KRANİAL SİNİRLER Beyinden ayrılan ve kafa iskeletindeki deliklerden geçen 12 çift kranial sinir bulunmaktadır. Bu sinirlerden on bir tanesi baş ve boyunda dağılır biri ise hem baş ve boyunda, hem bütün göğüs organlarında ve hem de karın organlarının büyük çoğunluğunda dağılır. Kranial sinirler önden arkaya doğru numaralanarak sıralanırlar. I. N. olfactorius (sensitif) II. N. opcicus (sensitif) III. N. oculomotorius (karışık) IV. N. trochlearis (motor) V. N. trigeminus (karışık) VI. N. abducens (motor) XII. VII. N. facialis (karışık) VIII. N. vestibulocochlearis (sensitif) IX. N. glossopharyngeus (karışık) X. N. vagus (karışık) XI. N. accessorius (motor) N. hypoglossus (motor) Kranial sinirlerden n. olfactorius, n. opticus ve n. vestibulocochlearis tamamen duyu (sensitif); n.oculomotorius, n. trigeminus, n. facialis, n. glossopharyngeus ve n. vagus hem sensitif hem de motor (somotomotor ve visceromotor); n. trochlearis, n. abducens, n. accessorius ve n. hypoglossus tamamen motor lifler ihtiva eder. Kranial sinirlerin motor ve efferent parçaları beyin içerisinde yerleşen sinir hücre gruplarındaki noronların aksonlarıdır. Kranial sinirlerin esas motor hücreleri impluslarını tractus corticonuclearis vasıtasıyla kortical merkezlerden alırlar. Bu traktuslar gyrus preentralis’in alt parçasında bulunan piramidal hücrelerden ve gyrus postcentralis’in bitişik parçasından köken alırlar. Duyu veya afferent olan kranial sinirler beyin dışında yerleşmiş olan nöronlardan başlarlar. Bu nöronların merkezi uzantıları (aksonları) beyine girer ve terminal hücre gruplarını (nucleus) meydana getirmek üzere biraraya gelen nöronlar etrafında sınlanırlar. Beyin korteksi ile indirekt olarak bağlanmadan önce çapraz yapan fibrilleri oluştururlar. Bu karmaşık ve kompleks yollar prensipte farklı değildirler. Çoğu kranial sinirlerin aksonları intrauterin hayatın 14. haftasında miyelin kılıf almaya başlarlar. n. trigeminus’un sensitif lifleri ile n. vestibulocochlearis’in cochlear bölümü ve hatta n. opticus’un lifleri 22. haftaya kadar miyelin kılıf almazlar N. olfactorius (I) N. olfactorius, koku alma siniridir ve sadece sensitif liflerden oluşur. Bu sinirin birinci neuronu burun mukozasında bulunan regio olfactoriadaki bipolar ganglion hücreleridir. Bipolar ganglion hücrelerinin periferik uzantıları burun mukozası yüzeyinde serbest tüycükler ile sonlanır; santral uzantıları (axonlar) n.olfactorius’u oluşturur. Myelinsiz olan 15-30 lif grubu halinde ethmoid kemiğin lamina cribrosa’sından geçen n.olfactorius fossa cranii anterior’a gelir. Buradan duramater’i delerek bulbus olfactorius içerisine girer ve mitral hücrelerin etrafında sonlanır. Koku duyusunun kaybına anosmia denir. Anosmia gençlerde daha çok kafa travmalarında, erişkinlerde ise genellikle viral enfeksiyonlara bağlı olarak meydana gelir. N. olfactorius’un devamı olan bulbus olfactorius, tr. Olfactorius, area olfactoria ve koku merkezleri koku alma yollarında incelenecektir. N. opticus (II) N.opticus, görme siniridir ve sadece afferent liflerden meydana gelir. N.opticus’un fibrilleri retina’nın gaglion tabakasında bulunan multipolar ganglion hücrelerinin aksonlarıdır (santral uzantılarıdır). Miyelinli olan bu fibriller discus nervi optici’de bir birlerine yaklaşırlar ve göz küresinden çıkarlar. Burası göz merkezinde 3-4 mm iç taraftadır. N. opticus olarak içe arkaya doğru ileler. N.opticus ortalama 4 cm uzunluğundadır. Canalis opticus yoluyla cavitas orbitadan ayrılır ve ciasma opticum’u oluşturmak için karşı tarafın n. opticus’u ile birleşir. N.opticus