SOS204 5nci Hafta 1nci Sunusu
advertisement
İşletme kurmaya iten nedenler • KAR- KAZANÇ BEKLENTİSİ • Topluma faydalı işlet yapma, sosyal saygınlık • Bağımsız iş kurma yönetme • Miras ve değişik yollardan elde edilen varlıkları değerlendirme • Politik veya ekonomik bir düşünceyi işletme kurarak destekleme • Başka iş ve iş yapma imkanı bulamama • Belirli sektörlerde öncülük ve önderlik etme İlk kuruluş çalışmaları •Bir işletmenin kuruluş fikriyle işletmenin kurulmasına kadar kuruluş çalışmaları yapılır. •Bu çalışmaların ilk aşamasında kuruluş araştırmaları yer alır. •Bu araştırmalar kurulmak istenen işletmenin önemine ve özelliklerine göre ya girişimci tarafından kısa sürede ya da bir uzmanlar grubu tarafından daha uzun sürede gerçekleştirilir. Tanımlanmamış bir problemin sonsuz sayıda çözümü vardır. A . Humphrey Kuruluş çalışmalarının genel yararları • Girişimcinin kazanç beklentilerinin gerçekliğinin irdelenmesi • Tüketicilerin beklentilerine yanıt verebilecek ve faydalı olabilecek işletme ve ürün türünün belirlenmesi • Toplumsal beklentilere uygun ve toplumsal kaynakların en verimli şekilde kullanımının sağlanması Kuruluş çalışmaları ve yatırımın planlanması Yatırım: • Ekonomide yatırım, milli gelirin yeni üretim • • üniteleri kurmak veya eskiyen üniteleri yenilemek için ayrılan kısmı Girişimci için yatırım, parasal sermayenin ve olanakların üretim yapacak bina, makine ve teçhizata dönüşümü Finansman için yatırım, gelir getirmeyen parasal varlığın daha az likid hale getirilerek gelir getirir şekle dönüştürülmesidir. Alt yapı yatırımı Bir ülkenin kara, hava, deniz ulaşımını sağlamak üzere yapılan yollar ve limanlar, iletişim, ülke insanının eğitimini sağlayan her düzeydeki eğitim kurumları, hastaneler gibi tesisler için yapılan harcamalar ve bunlara bağlanan ekonomik kaynaklar yatırımı Yatırım projesi Bir işletmenin kuruluşu ile ilgili tüm yapılması gerekli araştırma, analiz ve düzenlemelerinin planlaması çalışmalarıdır. Proje yatırım türleri : • Komple yeni yatırım • Tevsi (genişletme) yatırımı • Yenileme – modernizasyon yatırımı • Kalite iyileştirme • Başka işletmeleri satın alma-ortak olmabirleşme-stratejik iş birliği proje • Başlama ve bitiş zamanları belli olan ve işlerin • belirli bir düzen içinde, kim tarafından, niçin, nasıl, nerede ve ne zaman yapılacaklarını gösteren bir plan türü Yatırım projesi: işletmenin kuruluş fikrinin benimsenmesi sonu başlatılan ve kesin kuruluşuna kadar sürdürülen tüm çabaların başlangıç ve bitiş noktalarının da gösterildiği bir kuruluş planlaması Ön proje Ön yapılabilirlik araştırması = fizibilite etüdü = ön proje Girişimcilerin yatırım projesinde, kesin yatırım kararı alabilmek için yaptığı ve bazı ön bilgileri elde etmesine imkan veren çalışmalardan oluşan bölümdür. Ön proje çalışmaları • Ekonomik araştırmalar • Teknik araştırmalar • Mali (finansal) araştırmalar • Yasal araştırmalar Ön proje; girişimci, tüketici ve toplum açısından faydalıdır: • Ön proje çalışmaları kesin proje aşamasında yapılacak çalışmalara oranla daha az zaman, çaba ve masraf gerektirir.