı
Emilia'nın bulduğu mendili Cassio'nun sevgilisi Bianca'ya verir­
ken, Othello'nun tanıdığı işlemeli mendili görmesini sağlar. Böylece, Othello, D esdem ona'nm kendisini Casşio’yla aldattığına ka­
naat getirir. Am ansız bir öçalıcı kimüğine bürünen Othello,
bundan böyle Desdemona'nm başkalarıyla kendisini aldatm ası­
nı önlemeyi kendine görev bilir, lago'dan Cassio'yu öldürmesi
ister; ancak Iago'nun adam ı R oderigo bu girişim de başarışızlığa
uğraym ca, Iago kendisini ele verebileceği kaygısıyla Roderigo'yu
öldürür. Othello da Desdemona'yı yatağm da boğar. Ancak, ko­
casını sorgulayan Emilia, gerçeği kavrar. Iago, Emilia'yı öldürür­
ken, kendisi de tutuklanır. Othello, kendini bıçaklayarak Desde­
m ona'nm yanıbaşmda ölür. Casio, yönetimi ele alır.
O V ER D O N E, Bayan ("M adam D udu")
Kısasa Kısus’ta, hapisaneye gönderilen bir m uhabbet tellâlı
kadın.
O V ID IU S (İ.Ö. 43-İ.S, 18)
Romalı bir şair, A ugustus döneminin en önde gelen yazarla­
rından.
Söylence ve tarihten kişilerin "değişim e u ğram aları"yla il­
gili Değişimler adlı 15 kitaplık öyküleri, 1567’de W. F. Golding
148
tarafından İngilizceye çevrilm iş ve dönem in çeşitli yazm sal ve
dram atik etkinliklerine olduğu kadar, Shakespeare'e de en sev­
diği başvuru kitabı olarak kaynaklık etm iştir.
O X FO R D K O N T U
VI.
H enry'd e (3. Bölüm ), tarihsel kişi olarak John de Vere,
M argaret ile Lancasterler'in bir destekçisi.
T ew kesbury Savaşı'nda tutuklu d üşer. III. Richard'da, Richm ond'a katılarak Bosw orth'te savaşır.
O YU N C U L A R
Hamlet’te, Saray'da oyun oynam aya gelen oyuncu topluluğu.
Kentte iş bulam adıkları için, gezginci topluluk olarak etkin­
liklerini sürdürm ektedirler. "G onzago'nun Ö ldürülm esi" adlı
oyunu sunarlar; oyuna H am let kendi yazdığı kimi yerleri ekler.
H am let'in oyunculara oyunculuk üstüne yaptığı konuşm a, bel­
gesel önem di bir nitelik taşır; burad a, H am let, Elizabeth döne­
m inin abartılı oyunculuğuna karşı, yalın ve doğal oyunculuk
biçimini önerir.
O YU N C U L A R
Hırçın Kız'm Giriş'inde, oyunu kendileri için oyn am aya ha­
zırlanan oyuncu topluluğu.
O Y U N C U LU K
Meslek olarak Oyunculuk, Kraliçe Elisabeth dönem inde (15581603) örgütleşm iştir. D ram a sanatı, ikiyüz yıldır, (York, C hes­
ter, C oventry, vb. gibi) kimi kentlerde loncalarm am atör dinsel
oyun etkinlikleriyle gelişe gelmişti. Gezginci oyu n cu lar zam an ­
la soylu kişilerin koruyuculuğu altında etkinliklerini sürdürebiliyorlardı. Özellikle Londra kenti yetkilileri, karışıklık çıkar­
m aya yatkın kitleleri başına topladığı gerekçesiyle tiyatro
gösterim lerine karşı tavır alm aktaydı. 1574'te, Londra Kenti
yetkilileri, tiyatro etkinliklerini denetim altına alm a am acıyla
bir takım kurallar getirm iş ve (çocuklar, hizm etçiler, vb. gibi)
kimi kişilerin tiyatro izlemelerini yasaklam ış olm akla birlikte,
oyunculuk m esleği kısa zam anda kendi içinde örgütlenerek
yerleşikleşm işti. 1574'te, Leicester Kontu Topluluğu'na,
1597'de de Lord Cham berlain'e tiyatro etkinlikleri gerçekleştir­
m eleri için Kraliyetçe izin ve yetki verilmişti.
149
Elisabeth döneminde Oyunculuk ilkeleri ne olduğu kesinlikle
belirtilememekle birlikte, m elodram atik, söylev çekici ve "a ğ ır"
olduğu söylenebilir. A çık h avad a, sahne ve ışıklama desteğin­
den yoksun, geniş bir kitleye oynam ak zorunda olan oyuncu­
lar, oyun kişiliklerini yorum layıcı eylem lerini daha çok m im ,
devinim ve d avram teknikleriyle gerçekleştiriyorlardı, bu y ü z­
den de kişileştirmeye çokça gerek kalm ıyordu. H am let, onun
için, oyuncuları abartılm ış bir oyunculuktan vazgeçip, doğal
bir oyunculuğu önerir. Bu anlam da da, iki temel oyunculuk bi­
çim inden söz edilm ektedir: Abartılı, ve doğal. A ncak, şunlar da
gözönünde tutulm alıdır: 1) H er çağd a başlıca oyuncuların bağ­
landıkları birkaç çeşit yalın oyunculuk biçimine rastlanm aktadır; 2) Büyük oyuncular her zam an için kendi oyunculuk biçem lerini de birlikte getirm ektedirler; 3) Kadın rollerinin oğlan
oyuncular tarafından gerçekleştirilm esi (Örneğin, Beğendiğiniz
Gibi, Onikinci Gece, vb.) kadın rollerinde ister istem ez bir çeşit
biçem selleştirm eye ve uzaklık koym aya yol açıyordu; 4) Elizabeth dönem inde bir oyuncunun çok iyi yetişm iş, gövdesel an­
latıma olduğa kadar, konuşm a sanatına da egem en olm ası; bu
anlam da da, iyi bir eskrim ci, şarkıcı, dansçı olm ası gerekiyor­
du.
Oyunculuk eğitimi, bu anlam da büyük önem taşıyordu. Bir
gencin bir oyunculuk topluluğuna girebilmesi için sıkı bir eği­
timden geçm esi, hazırlık okullarında eğitim görm esi sözkonusuydu. Bunun için de iyi örgütlenm iş bir çıraklık sistemi vardı.
H er genç (10-13), belli bir usta oyuncunun yanında yetişiyordu;
bu anlam da da, oyunculuk biçemi usta-çırak ilişkisiyle devredi­
yordu.
Tiyatro ve oyunculuk biçemi arasında da bütüncül bir etkile­
şim ve teknik etkilenme vardır. Bunlar şöylece gösterilebilir: 1)
(Globe, Fortune, vb. gibi) tiyatrolar, oyuncuları "g en iş" oyna­
m aya götürüyordu; 2) Sahnenin izleyiciyle hem çevrelenm iş
hem de karşı karşıya oluşu, "b o yu tlu " oyunculuğu gerektiri­
y ordu; 3) Balkonların varlığı "d ik ey" oyunculuğu da istiyordu;
4) Ö te yandan, zem in izleyicisinin de varlığı, oyuncuları hem
izleyiciyle çok yakm dan, hem de uzaktan iletişim kurm aya gö­
türdüğü için, oyuncular geniş ve yakın, uzantılı ve sınırlı, dı150
şadönük ve içedönük oyunculuk arasında bir ritm bulm ak zo­
rundaydılar; bu da, örneğin, bir y and a kendi kendine konuşm a
tekniğinin, am a öte y and a geniş hareket ve yüksek konuşm aya
dayalı tekniklerin birarada işlenmesini istiyordu.
Shakespeare dönemlin başlıca oyuncuları ise şöyle sıralanabilir:
Burbage yanısıra, dönem in en büyük oyuncusu sayılan ve
H enslow e'un dam adı ve Adm iral's Men'in yöneticisi olan
(ancak hiçbir Shakespeare oyununda oynam adığı belirtilen) Ed­
ward A L LE Y N (1566-1626); Shakespeare'in en ilginç dostların­
dan biri olan ve Feste, Touchstone ve Lear'ın Soytarısı gibi rol­
lerindeki başarısıyla Shakespeare'in basit soytarı tiplerini
geliştirerek, karm aşık ve derinlikli soytarı kişilerini yaratın
Robert A R N IM (1568-1615); Shakespeare oyunlarının başlıca bir
oyuncusu ve Lord Chamberlain's C om pany'nin üyesi olan Geor­
g e BR YA N (1586-1613); Elisabeth dönem inin ilk tiyatro yapısı
ve profesyonel tiyatrosu olarak The Theatre'ı kuran ve Richard
Burbage'm babası olan James BURBAGE (1530-1597); Shakespe­
are'in Hamlet, Othello, ve Lear'ı kendisi için yazdığı belirtilen,
Lord Cham berlian's M en /K in g's M en'in başoyuncusu Richard
BURBAGE (1568-1619); Shakespeare oyunlarının Birinci Toplu
Basımı'm hazırlayan, Globe Tiyatrosu'nun ortaklarından Henry
CO NDELL (ö. 1627); Shakespeare'in yakm dostlarından ve baş­
lıca oyuncularından olan Alexander COOKE (ö. 1614); King's
Com pany'nin üski üyelerinden ve Shakespeare kom edya oyun­
cusu olan Richard CO W LEY (ö. 1619); Shakespeare'in komik
kadın rollerine (M aria, Bayan Quickly, vb.) çıkan ve 26 en iyi
Shakespeare oyuncusundan biri sayılan Samuel CRO SSE (ö.
1605); Shakespeare'in yakm dostlarından, Shakespeare oyunla­
rının başlıca oyuncularından ve Globe Tiyatrosu ile Blackfriars
Tiyatrosu'nun ortaklarından olan ve H. Condell'le birlikte Sha­
kespeare oyunlarının Birinci Toplu Basım ı'm yapışıyla ölüm ­
süzlük kazanan John HEM 1NGES (1556-1630); Shakespeare
oyunlarının başlıca bir oyuncusu olan ve başlıcalıkla soytarı
çizgisinde rollere çıkan (Kuru Gürültü'de D ogberry rolüne
kendi adı yazılan) ve Globe Tiyatrosu'nun ortaklarından olan
William KEM PE (ö. 1608); 1603'te King's M erie katılan, Globe
Tiyatrosu’nun sahiplerinden olan ve iri yapısıyla Falstaff rolüne
151
çıkan John LOWIN (1576-1653); Lord Cham berlain's Com pany’nin önde gelen oyuncularından olup vasiyetinde (Shakes­
peare de dahil) paylaştırılm ak üzere arkadaşlarına 5 p ound bı­
rakan Augustine PHILIPS (ö. 1605); Cham berlain's Com pany'nin
kurucularından ve Shakespeare oyunlarında yüksek komik rol­
lere çıkan Thomas POPE (ö. 1603); Cham berlain's Com pany'nin
bir üyesi ve (Tybalt, H otspur, Laertes M acduff, Edm und gibi)
çokyönlü rollerin oyuncusu olan William SLY (ö. 1608); Kraliçe
Elizabeth'in beğendiği kom ik oyuncu olan ve olasılıkla Shakespeare'in Hamlet'te Yorick için kendisini kaynak olarak aldığı
Richard TARLTON (ö. 1566); R. Brubage’ın ardılı ve özgün Iago
olan, Shakespeare'in kendisi tarafından H am let rolü için eğiti­
len Joseph TAYLOR (Ö. 1652); Shakespeare oyunlarında başlıca
rollere çıkan Nicholas TO O LEY (1575-1623); Globe Tiyatrosu'na
ortak ve başlıca bir Shakespeare oyuncusu olan John U ND ER­
WOOD (ö. 1624).
O YU N CU T O P L U L U K L A R I
15. ve 16. yüzyıllarda O yuncu Toplulukları, gezginci oyun­
cu lar olarak, başlıcalıkla taşrada, p an ayırlard a, vb. gösterim ler
veriyorlardı, bir anlam da gönüllü eğlendiricilerdi; ancak, bu
dönem de "dünyanın en kötü ve tehlikeli kişileri" olarak g örü ­
len oyuncular ve O yuncu Toplulukları, kent yaşam ı törelerini
ve ahlâk ölçülerini çoğu azm an çiğnedikleri ya da çiğnenm esi­
ne neden oldukları için 1572'de yasaklam a getirilerek bu tür
gezginci topluluklar ile seyirlik gösteri sunanların etkinlikleri
sınırlanmış, 1598'deki bir kararla da O yuncu Toplulukları
soylu kişilerin korum asına verilerek denetim altına alınm aya
çalışılmıştı. Böylece, profesyonel O yuncu Toplulukları örgü tle­
nebildiği gibi, güvence altma da girebilmişlerdi. 1576'da ilk ti­
yatro yapılarının inşasıyla birlikte O yuncu Toplulukları kendi
m ekânlarına da kavuşm a olanağı elde ederek, yerleşik toplu­
luklar haline gelmişlerdi. Bu bağlam da, başlıcalıkla, 1583'te Elizabeth’in koruması altında Queen's M en, 1594’te de (Shakespea­
re ve R. Burbage'in üyelikleriyle) Lord Cham berlain's Men
kurulm uştu. Bu dönem (1500-1620) için 24 O yunculuk Topluluğu'nun adı sayılm aktadır (Başlıcaları: Leicester Kontu Toplulu­
ğu, Kraliçe Elizabeth’in Topluluğu, Pembroke Kontu Toplulu­
152
ğu, Lord C ham berlain T op lu lu ğu /K ral'ın Topluluğu, Lord A dm iral Topluluğu, vb.). Ö te yandan, çocuk ve genç yaşta oyuncularca gerçekleştirilen Ç ocuk Tiyatroları da (örneğin, Children of Paul's, Children of the Chapel, Leicester Kontu
Çocukları, vb.) etkinliklerini sürdürüyorlardı; bu tür O yuncu­
luk Toplulukları, daha çok eğitimli bir izleyiciye, kültürlü
oyunlar sunuyorlarda ve kendi tiyatrolarında oynuyorlardı.
O yunculuk Toplulukları ile tiyatroların örgütlenim i ayrılık­
lar gösteriyord u; örneğin, H enslow e gibi tiyatro sahibi kişilerin
söz sahibi olduğu tiyatrolarda kesin egem enlik bu kişideyken;
Shakespeare gibi, topluluk üyelerinin aynı zam anda tiyatroya
ortak, p ay sahibi olduğu topluluklar daha "dem ok ratik" bir y ö ­
netim e sahiplerdi. O yuncular, paralarım sahne giysilerine, donatım lıklara, vb. yatırıyorlar, kârdan sorum lu ortak olarak çalı­
şıyorlardı. Bir kişi "işletm eci" olarak g örev alıyor ve gişe
gelirlerinden sansüre, sahne yönetim inden tiyatronun tüm yö­
netim işlerine k ad ar çok çeşitli işleri üstleniyordu.
Elizabeth dönem i tiyatrolarında rep ertuar sistem i geçerliydi.
200-250.000 nüfuslu Londra kentinin yüzd e 13'ü haftada bir ti­
yatroya gidiyordu, bunun için de hem en hergün ayrı bir oyun
oynanıyordu (örneğin, Henslovve'un A dm iral's M en topluluğu
altı ay d a 30 oyun, 150 gösterim sunm uş; Alleyn, üç yd içinde
70 değişik role çıkm ıştı). En iyi O yuncu Toplulukları, zam an
zam an Saray'da, özellikle şenliklerde ve yabancı konuklar gel­
diğinde gösterim ler sunuyorlardı. L on dra'd a yarleşik bu gibi
O yuncu Toplulukları'nm 8-12 kişilik bir çekirdek oyuncu kad­
rosu yanısıra, sahne çalışanları ile m üzikçi ve kostüm cüleri de
vardı, gerektiğinde oyucu da kirahyabiliyorlardı. Bir sezon bo­
yunca da haftada altı gün gösterim veriliyordu.
O yun yazarları da O yunculuk Topluluklarıyla birlikte çalı­
şıyorlar ve (Shakespeare ile Lord Cham berlain's M en örneğin­
de görüldüğü gibi) yalnızca belli bir topluluğa bağlı olarak da
yazıyorlardı. 1590'larda oyun başına 6 pound ödeniyordu,
Saray'daki gösterim lerden ise, 15-30 pound alm ıyordu. Telif
hakla yoktu ve oyun bir kez bir tiyatroya satıldıktan sonra, ya­
zarın yapıtı olm aktan çıkıyordu. R epertuar sistem i dolayısıyla
da, birden çok (kimi zam an 4-5) oyun yazarının birlikte çalıştı­
153
ğı ve ürettiği oluyordu.
O yuncu Toplulukları ülke içi gezilerine de çıkarak
gösterim ler veriyorlardı; bu an lam da d a, Stratford, Leicester,
Shrew sbury başlıca Londra dışı tiy atro uğraklarıydı.
O YU N LA R
Shakespeare'in toplam 37 oyun u olduğu kabul edilmektedir
("Shakespeare içtihadı": 1. Folio'daki 36 oyun ve Pericles). Bu
arada, The Two Noble Kinsmen gibi oyunlar ise (J. Fletcher'le)
oşyazarlık
ürünü
sayılm aktadır
(bak.
O YU N LA R ,
YAKIŞTIRM ACA; EŞY A Z ARLIK) Gerek oyunların kayda
geçm em esi, gerek kimilerinin yeniden gözden geçirilip ele
alınm ış olm ası, gerekse kimi tanıklıkların kalkması, Shake­
speare'in
oyunlarını
kesin
tarihlendirm eyi
olanaksız
kılm aktadır. Burada şu noktalar da etm en olm uştur: 1) Shakes­
p eare de, öbür yazar ark ad aşlan gibi, yazdıklarının tarihine
kendisi de önem verm iyordu; 2) O yunlar geçici bir önem
taşıdığından, oyunların şu y a d a bu çeşitlem esinin yeniden
yazılm a biçiminin ne zam an kalem e alındığıyla ilgilenilmiyor­
d u; 3) Yayın koşullarının kendisi böyle bir koşulu gereksindir­
m iyordu; 4) 1. Folio'da da, yapıtların kesin yazılış tarihleri veril­
m iyordu. Ancak, Shakespeare'in O yunlar’ı, yazılış sırasına
göre şöyle tarihlendirilebilmektedir:
1588-94
Titus Andronicus, IV. Henry-1. Bölüm, Yanlışlıklar Komedyası,
Veronah İki Centilmen, VI. Henry-2. Bölüm,
VI. Henry-3.
Bölüm, Kral John, Aşkın Gayreti Güme Gitti, III. Richard, Hırçın
Kız
1594-96
Romeo ve Juliet, II. Richard, Bir Yaz Gecesi Rüyası, IV. Henry-1.
Bölüm, IV. Henry-2. Bölüm
1596-98
VJindsor'un Şen Kadınlan, Venedik Taciri, V. Henry, Kuru
Gürültü
1599-1601
Beğendiğiniz Gibi, Onikinci Gece, Julius Caesar, Hamlet
154
1602-06
Yeter ki Sonu İyi Bitsin, Troilos ve Kressida, Kısasa Ktsas, Othel­
lo, Kral Lear, Macbeth
1607-10
AtinalıTimon, Antonius ve Kleopatra, Coriolanus, Pericles,
Cymbeline
1611-13
Bir Kış Masalı, Fırtına, VIII. Henry
O YU N LA R (Y ak ıştırm aca)
Kimi
gizli,
saklı
kalm ış
oyu n lar
Shakespcare'e
yakıştırılm ış,
Shakespeare
tarafınd an
kalem e
alındığı
düşünülm üştür. Bunlar şöyle gösterilebilir: (Artık Shakespeare'in olduğu kabul edilen) Pericles, The London Prodigal (Lond­
ralı H ovarda), Sir John Oldcastle, A Yorkshire Tragedy (Bir Y ork­
shire Tragedyası), The Puritan (Püriten), Locrine, Lord Cromwell.