beyin zarlarının devamı olan üç kılıf ile sarılmıştır. Retinanın temporal bölümünden gelen lifler dış yanda, nsal yarımından gelenler n. opticus’un iç yan bölümünde seyrederler. Liflerin %53,4’ü chiasma opticum’da çaprazlaşırlar. N. opticus ile ilgili daha fazla bilgi görme yollarında verilecektir. N. oculomotorius (III) Üçüncü kafa çifti olan bu sinir, motor ve parasempatik lifler taşır. Motor lifleri m. rectus lateralis ( N. VI ) ve m. obliquus superior’un ( N. IV ) haricinde gözün diğer dış kaslarının innervasyonunu sağlar; parasempatik lifleri pupillanın daralmasında ve akkomodasyonda önemli görev alan m. ciliaris ve m. sphincter pupilla’ yı innerve eder. N. oculomotorius’un motor başlangıç çekirdeği ( nucleus nervi oculomotorii) mesencephalon’ da colliculus superior hizasında aquaductus mesencephali’ nin ( sylvius kanalı ) önünde ve orta çizgiye yakın olarak bulunur. Nucleus oculomotorius’daki parasempatik liflerin başlangıç çekirdeğide mesencephalon’da motor çekirdeğin hemen arka iç tarafında yer alır. Aynı zamanda Edinger- Westphal adı ile de bilinen bu çekirdeklerin preganglioner parasempatik lifleri motor lifler ile birlikte ganglion ciliare’ye kadar gelir. Daha sonra postganglioner lifler halinde sclera’ dan geçerek bulbus oculi’ ye girer. Mesencephalon’da bulunan motor ve parasempatik nukleusların lifleri ile birlikte sulcus nervi oculomotori adı verilen oluktan geçerek mesencephalon’ u terkeder. Bundan sonra; A. cerebri posterior ve a. cerebelli superior arasında yoluna devam ederler. Processus clinoideus posterior hizasında dura mater’i delerek sinus cavernosus içine girer ve sinusun dış duvarını iç yüzünde öne doğru ilerler. Fissura orbitalis superior’dan geçerek orbita boşluğuna girer. Bu sırada n. trochlaris (N. IV) , n. ophtalmicus, n. abducens ( N. VI) ve a. carotis interna ile yakından komşuluktadır. Bazen fissura orbitalis superior’u geçerken, bazen de orbita boşluğu içerisine girdikten sonra üst ve alt olmak üzere iki dala ayrılır. Orbita içerisine girerken zinn halkası’ından geçer. Orbita içerisinde a. ophtalmica ve n. opticus ile komşuluk durumundadır. Ramus superior m. levator palpebrae superioris ve m. rectus superior’ uinnerve eder. Ramus inferior ise m. rectus medialis ve m. obliquus inferior’u innerve eden motor dallar ile parasempatik lifleri ihtiva eder. Parasempatik lifler ramus inferior’ dan ayrılarak ganglion ciliare’ ye ulaşır. Bu ganglionda sinaps yaptıktan sonra postganglioner lifler olarak yollarına devam ederler ve n. ciliaris breves’ ler içinde göz küresine uzanırlar. Burada m. sphincre pupilla ve m. ciliaris’i innerve etmek üzere dağılırlar. N. oculomotorius’ un motor ve parasempatik çekirdekleri bulundukları yer bakımından bir çok önemli oluşum ve bazı kranial sinirlerin çekirdekleri ile komşudur. Sinir liflerinin seyri sırasında da n. trochlearis, n. abducens, n. opticus, a.ophtalmica ve n. ophtalmicus, sinus cavernosus, a. carotis interna ile yakın komşuluktadır. Bundan dolayı bu yapılar etrafındaki patolojik hadiselerden, hadisenin durumuna göre değişik oranlarda etkilenebilirler. N. trochlearis (IV) Gözün dış kaslarında sadece m. obliquus superior’ un motor innervasyonunu sağlayan lifler taşır. N. trochlearis’ in başlangıç çekirdrği mesencephalon’ da aquaductus cerebri’ nin etrafında önde yerleşmiştir (şekil 7). Colliculus inferior seviyesinde n. oculomotorius’un çekirdeğinin altında bulunur. Başlangıç nöronlarını fibrilleri (aksonları) çekirdekten çıktıktan sonra arkaya doğru geçer, mesencephalon’un arka bölümüne vardığında karşı tarafın