(ekonomik davranma ilkesi) • Yatırımın beklenen karlılığı sağlamayacağı anlaşılırsa, vazgeçilir. Böylece kıt toplumsal kaynaklar daha karlı ve fayda yaratacak alana yönlendirilir. Ön projenin amaçları • İşletmenin kesin olarak kurulmasına ve kesin projeye başlanmasına • • • • • • • karar verme İşletmenin kuruluş ve konumluluk yerinin belirlenmesine imkan verme İşletmenin hangi büyüklükte kurulacağını saptama İşletmenin kurulması için iç ve dış finansman ihtiyacının ne olduğunun saptanması sonucu banka ve diğer kuruluşlara ön proje sunma Yatırım indirimlerinden kredi ve döviz tahsislerinden ve benzeri özendirici imkanlardan yararlanmak için ilgili devlet kuruluşlarına yatırım projesini tanıtıcı belge sunma Projenin gerektireceği teknik gereksinim ve güçlüklerin beler olduğunu saptama Projenin gerçekleşmesi için yasal engel olup olmadığını belirleme Projenin uygulanması döneminde karşılaşabilecek güçlükleri görmek ve gerekli önlemleri almak Kesin proje Beklenen karlılığı sağlayacağı düşünülen bir girişimin kesin olarak kuruluşuna yönelik çalışmaları başlatan ve yürütülmesini düzenleyen plan Kesin projede; Kurulmak istenen işletmenin hukuki biçimi, inşa edilecek bina ve diğer tesislerin mimari ve teknik projeleri, kullanılacak makine ve benzeri aygıtların teknik tasarım, kesin kapasite ve maliyetleri, kuruluş çalışmalarının kesin başlama ve bitiş tarihleri, gerekli para ve malzemeler ile iş gücünün temin yolları, deneme üretimi, işletmenin kesin açılış tarihleri Yatırım projesinin aşamaları Yatırım yapma fikri Ekonomik araştırma Teknik araştırma Mali araştırma Yasal araştırma Ön proje Değerlendirme ve yatırım kararı Kesin yatırım projesinin hazırlanması Projenin uygulanması Deneme üretimi Açılış ve projenin sona ermesi Yatırım yapma fikri: ilgili kişilerde araştırmaya dayanmaksızın bir faaliyet biçimi ve işletmecilik şekli, karlılık açısından yeterli ve teknik bakımdan uygunluk fikri oluşması Ön proje öncesi araştırma: Yatırım yapma fikrinin karlılık beklentileriyle ne denli uyuştuğu konusunda bazı araştırmaları yapılarak bilgi toplanması (ekonomik, teknik, mali, yasal araştırmalar) Ön proje aşaması Yapılan araştırmalar sonucu elde dilen bilgilerin derlenerek girişimciye beklentilerine ulaşabilme konusunda projenin neler sağlayabileceği hususunda bilgi verilmesi Değerlendirme ve yatırım kararı verilmesi aşaması Ön projede sunulan bilgilere göre yatırım kararının verilmesi ya da vazgeçilmesi Kesin yatırım projesinin hazırlanması Ön proje aşamasındaki araştırmalarının bazılarının ya da tamamının tekrar ya da daha geniş ve ayrıntılı ele alınması. Kesin projenin uygulanması aşaması İşletmenin kurulması ve faaliyete geçmesi ile ilgili tüm planlanan çalışmaların başlatılması Deneme üretimi aşaması Projede belirtilen tüm çalışmaların bitirilmesi sonrasında, kuruluş aşamasından kaynaklanacak aksamaları ortadan kaldırıcı ve mevcut sistemin aksamadan yürüyüp yürümediğini kontrol etmelerine olanak sağlayacak deneme çalışmaları yapılması Açılış ve yatırım projesinin sona ermesi Deneme üretimini başarı ile tamamlanan işletme daha önce amaçlanan ve planlanan faaliyetlerine başlar Kuruluş çalışmalarının değerlendirilmesi ölçütleri • Verimlilik (prodüktivite) • İktisadilik (ekonomik verimlilik-rasyonalite) • Karlılık (sermayenin verimliliği-rantabilite) Verimlilik Belirli bir faaliyet döneminde elde edilen çıktıların bunları elde etmek için kullanılan girdilere oranlanmasıdır Üretimin fiziksel çıktı miktarı / üretimin fiziksel girdi miktarı İktisadilik (ekonomik verimlilik-rasyonalite) Belirli bir dönemde elde edilen ürünlerin satış gelirlerinin, onların elde edilmesi