Daha önce Quarto basımlar olarak yer alan bu oyunlar 1663'teki
3. Folio'da yer alırlar. Daha sonra, 17. ve 18. yüzyıllarda d a Shakespeare'e yorulan oyunlar olm uştur (örneğin, The M erry Devil
of Edmonfon/Edmonton'un Sevimli Şeytanı; Arden of Feversham,
Feversham li A rden); bu tür Yakıştırm aca Oyunlar'ın sayısı elli­
yi bulm aktadır. Başlıcalıkla, The Two Noble Kinsmen (1634, I.
Fletcher’le-?, iki Soylu Akraba), ve Sir Thomas More gibi, Shakespeare'in başka yazarlarla işbirliği içinde birlikte yazm ış olduk­
ları oyunlardan da çokça söz edilm ektedir (örneğin, VII. Henry,
I. Fletcher'la; VI. Henry, G reene ya da Nash'le).
O YU N PLA N I (İng. Plot)
Elizabeth dönemi tiyatrosunda, bir oyunun sahne sahne
eylem akışını içeren çizelge.
Sahne metninden sorum lu oyun tutanakçısı ya da deftercisi
tarafından gösterim metninden hazırlanan O yun Planı, her sah­
nede y er alan oyun kişilerini olduğu kad ar, sahnede nerede ve
nasıl (hangi donantımlıklarla) yer aldıklarını ve ne gibi etm en­
lerini gereksinim olduğunu da gösteriyordu. O yunculara ve
sahne elem anlanna bir uyarı olm ası için d e sahne-arkasm da bir
tahtaya asılıyordu.
155
ÖÇ O YUN U
Elizabeth tiyatrosunun başlıcalıkla ilk dönem lerinde yer ve­
rilen bir tragedya tipi; öç alma tragedyası.
Burada, yaşam da kalan baba, oğul, ya da sevgili onur
güdüsüyle olduğu kadar, aşk ya d a aile d ü rtü sü yle bir cinaye­
tin öcünü alır. Fransa, özellikle de Ispanya'da Ö ç Oyunları öne
çıkmakla birlikte, İngiltere'de Öç O yunları, Seneca'ya dayanır.
Elizabeth dönem i tiyatrosunda Ö ç Ö yunu geleneği Kyd'in The
Spanish Tragedy'si (1587) ile özgün örneğine kavu şm u ştu r; bu­
rada, bir hayalet öç alınmasını ister, ö ç alacak kişi deli rolü
yap ar ya da kılık değiştirir, sonunda beklenen kanlı sonuç bir
maskeli oyun ya da dilsiz gösteri altında alınır. Bu bağlam da,
Shakespcare’in Hamlet'i, aynı zam anda Ö ç O yunu'na iyi bir
örnek o lu ştu ru r.
Ö R Ü M C E K AĞI
Bir Yaz Gecesi Rüyası 'nda , bir peri.
Ö ZEL T İY A T R O LA R
Özel Tiyatrolar’ın halk tiyatrolanndan ayrım ı, halk tiyatro­
larının üstlerinin açık olması, Özel T iyatrolar’ın ise kapalı
olm asıdır; bu nedenle de yapay ışıklamayı gerektiriyorlardı,
bu da sahnenin havasını, görsel etm enleri ve oyunculuk
biçemini etkiliyordu. Özel Tiyatrolar, ilk başta, Çocuk Tiyatro­
larıy d ı, daha sonra King's Men gibi toplulukların 1609'da
Blackfriars'a geçm esiyle birlikte, öbür tiyatrolar da kapalı tiyat­
rolara geçm eye başlam ışlardı. Özel T iyatrolar'm halk tiyatro­
larından başka bir ayrım ı da izleyiciydi; Özel Tiyatrolar’m
seçkin, üst kesimden gelen bir izleyicisi v ard ı; ancak, bu olgu,
giriş ücretlerinin daha yüksek olm asından kaynaklanıyordu
daha çok (yan balkonlar, 6 penny; koltuk, ayrıca, 1 şiling;
sahneüstü
ise, 2 şiling 6 penny idi). Yapı olarak
örneklendirm ek gerekirse, Özel Tiyatro olarak Blackfriars Tiyat­
rosu, yaklaşık 20m . x 15m. idi; sahne dikdörtkendi ve sahne
genişliği, 12 m. idi.
156
p
PA G E
Windsor'un Şen Kadınları'nda, Bayan Page'in kocası.
PA G E, A nne
Windsor'un Şen Kadınları'n d a, Page'lerin kızı.
Fenton tarafından yakınlık gösterilir ve sonunda elde edilir.
Ana babasının seçimi olan Slender ile Dr. Caius'u geri çevirir.
PA G E, Bayan
Windsor’un Şen Kadınlart'nda, Falstaff'ın aşk ilân ettiği evli
kadınlardan biri.
Aşkına karşılık veriyor gibi görünerek, Falstaff a oyun oynar.
PA G E, W illiam
Windsor'un Şen Kadınları'nda, A nne Page'in genç kardeşi.
PA IN T E R , W illiam (1540-1594)
The Palace of Pleasure (1560, Zevk Sarayı) adlı, 1. Cildi 60, 2.
Cildi 40 k adar öyküyü bir araya getiren yapıtın yayım cısı.
Boccaccio, Bandello ve Cinthio gibi Rönesans, yazarlarının
öykülerinin çevirisini içeren bu yapıttan, Shakespeare, kendi
kimi oyunları için yararlanm ıştır (örneğin, Yeter ki Sonu iyi Bit­
sin, Romeo ve Juliel, Atinalı Timon).
P A LA C E O F PLEA SU R E, T H E (ZEV K SA R A YI)
W illiam Painter tarafından 1566-67’de yayım lanan öyküler
demeti.
Livius, Cinthio, Boccaccio, Bandello ve N avarreli M argaret'in öykülerinin çevirilerini içeren bu iki ciltlik kitap, Elizabeth
dönem i d ram a sanatının anakaynaklarm dan biri olm uştur.
PA N D A R U S
Traolos ve Kressida'da, K ressida'nm am cası. Yaşlı ve yoz
ahlâklı bir kişi olarak, K ressida'nm işirve çanak tutm aktan
157
büyük bir zevk alır.O yunun sonunda kendi ölüm yargısını ken­
disi verir.
P A N D U LPH , K ardinal
Kral John da, Fransız Kralı'nın John'la yaptığı barışı b ozm a­
ya zorlayan Papalık delegesi.
Fransız VeÜahtı’m İngiltere'yi kuşatm ası için ikna ederse
de, daha sonra John'un Papa'run (ve Pandulp'un) C anterbury
Başpiskaposu adayını kabul etm esi üzerine bu düşüncesinden
geri çevirm ek için boş yere uğraşır.
PA N TH IN O
Veronalı iki Centilmen'de, A ntonio'un uşağı.
PA R İS
Romeo ve Juliet’te, Juliet'nin isteğine karşın, Capulet'nin kızı­
n ı nişanlad ığı genç soylu kişi.
PARİS
Troilos ve Kressida'da, Priam os'un oğullarından ve Helen'in
sevgilisi.
H ektor’un H elen'in Yunan lara geri verilm esi önerisine d o ­
ğallıkla karşı çıkarak , H elen ’in eski kocası M enelaos'a karşı
d ö v ü şü r.
PA R O LLES
Yeter ki Sonu iyi B itsin'de, korkaklığıyla gülünç düşen bir
palavracı.
Shakespeare'in iyi kom ik oyun kişisi rollerinden biri olan
Parolles, Falstaff'la karşılaştırılm akla birlikte, Parolles'in atıp
tutm ası Falstaffı geride bırakır. Piştov gibi, azam etli olup, gül­
m ece duyusundan yoksundur.
PA STO R A L
"Çobanıl" anlamında, Pastoral, edebiyatta, idealleştirilmiş kır­
sal yaşamı oluşturm a anlamına gelir; doğal ortam da yaşanan
yalın yaşam ı, sadelik ve m asum luğu, idealleştirilmiş kır yaşam ı­
nı, erdem dölü sevgilileri temsil eden bir zamanki Akdeniz (özel­
likle de Yunan ve Sicilya) çobanıl yaşamım dile getirir. Klasik ya­
zında; ikincil bir yazın türü olarak Pastoral, başhcalıkla
Virgilius’un elinde gelişmiştir. Elizabeth dönemi yazarları da Pas­
toral idealini, Tanrının dünya yüzünde kurmak istediği doğal
158
düzen ve uyum un simgesi olarak göm m üşlerdir. Shakespeare de
Pastoral düşüncesine yapıtlarında yer vermekle birlikte, eleştirel
bir yaklaşım la bunu gerçekleştirm eye çalışmış, (Beğendiğiniz
G ibide olduğu gibi) Pastoralin geçerliğinisorgulamıştır. KışMasalinda, Perdita ekseninde yalın erdemlilik sunulurken, Pastoral Bo­
hemya ile Leontes'in Sicilya 'daki kıskançlık, kuşku ve ölüm dolu
Krallık Sarayı arasındaki karşıtlık da ortaya konur. Kral'ın yitik
oğullarının doğanın yalınlığı içinde yetiştikleri Gal tepeleriyle,
Cymbeline de, önemli Pastoral öğeler taşır; tıpkı Fırtına ve Veronalı
iki Centilmen gibi. Shakespeare, VI. Henry ve II. Richard gibi tarih
oyunlarında da, Pastoral düşüncesi doğrultusunda, kralların sara­
yın sorumlulukları, baskı ve korkularından uzakta, Pastoral yalın­
lık ve erdemliliğe duyduklan özlemi dile getirmeyi dener.
PA T R O K LO S
Troilos ve Kressida'da, bir Yunan kom utan.
D ostu Akhilleus'a som urtm ayı bırakıp savaşa katılmasını
söyler, am a Akhilleus’un eylem e geçm esi için kendisinin Troyalıların elinde ölm esi gerekecektir.
PA T1EN C E
VIII. H enry'de, Kraliçe Katherine'in soylu bir nedimesi.
P A T R O N İÇ E
Pericles'te, Midilli'de bir genelev işleten Pander'in karısı.
PA U LIN A
Kış Masalı’nda, Antigonus’un karısı ve Hermoine'in savunucusu.
Leontes'e genç Perdita'yı getirir ve H erm oine'in ölümünü
bildirir. Yıllar sonra H erm oine'i Leontes'in karşısına çıkarır.
A ntigonus öldükten sonra, Leontes, Paulina'nın Camillo'yla ev­
lenmesini ister.
PED R O , D on
Kuru Gürültü'de, Arragon Prensi.
Claudio ile H ero'nun evlenm esini sağlarsa da, evlilikdışı
kardeşi Don John'un çevirdiği düzen sonunda, H ero'nun Claudio'yu aldattığına inanır. Daha sonra, gerçek ortaya çıktığı
zam an yanlışını düzeltm eye çakşır. A yrıca, Benedick’in Beatrice’in kendisine aşık olduğunu dile getiren sözlerini dinleme­
sini sağladığı gibi, aym şeyi Beatrice için de yapar.
159
PEM B R O K E K O N T U
VI. Henry'd e (3. Bölüm ), tarihsel kişi olarak W illiam H erbert,
IV. Edvvard’ın Kral H en ry'ye karşı ad am toplam ası için buyru k
verdiği bir Y ork yanlısı.
1. PEM B R O K E K O N T U
Kral John'da, tarihsel kişi olarak W illiam M arshal, 1. Pem broke ve Striguil Kontu.
Papa'ya boyun eğm eyi geri çevirir; daha sonra da, Arthur'un
öldürüldüğünü sanıp Fransızlardan yana geçen İngiliz lordlarına katılır. Fransızların John'u yenilgiye uğrattıktan sonra İngiliz
lordlarını öldüreceklerini öğrendikten sonra John'un yanm a
geçer.
PEN T O PO LİS K R A L I, bak. SIM O N ID ES
P ER C Y , H enry
Tarih oyunlarında, tarihsel kişiliklere dayalı üç oyun kişisi
H ery Percy adıyla yer alm aktadır: II. Richard ve IV. Henry'de (1.
ve 2. Bölüm), H otspur'un babası, 1. N orthum berland Kontu;
IV. Henry'd e (1. Bölüm), H otspur; ve VI. Henry’d e (3. Bölüm),
H otspur'un torunu, 3. N orthum berland Kontu.
PERC Y, Sir H enry (H O T S P U R , 1364-1403)
1. N orthum berland Kontu H enry Percy'in (1342-1408) oğlu.
1402'de babasıyla birlikte Homildon Hill'de savaştı ve Douglas
Kontu'nu tutsak aldı. IV. Henry'nin tutsağı olan kayınbiraderi Edm und Mortimer’le Douglas Kontu'nu değişme önerisini IV.
H enry’nin reddetmesi üzerine öfkelenerek, Kral'a karşı Ovven
Glendovver'le birleşti. Shrevvbury Savaşı'nda öldürüldü. Shakes­
peare, IV. Henry'de (1. Bölüm), kendisini (Holinshed'e dayanarak),
neşeli, şakacı, ateşli bir asker olarak koyar.
PERC Y, Lady
IV.
Henry'd e (1. Bölüm ), H otspur'un karısı ve M ortim er'in
kızkardeşi.
H otspur'dan tasarladıklarını öğrenm ek isterse de, H otspur,
Kral’a karşı ayaklanm ayı ona açıklamaz; H otspur M ortim er ve
Glendower'Ia birleşmek üzere Galîer'e gittiği zam an, peşini
izler. IV. Henry'de (2. Bölüm), kocasından övgüyle söz eder.
N orthum berland’ı oğlunun ölüm ünün öcünü alması için zorlar.
160
PER D ITA
Kış M asalında, Leontes ile H erm oine'in kızları.
Leontes ıssız bir yere terk edilmesi için buyruk verir, ancak bir
çoban tarafından bulunarak yetiştirilir. Florizel kendisine aşık
olur, sonunda da annesine ve nadim olan babasına kavuşur.
P ER İC LES (PER IC LES, SU R PR EN Sİ)
Shakespeare’in bir oyunu. Yazılışı, 1067-08; oynanışı, O cak
1606-K asım 1608; basılışı, 1609.
Bugünkü bir genel kabule göre, Shakespeare oyunun tüm ü­
nü yazm am ış; başka bir yazard an ilk iki perdeyi alm ış v e ken­
disi üç perde daha eklemiştir. O yunun anakaynakları, John
Gower'in Confessio Amantis'inin VIII. Kitap'ından "Surlu Apollo­
nius" öyküsü ile Laurence Turine'nin The Patteme of Painful Ad­
ventures (1594'ler, (Acılı Serüvenler) adlı, Cesta Romanorum (Ro­
m alıların İşleri) başlıklı o rtaçağ Latin öykü dem etinin 153.
öyküsünün bir çeşitlemesi olan rom anstır. G ow er ile Turine'nin
yapıtlarından alınan m alzem e oyunda içiçe geçm iştir. Shakespeare'in Pericles adının ise, Sidney'in Arcarfın'sındaki (1590)
Pyrodes'ten geldiği sanılm aktadır. Pericles' in kendi anakaynaklarıyla olan bağı, G eorge Wilkins'in The PainfulAdventures of Pe­
ricles, Prince of Tyre (1608, Sur Prensi Pericles’in Acılı Serüven­
leri) adlı, oyundan bir yıl önce yayım lanan rom anın varlığıyla
daha d aha karm aşıklık kazanm ıştır. Shakespeare’in Pericles’inin G ow er ile Turine 'den ayrıldığı bir y er de, koro ya da
sunucu olarak yer alan G ow er kişiliğinin oyuna eklenmesidir.
Pericles' in kaynaklarından Shakespeare'in ne denli yararlandığı
genelleştirm ek zo rd u r; Shakespeare'in bu oyuna katkısı açıklık
ve belirlenmişlik kazanam am ış olduğu gibi, oyu n m etni de
kötü bir kopyaya dayanm aktadır.
Öykü. Pericles, Antakyalı Antiochus'un kızıyla yakınlık kurdu­
ğu ilk sıralarda, baba kızın bir romans yaşadıklarım fark ederek ya­
şamının tehlikede olduğunu sezer. Bakam Helicanus'a, Sur'un yö­
netimini bırakarak, gemiyle Tarsus'a ayrılır, ancak Pentapolis
kıyılarında geçirdiği deniz kazası sonunda kıyıya çıkan tek insan da
o olur. Pentopolis Kralı Simonides'in kızı Thaisa'yı elde etmek için
düzenlenen karşılaşmaya katılarak başan kazanması sonunda
Thaisa'yla evlenir. (Buraya kadannı Shakespeare'in yazmadığı sa­
161
nılmaktadır). Helinacus’tan Antiochus'un öldüğü öğrenen Pericles,
bir çocuk bekleyen karısıyla birlikte Sur'a doğru yola çıkar. Şiddetli
bir fırtındana ürken Thaisa yolda bir kız çocuğu dünyaya getirir, az
sonra da öldü sanılacak bir halde kendinden geçer. Nitekim, kendi­
sini öldü sanan Pericles, bir sandığa koyarak denize bırakır. TTıaisa,
dalgalarla sürüklenerek Efes kıyılarına çıkar ve Cerimon sayesinde
kendine gelir. Kocasının öldüğüne kanaat getirerek Artemis Tapınağı'na girer. Bu arada, Pericles, kızı Marina'yı, Tarsus'ta Cleon’la
karısı Dionyza'ya bırakır. Onaltı yıl sonra, Marina'nın kendi kızı
Philoten’den çok daha güzel bir kız haline gelmesini kıskanan Dionyza, hizmeçisine Marina'yı öldürmesi için buyruk verir. Ancak,
Dionyza'run hizmetçisi, korsanların eline düşer ve Marina Midil­
li'deki bir geneleve götürülür. Am a, genelevin müşterileri, güzelliği
ve erdemliliği karşısında M arana'ya dokunmaya kıyamazlar, ve
kentin valisi, Lysimachus, Maria'nın özgürlüğünü satın alır. Bu
arada, Pericles, düşünde Marina'nın mezarım görür ve kendisini
ziyaret etmeye karar verir; ancak, Midilli kıyılarına düşer ve
orada kızma kavuşur. G ördüğü bir başka düşle d e Marina'yla
birlikte Efes’e gider ve orada Thaisa'yla karşılaşır. Daha sonra,
Marina Lysimachus'la evlenir; Dionyza ile Cleon'un ise Atinalılarca öldürüldüğü haberi gelir.
PERİLER K R A L I, bak. O BER O N
PERİLER K R A LİÇ E S İ, bak. TTTANIA
PETER
Kısasa Kısas'ta, V iyana Dükü Vincentio'nun bir sırdaşı.
PETER
Romeo ve Juliet’te, Juliet'in dadısının hizm etçisi.
PETO
/V. Henry'de (1. ve 2. Bölüm ), Falstaff'm bir yakını.
PETRUCH IO
Hırçın Kız'da, "hırçın kız" Katherina’yla evlenerek onu yola
getirmeye karar veren Veronalı bir bey.
Katherina üstünde sıkı yöntem lerle (düğüne eski giysilerle
ve geç gelerek, d üğün yem eğine kalm asına izin verm eyerek,
önünden yem eğini, elinden giysilerini alarak, güneşe ay dedir­
terek) egemenlik kurm ası sonunda, uysal ve kocasının sözünü
162
dinleyen bir kadın haline getirir.
PH EBE
Beğendiğiniz Gibi'de, Silvius'un sevdiği bir çoban kızı.
Kılık değiştirm iş Rosalind’e aşık olursa d a, son u n da Silviu s’la evlenir.
PH ILA R IO
Cymbeline'de, İtalyan bir bey, Posthum us ile Iachimo'nun
bahse tutşm alarm ı önlem eye çalışan bir arkadaşları.
P H ILEM O N
Pericles'te, Cerim on'un bir hizmetçisi.
PH ILIP, Fran sa Kralı
Kral Jolm'da, tarihsel kişi olarak, A rthu r'u n İngiliz tahtı üs­
tündeki iddiasm ı destekleyen H Philip.
PH ILO
Antonius ve Kleopatra'da, Antonius'un bir dostu.
P H ILO ST R A T E
Bir Yaz Gecesi R üyasın d a, Theseus'un şenlikçibaşısı.