nukleusundan gelen fibrillerle velum medullare superior’da çaprazlaşır. Mesencephalon’un arka yüzeyinden çıkan bu ince sinir crus cerebri’ yi dolanarak öne doğru geçer. Basis crani’ye gelince sinus cavernosus’ a girer. Bu sinusun dış duvarını iç yüzünde ilerler. Fissura orbitalis superior’ u zinn halkası dışında geçerek orbitaya girer. Orbitada dışa doğru ilerleyerek m. obliquus superior’a motor dallar vererek sonlanır. Bu sinirin felcinde hastalar aşağıya ve içe bakışta diplopia (çift görme)’den şikayet ederler ve merdiven inmede büyük güçlük çekerler. N. trochlearis mesencephalon’ da basis crani’ de ve orbita da n. oculomotorius gibi bir çok önemli sinir, arter ve oluşumlar ile komşudur. N. trigeminus (V) N. trigeminus kranial sinirlerin en genişidir. Başın büyük bölümünün duyusunu aldığı gibi çiğneme kaslarının tümünü ve bir kaçın motor innervasyonunu sağlayan bir siniridir. Böylece sensitif ve motor lifler taşır. N. trigeminus pons’tan çıktıktan sonra ganglion trigeminale’yi (ganglion semilunare veya Gasseri) oluşturur. Bu ganglion os temporale’deki pars petrsa’nın üst ön yüzünde bulunan impressio trigemini (cavum Meckelii) adı verilen bir çukurlukta bulunur. Burada dura mater’in iki yaprağı arasına yerleşmiştir. Ağrı, ısı, temas ve basınç duyuları ggl. semilunare’de bulunan ganglion hücreleri tarafından alınır. Bu hücrelerin santral uzantıları ise n. trigeminus’un büyük duyu kökünü oluşturur. Ggl.trigeminale burada ön üst, ön orta, ön alta doğru olmak üzere üç ana dala ayrılır. Bunlar n. ophthalmicus, n.maxillaris ve n. mandibularis’dir. N. trigeminus’un motor nükleusu ponsta bulunur, aksonları n. trigeminus’un duyu fibrilleri ile birlikte ilerler ve n. mandibularis ile devam eder. A. N. ophthalmicus Ggl. Trigeminale’nin ön üst kenarının en ön kısmından ayrılır. Sadece sensitif lifler taşır. Sinus cavernosus’un dış yan duvarında öne doğru ilerler ve fissura orbitalis superior yoluyla orbita boşluğuna girer. Bazen orbita boşluğuna girmeden ve bazen de boşluğa girdikten sonra, n.frontalis, n.nasociliaris ve n. lacrimalis adı ile bilinen üç önemli dala ayrılır. N. ophtalmicus’dan ayrılan bir kısım sensitif lifler n. oculomotorius, n. trochlealis ve n. abducens ile seyreder ve bu sinirlerin dağıldığı yapılardan duyuyu nakleder. a) N. frontalis: N. ophthlmicus’un en kalın dalıdır. Orbita tavanının hemen altında ve m. levator palpebrae superioris’in üstünde olmak üzere öne doğru uzanır. Sinirin uç dallrı, orbitanın üst kenarında görülen incissura frontalis’ten geçer ve frontal bölgeye gelir. N. frontalis gidişi sırasında bazı dallar verir. Uç dalı ise n. supraorbitalis diye adlandırılır. N. supraorbitalis :Üst göz kapağı derisi, ve conjunctiva ve parietal kemiğe kadar uzanan deri bölümünü innerve eder. Bazen bu sinirden ayrıln ince lifler sinus frontalis’i de innerve eder. N. supratrochlearis ince bir dal olup alın derisi, burun kökü, üst göz kapağı derisi, angulus oculi medialis’in üzerindeki deri ve conjunctiva’yı innerve eder. b) N. lacrimalis: N. ophthlmicus’un en ince dalıdır. Orbita içerisinde m. rectus lateralis’in üstünde öne doğru devam ederek gl. lacrimalis’e gelir. Gl. lacrimalis’e gelirken ganglion pterygopalatinum’dan ramus zygomaticotemporalis aracılığı ile taşınan postganglioner parasempatik lifleri alır ve gl. lacrimalis’e götürür. Bu sinir septum orbitale’yi delerek göz kapaklarının dış parçasında deride ve conjunctiva’da sensitif lifler vererek sonlanır. c) N. nasosiliaris: N. nasosiliaris orbita içeisinde m. rectus superior’un altında ilerleyerek gözün iç köşesine