için katlanılan maliyet giderlerine oranlanmasıdır. Üretimin satış gelirleri tutarı / üretimin maliyet giderleri tutarı İktisadilik > 1; kazançlı-ekonomik verimlilik yüksek İktisadilik = 1; başabaşta-giderler gelirleri karşılıyor İktisadilik < 1; Zararda –ekonomik verimlilik düşük Ekonomik verimliliğin yüksek olması için • Üretimin satış gelirleri tutarı artarken, üretimin • • • • maliyet giderleri tutarında azalma Üretimin satış gelirleri tutarı artarken, üretimin maliyet giderleri tutarında değişme olmaması Üretimin satış gelirleri tutarı değişmezken, üretimin maliyet giderleri tutarında azalma olması Üretimin satış gelirleri tutarındaki artışa oranla üretimin maliyet giderleri tutarında daha küçük miktarda artış olması Üretimin satış gelirleri tutarı azalırken, üretimin maliyet giderleri tutarında daha büyük miktarda bir azalma olması Karlılık (sermayenin verimliliği-rantabilite) Belirli bir dönemde elde edilen karın o dönemde işletmede kullanılan sermayeye oranıdır. Kar / sermaye Diğer değerlendirme ölçütleri • Etkenlik (efficiency) • Etkililik (effectiveness) Etkenlik (efficiency) Çıktıların üretilmesinde yararlanılan üretim faktörlerinin önceden belirlenen standartlarla kıyaslanması sonucu ne denli uygun kullanıldığının belirlenmesi Standart değer/fiili değer Etkenlik oranı>1; hedefin üzerinde performans Etkenlik oranı<1; faaliyet sonucu istendiği gerçekleşemiyor Etkililik (effectiveness) Gerçekleşen çıktının (ulaşılan sonuç) planlanan çıktıyla karşılaştırılmasına dayalı bir değerlendirme ölçütüdür. Fiili çıktı/planlanan çıktı Etkenlik (standart/fiili) mevcut kaynakların kullanımı ile ilgiliyken; etkililik (fiili/planlanan) işletme amaçlarıyla (çıktılarla) ilgilidir. Etkenlik düzeyi kötü Etkililik Yüksek İşletme etkili ama etken değil. İşletme düzeyi kaynakları boşa düşük iyi harcanıyor İşletme hem etkili hem etken hedeflere ulaşılıyor, kaynaklar iyi değerlendiriliyor İşletme ne etkili ne etken hedeflere ulaşılmıyor, kaynaklar iyi kullanılmıyor İşletme etkili değil ama etken hedeflere ulaşılmıyor ama kaynaklar iyi kullanılıyor Kuruluş araştırmaları Ekonomik araştırmalar • Piyasa etüdü ve talep tahmini • Kuruluş yeri ve konumluk yer seçimi • Büyüklük kapasite belirleme Piyasa etüdü ve talep tahmini Piyasa etüdünün amaçları • İşletmenin üreteceği veya pazarlayacağı mal ve hizmetlerin miktar ve niteliklerini saptamak, bunları ortaya koyan öğeler olarak tüketicilerin sayılarını, bu mal ve hizmetlerde aradıkları nitelikleri, satın alma güç ve arzularını belirlemektir. • Aynı tüketici ve pazara benzer veya ikame ürünler sunan diğer rakip firmalar ve arz kapasitelerinin saptanması, dolayısıyla pazarın o andaki ve gelecekteki durumu konusunda bilgi toplamaktır. Toplanması gereken bilgiler • Mal ve hizmetlerin kullanım biçimi ve nitelikleri • Mal ve hizmetlerin piyasadaki mevcut satış fiyatları, • • • • • • • maliyetleri Mal ve hizmetleri kullanan tüketicilerin tip ve özellikleri, potansiyel tüketici türleri Mevcut arz durumu (yurtiçi /yurt dışı) Yurt içi üretim söz konusu ise üretici sayısı ve nitelikleri, ithal ediliyorsa hangi ülkelerden nasıl? Dağıtım kanalının yapısı Mal ve hizmetlerle rekabet ve tamamlama durumunda olan mal ve hizmetler Hükümetin mal ve hizmetlerle ilgili ekonomik ve yasal politikası Ülkenin genel ekonomik durumu Piyasa araştırmaları • Masa başı