PH ILO TEN
Pericles'te, Cleon ile Dionyza'nın kızları.
M arina kendisinden daha güzel diye ana babası M arina’yı
öldürm eyi tasarlarlar.
PH ILO TU S
Atinalı Timon'da, Tim on'un alacaklılarm dan birinin uşağı.
PH R YN IA
Atinalı Timon’d a, Alcibiades'in b ir kadmı.
PIN CH
Yanlışlıklar Komedyasında, Efesli Antipholus ile Drom io'nun
kaçık olduklarına kanaat getirerek, gözaltına alınm alarını iste­
yen bir öğretm en.
PIN D A R U S
Julius Caesar'da, C assius'un bir hizm etkârı.
Cassius, Phillip Savaşı'nm yitirdiklerini anladığında Pindarus'a kendisini bıçaklatarak öldürtür.
163
PISAN IO
Cymbelinëde, P osth u m u s’un uşağı.
Efendisinden Im ogen'i öldürm esini buyuran m ektubu aldı­
ğında, Imogen'i oğlan kılığına sokarak, Rom a ordusuna katıl­
m asını söyler.
PİŞTO V
Windsor'un Şen Kadınlan'nda, IV. Henry'de (2. Bölüm ) ve V.
Henry'de, Falstaff m otlakçılarından kurusıkı bir kabadayı.
İtalyan halk güldürüsündeki "korkak palavracı" tipinin bir
çeşitlem esidir. V. H enry'de, Quickly'yle evlenir, öldükten sonra
da arabulucu olm aya karar verir. (Shakespeare, rakip topluluk
olan Lord A dm iral's M en'in başı, ünlü Elizabeth dönem i tra­
gedya oyuncusu Ed w ard Alleyn'in oynayış biçimiyle alay
etm ek için kendisini kullanm ış olabilir.)
PLA N T A G EN ET , L ad y M argaret
III. Richard'da, C larence'in genç kızı.
PLA N T A G EN ET , R ichard, bak. 3. Y O R K D Ü K Ü
PLA U T U S, T itus M accius (İ. Ö. 2 5 0 'le r -184)
Romalı oyun yazarı.
M enandros'a ve Roma farsına dayanan komedyaları, dolantılara, gizli aşk ilişkilerine, kimlik yanılgılarına, aile bireylerinin
daha sonra birbirlerine kavuşm ak üzere ayrı düşm elerine, vb.
dayanan bir eylem örgüsü yanısıra, palavracı asker, kurnaz hiz­
metçiler, cimri, genç sevgililer ve akıl hocası gibi güldürü tipleri­
ni içerir. Shakespeare’in daha öğrencilik yıllarından tanımış ol­
duğu düşünülen Plautus'a oyunlarında çokça başvurduğu gibi,
özellikle ilk kom edyalarında eylem örgüsü ve oyun kişileri bakı­
mından da kendisinden çokça yararlanır. Yanlışlıklar Komedyası,
başlıcalıkla ikizler'e (M enaechmi) dayanırken, Amphitruo'dan da
bir öyküyü alır. Venedik Taciri'nde Jessica'run evden kaçışı, Altın
Çömlek'teki (Aulularia) cim ri adam ın kızının evden kaçışıyla ben­
zerlik taşım aktadır. .Aşkın Gayreti Güme Gitti'd e, Berowne, oyun­
daki (Roma kom edyasından gelen) güldürü tiplerini sıralar. Plautus'un Casina 'da erkek kılığına girm iş kadın kişileri ise,
Shakespeare tarafından çokça kullanılmıştır, (örneğin, Juüa, Portia, Rosalind, Viola, Imogen).
164
P L U T A R K H O S (45-130)
Yunan yazar.
Elli k adar ünlü Yunan ve romalının yaşam öyküsünü içeren
"K oşut Y aşam lar" adlı yapıtı, değerli bir tarihsel kaynak ola­
rak y er alır. Jacques A m yot tarafından Fran sızcaya, Fransızcasından da Thom as N orth tarafından İngilizceye çevrilm iştir
(1579, The Lives of the Noble Grecians and Romans, Soylu Yunan ve
Rom alıların Yaşam ları). Bu önem li y apıt, Shakespeare'in Julius
Caesar, Antonius ve Kleopatra, Coriolanus, ve Atinalı Timon gibi
yapıtlarına kaynaklık etm iştir.
PO IN S
IV.
Henry'd e ( 1 . ve 2. Bölüm ), Prens H enry ile Falstaff'm
düşük ahlâklı dostlarından biri.
PO LIX EN ES
Kış M asalında, Bohem ya Kralı, Florizel'inbabası.
PO LO N IU S
Hamlet'te, O phelia'nın babası, Kral'ın m abeyncisi.
Çocuklarının hareketlerini geriden izleyecek k adar h er işe
burnunu sokan ve H am let'i tuzağa d üşürm ek için Ophelia'yı
yem olarak kullanmaktan çekinm eyecek kadar da vicdansız
biri. N itekim , başkalarını p erde arkasm dan dinlem esi yüzün­
den G ertrude'un odasm da gizlendiği sırada. H am let tarafından
öldürülür.
POLYDO RE
Cymbeline'de (asıl adı Belarius olan) G uiderius'u M organ bu
ad altında yetiştirir.
PO M FR ETLİ PETER
Kral John'da, John'un M iraç G ünü'nden önce tacını bırakaca­
ğını bildiren, bu nedenle de öldürülen bir yalvaç.
P O M PEY (SE X T U S PO M PEIU S)
Antonius ve Kleopatra'd a, üçlü yönetim e karşı başkaldıran
bir önder.
Antonius'un M ısır'dan döndükten sonra kendisiyle ve Octavius’la barışarak gem isinde onlar için eğlence düzenler. A nto­
nius ile O ctavius’un savaşında A ntonius'un yanında yer alır.
Tarihte, Büyük Pom pey'in oğlu olarak geçer.
165
POM PEY ("PO M PEİU S PO TU R ")
Ktsasa Kısas'ta, Bayan O verdone'm (M adam D udu'nun) ya­
m ağı.
PORTIA
Julius Caesar'da, M arcus Brutus’un karısı.
Kocasına d u yd u ğu kaygıdan aklım yitirir; ateş y utarak öl­
düğü bildirilir.
PORTIA
Venedik Taciri’nde, Bassanio'ya aşık bir genç hanım . Bassanio'nun arkadaşı Antonio'nun gövdesinden bir p arça et kopar­
m ak isteyen Shylock'a karşı yaptığı savunm ayla anılır. (H u ­
kukçu Balthasar kılığında) hukuka harfi harfine bağlı olarak
yaptığı savunm ada, Shylock'u kendi oyununa getirerek yıkımı­
na yol açar.
PO STH U M US LEO N A TU S
Cymbeline'de, Im ogen'in kocası.
Imogen'in erdemliliği üstüne bahse girişm esi oyunun dü­
ğüm lerinden birini oluşturur.
PRİAM OS
Troüos ve Kressida'da, Troya Kralı.
Oğullarıyla Helen'i Yunanlara geri verm eyi tartışır, daha
sonra da H ektor'a Akhilleus'la döğüşm esi için yakarır.
PRO CULEIUS
Antonius ve Kleopatra'da, O ctavius'un bir dostu.
Oyunun sonunda K leopatra’yı tutsak getirm esi için g örev­
lendirilir, ancak Kleopatra'nın kendini öldürm esiyle görevi ya­
rıda kalır.
PROSPERO
Fırtma'da, gerçek Milano Dükü.
Kızı M iranda'yla birlikte, bir adada sürgün yaşayan bilge
bir kişi ve iyilikçi bir b üyü cü olarak tanıtılır. D eniz kazası so ­
nunda adaya çıkan Ferdinand'ı yaptığı büyü sonunda kızı Miranda'ya aşık eder. Daha sonra yine büyü gücünü kullanarak,
Caliban, Stephano ve Trinculo’nun kendisini öldürm e girişim ­
lerini bozar. Yine deniz kazası sonunda ad aya çıkan N apoli
Kralı Alonso, kardeşi ve M ilano Dukalığını elinde tutan Anto166
A ntonio ile Sebastian'ın da suçlarım kabul edip nedam et getir­
m eleri üzerine onları bağışlar; daha sonra da büyü sanatına
son verir.
PR O TEU S
Veronah iki Centilmen'de, "iki centilm en"den biri.
Nişanlısı Julia'ya sadık kalm adığı gibi, dostu Valentine'i de
aldatır, ancak sonunda nadim olur ve Julia'yla m utlu bir biçim­
de evlenir.
PU BLIU S
Julius Caesar'da, bir senatör.
P U C K (RO BIN GOODFELLOVV)
Bir Yaz Gecesi Rüyası'n da, Oberon'un hizm etkârı.
Bottom 'un başını eşek başına çevirm eye v arın caya k adar
birçok cinlikler yapar. İngiliz folklorunda hınzır b ir cin olarak
yer alır; Shakespeare, genellikle Robin Goodfellovv adı verilmiş
olan bu cini, oyu n d a neşeli, şakacı bir peri yapm ıştır.
PUSU
IV.
H enry'de (2. Bölüm ), Falstaffı Bayan Quickly'nin odasın­
da yakalam ak üzere gönderilen görevlilerden biri.
167
Q
Q U A RTO
Bir tabaka m atb aa kâğıdının dörde katlanm asıyla elde edi­
len sekiz sayfalık, d ört yapraklı, "çeyrek " ( 1 /4 ) boyutlu kitap
(Tabaka boyutları değişm ekle birlikte, genellikle, 22.8 cm x 17.7
cm .dir). "Shakespeare Q uartolari", 1623'teki Birinci Toplu Bası­
m ı oluşturan Folio yayınlarından önceki basım lar olup, Shakespeare'in ondokuz oyununu kapsar. O yuncuların anım sam aları­
na, notlandırm alara, vb. dayanm ası yüzünden eksik ve
karışm ış b asım lar olm ası dolayısıyla, bu tür Quarto basım lara
"K ötü Q u arto " adı verilm iştir.
Q U EEN E L IS A B ET H 'S M EN
Kraliçe Elizabeth dönem inde Şenlikçibaşı E d m und Tilney
tarafından kurulan bir tiyatro topluluğu. 1583-90 yıllarında
L on d ra'run en önem li topluluğu olarak ünlenmiştir.
Q U IC K LY, Bayan
Windsor'un Şen Kadınları'nda, Dr. Caius'un evsahibesi.
Anne Page'in isteklilerine yardım cı olur, daha sonra da Peri­
ler Kraliçesini oynar. Kimi eleştirmenler, kendisinin tarih oyun­
larındaki gerçek Bayan Quickly'yle aynı kişi olmadığını öne sür­
mektedirler. IV. Henry (1. ve 2. Bölüm) ile V. Henıy'de, Falstaff ile
arkadaşlarının gittikleri Boar's Head'deki basit kafalı, çenesi
düşük hancı kadın. IV. Henry' de (2. Bölüm), Falstaff m kendisiyle
evlenmek istediğini ve kendisine 100 pound borçlu olduğunu
söyler. Daha sonra, Doll Çarşafyırtan'la birlikte, adam dövm ek­
ten hapse girer. V. H enry'de, P iştov la evlendiği anlaşılır. Fals­
taff m ölümünü dokunaklı bir dille anlatır.
Q U IN CE, Peter
Bir Yaz Gecesi Riiyası'nda, bir m arongoz.
A raoyunda sahne yöneticsi olup, prologu söyler.
Q UIN TUS
Titus Andronicus'ta, Titus'un oğullarından biri.
168
R
R A M BU R ES
V. H enry'de, Agirıcourt Savaşı’ndan önce Fransızların gücü­
nü yücelten Fransız lordlarından biri.
R A T C L IFF, S ir R ichard
III. Richard'd a, R ichard’ın bir yandaşı, R ichard'm kimi suçlarm ın işlenm esini sağlayan kişi.
Bosvvorth'te Richard'la birlikte öldürülenler arasm da yer alır.
R EG A N
Kral Lear'da, Lear'ın ikinci kızı.
Kız kardeşi Genoril gibi, o da Lear'dan toprak kopartabilmek
için Lear'm yüzüne güler, ancak daha sonra Lear'a duyduğu gerçek
kötücül duygulan açığa çıkar. Gloucester'e karşı acımasızca dav­
randığı gibi, kocası Comvvall'ı da Gloucester'ın gözünü kör etmeye
zorlar. Sonunda, Goneril'le birlikte Edmund'a aşık olur ve kızkardeşinin hazırladığı zehirle ölür.
R E IG N IE R , A njou D ükü
VI. H enry'de (1. Bölüm), Veliaht'ı ve Jan Dark'ı destekleyen­
lerden biri.
Kızı M argaret'in M aine ve Anjou toprakları karşılığında
H enry'yle evlenm esine razı olur.
R EY N A LD O
Hamlet'te, Polonius'un bir hizm etkârı.
R İC H A R D , G lou cester D ükü , bak. G LO U C E S T E R D Ü K Ü ,
R ichard
R İC H A R D , Y ork D ükü, bak. YO R K D Ü K Ü , Richard.
II. R İC H A R D
II.
Richard'd a, İngiltere Kralı; şair ruhlu v e çekici bir kişi,
ancak güçsü z bir hüküm dar.
Kesin bir eylem çizgisi izlemekten yoksunluk içinde, krallık
görevlerini yerine getirem ez. Ö lüm ünden önce, krallık görevle­
rini yerine getirm em iş olduğunu anlam aya başlar.
169
II. R IC H A R D (K R A L II. R IC H A R D T R A G ED Y A SI)
Shakespeare'in bir tarih oyun. Yazılışı, 1595; yayınlanışı,
1597; Globe'da özel oynanışı, 1601.
Shakespeare, oyun için birçok kaynaklara başvurmuş olmakla
birlikte, anakaynak olarak Holinshed'in Chromcles'ma (1587, Tarih)
başvurarak, oyundaki çoğu olayları ve kişileri buradan almış; ancak
kimi değişiklikler yaptığı gibi, dramatik etkiyi çoğaltmak için de yeni
düzenlemelere gitmiştir. Shakespeare, E. Hall’ün The Union of the Two
Noble and Illustre Fatnelies of Lancastre and Yorke (1548, İki Soylu ve
Şanlı Ailenin, Lancaster ve York'lann Birleşmesi) adlı tarih yapıtın­
dan da oyunun çıkış noktası olarak yararlanmıştır. Öte yandan, Sha­
kespeare'in 1382-1399 yıllarında geçen olaylan, özellikle de II. Richard'ın amcası, Gloucester Kontu, Thomas Woodstock'un yaşamına
ilişkin Woodstock adlı anonim oyunu da bildiği düşünülmektedir.
Shakespeare, II. Richard! çizen M inour for Magistrates’i de (1599, Yö­
neticiler İçin Ayna) biliyordu. Shakespeare'in kendi başına yararlan­
mış olabileceği iki başka kaynak yapıt da, Chronique de la Traison et
Mort de Richard Deux Roy Dengleterre (İngiltere Kralı ikinci Richard'ın
İhaneti ve Ölümü Tarihi) ile Jean Créton'un Historié du roy d'Angleterre
Richard U (İngiltere Kralı D. Richard'ın Öyküsü) adlı Fransız tarihleri­
dir. Shakespeare, Samuel Daniel’in The First Foıvre Bookes of the Civile
Wars (1595, İç Savaşların İlk Dört Kitabı) adlı yapıtından olasılıkla ya­
rarlanmıştır. Son alarak da, bir kaynak olmamakla birlikte, Marlowe'un D. Edw ard!, güçsüz bir hükümdarın düşmesini ele alışıyla
Shakespeare için bir esin olabilir.
Öykü. Kral'ın önünde, Bolingbroke, M ow bray! Gloucester
Dükü'nu öldürmekle suçlar, ikisinin de onurlarını korum ak için
karşı karşıya gelmelerine karar verilirse de, tam karşılaşma önce­
sinde, Kral, her ikisini de sürdüğünü bildirir. Kısa bir süre sonra, (Bolingbroke'un babası) John Gaunt'un öldüğü haberi gelir; Richard, İr­
landa'ya karşı bir seferi başlatabilmek için John Gaunt’un
topraklarına el koyar. Richard'ın soyluların haklarını görmezlikten
gelmesi üzerine öfkelenen York Dükü ve Northumberland Kontu,
(sürgüne mahkum olmasına karşın, Dukalığım geri almak için geri
dönmüş olan) Bolingbroke’a katılırlar. Richard, İrlanda'dan döndü­
ğünde, ordusunun dağıldığını ve Bushy ve Green gibi yakınlarının
Bolingbroke tarafından öldürüldüklerini öğrenir. Flint Kalesi'ne
170
kaçar, topraklarım geri istemek üzere onu orada yakalayan Bolingbroke'un isteklerine uyarak, tutsak olarak Londra'ya döner. Parla­
mento önünde devlete karşı işlediği suçlan itiraf etmesi istenir, ve
Carlisle Piskaposu'nun karşı durmasına karşın, tacı, kendini çoktan
kral yerine koymuş olan Bolingbroke'a devreder. York'un oğlu Aumerle Dükü, yeni hükümdara karşı pusu kurar. York bu olayı öğ­
rendiğinde Bolingbroke'a haberi ulaştırır, ancak karısının, Aumerle'nin annesinin yakanları üzerine Aumerle bağışlanır. Richard,
Pomfred Kalesi'ne hapsedilir ve orada (Bolingbroke'un Richard’m
öldürülmesini istediği düşüncesiyle) Sir Pierce Exton tarafmdan öl­
dürülür. Ancak, Bolingbroke, ölümü üzüntüyle karşılar ve vicdanı­
nı yatıştırmak için askeri sefere çıkar. (Oyun, temasıyla, İngiltere'yi
yarım yüzyıl sonra ikiye bölecek bir konuya, bir Kral'ın Tanrirun
inayetiyle tacım elinde tutma hakkına parm ak basmaktadır. Bu
olgu, burada, kralın kötü bir yönetici ama çekici bir insan, tacı ele ge­
çiren kişinin ise taht için yeterli yetenekleri olan, am a tahta çıkışıyla
İngiltere'ye huzursuzluk, korku, kaygı ve başkaldırının da gelmesi­
ne neden olabilecek bir kişinin yer aldığı bir olay içinde konmakta­
dır. Richard’m da öne sürdüğü gibi, kendisi tacından vazgeçmekle
tahta ihanet ederken, Bolingbroke tacı üstlenmekle kendi sınırlarım
aşmaktadır.)
III. R İC H A R D , bak. G LO U C ESTER D Ü K Ü , Richard
III. R İC H A R D (K R A L III. R İC H A R D TR A G E D Y A S I)
Shakespeare'in bir tarih oyunu. Yazılışı,1592-93; basılışı, 1597.
Shakespeare'in iki anakaynağı, Holinshed’in Chronicles'ı (1587,
Tarih) ile E. Hail'ün T7ı<? Union ofihe Tıuo Noble and Illustre Fanıelies
ofLancastre and Yorke (1548, İki Soylu ve Şanlı Ailenin, Lancaster ve
York’ların Birleşmesi) adlı tarihçesi olmuş; öbür tarih oyunlarında
olduğu gibi, Shakespeare, buradan aldığı malzemeyi (olay ve kişi­
leri) kendi dramatik yapılandırması içinde yeniden seçip düzenle­
miştir. Öte yandan, Shakespeare, savaştan önce Richard'a yatağı
başında görünen kurbanları sahnesini Mirrour for Magistrates'ten
(1559, Yöneticiler İçin Ayna) alırken, öbür oyunlarından daha çok
önemde yer verdiği kadm kişilerini de Thom as Legge'nin Richardus Tertius (1579) adlı Latince tragedyasından almıştır. Legge'nin
Hercules Fıtrens gibi oyunlarından yararlandığı Senaca'ran oyunla­
rına Shakespeare'in kendisinin de başvurm uş olacağı düşünül­
171
melidir. Shakespeare'in İÜ. Richard'ı ile The True Tragedy of Richard
III (yay. 1594 El. Richard'ın Gerçek Tragedyası) adlı anonim oyun
arasındaki ilinti ise belirgin değildir; her iki oyun da Senaca benze­
ri öç oyununu İngiliz tarih oyunuyla birleştirişi bakımından ortak
yönler taşımaktadırlar, ancak yayınlanma ve yazılma tarihleri ba­
kımından hangi oyunun öbürüne borçlu olduğu kestirilememek­
tedir.