kadar gelir. B. N. maxillaris: Ganglion trigeminale’nin ön orta kısmından çıkar ve sadece sensitif lifler taşır. Sinus cavernosus’un yan duvarında ilerleyerek foramen rotundum yoluyla cavum crani’yi terkeder ve fossa pterygopalatina’ya gelir. Kafatası içerisinde dura mater’i innerve eden ramus meningicus’u verdikten sonra fossa pterygopalatina’da nn. pterygopalatini, nn. alveolares superiores, n. zygomaticus ve n. infraorbitalis dallarını verir. Bu sinirin dalları burun kanatları, üst dudak, yanak ve alt göz kapağı derisini; sinus maxillaris, damak ve concha’lar olmak üzere burun boşluğu mukozasını ve üst çene dişleri, diş eti, sert ve yumuşak damağı innerve eder. a) Nn. pterygopalatini: N. maxillaris’ten 2-3 dal halinde ayrılıp fossa pterygopalatina içindeki ggl. pterygopalatinum ile birleşir. Bu gangliondan sempatik ve parasempatik lifleri de alarak rr. nasales ve nn. pterygopalatini dallarına ayrılır. Rami nasales (posteriores): Burun boşluğunun arka kısmı (regio olfactoria hariç), meatus nasi medius ve meatus nasi superior’un mukozasını innerve eder. Farinksin pars nasalis bölümüne ve sinus sphenoidalis’e ince dallar verir. Bir dalı da canalis incisivi’den geçer ve karşı taraftan gelen aynı dal ile birleşerek damak mukozasının ön bölümünü innerve eder. Nn. palatini: Çoğunlukla 3-4 dal halinde bulunur. Kanin dişlere kadar sert damak mukozasını, tonsilla palatina etrafını ve yumuşak damak mukozası ile concha nasalis inferior, sinus maxillaris, meatus nasi medius ve meatus nasi inferior bölümlerinin mukozasını innerve eder. b) Nn. alveolares superiores: Bu sinir n. infraorbitalis fossa pterygopalatinum ile foramen infraorbitale arasında kemik yapı içerisinde bulunduğu esnada ayrılır. Posterior, medius ve anterior olmak üzere üç önemli dala ayrılır. R. alveolaris superior posterior: Diğer iki daldan gelen liflerle plexus dentalis superior’u oluşturduktan sonra üst çene dişlerine, diş etine ve sinus maxillaris mukozasına sensitif lifler verir. R. alveolaris superior medius, sinus maxillaris mukozasının sensitif innervasyonunu sağlar. R. alveolaris superior anterior, kanin dişler ile kesici dişleri innerve eder. c) N. infraorbitalis N. maxillaris’in devamıdır, canalis isnfraorbitalis ve foramne infraorbitale’den geçtikten sonra alt göz kapağı, burun yan yüzleri ve üst dudakları örten deride dağılır. d) N. zygomaticus: Fissura orbitalisinferior’dan geçerek orbita boşluğuna gelir. Orbitanın dış duvarında öne doğru ilerler. Bu bölgede bir dal vasıtasıyla n. lacrimalis’e ganglion pyterygopalatinum’dan gelen parasempatik (sekretör) lifleri verir. N. zygomaticus’un n. zygomaticotemporalis ve r. Zygomaticofacialis olmak üzere iki önemli dalı vardır. Bu dallar temporal bölgenin ön kısmı derisinde, yanağın üst kısmı derisi ve anguli oculi lateralis derisinde dağılır. C- N. mandibularis N. trigeminus’un en kalın dalıdır. Ganglion trigeminale’nin arka lat kısmından çıkar. Sensitif ve motor lifler ihtiva eder. Bu sinir cavum carnii’yi foramne ovale yoluyla terk eder ve ramus meningicus’u verdikten sonra fossa infratemporalis’e doğru ilerler. Bu arada ganglion oticum’un altında ön ve arka olmak üzere iki uç dala ayrılır. aÖn Dal ( N. masticatorius): Büyük çoğunlukla motor ve az miktarda da sensitif liflerden oluşur. Motor lifler genellikle çiğneme kaslarına gittiği için n. masticatorius adı da verilir. Motor dalları: 1. N. massetericus (incisura mandibularis yoluyla) m. masseter’e dağılır. 2. N. pyterygoideus lateralis, n. pytergoideus medialis aynı isimlerdeki kas ile m. tensor veli palatini ve m. tensor tympani’ye de dallar verir. 