araştırmaları (ikincil kaynaklar) • Alan araştırmaları (anket, gözlem, deney) Kuruluş yeri ve konumluk yer seçimi Kuruluş yeri: işletmenin amaçlarına ulaşmada faaliyetlerini verimli, ekonomik ve karlılık ölçütlerine uygun şekilde yürütmesine imkan veren yerdir. Konumluk yeri: belirlenen kuruluş yeri içinde işletmenin faaliyetlerini yürütmek üzere fiziksel mekan olarak kurulduğu ya da açıldığı yer. Kuruluş yeri etmenleri • • • • • • • • • • • • Taşıma Hammadde Pazar alanı İşgücü Su ve su kaynakları İklim koşulları Sosyal ve kültürel koşullar Şehir ve bölge yöneticilerinin davranışları Vergi, resim ve harçlar ile teşvik önlemleri Enerji kaynakları İşletme dışı artırımlar Jeolojik koşullar Taşıma: Taşıma giderleri (hammaddeyi temin ederken, ürünü pazara iletirken taşıma giderlerinin en elverişli olduğu noktayı seçer) Taşıma olanakları (bazı hammadde ve mamul nitelikleri taşıma imkanlarının daha değişik ve iyi olmasını gerektirir, bu yüzden hammaddeye ve pazara mümkün olan en yakın yer seçimi) Ulaştırma olanakları (ulaşımı sağlayan ve kolaylaştıran tüm olanaklar-alt yapı tesisleri) hammadde • Hammadde mamul hale gelince ağırlığından ve hacminden kaybediyor mu? evet • Hammadde çabuk bozuluyor mu? evet • Üretimde başka hammaddeye gerek var mı? Hayır • Ekonomik ve doğal taşıma olanakları yeterli mi? Hayır Hammaddenin bulunduğu yer kuruluş yeri • Eğer birden fazla yerde hammadde kaynağı varsa • Kullanılan hammaddeler çeşitli ise Pazar alanı • Mal ve hizmet satışına ağırlık veren işletmeler • • • Pazar alanı ile daha ilgilidir. Üretim işletmeleri Pazar alanına uzak bir kuruluş yeri seçse de iyi bir fiziksel dağıtım sistemiyle pazara uzak olma eksikliğini ortadan kaldırırlar. İşletmenin büyük, küçük, bölgesel, ulusal ve uluslararası faaliyet göstermesi Pazar alanı seçiminde etkilidir. İşletmenin niteliği, faaliyet amacı, tüketici tipleri Pazar alanı seçiminde etkilidir. Aşağıdaki işletme türleri pazara yöneliktir: • Hizmet işletmeleri (turizm, banka, sigorta) • Perakende ve toptan ticaret işletmeleri • Yapı malzeme ve gereçleri imalat ve satımı işletmeleri • Çabuk bozulan mal üretip satanlar • Büyük kapasiteli işletmelere hammadde, yedek parça, malzeme ve bitmiş mal veya hizmet sunanlar işgücü • İşgücünün miktarı yeterli mi? • İşgücünün niteliği (vasıfsız/vasıflı) • İşgücünün maliyeti (ücret/yan ödemeler) • İşgücünün durulmuşluğu (sendikal hareketler ve sürtüşmeler-iş değiştirme hızı) • İşgücünün verimliliği Su ve su kaynakları • Faaliyetleri suya dayalı işletmeler suyu kolayca buldukları yerleri kuruluş yeri olarak belirlerler. (şu anki ve gelecekteki su ihtiyacı) • Suyun kaynaklandığı yer • Suyu elde etmek için ödenen ücret ve alt yapı yatırımları • Suyun niteliği İklim koşulları • • • • • Sıcaklık-soğukluk Yağış Nemlilik Rüzgar Kuraklık Doğrudan (turistik işletmeler) Dolaylı (araç ve gereçlerin sık sık arızalanması) Sosyal ve kültürel koşullar İşletmenin kuruluş yeri çalıştırdığı personelin sosyo kültürel ihtiyaçlarını rahatlıkla giderecekleri yörelerden uzaksa işletme bunları kendi düzenlemek durumunda kalır. Şehir ve bölge yöneticilerinin davranışları Yerel yönetimlerin ve bölge yöneticilerinin çeşitli işletmelerin kentlerinde veya bölgelerinde kurulması konusunda gösterecekleri ilgi, kolaylıklar ve baskılar Vergi, resim ve harçlar ile teşvik önlemleri Yöresel vergi ve harçlarda