Öykü. Tahtı mutlaka ele geçirmek isteyen Gloucester Dükü Ric­
hard, önüne çıkan her türlü engeli kaldırmaya kararlıdır. Ağabeyi Q arence Dükü’nün ölmek üzere olan IV. Edwardin yanısıra hapsedilme­
sini başardıktan sonra Londra Kulesi'nde öldürülmesi için buyruk
verir. VL Henıy'nin cenaze töreni geçtikten sonra, Henry'nin oğlunun
dul eşi Lady Anne'a evlenme önerir ve bu önerisi kendisine lânet et­
mekle birlikte Lady Anne tarafından kabul edilir.VLHenry'nin dul eşi
Margaret, ölen IV. Edward'in dul eşi Elizabeth ile Edward, Qarence ve
Richard'ın anneleri York Düşesi, bütün bu kişiler, Richard'a lânet yağ­
dırarak, sevdiklerinin yasım çekmektedirler. Richard, (kardeşiyle bir­
likte Londra Kulesine kapattığı) genç Edw ard! tahta çıkarmaya hazır­
lanıyor maskesi ardında, Elizabeth ile oğlunu destekleyen Hastings,
Rivers Grey ve Vaughan'ı öldürtür. Richard! destekleyen Buckingham
ise, yurttaşların Richard'ın tahta çıkmasını desteklemeleri için çalışır.
Richard, tahta çıküğmda, Londra Kulesi'nde tutuklu prensler de dahil,
kendisine karşı çıkabilecek kim varsı herkesi ortadan kaldırmaya ça­
lışır. Ancak, yardakçısı Buckingham, Prensleri öldürmeye razı olma­
yarak, Richmond'a katılmak üzere kaçarsa da, yolda öldürülür. Bu
arada, adaletin savunucusu Richmond, Londra'ya doğru yürümek­
tedir, ve Bosworth Alanı'nda iki ordu karşılaşırİar. Savaş öncesi ge­
cesi Richard’a öldürdüğü kişilerin hayaletleri görünür, ertesi sabah
da Richard, Richmond taralından öldürülür. Richmond, ilk Tudor
Kralı, VE. Henry olarak tahta geçer.
R İC H M O N D K O N T U , H enry T u d or
VI. Henry'de (3. Bölüm ), H enry'nin Uerde bir gün Kral olaca­
ğını söylediği genç çocuk.
III.
Richard'da, zorba R ich a rd ! tahttan indirmek üzere ord u ­
suyla birlikte Ingiltere'ye çıkar. R ich ard ! Bosw orth'ta yenilgiye
u ğratır ve VE. H enry olarak tahta geçer. Hüküm darlığı, Ingilte­
re'ye barış getirir. Tudor H anedanm ilk hüküm darı VII. H enry
172
olarak, IV. Edvvard'ın kızı Elizabeth'le evlenerek, Lancasterler
ile Y o rk lan birleştirir.
R IN A LD O
Yeter ki Sonu iyi Bitsin'de, Rossillon Kontesi'nin kâhyası.
R IV E R S, K ont
V I Henry'de (3. Bölüm ), Elizabeth’in, daha sonra IV. Edvvard'm Kraliçesi olan L ad y Grey'in erkek kardeşi.
III. Richard'da, genç prens Edvvard'ın tahta çıkmasını destek­
lediği için R ichard'm buyruğuyla öldürülür.
RO BIN
Windsor'un Şen Kadmları’n d a , Falstaff'ın kapı çuhadarı.
IV. Henry'de (2. Bölüm) Falstaffla, V. H enry'de de Bardolph,
N ym ve Piştov'la gözüken aynı uşak olabilir.
R O BIN GOODFELLOVV, bak. PU C K
R O D ER IG O
Othello'da, D esdem ona'ya aşık akılsız bir bey.
Bir çatışma sırasında Cassio'yu öldürmesi için Iago tarafından
kullanılır, ancak başaram ayınca Iago tarafından öldüriılür.
R O G ER O
Bir Kış Masalı'n da, Sicilyalı b ir bey.
R O M A N S (Fr. rom anice: Rom ans dilinde)
Latince yerine yerli dili (Fransızca, İtlayanca ve İspanyolca
gibi Latin ülke dillerini) kullanan yapıtları gösteren terim.
Ö zgün bir yazın tarzı olarak, R om ans, şövalye v e saray aşkı te­
m alarını işleyen anlatılardır. Klasik v e o rtaçağ söylencelerini,
kahram anlık ve aşk öykülerini başta koşuk, d ah a sonra d ü zya­
zı diliyle işleyen R om ans nitelikli ürünlere, Elizabeth dönem i
tiyatrosunda ve Shekespeare'in tarjikom edyaları ile son oyunla­
rında da rastlanır (örneğin, Kış Masalı, Fırtına, vb.).
R O M A N T İK
"R om an ssal" anlam ına gelen Romantik, Elizabeth dönem i
d ram a sanatm da "aşkın zaferiyle biten" kom edyalar için kulla­
nılan bir terim olarak yer aldığı gibi; "klasik" terim i karşısında,
kurallara karşı, "ö z g ü r" yazılm ış ürünleri gösteren bir terim
olarak da yer alm aktadır.
173
ROM EO
Romeo ve Juliet'in kahram anı.
İlkbaşlarda huysuz görünüm lüdür; daha sonra, Benvolio'ya
Rosaline'e duyd uğu özlem i açar. Juliet'i gördüğünde neşesini
bulur, ancak M ercutio'yu öldürdükten sonra Tybalt'la döğüşmek zorunda kalm asıyla, m utluluğu yıkıma uğrar. Rahip Laurence’in odasında sinirleri gevşer, canm a kıym akla gözdağı
verm eye çalışır; ancak, bunun Juliet'e hıyanet olacağını d ü şü ­
nür. Prens'in kararı uyarınca kentten sürülm eye boyun eğer.
Yeniden Juliet’i görm e um udunu taşırsa da, öldüğü haberini
alınca kendi ölüm ü de kaçınılm az olur.
R O M EO V E JU L İE T (R O M EO V E JU L IE T TR A G E D Y A S I)
Shakespeare'in bir rom antik tragedyası. Yazılışı, 1594-96;
basılışı, 1597; oynanışı, 1597.
Shakespeare'in bu oyun için anakaynağı A rth u r Brooke'un
The Tragica! Historye of Romeus and Juliet (1562, Rom eus ve Juliet'in Trajik Ö yküsü) adlı anlatısal koşuğu olm u ştu r (Brooke'un
yapıtı ise, M. Bandello’nnun bir novella'sının Fran sızca çevirisi­
ne dayanır). "R om eo ve Juliet öyküsü", Rönesans İtalya'sm da
çeşitli biçim ler altında yakından biliniyordu: M asuccio'nun II
Novellitıo (1476) ve Luigi da Porto'nun Istoria novellamente ritrovata di due Nobili Amanti (1530 İki Soylu A şığın Ö yküsü) adlı
yapıtları. Shakespeare, Brooke'un yapıtını yakından izlemiş,
kimi değiştirm eler dışında, oyunun temel öğelerini, eylem ve
kişilerini bu yapıttan alm ıştır; öte yandan, Brook, öyküde
ahlâki yönü öne çıkarırken, Shakespeare, Rom eo ve Juliet'in öz­
verili tutkularını öne çıkarm ıştır.
Öykü. V erona’d a iki düşm an aile, M ontague'ler ile C apulet'ler yaşam aktadırlar. Montague'lerin oğlu Romeo, C apulet'lerin yeğeni güzel Rosaline'e tutkundur. C apuletlerde verilen
bir baloya çağrılı olduğunu öğrenince, Romeo da baloya m aske­
li giysi içinde katılır, ancak orada Capulet’lerin kızı Juliet'Ie kar­
şılaşarak aşık olur. A kşam , Capulet'lerin bahçesinden içeri gire­
rek, Juliet’in balkonu altında, onun aşkını ilân edişini dinler;
bunun üzerine Romeo da aşkını açık eder ve iki genç gizlice ev­
lenmeye karar verirler. Romeo, Rahip Laurence'i evliliklerini kıy­
m aya razı eder ve Juliet'in dadısının da yardımıyla ertesi gün
174
Rahip Laurence'in odasında evlenirler. Aynı gün öğleden sonra,
Romeo, Capulet'lerden Tybalt'la karşılaşır, ancak Tybalt'ın Juliet'in kuzeni olduğunu bildiği için kendisiyle dövüşmekten kaçı­
nır. A m a, Rom eo’nun arkadaşı Mercutio, Tybalt'la dövüşm eyi
kabul eder ve dövüşte ölür, bu kez Romeo, Tybalt'ı dövüşte öldü­
rerek Mercutio'nun öcünü alır. Dövüşmek yasadışı olduğundan
Romeo Prens'in buyruğuyla Verona'dan sürülür ve Juliet'le bir
gece geçirdikten sonra, Mantua’ya gider; Rahip Laurence her şeyin
yoluna gireceğini söyler. Bu arada, Juliet’in anababası, Juliet'in
Prens'in bir yakım olan Paris'le evleneceğini bildirirler. Juliet'in
ana babası evliliği ertelemeye yanaşmazlarken, Juliet'in dadısı Verona'da oturan yakışıklı ve soylu ikinci bir kocanın Mantua'da
sürgün yaşayan birinci kocadan daha uygun olduğunu söyler.
Karşılaştığı sorunun üstesinden gelmek için Rahip Laurence'e
başvuran Juliet'e Rahip Laurence kendisini kırkiki saat için ölü gibi
gösterecek bir uyku hapı verir; bu arada Romeo'ya haber gönderile­
cek, o da gelip Juliet'i mezarından çıkaracaktır. Ancak, Romeo’ya
haber götüren Rahip John, veba salgım yüzünden yolda görevlilerce
bekletilince Romeo gerçeği öğrenemeden kalır, yalnızca Juliet'in öl­
düğünü öğrenir. Verona'ya dönerek, Juliet'in mezarı başında yas
çeken Paris’i öldürür, daha sonra kendisi de zehir içerek Juliet'in ya­
nına mezara girer. Bu sırada, Juliet uyanır ve oraya gelen Ralüp
Laurece’le karşılaşır. Romeo'yu yambaşında ölü olarak gören Juli­
et, mezardan ayrılmayı geri çevirerek, kendisini Romeo'nun zehiriyle zehirlemeye kalkışır, daha som a da kendim bıçaklar. Paris'in
uşağının haber vermesi üzerine gelen görevli, Romeo ve Juliet'in ce­
setleriyle karşılaşır ve Rahip Laurence'e el koyar, o da Romeo ve Ju­
liet'le ilgili gerçekleri söyler. Montague ve Capulet'ler bu targedya
üzerine düşmanlıklarına son verirler.
R O SA LIN D
Beğendiğ?ıiz Gibi'de, sürgündeki Dük'ün O rlando'ya aşık
kızı, oyunun kadın kahramanı.
O yunun rom antik eylem akışına yön veren ve oyunun so­
nundaki evlilikleri ve birleşmeleri sağlayan akıllı ve becerikli
bir kişidir; öte yandan, iyice tutkun bir kadm dır. Shakespeare,
Rosalind'in rom antik aşkla alay etm esine izin verirken, rom an­
tik aşkın kurbanı haline getirir.
175
R O SA LIN E
Aşkın Gayreti Güme Gitti'de, Fransa Prensesi'nin bir nedimesi.
Berow ne kendisine aşık olur.
R O SA LIN E
Romeo ve fuliet'te, R om eo'nun oyun u n başında aşık olduğu
bir Capulet. (Sahnede görünm ez.)
R O SE, Th e
1587'de, Philip Henslovve tarafından inşa ettirilm iş bir Elizabeth dönem i tiyatro yapısı.
Shakespeare, Admiral’s Men'le birlikte ilk günlerde burada oy­
namış olabilir. 1989'da kazılar, Rose Tiyatrosu'nun çokkenar yapı­
lı, zemini sahneye doğru eğimli bir bina olduğunu ortaya koy­
maktadır.
ROS EN C R A N TZ
Hamlet'te, H am let’in eski bir okul arkadaşı.
G uildenstem 'le birlikte Kral tarafından H am let'i casuslam akla görevlendirilir.
ROSS
Macbeth'te, M acduff'a karısı ve çocuklarının M acbeth'in buy­
ruğuyla öldürüldüklerini söylem esi gereken bir İskoç beyi.
R O SS, Lord
II. Richard’da, topraklarını geri alm ak için İngiltere'ye dönen
Bolingbroke'a katılan bir soylu kişi.
R O SSILLO N K O N T ESİ
Yeter ki Sonu iyi Bitsin'de, Bertram'ın annesi ve Helena'nm ko­
ruyucusu; Helena’yı terk eden Bertram'ı geri döndürm eye çalışır.
R O T H ER H A M , Thom as
III. Richard'd a,Y ork Başpiskaposu.
Rivers ve G rey'in hapse atıldıklarını öğrendiğinde görevin­
den çekilir.
R U G BY, John
Windsor’un Şen Kadınlan'.n d a, Dr. C aiu s’un bir hizm etkârı.
R U TLA N D K O N T U , Edm und
VI. H enry'de (3. Bölüm), York D ükü'nün oğullarından biri,
babasının öcünü alm ak isteyen Clifford tarafından öldürülür.
176
s-ş
SA H N E
Elizabeth dönemi tiyatrolarında Sahne, tiyatro yapılarına göre
kimi değişiklikler göstermekle birlikte, temel ortak özellikler ta­
şıyordu. Bu anlam da, Shakespeare tiyatrosuna "örnek" alınabile­
cek Globe Tiyatrosu için Sahne şöyle gösterilebilir: Sahne, tiyat­
ronun orta alan boşluğunda yer alıyordu ve dörtköşe biçimli
olup, izleyicilerin olduğu avluya bir önsahne biçiminde uzanı­
yordu. İzleyiciler, Sahne'nin üç yanından izleyebiliyorlardı.
Sahne yüksekliği izleyicilerin baş yüksekliği kadardı ve sütun­
larla Sahne-tavam'na ("G ökyüzü", "C ennet") bağlanıyordu.
Sahne-tavanı'm n üstünde ise, Sahne'ye çeşitli donammlıkların
indirilmesi ve yukarı kaldırılmasında kullanılan Sahne makinele­
ri odası olarak "kulübe" yer alıyordu. Tüm bu yapının üstünde
ise, oyunların başlamasını bildiren bayrak kulesi vardı.
Sahne'den
aşağıya
açılan
bir
kapakla
Sahne-altı'na
("C ehennem ") iniliyordu; burası, m ezar sahnelerinin yer aldığı,
hayaletlerin göründüğü yerdi. Sahne-arkası bir perdeyle Sahnearkası-alan'dan ayrılıyordu. Sahne-arkası-alan, izleyici balkonla­
rının bir devam ı olarak üç kattı. Sahne-arkası'run hemen üstün­
de, müzikçilerin yer aldığı balkon ve giysi odaları ile donanım
odaları yer alıyordu.
Elizabeth dönemi tiyatrolarının Sahne yapısı, drama sanatının
özellikleriyle karşılıklı uygunluk da gösteriyordu. Bu özellikler
şöyle gösterilebilir: 1 ) Sahne, yalın yapısıyla, yansız bir özelliktey­
di; başka bir deyişle, Sahne, zaman ve mekânı gerçekçi bir biçim­
de imlemiyor, herhangi bir yer ya da zamanı anıştırmıyordu (Bu
anlamda, örneğin, Sahne'nin bir köşesinde, Othello'da, Cassio ile
Bianca tartışırken, öbür köşesinde Iago ile Othello onlara görün­
meden yer alabiliyor, ya da III, Richard'da karşı kampların çadırla­
rı eşzamanlı olarak sahne-üstünde yer alabiliyordu); 2) Dolayısıy­
la, yer ve zaman, imgeleme gücünün gereklerine göre
177
genişliyordu. Güncelliğin yanılsaması şaline üstünde yaratam a­
yacağı için, oyun yazan kendisini zaman ve mekânla sınırlamak
zorunda kalmıyordu; istediği kadar sahne kullanabiliyor, zaman
ve mekânla istediği gibi ileri geri oynayabiliyor, bir yerden bir
yere, bir zam andan başka bir zamana gidip gelebiliyordu; 3) Bu
nedenle de asıl önem söz gücüne düşüyordu; görsel tiyatrodan
çok, sözel tiyatro kimliği öne çıkıyordu.
Sahne düzeni, Sahne'nin dram atik ve teatral özelliklerine
bağlı olarak, yalm bir düzeni gerektiriyordu; bunun için de
sözel ağırlıklı tiyatro olarak, Sahne'de havanın yaratılm ası, örneğinHam let'in başındaki gece sahnesi, oyunculara kalıyordu.
Sahne donanım ının (dekor) ve ışıklamanın olm am ası, ortam ın
ve havanın ancak oyuncularca ve sözgücüyle yaratılm asına da­
yanıyordu. N itekim , perdenin ya da karartm anın olm am ası,
sahne ve oyun bitimlerini izleyiciye belirtm ede sözel bir imle­
m eyi de gerektiriyordu. Sahne düzeni gereği, renkli ve pahalı
şaline giysileriyle sahneye görsel bir çekicilik kazandırılm aya
çalışılıyord u .
SA H N E G İYSİSİ
Elizabeth dönem i tiyatrosunda, oyuncular çağdaş (Elizab eth /Jakob yen dönem i) giysiler giyiyorlardı. Sahnedeki Shakespeare, çağdaş giysilerle Shakespeare'di. Ancak, Sahne Giysisi,
sahne düzeninin (dekorun) ve sahnenin boşluğu ve yalınlığı
dolayısıyla, karşıtlık ve çekicilik sağlam ak am acıyla, zengin ve
renkliydi. Öte yand an , oyunlarda tarihsel gerçekçilik aranm adı­
ğından, klasik ve antik dönem den oyun kişileri ile (zenci, Türk,
vb. gibi) yabancı oyun kişilerinin giysileri tarihsel ayrıntıları
vermekten çok, genel imlem iyi veren giysilerdi; küçük bir tarih­
sel ve toplum sal im lem e yeterliydi. Bu anlam da da, Sahne Giy­
sisi, amblem nitelikliydi. Elizabeth dönemi oyuncuları, oyun ki­
şilerini tıpatıp gerçekleştirm e am acıyla giyinm iyorlardı. Öte
yandan, ölen soyluların giysileri, tiyatrolara yard ım olması
için, soyluların hizm etkârları tarafından oyuncuları satıldığı
gibi, saraydaki gösterim lerden sonra da arm ağan olarak verili­
yordu. Sahne Giysileri'yle ilgili tarihsel belge niteliğinde bilgi­
ler, Henslovve'un Gıdıce'sinde ödenen fiyatlarıyla, liste halinde
yer almaktadır.
178
S A L IS B U R Y K O N T U
VI. Henry'de (2. Bölüm ), tarihsel kişi olarak Richard Neville.
Sürgüne gönderdiği Suffolk ile ölüm üne tanıklık ettiği K ar­
dinal Beaufort'un düşm anıdır. York Dükü'ne katılarak, St. Albans'ta savaşır. VI. Henry'de (3. Bölüm ), W arw ick, Salisbury'nin
W akefield'de ölüm üne Yorkçularm neden olduğunu söyler.
3. S A LIS B U R Y K O N T U
Kral John'da, tarihsel kişi olarak W illiam de Longespée (ya
da L ongsw ord), II. H enry'nin evlilikdışı oğlu.
John’un ikinci tac giym esine karşı çıktığı kadar, kendisini
A rthur'un ölüm ünden de sorum lu tuttuğu için, Fransa Veliahtı'nın ordusuna katılm aya karar verir, ancak Fran sızların hıya­
netini öğrendikten sonra John'a geri döner.
3. S A LIS B U R Y K O N TU
II.