3. N. temporalis profundi m temporalis’e dapılan dallar verir. 4. N. buccalis, n. masticatorius’un tek sensitif dalıdır. Yanak derisine ve ikinci küçük azıya kadar olan diş etine sensitif lifler verir. bArka Dal Bu sinirin büyük kısmı sensitif, küçük bir bölümü ise motor liflerden meydana gelir. Arka dala ait motor lifleri n. mylohyoideus adını alır ve m. mylohyoideus ile m. digastricus’a ( venter anterior) gider. Arka dal n. lingualis, n. alveolaris inferior, ve n. auriculatemporalis olamk üzere üç dal verir. 1. N. lingualis: Sadece sensitif lifler taşır. N. alveolaris inferior’un önünden aşağı doğru seyreder sonra gl. sublingualis’in iç yüzüne gelir. Burada ductus sublingualis’i alttan çaprazladıktan sonra ağız mukozasında dağılmak üzere N. sublingualis’i verir. Dilin içinde yoluna devam eder ve dil sırtında sulcus terminalis’in önünde kalan kısmının sensitif innervasyonunu sağlamak üzere dallara ayrılır. N. lingualis, m.pterygoideus medialis ve lateralis arasından geçtiği sırada n. facialis’in bir dalı olan chorda typani ile birleşir. Chorda typani içerisinde hem ganglion submandibulareye gidecek olan praeganglioner parasempatik lifler ve hemde dilden tat duyusunu nakleden afferent lifler bulunur. -N. lingualis’in bazı önemli dalları vardırki bu dallara : -Ağız boşluğunun arka kısmına, yutak mukozasına ve tonsilla palatina civarına uzanır. -Gl. sublingualis’e sekretör liflerle, ağız tabanı mukozasının sensitif innervasyonunu sağlayan dallar verir. -N. hypoglossus ile ilişki sağlayan ince uzantılar verir. -Chorda tympani ile irtibat sağlayan uzantılar verir. 2. N. alveolaris inferior (mandibula): Motor ve sensitif lifler ihtive eder. Bu sinir m. pterygoideus medialis ile m. pterygoideus lateralis arasında for. Mandibula’ya kadar ilerler. For. mandibula’ya girmeden önce motor dallarını verir. Motor dal m. digastricus’ un ön karnını ve m. hyloideus’u innerve eder. For. mandibula’ya girerek canalis mandibula içinde ilerleyen kısım, plexus dentalis’i oluşturur. Bu pleksustan çıkan dallar aynı tarafın dişlerinde ve diş etinde dağılırlar. N. alveolaris inferior’un devamıfor. Mentale’ den çıkarak n. mentalis adını alır. N. mentalis alt çene derisinde dağılan sensitif dallar verir. For. mandibula hizasında n. alveolaris inferior’a yapılan bir enjeksiyon ile alt çenenin yarısı uyuşturulabilir. Ancak kesici dişler karşı taraf sinirlerinden de dallar aldıkları için hassasiyetini tamamen kaybetmez. 3. N. auriculotemporalis sensitif lifler taşır, for. ovale’nin hemen altında n. mandibularis’in arka kökünden ayrılır. Genellikle iki dal halinde devam eder. Çene ekleminin arkasından geçerek, mandibulanın boynunun lateralinden dolanıp, gl. parotis’in üst kısmından kulağın önlerine kadar gelir. Bu sırada tympan zarının dış yüzünde dağılan n. meatus acusticus externi’ yi verir. Uzun ve dolambaçlı bir yol üzerinden gelen sekretör lifleri gl. parotis’e verdikten sonra a. temporalis superficialis’ e eşlik ederek ince dallarına ayrılır. Bu dallardan rami communicantes gl. parotis içinde n. facialis’e uzanarak ilşki sağlayan dallardır. Bu dalcıkalr ggl. Oticum üzerinden gelen parasempatik lifleri gl. parotis’e getirir.daha sonra temporal bölge ve kulak kepçesinde dağılan sensitif dallar verir. N. abducens (VI) N. abducens gözün dış kaslarından m. rectus lateralis’in motor innervasyonunu sağlayan küçük bir sinirdir. Başlangıç motor nukleusus fossa rhomboidea’ nın üst parçasının altında pons’ta bulunur. Bu çekirdekten başlayan lifler (aksonlar) öne doğru uzanırlar ve