yapılacak indirimler veya belirli bölgelerin kalkınabilmesi açısından sağlanan finansman imkanları, vergi kolaylıkları ile teşvik tedbirleri çerçevesinde sağlanan ithalat ve ihracat imkanları Enerji kaynakları • Kullanılacak enerjinin şekli • Bunları elde etme koşul ve imkanları • Enerji miktarı ve maliyetleri İşletme dışı artırımlar İşletmelerin dışındaki nedenlerle oluşan birkaç kuruluş yeri faktörünün birlikte bulunması sonucu bu bölgenin diğerlerine oranla daha üstün özelliklere sahip olması ve işletmelerin bu özellikleri çekici bularak bu bölgeyi kuruluş yeri olarak seçmeleridir. Sanayi kollarının toplandığı bölgeler Jeolojik koşullar Bölgenin arazi yapısı, doğal koşullar ve riskler. En uygun kuruluş yeri ve seçimi • İşletmenin kuruluş ve işleyiş amaçlarını en iyi biçimde gerçekleştirmesine imkan veren işletmenin iktisadi, verimli ve karlı çalışmasını sağlayan yerdir. • Kuruluş ve faaliyet için zorunlu tüm masraf elemanlarını en düşük düzeyde sağlayan yerdir. Konumluk yeri seçimi Konumluk yerin, arsasının inşaata uygun olup olmadığı, toprağın niteliği, arsanın yeterli büyüklükte olup olmadığı, ucuzluğu ve kamu hizmetlerine yakınlığı, belediyenin koymuş olduğu kurallar, yöresel ulaşım imkanları, çevre ile bağlantı koşulları.. Etmenleri açısından inceleme İşletme büyüklüğünün saptanması Üretim işletmelerinde büyüklük (Kapasite) Üretim faaliyetlerinin önemli olduğu işletmelerde kapasite işletme büyüklüklerini belirlemede kullanılır. KAPASİTE: bir işletmenin elindeki üretim faktörleri ve mevcut sistemiyle gerçekleştirebileceği üretim ve iş yapabilme yeteneğidir. • Teorik kapasite (maksimum kapasite): • • Bir işletmenin mevcut sisteminin hiçbir duraksama olmaksızın en üst düzeyde ortaya koyabileceği üretim ve iş miktarıdır. Mevcut sistem değiştirilmeden daha fazla üretim yapılamaz Pratik kapasite (gerçekleştirilebilir-planlanmış kapasite): Bir işletmenin mevcut sisteminin olağan ve belirlenen duraksamalar sonucu ortaya koyabileceği üretim ve iş miktarıdır. Fiili kapasite (gerçekleşen kapasite): Bir işletmenin mevcut sisteminin belirli bir faaliyet dönemi sonunda ortaya koyduğu üretim ve iş miktarıdır. (iç ve dış koşullar sonucu-Pazar talebi, grev) Pratik kapasite>fiili kapasite Boş kapasite (kullanılmayan kapasite)=atıl kapasite=aylak kapasite Pratik kapasite=fiili kapasite Pratik kapasite=tam kapasite (bir işletmenin fiili kapasitesinin daha önce belirlediği pratik kapasitesine eşit ya da yakın miktarda gerçekleşme durumu) Pratik kapasite<fiili kapasite Fazla (aşırı) kapasite (bir işletmenin fiili kapasitesinin pratik kapasitenin üzerine geçme durumudur.) Ani talep artışı/savaş durumu Çalışma derecesi (kapasite kullanım oranı) Fiili kapasite/pratik kapasite =1: tam kapasite çalışma Optimum kapasite (kıvamlı-en uygun kapasite) Birim başına değişmez ve değişir giderler toplamının en az olduğu kapasitedir. Genellikle pratik ve tam kapasiteye yakın bir üretim miktarıdır. En uygun işletme büyüklüğünün belirlenmesi En uygun işletme büyüklüğü ortalama üretim maliyetlerinin en düşük olduğu yani üretim faktörlerinin en uygun biçimde birleştikleri üretim kapasitesidir. Daha az üreten işletmeye göre: Kapasiteyi optimumda gerçekleştirmek suretiyle sağlanan bu maliyet düşüklüğüne “kapasite büyüklüğünden doğan tasarruf” denir. Daha çok üreten işletmeye göre: Kapasiteyi optimumda