Richard'da, tarihsel kişi olarak John de M ontecute (ya da
M ontagu), Richard'ın sadık bir destekçisi.
Richard'm Gal birliklerini düzene sokm aya çalışır, daha
sonra da IV. H enry'ye karşı savaşır, ancak yakalanarak öldülür.
4 S A L ISB U R Y K O N T U
V.
H enry’d e , tarihsel kişi olarak Thom as de M ontacute (ya
- da M ontagu). A gincourt’ta yer alır. VI. H enry'de (1. Bölüm ), bir
top güllesiyle ölür.
SA M PSO N
Romeo ve Juliet’te, Capulet'lerin bir hizmetkârı.
5 A N D Y S, Lord
VIII. H enry'de, bir saraylı.
S A N SÜ R
Elizabeth yönetiminin erken döneminde, 1559'da, yerel görev­
lilere (Belediye Başkanları, yargıçlar) din ve devlet işlerinde tar­
tışma yaratacak ve genel huzuru bozacak oyunları denetleme
yetkisi verilmişti. 1581’de, İngiltere'de oynanan bütün oyunları
her biçimde denetleme (onaylama, değişiklik yapm a, oynatm a
ve gösterimden kaldırma) yetkisi bir saray görevlisi olan Şenlikçibaşı'na verilmişti (Böylece, Londra Belediye Başkanlığı atlana­
rak, tiyatrolara karşı olan Kent Yönetimi tiyatroları destekleyen
Saray tarafından etkisiz kılınmıştı). O yunlar, onay alınmak
179
üzere Şenlikçibaşı'na veriliyordu. 1606'da konan bir kararna­
m eyle ise, kitap olarak basılacak oyunların da denetimi aynı ki­
şiye bırakılıyordu. Shakespeare'in Tudor yönetimi ve hanedanı­
nın bir destekçisi olarak, Sansür'le bir sorunu olmadığı
anlaşılm aktadır; ancak, II. Richard'dahd tahttan indirme sahnesi,
1601'deki Essex isyanıyla arasında koşutluklar görüldüğü için,
oyunun ilk üç toplu basımına konmam ış, ancak, 1608’de D ör­
düncü Toplu Basım'da yer almıştır.
SA TU R N IN U S
Titus Andronicus'da, son Rom a îm paratoru'nun oğlu.
Titus seçim lerden çekilince, Satum inus İm parator seçilir.
G otlar Kraliçesi Tam ora'yla evlenir. Kardeşi Bassianus'un cese­
diyle karşılaşınca, cin ayetten sorum lu tuttuğu Titus'un oğulla­
rının öldürülm esi için buyruk verir. Titus'u öldürür, ve Lucius
tarafından öldürülür.
SA Y, Lord
VI. Henry’de (2. Bölüm ), H azine Bakam.
C ade kendisini yakalar ve halka karşı çeşitli suçlardan su ç­
lar. Kafası kesilir ve bir sın ğın ucuna takılır.
S C A LES, Lord
VI. H enry'de (2. Bölüm ), Londra KulesiYıin kom utanı.
C ade isyanı sırasında kendisinden yardım istenir. VI.
H enry'de (2. Bölüm ), bir haberci kendisinin Patay'da yakalandı­
ğını bildirir.
SC R O O P, Lord
V. H enry'de, Kral’ı öldürm ek için Cam bridge ve Grey'le bir­
likte tuzak hazırlayan bir hain.
Yakalanır ve ölüm em ri verilir. H enry'nin en güvendiği dan ışm an larınd an d ır.
SC R O O P, R ichard
VI. H enry'de (1. ve 2. Bölüm ), tarihsel kişi olarak, York Başpiskaposu Richardle Scrohpe.
IV.
H enry'de (1. Bölüm), H otspur'un işyarıma katılır, ancak
kesin savaşta yer alm az. IV. H enry'de (2. Bölüm ), savaşkes
yapıp ordusunu dağıtm ası için oyuna getirilir, bu yüzden de
tutuklanır. Prens John'a karşm , başkaldırm a hakkım destekler.
180
SC R O O P, S ir Stephen
II. Richard'da, Richard'ı destekleyenlerden.
Bushy ile Green'in ölüm ünü bildirir.
SEA C O L E
Kuru Gürültü’te, Borachio ile C onrade'i tutuklayan ikinci ko­
ruyucu.
S EBA ST IA N
Ftrtım 'da, N apoli Kralı'nın kardeşi.
İktidara geçm ek için A lonso’yu öldürm eye hazurdır, ancak
Ariel kendisini önler. O yunun sonunda hiçbir ned am et işareti
gösterm ez.
SEBA ST IA N
Onikinci Gece'd e, Viola'nm ikiz kardeşi.
-SELEUCUS
Antonius ve Kleopatra'da, Kleopatra'run haznedarı.
SEM PR O N IU S
Titus Andronicus'ta, Titus’un bir yakmı.
SEN EC A , Lucius A nnaeus (İ. Ö. 4- İ. S. 56)
Romalı oyun yazan .
Sahnede oynanm ak için yazılm adıkları düşünülen dokuz
tragedyasından (örneğin, Hercules Furens, Thyestes, Phaedrcı, Oidipus, Agamemnon, vb.) üçü 1560'larda, gerisi de 1581'de İngiliz­
ceye çevrilm iştir. Elizabeth dönem inde Yunan tragedyası bilin­
m ediğinden, Seneca, başhcalıkla akadem ik dram a tarafından
örnek alınm ış, dönem in dram a sanatı üstündeki tek klasik etki
kaynağı olarak Gorboduc'tan Kyd'in The Spanish Tragedy'si (1587)
ile Shakespeare'in kimi oyunlarına k adar (kan dökm e ve şiddet
sahneleri yarusıra, retorik öğeleriyle) özellikle öç oyununun (öç
alm a tragedyasının) gelişmesi üstünde etkili olm uştur. Shakes­
peare'in Titus Andronicııs'u yaraşıra, III. R iclm d da içinde olmak
üzere, erken tarih oyunları, öç tem alarıyla ve hayalet sahnele­
riyle, Seneca'nın etkilerini taşırlar. Hamlet, hayalet sahnesiyle
bütünleşen temel bir Seneca öç alm a eylem örgüsünü işlerken;
Macbeth, yine cinayet, hayalet, ve öç alm a sahneleriyle tipik bir
Seneca oyunu özelliği gösterir. Ancak, Shakespeare, Seneca'yı
taklit etm ediği gibi; Shakespeare'in bu özellikteki oyunları, ya­
181
şam sal doğallıkları, gülm ece ve insancıllıklarıyla öne çıkarır­
lar.
SERV ILIU S
Atinah Timon da, Tim on'un hizm etkârlarından biri.
SEYTON
Macbeth' te, M acbeth'in eşlikçisi bir subay.
Lady Macbeth'in öldüğünü bildirir.
SH A K ESPEA R E, W illiam (23 N isan 1564- 23 N isan 1616)
Stratford-upon-Avon'da (W arwickshire) doğdu. Babası, John
Shakespeare, Stratford'un varlıklı bir vatandaşı; annesi, M ary
Arden, Stratfordlu (W ilmcote) bir çiftçinin kızıydı. Stratford'da
VI. Edward G ram m er School'a gitti; öğrenimi bitirmeden okulu
yarıda bırakarak, mali güçlüğü düşen babasma yardım olması
için çıraklık yaparak çalışm aya başladı. 18 yaşındayken, kendi­
sinden sekiz yaş daha büyük ve Shotteryli varlıklı bir çiftçinin
kızı olan Anne H athaw ay'le evlendi; altı ay sonra ilk çocukları
Susannah, daha sonra da H am net ve Judith adlı ikizleri doğdu
(1585). Daha sonra, 1592'de Londra 'da oyuncu ve oyunyazan
olarak yaşam aya başladığı saptandı (R. Green, A Groatswarth of
Wit: "Kanatlarım ız altında palazlanan acemi çaylak"). 1594'te
Lord Chamberlain's Men adlı tiyatro topluluğuna katıldı. Bura­
da, yalnızca oyuncu olarak değil, am a ortak olarak da, yani top­
luluğun kârdan pay alan bir pay sahibi olarak da yer alıyordu;
daha sonra da tiyatronun sahiplerinden oldu. Topluluk, 1598'de
kendi binası olarak Globe Tiyatrosu'nu kurarak gösterimlerini
orada sunmaya başladı. 1603'te Kraliçe Elizabeth'in ölüm ünden
sonra, Lord Chammerlain's Men, Kral I. James'in koruması altına
girerek King's Men adını aldı; 1608'de de üstü kapalı bir özel ti­
yatro olan Blackfriars Tiyatrosu'nu kiraladı. Shakespeare, gelirini
dört yerden sağlıyordu: Topluluk için yazdığı oyunlardan, top­
luluktaki oyunculuğundan, ortak olarak topluluğun karından
ve tiyatro sahiplerinden biri olarak onda bir kira gelirinden. Eli­
zabeth kadar tiyatronunu koruyucusu olan I. James döneminde,
Shakespeare topluluğu, Saray'da 177 gösterim sundu (1603-13).
Shakespeare, oyuncu olarak şu rollerde yer aldı: Beğendiğiniz
Gibi'de A dam , Hamlet'te Hayalet, Venedik Taciri'nde ve Othello'da
182
Dük, Romeo ve Juliet’te Escalus. Shakespeare, 4 0 yaşından sonra
oyunculuğu bütün bütüne bırakarak, yalnızca oyun yazarlığını
sürdürdü. îlk dönemlerinde tarih oyunları, daha sonra hafif ko­
m edyalar, sonra olgun kom edyalar, daha sonra büyük tragedya­
lar, son alarak da tragikom edyalar kalem e aldı (bak. Oyunlar).
Kendisine yeterli gelir mali olanağı sağladıktan sonra, 1612 baha­
rında Stratford'a çekildi; yaşamının bundansonrasını N ew
Place'de geçirdi.
SH Y LO C K
Venedik Taciri'nde, başlıca oyu n kişilerinden b ir Yahudi.
Bassanio'ya 3.000 duka borç verir; eğ er Bassanio zam anında
bu parayı geri ödeyem ezse dostu ve kefili Antonio'nun gövde­
sinden bir p arça et koparm aya hakkı olacaktır. N itekim , bu ala­
cağında da diretir; ancak, Portia, kan dökm eden gövdeden et
koparm anın olanaksız olduğunu söyleyerek, böyle bir edim in
cana kast etm e olacağım kanıtlar.
SIC IN IU S V ELETU S
Coriolanus’ta, bir halk temsilcisi.
SİC İLYA K R A L I, bak. LEO N TES
SILIUS
Antonius ve Kleopatra 'da, Ventidius'un yanında bir subay.
SILVIA
Veronalı iki Centilmen’d e , M ilano D ükü'nün kızı, Valentin ta­
rafından sevilir.
SILV IU S
Beğendiğiniz Gibi’de, Phebe'ye aşık b ir çoban.
SIM O N ID ES
Pericles'te, Pentopolis Kralı ve Thaisa'nm babası.
Thaisa’yla evlendirm eden önce kendisini sm am ak için Pericles’i hainlikle suçlar.
SIM PC O X , S aunder
VI. Henry’d e (2. Bölüm ), kırbacı yiyip de ayaklanıncaya
kadar topal olduğunu söyleyen bir sahtekâr.
SIM PLE
Windsor'un Şen Kadınları’n d a , Slender’in bir uşağı.
183
SIN K LO
VI. Henry’d e (3. Bölüm ), bekçilerden biri. (Bu ad, 2. Folio'da
belirtildiği üzere, Shakespeare dönem inde bu rolü oynam ış
olan John Sicler’den gelmektedir.)
SIYVARD (N O R TH U M BER LA N D K O N T U , ö. 1055)
İngiltere'de yaşam ış bir DanimarkalI kom utan. Macbeth’te
oyun kişisi olarak yer alır; bu rad a, Edvvard'm yolladığı 10.000
kişilik bir Ingiliz ordusuna kom utanlık eder. O ğlu, G enç Sivvard, M acbeth'lc d övüşte ölür.
SİĞİL, Thomas
/V. Henry'de (2. Bölüm ), Falstaff ın askere aldıklarından.
SLEND ER
V/indsor'un Şen Kadınlan'nda bir adam . Alık'm am caoğlu;
Anne Page'in isteklilerinden biri, Anne'in babasının adayı.
SLY, C hristop h er
H ırgn Kız' m Giriş'inde, bir lehimci.
İçkiliyken u yu r kalır, bir soylu kişi tarafından bulunur ve
evine götürülür; ayıldığı zam an, bir soylu olduğunu ve onbeş
yıl sonra belleğine yeniden kavuştuğu söylenir; "Hırçın Kız"
oyunu kendisini eğlendirm ek üzere oynanır.
SM1TH, D okum acı
VI. Henry'de (2. Bölüm ), Jack Cade'in bir izdaşı.
S N O U T ,T om
Bir Yaz Gecesi Rüyası 'nda, araoyunda Pyram us’un babası
rolünü olan bir tenekeci. (Ancak, sonunda, D uvar rolünü
oynar.)
SNUG
Bir Yaz Gecesi Rüyası'nda, araoyunda Aslan rolüne çıkan bir
doğram acı.
184
SO LA N IO V E SA LER IO
Venedik T acirinde iki ikincil rol.
Lorenzo ve Antonio'yla ilgili geçen olayda rol alırlar.
SO LIN U S
Yanlışlıklar Komedyası'nda, Efes Dükü.
2. S O M ER SET D Ü K Ü
VI. Henry"d e (2. Bölüm ), tarihsel kişi olarak Edm und Beau­
fort, John Beaufort'un kardeşi.
K ardeşinin York Dükii'yle başlattığı kavgayı sürdürür.
Fransa Kral Naibi yapılır, ancak İngiliz topraklarını kaybet­
tiğini bildirir. St. Albans'da öldürülür.
4. S O M ER SET D Ü K Ü
VI. Henry'd e (3. Bölüm), tarihsel kişi olarak Edmund Beau­
fort, 2. Som erset Dükü'nün oğlu.
IV.
E d w ard ’a karşı W arw ick'le birleşir, Richmond'u
güvenlik için Bretanya'ya gönderir, Tew kesbury Savaşı'nda tut­
sak dü şer ve öldürülür.
SO M E R S E T D Ü K Ü
VI. Henry'd e (1. Bölüm), daha sonra Dük olan John Beaufort.
G loucester ile W inchester Piskaposu'nu barıştırm aya
çalışır, ancak York Dükü'yle çatışır.
S O M ER V ILE, Sir John
VI. H enry'de (3. Bölüm), Yorkçuları destekleyen biri.
3. SO U TH A M PTO N K O N T U (1573-1624)
İngiliz siyaset adam ı ve kom utan, W illiam Shakespeare'in
bir dostu ve koruyucusu.
Shakespeare, Venus and Adonis (Venüs ve Adonis) ile The
Rape of Lucrece (Lucrece'in Kaçırılışı) koşuk yapıtlarını kendisi­
ne adam ıştır. Shakespeare'in II. Richard oyunun gösterimine de
destek sağlam ıştır; burada, istenm eyen bir rastlantı olarak,
Essex Ayaklanması (1601) sırasında, yetersiz bir kralın elinden
tahtın alınışı verilm ekteydi.
SO U TH W ELL, Joh n
VI. H enry'de (2. Bölüm ), G loucester Düşesi için ruh çağıran
bir rahip.
185
SO R U N LU O Y U N LA R
Shakespeare'in Hamlet, Yeter ki Sonu İyi Bitsin, Troilos ve Kressida ve Kısasa Kısas gibi oyu n ları için (yüzyılın başından sonra)
kullanılan bir terim.
Burada, Troilos ve Kressida, ne bir kom edya, ne tragedya, ne
d e tarih oyunu olarak hiçbir tür içinde smıflandırılam ayışıyla
Sorunlu Oyun kavram ı içine alınırken, Yeter ki Sonu İyi Bitsin ve
Kısasa Kısas, ciddi ve önemli ahlâk sorunlarını bir rom antik ko­
m edya içinde işleyişleriyle, Sorunlu Oyun kavram ı içine
alınmaktadır.
SOYLULUK
İngiltere'de yüksek toplum sal kattan gelenleri gösteren bir
genel terim.
İngiliz Soyluluk'u beşti: Dük, Marki, Kont, Vikont ve Baron
(Şövalye). Shakespeare'in yapıtları Soyluluk'a gönderm elerle
yüklüdür (G. Taylor’ın yaptığı bir döküm e göre, Shakespeare,
oyunlarında, 3296 kez "lo rd ", 1830 kez "k ral", 843 kez "soy lu ",
672 kez "p ren s", 495 kez "kraliçe", 219 kez de "şöv aly e"
sözcüğü geçmektedir).
SOYTARI
Shakespeare çeviri yazınında, hem "clown" sözcüğü, hem de
"fool" sözcüğü, hatta, jester, "so y tarı" karşılığında kul­
lanıldığından, bu iki benzer anlam lı, am a aynı olm ayan terim ­
leri iki ayn m adde içinde vereceğiz)
1. (Cloıvn) Aptal uşak ya d a kafasız köylü Soytarı tipleri
olarak, bilinçsiz gü lm ece sahibi kişilerdir; bu nedenle de, zekâ
ve espri güçleriyle y aşay an Soytarı tiplerinden ayrılırlar;
örneğin, C ostard, Launce, Launcelot, Gobbo, D ogberry gibi
Soytarılar, bu an lam da, Touchestone, Feste ve L avatch ile
Lear'ın
Soytarısı'ndan
farklıdırlar;
birinciler
kır-kent
kökenliyken, İkinciler saray d an yetişm edir. Tiyatro sahnesin­
d e de bu ayrım sürer; birinciler, ev işi dokum a giyerlerken,
İkinciler alacalı ve d am alı işlem eli kendilerine özgü giysiyi
(Motley) giyerler. "G e rz e k " şaşkın, cahil uşak S oy tan tipleri
yanısıra, ikiz D rom iolar, Tranio ve Grumio gibi keskin zekâlı
uşak Soytarılar d a v ard ır.
2. (Fool) Kral sarayları ile soyluların malikânelerinde so y ­
186
tarılığı m eslek olarak u ygu layan kişiler; örneğin, Beğendiğiniz
G ibide sevimli ve a la y a Touchstone, Onikinci Gece'de neşeli
şarkıcı Feste. Kral Lear'da, Lear’m Soytarısı, efendisinin buda­
lalıkları üstüne yorum da bulunm a ve uyarm a işlevini
üstlenm iş başlıca Soytarı tipidir; Kral ile benzersiz bir ilişki
içindedir.
SÖ Y LEN T İ
IV. Henry'de (2. Bölüm ), Giriş'te, yer alan sunucu.
N orthum berland’a H otspur’un Shrcw sbury'de .zafer ka­
zandığı biçiminde yanlış haber getirir.
SPEED
Verormlt İki Centilmen'de, C alcntinc'in soytarı uşağı.
S P EN C ER , Edmund (1552-1599)
Elizabeth döneminin en büyük, dram atik olmayan yazarı;
C haucer ile Milton arasındaki, epik ve rom ans geleneklerini bir­
birine bağlayan en büyük şair CThe Faerie Queene) Shakespeare'in geç rom ansları, Spcncer'in havasını taşır. Kış Masalı, The
Faerie Queenc'c (VI. Kitap) bağlı bir oyu n d ur; Pericles ve Cymbeline Spencer'vari rom ans özellikleri gösterirken, genç rom ans­
ların simgesel oyun kişileri ile gevşek "ro m an s, yapıları, oyun­
da zam anın mekândan ve kişileştirm elerden daha çok önem
kazanm ası, bütün bunlar, Spencer özelliklerini gösterirler. Öte
yandan. Kuru G ü rültünün yan eylemi kadar, Onikinci Gece, Kral
Lear ve Cymbeline'deki kimi öğeler d e Spencer özelliktedir.
("Spencer oyun yazsaydı eğer, Shakespeare'in geç romansları
gibi y azard ı", P. Bayley).