pons’un alt kenarı ile pyramis (medulla oblongata) arasındaki oluktan (sulcus pontobulbaris) orta çigi yakınlarında neurax’tan dışarı çıkarlar. Daha sonra intra kranial olarak öne doğru uzanır ve clivus üzerine kadar gelir. Bundan sonra sinu cavernosus üzerinden a. carotis interna ile komşu olarak geçer ve fissura orbitalis superior yolu ile orbitaya gelir. N. abducens, sinus cavernosus içindeyken plexus cavernosus’tan sempatik lifler ile n. ophtalmicus’tan sensitif lifler alır. Orbita içinde m. rectus lateralis’in medial yüzünde bu kasa motor dallar vererek sonlanır. N. abducens’in nukleusu her iki beyin hemisferinden afferen kortikonuklear lifler alır. Coliculus superior’dan tr. Tectobulbaris’i alır. III. , IV. ve XI. kranial sinirlerin nukleuslarını birbirine bağlayan fasciculus longitudinalis medialis’den de lifler alır. Fasciculus longitudinalis medialis vasıtasıyla iki gözün düzenli ve maksada uygun hareketleri sağlanmış olur. N. facialis (VII) Kranial sinirlerin yedincisi olan n. facialis motor, sensitif ve parasempatik liflerden meydana gelmiştir. N. facialis, n.vestibulocochlearis’in iç yanında sulcus pontobuolbaris’den nevrax’ı terkeder ve birlikte meatus acusticus internus’a girerek ilerler. Meatus acusticus internus’ta fundus’a gelince n. vestibulocochlearis’den ayrılarak canalis facialis’e girer. Birinci dirsekte n. facialis ve n. intermedius’da birbirinden ayrılır. N. facialis for. stylomastoideum’dan geçtikten sonra os temporale’ye geçerek gl. parotis içine girer. Canalis facialis (fallop kanalı) orta kulakta cavum tympani’ye doğru eminentia canalis nervi facialis adı verilen ince kemik lamelden bir kabartı yapar. Bu parçanın orta kulak iltihabında ve ameliyetlarında dikkat edilmesi ve korunması gerekir. N. facialis’in motor çekirdeği fossa rhomboidea’nın üst kısmında, colliculus facialis’in hemen altında, pons’da bulunur. Bu çekirdekten çıkan sinir lifleri oliva’nın üst ve biraz dış yanında sulcus pontobulbaris’den çıkar. N. facialis’in diğer lifleri ile birlikte gl. parotis’e kadar gelir ve burada plexus parotideus’u meydana getirir. Pleksusdan çıkan lifler yüzün mimik kaslarına,kulak kaslarına, m.stapedius’a, m.digastricus’un arka karnına ve m.stylohyoideus’a motor dallar verir. N. facialis’in parasempatik çekirdeği, pons’ta motor çekirdeğin posterolateralinde yerleşmiştir. Bu çekirdekler nuc. Salivatorius superior ve nuc. Lacrimalis (solitari) olarak belirtilir. Bu çekirdeklerden çıkan parasempatik lifler önce intermedius içinde ve daha sonra chorda tympani içinde en sonda n. lingualis içinde ilerlemek suretiyle gl. sublingualis ve gl. submandibularis’e gelir. Bu bezlere sekretor lifler verir. N. facialis’in sensitif lifleri canalis facialis’in birinci ve ikinci parçalarının yapmış olduğu dirsekte bulunan ggl. Geniculi’deki ganglion hücrelerinden gelir. Ggl.geniculi’deki bu hücrelein dentritleri evvela n. facialis içinde daha sonrada chordo tympani içinde ilerleyerek dile gelir. Aksonları ise n. intermedius adındaki siniri yaparak n. facialis ile birlikte pons’a gelir. N. facialis canalis facialis içinde ve dışında birçok dallar verir. Ayrıca dilin 2/3 ön ve yanlarını innerve eder ve sensitif lifleride taşır. Kanal içindeki dalları -N. petrosus major -N. petrosus minor -N. stapedius -N. chorda tympani Kanal dışındaki dalları -N. auricularis posterior -R. Digastricus (arka karnına giden) Plexus parotideus’tan çıkan dallar -Rr. temporales -Rr. zygomatici -Rr. buccales -R. marginalis mandibula -R. colli N. vestibulocochlearis (statoacusticus) (VIII) Bu sinir işitme