gerçekleştirmek suretiyle sağlanan bu maliyet düşüklüğüne “kapasite küçüklüğünden doğan tasarruf” denir. • Uygulamada en optimum kapasite mümkün olan her kapasitedeki yatırım tutarını ve işletme maliyetlerini hesaplayarak en düşük maliyetli kapasite tespit edilir. Optimum kapasite seçimini etkileyen etmenler • Talep hacmi: Fabrikanın üretime geçtiği andaki talep hacmini değil, normal bir süre sonundaki talep hacmini esas almak. Pazarın coğrafi dağılımı ve yaygınlığı kapasite üzerinde sınırlayıcı rol oynayabilir. (çimento) Optimum kapasite seçimini etkileyen etmenler • Teknoloji: Üretilen makine ve teçhizatın belli standartlara göre imal etmeleri bazı nitelikleri değiştirmeme durumu yaratabilir. • Kuruluş yeri • Finansman Optimum kapasite seçimini etkileyen etmenler • Diğer etmenler: yetişkin ve yeterli personel temininde karşılaşılan güçlükler, devletin ve siyasal iktidarların saptamış oldukları sınırlayıcı veya özendirici düzenlemeler Teknik araştırmalar • Kuruluş ve konumluk yerinin durumu; inşaata uygunluğu, • • • • • • • sismik ve doğal afetlere karşı koyabilme ve dayanma özelliği Ürün nitelikleri Üretim ve faaliyet alanları, makine ve teçhizat nitelikleri ve fiziksel yerleşimi Üretim yönetimi ve diğer işletme fonksiyonlarına uygunluk araştırmaları ve yerleşim planı Çalışan sayısı ve nitelikleri araştırması, çalışanlara yönelik eğilimler İş, can ve mal güvenliği açısından güvenlik araştırmaları Çevre düzenleme, çevre kirliliğini önleme araştırmaları Lisans, patent ve teknik yardım ihtiyacı ve araştırmaları Mali araştırmalar • Kuruluş ve sabit sermaye ihtiyacı • İşleyiş sermayesi ihtiyacı Mali araştırmalar ilk etapta yatırım giderlerinin ve yatırım için gerekli finans ihtiyacının saptanmasına yönelik rol oynar. • • • • • • • • • Tüm etüt ve proje giderleri Arsa bedelleri İnşaat ve kiralama giderleri Makine ve teçhizat giderleri Taşıt ve diğer araç giderleri Genel giderler Patent ve lisans haklarını satın alma Teknik bilgi transferi giderleri Yatırım mallarının yurt dışından getirilmesi için yapılacak giderler • Yabancı kaynaklardan finansman giderleri… Finansman ihtiyacını karşılayacak kaynaklar: • Öz kaynaklar • • İşletmeyi kurmak isteyen girişimci veya ortaklar tarafından kendi öz varlıklarından tahsis edecekleri maddi ve maddi olmayan ekonomik değerler Dış kaynaklar (borçlanma) Oto finansman faaliyet halindeki bir işletmede dağıtılmayıp işletmede bırakılan faaliyet karları Yatırım kararı alma ölçütleri • • • • • • Karlılık İşletmenin borç ödeme yeteneği ve katsayısı Yatırımın ülkeye döviz tasarrufu sağlama yönü Yatırımın ulusal ekonomiye sağlayacağı katma değer İnsan gücü verimliliği açısından yatırımın değerlendirilmesi Sermaye-verim oranı açısından yatırımın durumu Yasal araştırmalar • Kuruluşun yapılacağı ülke yasalarına göre kurulmak istenen işletmenin hukuki şekli • Bir girişimin kuruluş fikrinden başlamak üzere işletmenin faaliyete başlamasına kadar yürütülmesi ve tamamlanması gereken tüm yasal işlemler ve formaliteler ile alınması gereken izinler Kuruluş yeri ile ilgili bazı sorunlar ve gelişmeler • En uyun kuruluş yeri seçim yöntemleri • Toplanma sorunu • Dağılma • Organize sanayi bölgeleri düzenlemeleri En uygun kuruluş yeri seçim yöntemleri • Geleneksel kuruluş yeri seçimi yöntemleri Kuruluş yeri üçgeni Eş maliyet eğrileri yöntemi • Çağdaş kuruluş yeri seçimi