STA FFO R D , Lord
VI. H enry'de (3. Bölüm ), Yorkçuları destekleyen biri.
STA FFO R D , Sir H um phrey ve VVilliam
VI. H enry'de (2. Bölüm ), isyancı Jack C ad e ile adamlarını
d u rd u rm aya çalışan silahlı bir birliğin üyesi iki kardeş.
H er iki Stafford da öldürülürler.
STA N LEY, Lord
III. Richard'da, Richard'a eşlik eden bir Lord.
Karısının (H enry Tudor yoluyla) Richmond'un annesi
olması nedeniyle Richard kendisine güvenm ez. Richard, Stan187
ley'in oğlu G eorge'u R ichm ond İngiltere'ye çıkınca rehin olarak
alıkoyar, ve Bosvvorth Savaşı arifesinde, Stanley, R ichm ond'a
yardım edem eyeceğini söyler. Ancak, Richard’a d a yardım et­
meyi geri çevirir.
STA N LEY, S ir John
VI. Henry'de (2. Bplüm), sürgüne gittiği zam an G loucester
Düşcsi'ne eşlik ed er.
STAN LEY, S ir W illiam
VI. Henry'de (3. Bölüm ), Yorkçulardan yana bir kişi.
STA R V ELIN G , R obin
Bir Yaz Gecesi Rüyası'nda, araoyunda anne rolünü oynayacak
olan terzi.
Söyleyecek repliği olm adığı için Ayışığı'nı oynar.
STEPH ANO
Venedik Taciri’nde bir haberci.
STEPH ANO
Ftrtına'da, Caliban'la birlikte Prospero'yu öldürm eyi tasarla­
yan sarhoş bir kilercibaşı.
STR A T FO R D -O N -A V O N
(ST R A TFO R T -U PO N -A V O N ,
STRA TFO RD )
William Shakespeare'in doğum yeri; W arw ickshire'da, A von
nehri ktsıymda bir kasaba.
Shakespeare'in m ezarının yer aldığı Holy Trinity Kilisesi,
Shakespeare’in doğd u ğu ev ve 1 5 9 7 d e Shakespeare'in satın
alarak yerleştiği N ew Place buradadır. Shakespeare'in doğum
yeri, bugün için ulusal kültür varlığı olup, onarılm ış bulun­
maktadır. Ev, Shakespeare M üzesi haline getirilmiştir. Shakes­
peare Memorial Building (1879) ise, her yıl Shakespeare
Şenliği'nin yer aldığı bir tiyatro yanısıra, bir galeri ve
kütüphaneyi içerm ektedir.
1. SU FFO LK D Ü K Ü
VIII. Henry'de, tarihsel kişi olarak Charles Brandon.
Anne'ın tac giym esi, C ranm er'in duruşm ası, ve Prenses Elizabeth'in vaftizi gibi sahnelerde görünür.
188
4. SU FFO L K D Ü K Ü
VI. Henry1de (1. Bölüm ), tarihsel kişi olark W illiam de la
Pole.
Lancasterlerin bir destekçisi olup, M argaret'i Angiers'de tut­
sak alır. H enry'yle evlenmesini sağlar ve sevgilisi olur. VI.
H enry'de (2. Bölüm), 1. Suffolk Dükü olarak daha çok güç
kazanır; Gloucester'i hapse gönderirken, G loucester Düşesi'ni
de sürgüne gönderir. Daha sonra kendisi sürülür ve Walter
W hitm ore tarafından öldürülür.
I . SU R R EY D Ü K Ü
II. Richard'da, tarihsel kişi olarak Thom as Holland, 3. Kent
Kontu.
A um erlc'yi hıyanet suçlam alarına karşı savunur, IV.
H enry'ye karşı ayaklanm aya katılır, yakalanır ve öldürülür.
O yunda Kent olarak da geçer.
S U R R EY KO N TU
IV.
H en ry ’de (2. Bölüm ), tarihsel kişi olarak Thom as Fitzalan, Kral'ı destekleyenlerden.
S U R R EY K O N TU
VIII. Henry'd e, tarihsel kişi olarak T h om as H ow ard , saraylı
bir bey.
W olsey'e karşı çıkar ve Buckingham’ın ölüm ünün öcünü alır.
S U R R E Y K O N TU
III. Richard'da, tarihsel kişi olarak T h om as H ow ard , daha
sonra 2. N orfolk Dükü, Richard'ın bir destekçisi.
S W A N , the
1594'te Londra'da Bankside'da inşa edilm iş bir tiyatro
binası.
1596'da Johannes de W itt adlı bir HollandalI öğrencinin
yaptığı çizim , Swan Tiyatrosu'nu, Elizabeth tiyatro yapılarının
içini gösteren özgün bir örneği olarak k oyar; burada, çokkenar
yapı, yapının çevrelendiği üstüste izleyici baklonlan, orta avlu
boşluğunun y ansın a kadar uzanan yükselti sahne, geride iki
sahne çıkışı, sahnenin yanlardan iki sütunla yükseldiği bir
tavan ("G ök yü zü ", "C ennet") ve onun üzerinde y er alan bayrak
asılı kulübe görülm ektedir. Swan T iyatrosu kurulduktan dört
189
yıl sonra, yanına Globe T iyatrosu kurulm uştur.
SYCO RA X
Fırtma'da, bir cadı, Caliban'ın anası. (Oyunda görünm ez).
ŞARKILAR
Shakespeare'in oyunlarında ( Veronalı İki Centilmen, Aşkın
Gayreti Güme Gitti, Bir Yaz Gecesi Rüyası, Venedik Taciri, Kuru
Gürültü, Beğendiğiniz Gibi, Onikinci Gece, Kısasa Kısas, Cymbeline,
Bir Kış Masalı, Fırtına, VIII. Henry) y e r alan Şarkılar'm çoğu kendisinindir. Shakespeare'in erken yapıtlarında. Şarkılar yalnızca
kom edyalar içinken, daha sonra tragedyalarda dram atik etkiyi
arttırm a am acıyla yer verilm iştir. Örneğin, Hamlet'te Ophelia'nın, Kral Lear’da Soytarı'nın ve Othello'da D esdem ona'nm
Şarkıları'ı günün tutulan Şarkıları olup, dram atik havayı,
coşkulanım ı ve etkiyi arttırm ak için kullanılmıştır; Onikinci
Gece'de Feste'nin, Kısasa Kısas'ta M ariana'nın Şarkıları d a doku­
naklı şarkılar olup, halk ballad larm dan ezgiler taşırlar. Kimi
Şarkılar için Thomas M orley, Robert Johnson, Robert Jones,
Thom as Ford, John Hilton ve John Wilson tarafından müzik
yapılm ıştır; ancak, Şarkılar için mi müzik, m üzik için mi
Şarkılar yapıldığı kesinlik kazanam am ıştır.
190
T
T A LB O T , John
VI. H enry'de (1. Bölüm), Lord Talbot'un oğlu.
T A LB O T , Lord
VI. Henry' de (1. Bölüm), İngiliz O rd usu ’m m kom utam .
P atay'da Fastolfe'nin korkaklığı yüzünden tutsak düşer, A u­
vergne Kontesi'nin elinden kaçar, oğluyla birlikte çevrilir ve
B ordeaux yakınlarında öldürülür.
TAM ORA
Titus Andronicus'ta, G otlar Kraliçesi.
Ü ç oğluyla birlikte Titus tarafından tutsak olarak alınır; sev­
gilisi A aron'la birlikte, büyük oğlunun kurban verilişinin
öcünü alm aya çalışır. Buna karşılık, Titus da, oğullarının öldü­
rülm esinin, kızının kirletilmesinin ve bir elini kaybetmesinin
öcünü alır: Tam ora'ya oğullarını p asta yapıp yedirdikten sonra,
öldürür.
TA RİH O YU N LA R I
İngiltere tarihindeki olayları ele alan ve Shakespeare'in
d ah a sonra kendi Tarih O yunları'nda geliştirdiği Tarih O yunlan 'n m varlığından söz edilm ekteyse de, gün ü m ü zd e hiçbiri­
nin varlığına tanık olunm adığı gibi, M arlow e'un II. Edward'mm
bile
Shakespeare'in
Birinci
D örtlem esi'nden
etkilenm iş old u ğu sanılm aktadır. Bu an lam da, Tarih O yunla­
rı, Shakespeare'Ie başlam ıştır denebilir (bak. Birince D örtle­
m e; İkinci D örtlem e).
TAURUS
Antonius ve Kleopatra'da, O ctavius'un A ctium 'daki kom utam
TEĞMEN
Coriolanııs'ta, Aufidius'un ordusunda bir subay.
Coriolanus için söylediği övgülü sözler, Aufidius'un kıs­
kançlığım çeker.
191
TEĞMEN
VI. Hetıry'de (3. Bölüm ), kendisini hapis tuttuğu için Kral
H enry'den ö zür dileyen Londra Kulesi teğmeni.
TER EN T IU S (İ. Ö. 195-159)
Romalı oyun yazarı.
M enandros’un Yeni K om edyası'ndan kökenlenen kom edya­
ları, dolantı, aldatm a, yanlaşlık, kimlik karıştırm a, vb. gibi
kom ik duru m lar yanısıra, p alavracı asker, kurnaz uşak, genç
sevgililer, veb. gibi komik tipleri de içerir. Elizabeth dönem inde
(okullarda, üniversitelerde, Saray'da) yakından tanınan Terentius, 16. yüzyılda yerel kom edyanın gelişm esinde etkili olm uş;
Shakespeare, doğrudan kaynak olarak yararlanm am akla birlik­
te, Trentius'un kom edya tarzı, eylem örgüsü v e oyun kişileri
bakm dan etkisi altm a kalm ıştır.
TH A ISA
Pericles'te, Simanides'in kızı ve Pericles'in karısı.
TH A ILA R D
Pericles'te, Antakyalı bir Lord.
T H E A T R E , The
Londra’nm ilk tiyatro yapısı.
1576-77'de, Jam es Burbage tarafından ahşap bir yapı olarak
inşa edildi. 1598'de yıkıldı, kalıntı m alzem eyle Globe T iyatro­
su kuruldu.
TH ESEU S
Bir Yaz Gecesi Rüyası'nda, H ippolyta'yla evlenecek olan
A tina Dükü.
TH O M A S
Kısasa Kısas'ta, b ir keşiş.
Viyana Dükü’nün A ngelo'yı gözlemleyebilmesi için rahip kı­
lığına girm esine izin verir.
TH U M P, Peter
VI. Hetıry’de (2. Bölüm ), zırh yapım cısı H om er'in çırağı.
Ustasını hıyanetle suçlar ve kum torbasıyla döğüşte kendi­
sini öldürür. Kral, bu olayı Tanrı'nm gücü ve adaleti olarak
kabul eder.
192
TH U R IO
Veronalı iki Centilmen'de, Silvia'nın isteklilerinden biri; buda­
la ve korkak biridir.
Proteus, Valentine sürgüne gönderildikten son ra, onun yeri­
ne Silvia'ya k ur yapar. Son p erdede, Thurio Silvia'yı isterse de,
Valentine’in m eydan okum ası üzerine vazgeçer.
T H Y R EU S
Antonius ve Kleopatra'da, O ctavius'un A ntonius'u terk etmesi
için K leopatra'ya gönderdiği bir adam ı.
TIM A N D R A
Atinalı Tinıorida, Alcibiades'in bir kadmı.
TİM O N
Atinalı Timon’da, oyunun kahram anı, soylu bir Atinalı.
Başta, sıcakkanlı, güvenir bir kişiyken, (servetini yitirmesi
üzerine) dostlarının vefasızlıkları karşısında insanları sevm eyen
bir kişi olup çıkar, ancak zam an zam an eski iyi haline döner. Yal­
nızlık içinde, küskün ve acılı bir insan olarak ölür. Tarihsel kişi
olarak Timon, İ. Ö. 5. yüzyılın ikinci yarısında yaşam ıştır.
TIT A N IA
Bir Yaz Gecesi Riiyası'nda, Periler Kraliçesi.
TITIN IU S
Julius Caesaf da, Brutus ile Cassius'un dostları.
Philippi'de Brutus'un birlikleriyle buluşur, ancak Cassius
tutsak alındığını sanır ve kendi canm a kıyar. C assius'un cese­
diyle karşılaşan Titunius da kendini bıçaklayarak öldürür.
TITU S
Atinalı Timon'da, Tim on’un alacaklılarından birinin uşağı.
TITU S A N D R O N IC U S
Titus Andronicus'un kahramanı.
O yunun başında, öfke an m d a oğulların d an birinin canına
kıyan acım asız ve ateşli bir yaşlı b abadır. Kızını kirleten ve
oğullarının ikisi öldüren kötü ruhlu T am ora ve sevgilisi
A aron ile oğularm m kurbanı olur. Ç ıldırır ve T am ora'd an kor­
kunç bir öc alır, daha son ra d a kendi kızını ö ld ü rü r, sonra da
kendi can ın a kıyar.
193
T ITU S A N D R O N IC U S (TITUS A N D R O N IC U S T R A ­
G ED YA SI)
Shakespeare'irı bir tragedyası. Oynanışı, 1593-94; basılışı,
1623.
Oyunun kaynağının The History of Titus Andronicııs (Titus
Andronicus Öyküsü) adlı anonim bir düzyazı masal olduğu sa­
nılmaktadır. Masal tarihsel olgularla ilintili olmakla birlikte ço­
ğunlukla kurgusaldır; özellikle de, Shakespeare, Titus’un Roma
idealleri ile İm parator Satum inus'un çöküşm üşlüğü arasm daki
karşıtlığı vurgulam aktadır. Titus kişiliği, Plutarkhos'un "Yaşam­
lar" adlı yapıtm da yer alan iki Romalı komutanın, Scipio Africanus ile Coriolanus'un çizimlerinden gelebilir. Oyundaki kimi
adlar da Plutarkhos'tan gelmektedir. Seneca'nın Tlıyestes adlı tra­
gedyası da, bir başka önemli kaynak olarak yer almaktadır. Lavinia'nın dilinin kesilmesi ise, Övidius'un Değişimler'inden gel­
mektedir.
Öykü. Zafer kazanmış Romalı kom utan Titus, Gotlar Kraliçe­
si Tamora ile üç oğlunu tutsaklan olarak evine getirir; en büyük
oğlu Alarbus, Titus'un oğulları tarafından kurban edilir. Yeni
İm parator Satum inus da, kardeşi Bassianus da, Titus'un kızı Lavinia'yla evlenmek isterler, ancak Satuminus Lavinia'dan vazge­
çerek Tam ora'yla evlenir. Tam ora ise, sevgilisi Aaron'la birlikte
oğlunun öldürülmesinin öcünü almak istemektedir. Yaşam da
kalan öbür iki oğlu, Demetrius ile Chiron, Bassianus ve Lavinia'yla orm anda karşılarşırlar. Bassianus'u öldürüp cesedini bir
çukura atarlar, Lavinia'yı elde ederek, ellerini ve dilini keserler.
Titus'un oğullan Quintus ile Martius, Bassianus'u öldürmekle
suçlanırlar. Aaron, bir elini kesip gönderirse, bağışlanacağım
Titus'a bildirir. Ancak, Aaron, eli, Titus'un iki oğlununun başıyla
birlikte geri getirir. Çılgına dönen Titus, Demetrius ile Chiron'u
öldürerek, yemek yapıp Tam ora’run önüne koyar. Daha sonra
Lavinia'yı (ablasını konım aya çalışan en genç oğlu) M utius’u,
sonra da Tam ora'yı öldürür, kendisi de Satum inus tarafından öl­
dürülür; Lucius, yaşam da kalan tek oğlu da, Satum inus'u öldü­
rür. Bu arada, Aaron, yakalanır ve yeni İm parator olan Lucius ta­
rafından açlıktan ölene değin göğsüne kadar toprağa
gömülmeye m ahkum edilir.
194
T IT U S LA R TIU S
Coriolanus'ta, Volsiyalılara karşı koyan bir Rom alı kom utan.
T İY A T R O SA H İBİ
Bir oyuncu topluluğunun pay sahibi ortaklarından farklı
olarak, bir tiyatro yapısının kâr sahiplerinden.
Globe T iyatrosu n u n sahipleri (1599), yüzd e 25'le Burbage
K ardeşler ile geri kalan yüzde 50'yi bölüşen Shakespeare, ve
H em inge ile üç oyuncu idi. Topluluk, Blackfriars'a geçtiğinde
(1608), Burbage'ler, Shakespeare, H em inge, Condell ve iki oyun­
cu eşit paylarla T iyatro Sahipleri olarak y er alıyorlardı. Bu kişi­
ler, aynı zam an, topluluğun da p ay sahipleriydiler; bu da ol­
dukça olağandışı bir du ru m d u , çünkü rakip topluluğun tek
sahibi v ardı, Philip Henslovve.
T İY A T R O YA PILA R I
Elizabeth dönem inde İngiltere'de, L on dra’da ilk Tiyatro Ya­
pısı Jam es Burbage tarafından 1576'da inşa edilen The Theatre
olm uştur. Londra Kent Yönetimi, tiyatrolara düşm an olduğun­
dan, The Theatre da, bir yıl sonra inşa edilen Fortune Tiyatrosu
da, kent sınırları dışındaydı. Shakespeare dönem inde başlıca
Tiyatro Yapıları (halk tiyatroları) şunlardı: The Theatre (1576),
The Curtain (1576), The Rose (1587), The Svvan (1594), The Globe
(1599), The Fortune (1599-60), The Red Bull (1606), The Hope
(1614). Elizabeth dönemi Tiyatro Yapıları’run mimari olarak nere­
den kökenlendiği tartışma konusu olmakla birlikte, genel kam,
han avlusu tiyatrolardan kökenlendiğidir (bak. H A N AVLUSU
TİYATROLAR). Buna göre, Tiyatro Yapıları çokkenarlı ya da
çem ber biçimliydi; ahşap-sıvadan yapılm aydı. O rta boşluğu,
avlu alanım üç kat balkonla çevreliyordu. Sahne, avlunun ortası­
na kadar uzanıyordu ve sahne kapıları ile sahne arkası alana ge­
çiliyordu. Balkonların bir bütünleşiği olan sahne arkası alanının
katlarındaki bölümler giysi odaları üe bekleme odalarından olu­
şuyordu. Sahne, iki sütunla bir tavana bağlanıyordu; burası
("G ökyüzü"), sahneyi yağm urdan koruduğu gibi, sahneye araç
gereç indirilmesine de olanak sağlıyordu. Sahne ile "G ökyüzü"
arasındaki sahne arkası katı, (Juliet'in balkonu, Kleopatra'nın
anıtı, Richard'ın otağı, Prospero'nun m ağarası, vb. gibi) çeşitli
sahneler için kulllamlıyordu. "G ökyüzü"nü üstünde ise sahne
195
makinelerinin durduğu ve sahne etmenlerinin gerçekleştirildiği
kulübe ve bayraklı kule vardı (bak. H ALK TİYATROLARI).
Henslowe'un yaptırdığı Fortune Tiyatrosu'nun boyutları kesin­
likle bilinmektedir. Buna göre, Tiyatro Yapısı kareydi: Dıştan
24.4 m, içten 16.8 m ; kazık ve tuğlalardan yapılm a, ahşap-sıva
bir yapıydı. Sahne, 13.3 m x8.4 m .ydi ve dikdörtgendi. İzleyici
yeri üç katlı balkondan oluşuyordu: Birinci katın yüksekliği 3.7
m, ikinci katın 3.3 m ., üçüncü kadın da 2.8 m.ydi ve 4. m genişliğindeydi; genel olarak d a Globe Tiyatrosu örnek alınarak inşa
edilmiştil. (bak. SAHNE). Özel tiyatrolar olarak, Tiyatro Yapıları
kapalı yapılardı; m alikâne salonlarının yapısını taşıyan özel ti­
yatrolarda, sahne en uçta, du var bitişiğindeydi; arka ve yan bal­
konların yer aldığı tiyatronun sahnesi genel ilkeleriyle halk tiyatrolarınınki
gibiydi,
ancak
daha
d ar
ve
küçüktü.
Shakespeare'in topluluğu King's M en, 1608'den sonra, hem
halk tiyatrosu olarak Globe Tiyatrosu'nu, hem d e özel tiyatro
olarak Blacfriars Tiyatrosu'nu kullanıyordu (bak. Ö ZEL TİYA T­
ROLAR).