ile ilgili pars cochlearis ve vücut dengesi ile ilgili pars vestibularis’den teşekkül eder. Sadec sensitif (afferent) lifler ihtiva eder. Cavum carnii içerisinde çıkmayan tek sinirdir. İşitme ve denge duyusunu nakleder. N. cochlea ( n. acusticus) ganglion spira’lede bulunan bipolar hücrelerin santral uzantılarının bir araya gelmesi ile oluşur. Periferik uzantıları ductus cochlearis içerisinde ki corti organına gelir. İşitme duyusunu alır. N. vestibuli ( N. statıcus) ise ganglion vestibuli de bulunan bipolar hücrelerin santral uzantılarının birleşmesi ile meydana gelir. Periferik uzantıları ise sacculus, utriculus ve ampulla semicircularis’de bulunan neuroepitel tipteki hücrelerin etrafında dağılarak denge duyusunu alırlar. Bu iki sinir meatus acusticus internus’da cavum cranii’ye girer ve sulcus pontobulbaris’in yan kısmında pons’ katılır. Pons’dan parçası işitme ve denge yollarında anlatılacaktır. N. glossopharyngeus (IX) Motor, parasempatik, sensitif ce tad duyusunu nakleden sinir lifleri taşır. Motor lifleri, bulbus’da nücleus ambiguus’un üst kısmındaki nucleus originis n. glossopharyngisi’de bulunan neuronlardan başlar. Bu sinir lifleri sulcus posterolateralis’in en üst kısmından bulbus’u terk eder ve foramen jugulare’ye girer. Motor lifleri farinks kaslarından: M. constrictor pharyngis medius ve m. stylopharyngeus’a gider. Parasempatik liflerin başlangıç nucleusu (nuc. originis n.glossopharyngici- nuc. oiginis salivatorius) bulbus’ta bulunur. Motor lifleri ile parasempatik lifler bulbustan birlikte çıkarlar. Parasempatik lifler yanak, tükrük bezleri, ve gl.parotis’e gider. N. glossopharyngeus’un sensitif liflerinin başlangıç çekirdeği foramen jugulare’de bulunan ganglion superioris ile daha aşağıdaki fossula petrosa içerisinde bulunan ganglion inferioris’de bulunurlar. Bu çekirdeklerin santral uzantıları bulbus’a gelir. Periferik uzantıları ise dilin sulcus terminalis arkasında bulunan kısmına ( en arka kısmı hariç) ve pharynksin arka yan duvarı mukozasına gider. Bu bölgenin sensitif innervasyonunu sağlarlar. Tad duyusunun birinci neuronlarıda ganglion superioris ve ganglion inferioris’de bulnur. Bu neuronların periferik uzantıları pailla circumvallata’lardan acı ve papilla foliata’lardan aldığı ekşi tad dusunun alır ve santral uzantıları ile tr.solitarius’a iletirler. Motor, parasempatik, sensitif ve tad duyusunu nakleden sinir liflerine sahip olan n. glossopharyngeus foramen jugulare’den cavum cranii’yi terk eder. Biri foramen jugulare içinde (ganglion superioris) ve diğeri foramen jugulare dışında ( ganglion inferioris) olmak üzere iki ganglionu vardır. Daha aşağıda a. carotis interna v. jugularis interna, n. vagus, n. accessorius, n. hypoglossus, sempatik sistemin boyun parçası ve lympha ganglionları ile komşuluk yaparak aşağı iç yana doğru ilerler. Dil kökün egeldiğinde dallarına ayrılır. 1. N. tympanicus: Gl. parotis, kulak zarının iç yüzü, tuba auditiva ve celluae mastoidea’da dağılır. 2. R. stylopharyngeus, aynı isimli kasa gider. 3. Rr. pharyngei, n. vagus’un daları ile plexus pharyngeus’u oluşturur. 4. Rr. tonsillaris: pleus tonsillares’i meydana getirir. 5. Rr. linguales: papilla foliata ve papilla vallata ile 1/3 dil arkasına dağılır. 