yöntemleri Karşılaştırmalı yöntemler Ulaştırma modeli Doğrusal programlama modeli Dinamik programlama modeli Karma tam sayılı programlama yöntemi Simulasyon yöntemleri • Kuruluş yeri yöntemi Bir fabrikanın kurulabileceği 3 kuruluş yeri etmeni belirlenir. Sorunun çözümünde ulaştırma maliyeti en düşük olan seçenek • Eş maliyet eğrileri yöntemi Ulaştırma maliyetlerine enerji, işgücü ve yöresel vergiler gibi maliyet kalemleri eklenerek oluşturulan toplam maliyete göre karar verilir. Karşılaştırmalı yöntemler • Faktör karşılaştırma ve puanlama yöntemi • • Aday kuruluş yerlerini etkileyen faktörler saptanır, kuruluş yerlerini etkileyen faktörler etkinlik derecelerine göre puanlandırılır sonra her kuruluş yeri için faktörlere önem durumlarına göre puan verilir. Toplam puanı en fazla olan seçilir. Maliyetleri karşılaştırma yöntemi En düşük birim maliyete sahip yer. Sabit ve değişken maliyet kalemleri belirlenerek her yer için toplanır. Karlılıkları karşılaştırma yöntemi yerler arasında en karlı olanı bulmak. Maliyetler yanında satış öngörülerini yaparak daha gerçekçi karşılaştırma yapma toplanma İşletmelerin bazı elverişli kuruluş yeri etmenlerini (hammadde, pazaryeri, işgücü) bir yörede bulmaları sonucu o yörenin çekimine kapılmaları ve yerleşmeleridir. Toplanma aşamaları • I. aşama: bir veya birkaç büyük işletme kuruluş • • yeri faktörünün etkisiyle bir yerde kurulur. II. Aşama: bir kısım işletmeler 1. aşamada belirli bir yere kurulmuş olan işletmelere mal veya hizmet vermek veya onlardan mal veya hizmet almak için aynı bölgeye gelir. III. Aşama: her iki aşamada kurulmuş olan işletmelerin çok değişik ihtiyaçlarını karşılamak için bu bölgeyi kuruluş yeri seçen yardımcı işletmeler devreye girer. (sigorta) Toplanmanın yararları • Toplanma bölgelerinde birçok işletme daha uygun hayat şartları, daha elverişli gelişme imkanı bulur. • Daha uygun iş görme koşulları gelişir. • Toplanma bölgeleri birçok kuruluş yeri etmeninin birarada sunulması sonucu, işletme dışı arttırımlar sağlayarak bazı gider kalemlerinin azalmasına neden olur. • Bölgenin eğitim ve kültür düzeni iyileşir. Toplanmanın zararları • Yerleşim sorunu • Nüfus yoğunluğu kriz dönemlerinde sosyal politika sorunlarını ağırlaştırır. • Sürekli insan gücü çekim merkezleridir. Göç sorunları • Bölgenin iktisadi yaşamını aksatan firmalar arası rekabet ve sürtüşme Toplanmaya karşı tedbirler • Dağılma • Organize sanayi bölgeleri • Yeni pazarların araştırılıp bulunması, satışların artması sonucu maliyetlerin düşmesi, bölgesel rekabetin kırılması, firmaların maliyetlerini düşürücü ve daha verimli çalışmalarını sağlayacak önlemler almaları dağılma Toplanmanın sakıncalı yönlerini ortadan kaldırmak ve sorunu “bölgelerarası dengeli kalkınma” yoluyla çözümlemek için işletmelerin değişik bölgelerde kurulması özendirilir veya belli bölgelerde yığılma engellenmek isteyebilir. Organize sanayi bölgesi düzenlemeleri Daha sağlıklı toplanma olayına imkan vermek, toplanmanın yararlarını arttırabilmek gibi amaçlarla önceden düzenlenmiş ve girişimcilerin yatırım yapmalarına imkan verilmiş bir bölgedir. • Meslek örgütleri tarafından ortaklaşa yürütülen projeler, yerel yönetimlerce yürütülen projeler, meslek örgütleri ve yerel yönetimlerce yürütülen ortak projeler, kar amacıyla, özel kişiler tarafından geliştirilmiş bazı projler ile organize sanayi