T O U C H ST O N E ("D en ek T aşı")
Beğendiğiniz Gibi'de m eslekten soytarı.
Bilgece davranışları öbür oyun kişilerinin rom antik d u y g u ­
ları ve gösterişli tavırlarıyla karşıtlık oluşturur.
TR A N IO
Hırçın Kız'da, L ucentio'nun bir uşağı.
TR A V ER S
VI. H enry'de (2. B ölüm ), N orthum berland'ın bir adam ı,
H otspur'un yenilgiye uğradığı haberini kendisine getirir.
TR EBO N IU S
julius Caesar'da, A ntonius'un öldürülm esine Brutus'la birlik­
te karşı çıkan bir suikastçı.
TR ESSEL
III. Richard'da, Lady Arıne'in hizm etinde bir adam .
TR IN C U LO
Fırttna'da, Stephano ve Caliban'la birlikte Prospero'yu öld ü r­
m eyi tasarlayan bir soytarı.
196
TR O İL O S
Troilos ve Kressida'da, Priam os'un genç oğlu ve Kressida'nın
sevgilisi.
Sadık, açıksözlü ve yiğit bir kişidir, Kressida'nın kendisini
aldatm asına tanık olduğunda gönlü kırılır ve Diom edes'i öl­
dürm eye ant içer.
T R O İL O S V E K R ESSİD A (T R O İLO S V E K R ESSİD A
T R A G E D Y A S I)
Shakespeare'in bir tragedyası. Yazılışı, 1598-1601; yayınlanışı, 1609.
Troilos ve Kressida'nın aşk örgüsü, Chaucer'in Troilııs and Criseyde adlı anlatısal şiirine dayanır; Shakespeare, kişileştirmeler
farklı olmakla birlikte, buradaki başlıca olaylan izlediği gibi,
kimi ayrıntıları da almıştır. Ancak, Shakespeare, Robert Henryson'un The Testament of Cresseid (Cresseid'in Vasiyeti) adlı yapı­
tından da, özellikle Kressida kişiliğinin oluşturulm asında yarar­
lanmıştır. Oyundaki savaş örgüsü, daha başka kaynaklardan, J.
Lydgate'in The Hystorye Sege and Dystrnccyon of Troye (1513,
Troya'run Tarihi, Kuşatılması ve Yıkılması), Caxton'un Recuyell
of the Historyes of Troye (1474, Troya Tarihlerinin Bir Derlemesi),
ve George Chapman'ın H om eros çevirisi, The Seaven Bookes of the
lliades’den (1598, îlyada'mn Yedi Kitabı) gelmektedir. Odysseus'un ünlü konuşması ise, yine H om eros kaynaklıdır (Ilyada, 2.
Kitap).
Ö ykü. Troya Savaşı sırasında, Troya'da, Kral Priamos'un en
genç oğlu Troilos, Kressida'ya derinden tutulmuştur. Kressida'nın am cası, Pandarus, buluşm alarını sağladığı gibi, aşklarmı
da destekler. Bu orada, Troya'yı terk ederek Yunanların safına
geçm iş olan Kressida'nın babası, Kalkhas, Kressida'run tutsaklar­
dan biriyle değiş tokuş edilmesini Yunan kom utanlardan rica
eder. Kressida, istemeye istemeye sevgilisinden ayrılırsa da bir
kenarda kalmaz; Yunan komutanlarla gönül eğlendirdiği gibi,
Troilos'un ayrılırlarken kendisine arm ağan ettiği yüzüğü de Diomedes'e verir. Troilos, Yunan karagâhm da Odysseus'un gözetimi
altında Kressida’nın aşkalarına ihanet edişine gözleriyle tanık
olur ve içinden yıkılır. Diomedes'i öldürm eye karar verir, ancak
oyunun sonunda yer alan bu döğüş, kimin kazandığı beli olm a­
197
dan sona erer. Öte yandan, Yunanlar, kenti ele geçirmek için güç­
lerini arttırmanın yollarım aram aktadırlar. Odysseus, yorgun ve
isteksiz komutanları alevlendirm eye çalışır; bu arada, Troyalı sa­
vaşçı H ektor'dan teke tek döğüşm ek için çağrı gelir ve O dysse­
us bu görevi çadırında som urtkan oturan Akhilleus yerine Aias'a
verir. H ektor ile Aias arasındaki dövüş yengisiz biter. Ancak, er­
tesi gün, dövüş sürer ve Hektor, Patroklos'u öldürür; bunun üze­
rine Akhilleus harekete gelir ve arkadaşının öcünü alır: Zırhsız
Hektor'u haince öldürür. Gün, Troyahları'ın yenilgisiyle son
bulur.
TU BA L
Venedik T acirinde, Shylock'un Yahudi bir arkadaşı.
Hırçın Kız' da, K atherina'ya giyimlikler getiren bir kız.
TU H A FİY EC İ
Hırçın Kız'da, Katherina’ya giyimlikler getiren bir kişi.
TY B A LT
Romeo ve Juliet'te, L ad y Capulet'nin yeğeni.
Kavgacı bir gençtir, Rom eo'nun Capulet'lerin balosuna gel­
diğini öğrendikten sonra sokakta karşılaştığında kendisiyle
dövüşm eye kalkar. Tybalt'ın Juliet'in yeğeni olduğunu bilen
R om eo dövüşm eye yanaşm az, bunün üzerine M ercutio
Tybalt'ın dövü ş çağrışm a uyar, Rom eo, dövü ş sırasında araya
girer ve M ercutio ölüm cül bir yara alır. Bunun üzerine, Rom eo
Tybalt'ın üzerine gider ve öldürür, bu yüzden de Verona'dan
sürülür.
TY R R EL, S ir Jam es
III. Richard'da, R ich ard i destekleyenlerden.
Londra K ulesindeki Prenses'i öldürm e buyruğu alır, ancak
bu işi yerine getirm eleri için iki katil kiralar.
198
u-u
••
U R SU LA
Kuru Gürültü'de, H ero'nun yardım cılarından.
U R SW IC K
III. Richard'da, Richmond'a bir iletiyle gönderilen bir rahip.
U Y A K SIZ K O ŞU K
Elizabeth dönem i oyunlarının başlıca bir koşuk ölçüsü
(genel olarak, iambik beşli).
M arlow e ile Üniversiteli Y azarlar, U yaksız Koşuk'un kendi­
ne özgü bir dram atik araç haline gelm esini sağlam ışlardır. Shakespeare'in yapıtlarında, U yaksız Koşuk'un gittikçe esnek bir
biçimde ve çeşitli teknikler içinde kullanıldığı görülür.
Ü N İV ER SİTELİ YA Z A R L A R (İng. U niversity W its)
1580-90'lardaki üniversite (Cam bridge ve O xford) çıkışlı
051un yazarlarım gösterm ek için kullanılan bir terim.
Üniversiteli Y azarlar, eski dram a geleneğinden (interlude:
kısa araoyunlar) kurtularak, Elizabeth d ram a sanatının ayırdedici türlerine ve yazm yapışm a geçişe önem li katkılarda bulun­
m uşlardır. N ashe ve G reene, Elizabeth kom edyasının gelişme­
sinde pay sahibi olm uşlar; M arlow e ile Peele, d ram a dili olarak
uyaksız koşuğu yerleştirm işler; Lyly, süslü üslubu yaratm ış;
Lodge, (Shakespeare'in Beğendiğiniz Gibi'ye aldığı d ü zyazı ro ­
m ansı getirm iştir.)
199
V
V A LEN T IN E
Titus Andronicus’ta, Titus'un bir adamı.
V A LEN T IN E
Onikinci Gece'de, Dük O rsino’nun eşlikçisi bir soylu.
V A LEN T IN E
Veronalt iki Centilmen'de, "iki centilm en"den biri.
Silvia'run sevgilisi.
V ALERIA
Coriolanus’ta, Virgillia'nın bir arkadaşı.
VA R R IU S
Antonius ve Kleopatra'da, Pom pey'in bir dostu.
VA R R IU S
Kısasa Kısas'ta, Dük'ün bir dostu.
VARRO
Julius Caesar'da, Brutus'un bir hizmetkârı.
VA RRO
Atinalı Timon'da, Timon'un alacaklılarından birinin uşaklan.
H er ikisi de (sahnede yer alm ayan) efendilerinin adıyla anılırlar.
V A U G H A N , Sir T h om as
III.
Richard'da, R ichard'm bir düşm anı,;R ivers ve Grey'le bir­
likte öldürülür.
V A U X, Sir N icholas
VIII. Henry'de, Buckingham tutuklandığı zam an sorum lulu­
ğu altm a verilen bir saraylı.
VAUX, Sir W illiam
VI. H enry'de (2. Bölüm ), Kardinal Beaufort'un ölmekte oldu­
ğu haberini getiren bir kişi.
200
V E N ED İK D ÜKÜ
Venedik Tacirinde, Antonio'nurt duruşm asını yürüten yargıç.
A ntonio'nun önerdiği koşullarla Shylock'u bağışlar.
V E N ED İK D Ü K Ü
Othello'da, Venedik'in yöneticisi.
Brabantio'ya O thello’yu dam atlığa kabul etm esi için çalışır,
ve O thello’yu Kıbrıs seferine kom utan olarak atar.
V E N E D İK TA C İR İ
Shakespeare'in bir komedyası. Yazılışı, 1596-97; basılışı, 1600.
Shakespeare oyunu kurarken, folklorda uzun bir geleneği
olan "E t k oparm a" ve "Sandık seçm e" öykülerini bir araya ge­
tirm iştir. "E t k op arm a" öyküsü, Mahamharata’dan (İ. Ö. 500200) kökenlenmekle birlikte, Shakespeare, kaynak olarak, Ser
giovanni Fiorentino'nun II Pecorone (1558) adlı düzyazı ro­
m ansları ile Gesta Romanorunidaki (Rom alıların İşleri) öykülere
b aşvu rm u ş olm alıdır. Shakespeare'in "E t k op arm a" ve "San­
dık" öykülerini alabileceği bir başka kaynak da A. M unday'ın
Ze/awfo'sudur (1580). "Sandık" öyküsünün örgüsü açıkça Gesta
Romanorıınidan gelmektedir. Jessica-Shylock-Lorenzo öyküsü
ise, Zelauto'dan gelebileceği gibi, M arlow e’un The Jew of Malta
(M altalı Yahudi) adlı oyunundan gelebilir; Jessica’nın evden
kaçış öyküsü, 15. yüzyılın bir öyküsünden, M asuccio'nun II
Novellino'sundan da kaynaklanabilir.
Öykü. Bassanio, Portia'ya ilgisini sürdürebilmek için Vene­
dikli tüccar arkadaşı Antonio'dan borç para ister. Parasını henüz
seferden dönm em iş gemilerine bağlamış olan Antonio, Yahudi
tefeci Shylock'tan 3.000 duka alır; ancak, Shylock kararlaştırılan
günde borcunu ödememesi halinde Antonio'nun gövdesinden bir
parça et koparmayı kendisine kabul ettirir. Öte yandan, ölen baba­
sının vasiyetine uyan Portia, Belmont'ta kendisiyle evlenmek iste­
yenleri smavdan geçirmektedir; bunlardan Fas Prensi ile Arragon
Prensi, içinde Portia'nın resmi bulunan altın, güm üş ve kurşun
sandıklardan doğrusunu seçmek olan sınavı geçemezler. Bassanio
ise, doğru sandığı (kurşun olaruru) seçer. Portia ile Bassanio evli­
lik hazırlıklarına başlamak üzereyken, Antonio'nun Shylock'a
olan borcunu ödeyemediği haberi gelir. Çabuk bir evlilikten sonra,
Bassanio Venedik'e döner; Bassanio aynldaktan sonra, Portia da,
201
sonra, Portia da, (Bassanio'nun arkadaşı Gratino'yla evlenen hiz­
metkârı Nerissa’yla birlikte, hukukçu kılığına girerek Venedik'e
doğru yola çıkar. Mahkemede, Portia, önce Shylock'tan bağışlan­
m a diler, Shylock’un savının yasallığını kabul ediyor görünür;
ancak, daha sonra, gövdeden et koparmanın kan dökme anlamına
geleceğini, bunun da cana kastetme olduğunu, Venedikli bir yurt­
taşın canına kast etmenin cezasırunsa ölüm olduğunu kanıtlar.
Venedik Dükü, Shylock’u ölüm cezasından bağışlar, ancak serve­
tinin Antonio ile devlet arasında bölüştürülmesine karar verir. Antonio da, bir Hıristiyan olan Lorenzo'ya kaçtığı için mirastan ettiği
kızma miras bırakmak ve Hıristiyan olmak koşuluyla, kendine
düşen payı Shylock'a geri verir. Portia ile Nerissa ise, Bassanio ile
Gratino’nun kanlarının kendilerine vermiş oldukları yüzükleri
avukatlık ücretleri olarak kabul ederler. Belmont'a döndiikerinde,
hanımlar, yüzüksüz gezen kocalarına çıkıştıktan sonra gerçeği
söylerler; Antonio'nun gemilerinin de dönmesiyle, her şey mutlu
sonla biter.
VEN TID IUS
Antonius ve Kleopatra'da, Antonius’un kom utanlarından biri.
V EN TID IU S
Atinalı Timon'da, Tim on'un sahte dostlarından biri.
VERGES
Kuru Gürültü'de, m uhtar.
VERNON
VI. Henry'de (1. Bölüm ), York D ükünün bir yandaşı.
Lancaster saflarını tutan Basset'le atışır, ancak karşılıklı döğüşm e istekleri geri çevrilir.
VERN O N , S ir R ichard
/V. Henry'de (1. Bölüm ), isyancılardan biri.
V ER O N A LI İKİ C EN T İLM EN
Shakespeare'in bir komedyası. Yazılışı, 1594-95; basılışı, 1623.
Burada, Julia öyküsünün anakaynağı, Jorge de M ontemayor'un Diana Enamorada (1559) adlı romansıdır. Shakespeare, sa­
dakatsiz dost temasını ise Lyly'nin Euphues: The Anatomy of
VV/f'inde (1579) rastlamış olabilir; Lyly'in Endimion adlı yapıtı çe­
şitli konusal öğeleriyle olduğu kadar, sözel üslubuyla da burada
202
etkili olm uştur. Çok tutulan bir Rönesans teması olarak aşk ile
arkadaşlık arasındaki çatışm a tem asm a/ Shakespeare, Boccaccio
(La Teseide; Decameron, X.8) ile Chaucer'da (The Knight's Tale) rast­
lamış olabilir.
Ö ykü. Veronalı iki centilmenden biri olan Valentine, Milano
Sarayı'na gittiğinde Dük'ün kızı Süvia'ya aşık olur. Arkadaşı, Veronalı öbür centilmen, Proteus da Müano'ya yola çıkmadan önce
sevgilisi Julia'ya bağlılık antları verirse de, Milano’ya geldiğinde o
da Süvia'ya aşık olur. Süvia'yı almaya kararlı olan Proteus, arka­
daşının güvenine ihanet ederek, Dük'e Valentine'in kızıyla birlik­
te kaçacaklarım büdirir. Bunun üzerine Valentine Müano'dan sü­
rülür ve haydutlara karışır. Proteus, Süvia'ya yakınlık göstermeye
devam ederse de, Süvia, hem kendisini, hem de babasının kendisi
için seçtiği aptal Thurio'yu geri çevirir. Bu arada, Julia, uşak kılı­
ğında gelir ve Proteus'un hizmetine girer. Süvia, Valentine'i bul­
m ak için babasının sarayından kaçtığındda, Proteus üe "uşağı"
peşinden giderler ve haydutların elinden kendisini kurtarırlar.
Proteus, Süvia’ya sahip çıkmak istediği anda karşısında Valenti­
ne'i bulunca nadim olur ve Süvia'yı Valentine'e bırakır, ancak bu
anda da "u şağı" düşüp bayılır ve Proteus onun Julia olduğunu
görür, asü sevgilisinin de Julia olduğuğu anlar. Bu sırada, Dük ile
Thurio gelirler, ancak Thurio'da Süvia için Valentine'le döğüşecek
yürek olmadığından, Dük Süvia'yı "Veronalı centüm en"e verir.
V IN C EN T O
Hırçın Kız'da, Lucentio'nun babası, Pisalı yaşlı bir bey.
V 1N C EN TIO , V iyana D ükü
Kısasa Kısas’ta, hüküm dar Dük.
V IO LA
Onikinci Gece'de, başlıca bir kadın oyu n kişisi, Sebastian'in
ikiz kız kardeşi.
Illyria'ya çıktığı zam an uşak küığm a girerek C esario adını
takm ır. İçine düştüğü talihsiz durum da elinden gelini yapm a­
ya çalışan kararlı ve becerikli biridir. U şak kılığında, O rsino
adına O livia'ya yalanlık gösterir, ancak kendisi Orsino'ya aşık
olur. O rsino, sonunda, bağlılığını ve sevgisini anlayarak onun­
la evlenm eye karar verir
203
V IO LEN T A
Yeter ki Sonu İyi Bitsin'de, Dul Kadın'm bir arkadaşı, Floran ­
sak bir kadın.
VIRG 1LIA
Coriolanus'ta, C oriolanus'un karısı.
Oğlu ve Volum nia'yla birlikte Coriolanus’a R om a'yı esirge­
m esi için yakarırlar.
V O LTEM A N D
Hamlet'te, bir saraylı.
V O LU M N IA
Coriolanus'ta, Coriolanus'un annesi.
Oğlu üstünde etkisi olan güçlü bir kadındır. Roma’ya saldırma
tasarısından Coriolanus'u döndürür; böylece, "Roma'ya mutlu bir
zafer" kazandırır, ancak Volsiyalılarca öldürülen oğlunu yitirir.
V O LU M N IU S
Julius Caesar'da, Brutus'un bir çocukluk arkadaşı; Brutus'un
kendisini öldürm esi için yardım da bulunm ayı geri çevirir.
204
w
W A R T , T h om as
IV. H enry'de (2. Bölüm ), Falstaff’m o rd u ya aldıklarından.
W A R W IC K K O N T U
IV.
Henry (2. Bölüm), V. Henry ve VI. H enry'de (1. Bölüm ), ta­
rihsel kişi olarak Richard de Beaucham p; IV. H enry'de (2.
Bölüm ), Kral'ın danışm anlarından biri; V. H enry'de, Fran­
sa'daki İngiliz birliklerinin başı.
VI. H enry'de (1. Bölüm), Richard Plantagenet'ten yana oldu­
ğunu gösterm ek için kırmızı bir gül koparır.
W A R W IC K KO N TU
VI. H enry'de (2. ve 3. Bölüm ), tarihsel kişi olarak Richard
N eville, Yorkçu saflarda biri.
VI. H m ry 'de (2. Bölüm), Gloucester'in öldürüldüğü inancıyla
Suffolk'u suçlar, daha sonra da St. A lbans Savaşı'nda kazanan
yanda savaşır. VI. H enry'de (3. Bölüm ), önce E d w ard'i destek­
ler, ancak Edw ard'm Lady Bona yerine L ad y Grey'le evlendiği
öğrenince, Lancasterler'e katılır, E d w ard'i tutsak alır ve VI.
H enry'yi tahtına döndürür. Bam et'te öldürülür.
W A R W IC K K O N TU , Edw ard
III. Richard'da, Clarence Dükü'nün genç bir oğlu; Richard ta­
rafından hapse atılır.
W ES T M IN S T E R RAH İBİ
II. Richard'da, Bolingbroke’a karşı A um erle'yle birlikte kum ­
pas kuranlardan.
1. W E ST M O R EL A N D K O N TU
IV. H enry'de (1. ve 2. Bölüm ) ve V. H enry 'd e, tarihsel kişi
olarak Ralph N eville (1365-1425), 1. W estm oreland Kontu,
K ral'm sadık bir yandaşı.
IV.
H enry'de isyancılara, V. H enry 'd e de F ran sızlara karşı
Kral'm birliklerim başm da yer alır.