6. R.sinus caroticus, sinus caroticus ve glomus caroticum’a dağılır. N. vagus (X) Bu sinir, motor, parasempatik ( visceromotor) ve sensitif lifler taşır. N. vagus baş, boyun , göğüs ve karın içinde ki bir çok organları innerve eder. Motor liflerin başlangıç çekirdeği bulbus’ta nuc. ambıguus’un orta kısmında ki nuc. originis n. vagi’dir. aksonları sulcus posterolateralis’de n. glossopharyngeus ile n. acccessorius arasında bulbus’u terk eder. Motor lifler: Palatum molle kaslarına Pharynx ve larynx kaslarına 1/3 üst çizgili özefagus kaslarına gider. Parasempatik liflerin başlangıç hücreleri bulbus’un arka yüzündeki ala sinerea (fovea inferior) hizasında nuc. originis dorsalis visceromotorius n. vagi’dedir. Aksonları ise motor lifler ile birlikte bulbus’tan çıkar. Parasempatik lifleri ( Şekil ): Göğüs ve karın içi organlarının parasempatik innervasynunu sağlar. Sensitif liflerin başlangıç çekirdekleri for. jugulare içindeki ggl. Jugulare ile for. jugulare’nin biraz altındaki ggl. Nodosum adındaki iki ganglionda bulunur. Santral uzantıları bulbus’a gelirken periferik uzantıları n. vagus’un dağıldığı alan dağılır. Böylece motor, parasempatik ve sensitif liflere sahip olan n. vagus, n.glossopharyngeus ile beraber aynı komşuluklarla for. jugulare’den geçerek fossa crani’yi terkeder. Aynı komşuluklarla aşağıya doğru seyreder. Daha sonra boyun damar sinir paketi içinde (a. carotis communis, v. jugularis interne ve n. vagus) göğüs içine girer. Boyun ve göğüsdeki yapılara dallar verdikten sonra özefagusun önünde ve arkasında (ön vagus-sol vagus, arka vagus- sol vagus) abdomene gider. Karında da karaciğer, dalak, pankreas, mide ince bağırsaklar, böbrekler, gl. suprarenalis, kalın bağırsaklarında fleksura coli sinistra’sına kadar olan bölümünün parasempatik innervasyonunu sağlamak üzere dallar verir. N. accessorius (XI) Motor liflerden teşekkül eder. Motor çekirdeği bulbus’ta olivanın 1/3 alt kısmı ile medulla spinalis’in 4.-5. servikal segmentleri hizasına kadar devam eden nuc. originis n.accessori’den çıkar. N.vagus’un alt kısmında bulbus’dan ayrılır. For. jugulare’ den geçerek r. medialis ve r. lateralisolmak üzere iki kola ayrılır. Ra. Medialis (r. internus): N. vagus’un ggl. Jugulare ile ggl. Nodosum arasındaki parçası ile birleşir. Bu lifler pars myencephalica’ya ait liflerdir. Bu sinir farinks, larinks ve yumuşak damak kaslarınıa motor dallar verir. Rr. lateralis (r. externus): Pars spinalis’e ait sinir liflerinden teşekkül etmiştir. IX. ve X. Sinirler ile komşu olarak aşağıya doğru iner. Burada m. sternocloidomastoideus’un derin yüzünden kasa girer ve bu kasa dallar verir. Daha sonra fossa paraclavicularis’e geldiğinde m. trapezius’a motor dallar verir. N. hypoglossus (XII) Bu sinir sadece motor liflere sahiptir. Motor liflerin başlangıç çekirdekleri bulbus’daki nuc. originis nervi hypoglossi’dedir. 8-15 lif halinde oliva ile pyramis arasındaki sulcus anterolateralis’den bulbus’u terkeder. 8-15 sinir lifi birleşerek cavum crani’den canalis nervi hypoglossi yoluyle çıkar. Daha sonra spatium parapharyngeum’un retrostyloid bölümüne gelir. Bu bölümde a. carotis interna, v. jugularis interna, n. vagus, n. glossopharyngeus, ggl. Cervicale superior ve lympha ganglionları ile komşudur. Regio suprahyoidea’ya gelir. Bu sinirden ayrılan dallar dil kaslarına ve hyoid altı kaslara giderler. Yan dalları: a-Ramus meningicus’un (sensitif)anastomotik dal olduğu söylenmektedir. b-Ramus descendens nervi hypoglossi: Bu dal plexus cervicalis ile birleşerek ansa cervicalis’i oluşturur ve hyoid altı kaslarını innerve eder. M. omohyoideus M. sternohyoideus M. sternothyroideus M. thyroideus c-Ramus linguales dil kaslarına gider: Ekstrinsik kaslar: M.hyoglossus, m. styloglossus, m. genioglossus, m. palatoglossus İntrinsik kaslar: M. longitudinalis superior linguae, m. longitudinalis inferior linguae, m. transversus linguae, m. vertcalis linguae.