205
W EST M O R ELA N D K O N T U
VI. Henry'de (3. Bölüm ), tarihsel kişi olarak Ralph Neville
(1404-84); Lancaster saflarının bir üyesi.
W H IT M O R E, W alter
VI. Henry'de (2. Bölüm ), deniz savaşında yitirdiği gözünün
öcünü alm ak için yarım da tutsak olan Suffolk’un başım uçurur.
W IL LIA M S , M ichael
V. H enry'de, A g in cou rt Savaşı öncesinde kılık değiştirm iş
olarak askerin arasında gezen Kral H enry'yle karşılaşan bir
asker. O rduya bağlılık konusu yüzünden (bilmeden) Kral'ı döğü şe çağ ırır.
W ILLO U G H B Y , Lord
II.
Richard’âa, Kral'ı terk edenlerden, daha sonra Bolingbroke'un saflarına katılır.
W IN C H EST ER PİSK A PO SU
VI. Henry'd e (1. Bölüm ), tarihsel kişi olarak H enry Beaufort,
John Gaunt'u oğullarından biri ve VI. Henry'nin büyükam cası.
Kendisin, V. H enry'yi öldürm ekle suçlayan G loucester’la
kavga eder. VI. H enry'ye Paris'te tac giydirir, daha sonra da
Kardinal olarak gözükür. VI. H enry'de (2. Bölüm), York, Suffolk
ve öbürlerine katılarak, G loucester'i yaptığı yanlış işlerden do­
layı suçlar. Verdiği buyruk üzerine G loucester öldürülür, ancak
ölüm döşeğindeyken bu y üzd en pişm anlık çeker.
W IN D SO R 'U N ŞEN K A D IN LA R I
Shakespeare'in bir kom edyası. Oynanışı, 1600; basılışı, 1623.
O yunun Shakespeare tarafından Kraliçe Elizabeth Falstaffı
aşık olarak görm e isteği üzerine kaleme alındığı söylenm ekte­
dir. Oyunun herhangi başlıca bir kaynağı olmadığı, çeşitli etki­
lenmeler taşıdığı belirtilmektedir. Bayan Page ile Bayan Ford,
olasılıkla, Ser Giovanni Fiorentino'nun II Pecorone (1558) adlı novelle'i ile G, F. Straparola'nın Le Piacevoli adlı novelle'inden gel­
mektedir. Bu konuda, Shakespeare, Bam aby Rich'in A Farewell ta
the Militarie Profession'ardan da (1581, Askerlik Mesleğine Elve­
da) yararlanmış olabilir. A nne Page'in durum u ise, Plautus'un
Casina adlı komedyasıyla benzer yanlar taşım aktadır. Falstaff'ın
W indsor Parkı'ndaki sahnesi ise, O vidius’un Değif/m/er'indeki
206
A ctaeon öyküsüne benzemektedir.
Ö ykü. Sir John Falstaff, "W indsor'un şen kadınları" olan
bayan Page ile Bayan Ford'a yanaşm aya k arar verir; bu arada
(kocalarının para keselerini de ellerinde tuttukları için) kendile­
rinden para koparm ayı da um m aktadır. Falstaff, her ikisine de
aynı m ektuplan gönderir; onlar da Falstaff'a yüz veriyor görü­
nerek kendisine oyun oynam aya karar verirler. Bu arada, Falstaff'ın eski avanesinden N ym ile Piştov, kocalara Falstaff'ın ni­
yetini açık ederler. Ancak, Ford'un kendisi de karısının
bağlılığından em in değildir; kılık değiştirerek, karısının bir
başka isteklesiymiş gibi, Falstaff'tan aracı olm asını ister. H er
şeyin farkında olan Bayan Ford , Ford'un eve döneceği bir
zam an için Falstaff'la buluşm a ayarlar; Ford gelince kirli çam a­
şır sepetine gizlenen Falstaff, sepetle birlikte çam urlu hendeği
boylar. İkinci buluşm ada, Ford yine eve döner, bu kez Falstaff
kadın kılığında evden kaçarsa da, büyücü kadın yerine konup,
Ford tarafından pataklanır. Öte yandan, Bayan Page'in kızı
Anne Page'in üç isteklisi vardır: Babasının önerdiği Slender,
annesinin önerdiği Dr. Caius, ve kendi sevdiği Fenton. Dr.
Caius'un hizm etçisi Bayan Quickly, her üçünden de Anne'e m e­
sajlar taşır ve her üçüne de cesaret verir. Sonunda herkes W ind­
sor O rm an in d a biraraya gelir: Bayan Ford'la buluşm ak üzere
avcı H em e kılığında Falstaff; kaçm ak üzere Slender, Dr. Caius
ve Fenton. Fenton, A nne’ı götürürken, Slender ile Caius (Anne
yerine koydukları) peri kılığına girm iş oğlan çocuklarla kaçtık­
larını anlarlar; Falstaff ise, şen kadınların başm a sardıkları
"gulyab an iler"le uğraşm ak zorund a kalır.
W O LSEY , Thom as, Kardinal
VIII. H enry'de başlıca kişilerden.
W O O D V ILE
VI. H enry'd e (1. Bölüm), Londra Kulesi'nde bir teğmen.
W O R C E S T E R K O N T U , T h om as Percy
IV.
Henry'de (1. Bölüm ), N orthum berland'ın genç kardeşi;
K ra la duyd u ğu kuşku yüzünden H otspu r'a Kral'ın isyancıları
bağışlam ak istediğini söylem ez.
207
Y
Y A N LIŞLIK LA R K O M E D Y A S I
Shakespeare'in bir kom edyası. O ynanışı, 1594; yazılışı,
1592-93.
O yunun ana olayı Plautus'un ikizler adlı kom edyasından
alınmıştır. Shakespeare, bu oyunu Plautus'un Amphitruo adlı
bir başka kom edyasından aldığı m alzem eyle genişletm iştir.
Shakespeare, bu arada, ikiz köle olayını da ekleyerek, olaylar
dizisinin çok daha karm aşık olasılıklar içinde gelişmesini ha­
zırlam ış; kimi kişileştirm eleri değiştirm iş; bu arad a, kendince
öyküler ve yerler eklemiştir.
Ö ykü. Siraküzalı bir tüccar olan Egeon, kansı Em ilia, Antipholus adlı ikiz oğulları ve D rom io adlı ikiz uşaklarıyla birlikte
deniz kazasına uğrar. H er iki ikizlerden biri Egeon'la kalırken,
öbür iki ikizler Em ilia'yla giderler. Onsekizine geldiğinde, ikiz­
lerden biri olan Siraküzalı Antipholus'u babası kayıp ikiz kar­
deşini arayıp bulm akla görevlendirir. Beş yıl içinde geri gönm eyecek olursa babası kendisini aram aya çıkacaktır. Oyun
başladığında, Efes ile Siraküza arasındaki çekişm e yüzünden
E geon Efes'te tutuklanarak ölüm e m ahkum edilm iştir. Ancak,
E geon başından geçenleri anlatanca, Efes Dükü y u m u şar ve
kendisine geceyansm a kadar fidyeyi bulm ası için izin verir. Bu
arad a, Siraküzalı Antipholus, kardeşi ve kardeşinin karısı A d riana ile uşakları D rom io'nun kaldıkları Efes’e bilm eden gelir.
Bundan sonra da karışıklıklar birbirini izler; hem başkaları,
h em de ikizlerin kendileri, birbirlerini karıştırırlar. Siraküzalı
Antipholus, Efesli D rom io’yu kendisini eve yem eğe götürm ek
istediği için döver; Efesli Antipholus, yanlışlıkla Siraküzalı A ntipholus'a verilen bir altm zinciri ödem ediğ için tutuklanır. H er­
kes karşısmdakini kaçık sanır. Egeon'un ölüm cezası gerçekleş­
tirileceği sırada, Efesli ikizler Dük'ten adalet istem ek için
208
gelirler ve Egeon’u tanım azlar. D aha sonra yanlışlıklar çözülür,
bağışlanan Egeon da karışm a k avuşur.
Y A ŞLI A D A M
Kral Lear'da, G loucester’m adam larından biri; kör Kont'a kı­
lavuzluk eder.
Y A ŞLI A D A M
Macbeth'te, ikincil bir kişilik.
Y A ŞL I K A D IN
VIII. Henry'de, A nne Bullen'in bir nedim esi.
Y A ŞL I Ç O B A N
Kış Masalı'n da, Perdita'yı bulup yanında büyüten adam .
Polixenes tarafından Florizel'in P erdita'ya tutulm asına izin
verdiği için ölüm e m ahkum edilir ve genç aşıklarla birlikte Si­
cilya'ya kaçar.
YET ER Kİ SO N U İYİ BİTSİN
Shakespeare'in bir kom edyası. O ynanışı, 1596; yazılışı,
1593; basılışı, 1623.
O yunun anakaynağı, Boccaccio'nun Decameroıiundaki N arbonelu Giletta öyküsüdür (3. Gün, 9. Öykü).
Ö ykü. G erard de N arbon adlı ünlü bir hekimin kızı, H elena,
Fransız Kralı'nın anlaşılam ayan hastalığını iyi eder; buna kar­
şılık Kral'dan kendisini Rousillion kontu Bertram 'la evlendir­
mesini ister. Bertram , H elena'yı kendinden aşağı gördüğü için
bu öneriyi istem eyerek kabul ed er ve Parolles’in aklına uyarak,
savaşa katılm ak üzere oradan ayrılır. H elena'ya da bir mektup
göndererek, ancak parm ağından çıkm ayan yüzüğü çıkarıp ala­
bilirse ve babasının kendisi olduğu bir çocuk doğurulursa ken­
disini koca olarak görebileceğini bildirir. Yolu Floransa'ya
düşen H elena, Bertram'ın, kaldığı evin sahibesinin kızı
D iana’yla ilişki kurm uş olduğunu görür. Bunun üzerine, Bertram 'ın kendisinin öldüğü haberini alm aşım sağladığı gibi,
akşam yatağa da Diana'mn yerine kendisi girer. H elena o
akşam Bertram ’dan çocuk sahibi olduğu gibi, (Kral'ın kendisi­
ne verm iş olduğu) yüzüğünü de Bertram 'm kiyle değişir. Bert­
ram m emleketine döndüğünde, Kral, kendi yüzüğünü tanır;
H elena'yı öldürm esini bağışlar. A ncak, H elena tam zam anında
209
yetişir ve h er şeyi açıklayarak, m ektubundaki koşullan yerine
getirm iş olduğu için Bertram 'ın kendisini artık karılığa kabul
edebileceğini anlatır.
YO RICK
Hamlet'te, kafatası m ezarcılar tarafından bulunan ve H am let
tarafından tanm an saray soytarısı.
YO R K B E LED İY E BA ŞK A N I
VI.
H m ry'de (3. Bölüm ), IV. Edvvard'ı istemeye istem eye
kente kabul eden Thom as Beverly.
1. YO R K D ÜKÜ
II. Richard'da, Edm und of Langley (tarihsel kişi olarak E d ­
m und de Langlye).
Başta, R ichard’ın bir destekçisidir ve Richard İrlanda'daya
giderken Kral Naibi olarak kendisini yerine bırakır. Ancak, Bolingbroke gücünü ortaya koyar koym az, ona yanaşır, daha
sonra da oğlu A um erle’nin Bolingbroke'a karşı düzenlenen
kum pasta yer aldığını bildirir.
2. YO R K D ÜKÜ
V. Henry'de, Kral'ın bir kuzeni.
Agincourt'ta öldürülür. II. Ricluırd'da, York D ükünün oğlu
Aum erle Dükü'dür.
3. YO R K D ÜKÜ
VI. Henry'd e (1. Bölüm ), tarihsel kişi olarak Richard Plantagenet, York hanedanının başı.
Temple G arden'da beyaz gülü kopararak Lancaster haneda­
nına karşı olduğunu gösterir. Fransa'da Kral Naibi olarak, Talbot'a yardım ı gerçekleştirm ez ve Jan Dark'ı ölüm e m ahkum
eder. VI! Henry'd e (2. Bölüm ), tahtta hakkı olduğunu öne sürer;
W arw ick ve Salisbury'nin desteğiyle St. Albans Savaşı'nı kaza­
nır ve orada Clifford’u öldürür. VI. H enry'de (3.Bölüm ), K ral’ın
ölüm ünden sonra tahta çıkma sözünü alm ası üzerine barış
yapar. Gloucester verdiği anttan dönmesini sağlar ve W akefield’de Lancasterlerce öldürülür.
5. YO RK D Ü K Ü , Richard
III. Richard'da, IV. Edw ard'm oğlu genç bir çocuk, Londra
Kulesinde Richard tarafından öldürülür.
210
YO R K D Ü Ş ESİ
II. Richard'da, York'un karısı ve Auırierle'nin annesi.
O ğlunun hıyanetini bağışlam ası için H enry'ye yakarır.
YO R K D Ü ŞESİ
III. Richard da, IV. Edw ard ile Clarence'in anneleri.
Richard'dan nefret eden kadınlar araşm a katılarak, M argaret ve Kraliçe Elizabeth'le birlikte yas tutar.
YO R K PİSK A PO SU , bak. R O T H ER H A M , Thom as (III.
R ichard), ve SC R O O P, R ichard (IV. Henry-1. ve 2. Bölüm)
211
z
ZA M AN
Kış Masalında., Z am an, koro olarak yer alır ve II. Perde ile
IV. Perde'nin arasında geçen onaltı yılı doldurur.
212
MitosBOYUT
TİYATRO/OYUN DÎZlSİ
1. V asıf ÖNGÖREN
Bütün Oyunları
Almanya Defleri/Asiye Nasıl Kurtulur/
Oyun Nasıl Oynanmak/Zengin Mutfağı
2. Turgut ÖZAKMAN
Toplu Oyunları 1
Ah Şu Gençler/Töre/Ocak
3. Yılm az ONAY
Toplu Oyunlan 1
Sanatçının Öliimü/Arafta Kalanlar/
Karagöz'iin Muamması
4. ROM ANDAN TİYATROYA
Uyarlamalar 1
Oblomov/Muhteşem Gatsby/
Küçük Adam Ne Oldu Sana
5. Turgut ÖZAKMAN
Toplu Oyunları 2
Sarıpmar 1914/Fehim Paşa Konağı/
Resimli Osnısnlı Tarihi/Bir Şehnaz Oyun
6. Oktay ARAYICI
Bütün Oyunları 1
Nafile Diinya/Bir Ölümün Toplumsal Anatomisi/
Rumuz GoncagülfTanilli Dosyası
7. Bertolt BRECHT
Toplu Oyunları 1
Mahagonny Kenti/Üç Kuruşluk Opera/
Mutlu Son
TürkçesiıAziz ÇALIŞLAR-Yücel ERTEN
8. Orhan ASENA
Toplu Oyunlan 1
Şili'de Av/Bir Başkana Ağıt/
ölii Kentin Nabzı
213
9. Dario FO
Toplu Oyunları 1
Kadın Oyunları (10 Adet)/Açık Aile
Türkçesi: Füsun DEMÎREL
10. Ülker KOKSAL
Toplu Oyunları 1
Uzaklar/Bir Garip Oyun/
Sevdalı Fidanlar/Karanlıkta ilk Işık
11. Mehmet AKAN
Toplu Oyunları 1
Hikaye-i Malımud Bedreddin/
Analık Davası/Midirfıllik Oyunu
12. M emet BAYDUR
Toplu Oyunları 1
Doğum/Limon/Yalmzhğın Oyuncakları/
Kadın istasyonu
13. Ataol BEHRAMOĞLU
Toplu Oyunları 1
Lozan/iyi Bir Yurttaş Aranıyor
14. Yavuzer ÇETİNKAYA
Gün Dönerken
15. Adalet AĞAOĞLU
Toplu Oyunları 1
Evcilik Oyumı/Fombala'/Çatıdaki Çatlak/
Sınırlarda/Bir Kahramanın Öliimii
16. Şule GÜRBÜZ
Akıl Yoktur
17. Nikolay GOGOL
. Bir Delinin Hatıra Defteri
TürkçesiıCoşkun TUNÇTAN
18. TuncerCÜCENOĞLU
Toplu Oyunları 1
Çıkmaz Sokak /Dosya/Kör döğiişii
19. Sernıet ÇAĞAN
Bütün Oyunları
Ayakbacak Fabrikası/ Savaş Oyunu
20. Memet BAYDUR
Toplu Oyunları 2
Düdüklüde Kıymalı Bamya/ Aşk / Vladimir Komarov
214
21. Adalet AĞAOĞLU
Toplu Oyunları 2
Çıkış / Kozalar / Kendini Yazan Şarkı /
Çok Uzak Fazla Yakın
22. Güngör DİLMEN
Toplu Oyunları 1
Midasıtı Kıtlaklart/Midasırı Altınları/Midasın Kördüğümü
23. Samuel BECKETT
Bütün Oyunları 1
Godot'yu Beklerken/Düşenlerin Hepsi/Oyun Sonu
Türkçesi: Uğur ÜN
24. Samuel BECKETT
Bütün Oyunları. 2
Tiiııı Kısa Oyunları. (29 oyun)
Türkçesi:Uğur ÜN, Güven TURAN, Akşit GÖKTÜRK
25. Behiç AK
Bina
26. Harold PİNTER
Ayışığı
Türkçesi: Filiz Ofluoğlu
27. İsmet KÜNTAY
Bütün Oyunları
Tozlu Çizmeler/Evler Evler/403. Kilometre
28. KAFKA OYUNLARI
Baba ve Oğıd/Kafka'nııı Kadınları /
Kafka 'mn Şeyi
Türkçesi: Ali Neyzi
29. George TABORI
Bir Casusa Ağıl/Weisman ile Kızılyüz
Türkçesi: Prof. Özdemir NUTKU
30. Burak M. UÇAR
Toplu Oy unlan 1
Umut Ciııayeti/Oda Saklambacı/Şamatacılar
31. KANADA OYUNLARI
Ptrpırlı Yaşam/ Karanlık Güçler Üstadı (Zastrozzi)
Türkçesi: Turgut A. AKTER
32. TuncerCÜCENOĞLU
Toplu Oyunları 2
Helikopter/Yıldırım Kemal/Kadıncıklar
215
33. David MAMET
Olcanna/Glengarry Glenn Ross/Şal/Tiyatroda Bir Yaşam
Türkçesi: Ali Neyzi- Filiz Ofluoğlu
34. YILMAZ ONAY
Toplu Oyunları-2
Karadul Efsaııesi/Hiicre Insam/Prometlıeia/Karakedi Geçti/Tren Gidiyor
35. M em et BAYDUR
Tensing
MitosBOYUT
Tiyatro/Kültür Dizisi
1. BİR AVUÇ ALKIŞ (Anı)
Mücap Ofluoğlu
2. TİYATRO KAVRAMLARI SÖZLÜĞÜ
Aziz Çalışlar
3. TİYATRO ADAMLARI SÖZLÜĞÜ
Aziz Çalışlar
4. TİYATRO İÇİN KÜÇÜK ORGANON
Bertolt Brecht- Türkçesi: Ahmet Cemal
5. 20. YÜZYILDA TİYATRO
Hazırlayan: Aziz Çalışlar
6. TİYATRO OYUNLARI SÖZLÜĞÜ-1
(Dünya Tiyatrosu- 210 oyun)
Aziz Çalışlar
7. SHAKESPEARE SÖZLÜĞÜ
Aziz Çalışlar
8. OYUNCULİUK EL KİTABI (Hazırlanıyor)
Yazanlar: Berlin Oyunculuk Okulu Öğretim Üyeleri
Tiirkçesi: Leyla Serdaroğlu
9. TİYATRO ÇALIŞM ASI (Hazırlanıyor)
Bertolt Brecht /BerlinerEnsem bles - Türkçesi: Yılmaz Onay
10. REJİ DEFTERİ (Hazırlanıyor)
Stanilavski -Tiirkçesi: Aziz Çalışlar
11. TİYATRO OYUNLARI SÖ ZYÜ Ğ Ü. 2
( Türk Tiyatrosu, 150 Oyun)
Aziz Çalışlar
216