bölgeleri kurulabilir. • Organize sanayi bölgeleri belirli bir iş koluna özellikle KOBİ’lere yönelikse Sanayi sitesi, ticarete yönelik işletmeler için ticaret sitesi, ihracat ve ithalat işlemlerinin kolaylaştırılması bağlamında serbest ticaret bölgeleri olur. Büyük işletmelerin üstün yönleri • Makineleşme, standartlaşma, işgücünü ve makineleri • • • • • • • • uzmanlaştırarak daha verimli kullanma Makineleşme, standartlaşma ve uzmanlaşma daha çok üretme imkanı sağlar Pazarın arzuladığı miktarda mal üretebilme ve bu malları ucuz fiyat sunma olanağı Ana kolları yanında ana uğraşlarına dolaylı bağımlı birçok faaliyeti yapabilirler. Pazar araştırması yapabilirler. Modern yönetim ilkelerini ve gelişmeleri uygulayarak daha ekonomik, verimli, karlı işletmecilik anlayışı Sermaye bulma olanaklarından daha rahat yararlanırlar. Risk dağıtma imkanları vardır. Büyük miktarda hammadde alma sonucunda iskonto, hammadde kaynağını kendine bağımlı kılma, ulusal reklam araçlarından yararlanma) Büyük işletmelerin zayıf yönleri • Pazarın istekleri sürekli değişiyorsa buna uyum sağlaması ve mevcut sistemini değiştirmesi zor • Sabit maliyet baskısı • Bürokrasi artışı • Büyüme çalışanlar arasında yakınlık ve işbirliğini bozar • Örgütsel yapı karmaşıklaşır küçük işletmelerin üstün yönleri • Talep değişimlerine daha hızlı uyum sağlama • Pazarın tanımadığı malın denenmesi açısından daha • • • • dinamiktirler Pazarın arzuladığı uygun değişim ve eklemeler yapabilecek bir üretim sistemi kurma açısından rahattırlar. Emek yoğun ve uzmanlık gerektiren alanlarda daha etkilidirler. Pazarın sınırlı olduğu durumlarda daha başarılıdırlar. İnsan ilişkileri daha güçlüdür. Küçük işletmelerin zayıf yönleri • Uzmanlaşmış faaliyet yapmaları zordur • Büyüklüğün sağlayacağı maliyet avantajından • • • • yararlanmadığı için maliyetler yüksektir. Modern yönetim ve işletmecilik ilkeleri uygulanmaz pazar araştırması sınırlı Sermaye yapıları güçlü değildir. İşletme sahibi ile yönetici genelde aynı olduğu için yönetimde keyfilik ve kişisellik KOBİ’lerin özellikleri • Bireysel-şahıs ortaklıkları • Girişimci-yönetici • Uzun dönemli stratejik kararlar yerine günlük ve • • • • taktik kararlar İşletme sahip ve çalışanları, müşterileri, yakın dış çevre arasında yakın bağlar Sermaye yapıları sınırlı esnek üretim Tedarik ve pazarlamada güçsüz. • Küçük işletme büyük işletme tarafından satın alınmakta veya faaliyetleri durdurulmakta • Küçük işletme başka bir sektörü ve rekabetin olmadığı ya da rekabet edebileceği iş kolunu seçmekte • Küçük işletme büyük işletme ile stratejik işbirliği yapan bir ilişki içine girmektedir (tamamlama) Yatırım kararlarını değerlendirme ve karar verme yöntemleri • Paranın zaman değerini dikkate alan yöntemler • Yıllara göre yatırımdan sağlanan net nakit tasarrufunun veya net nakit girişlerinin değer bakımından birbirin eşit olmadığı kabul edilir. Paranın zaman değerini dikkate almayan yöntemler yatırımın ilk döneminde elde edilen net nakit çıkışlarında sağlanan tasarruf veya net nakit girişlerinde sağlanan artış ile son yılında elde edilen tasarruf veya artışlar arasında bir ayırım gözetilmeden değerlendirme yapılır. • Yatırımın karlılığı oranı: her yatırım seçeneğinin karlılığı hesaplanarak yatırım seçenekleri karlılık durumlarına göre sıralanır. Kar/yatırım tutarı • Geri ödeme süresi: Yatırım ne kadar sürede geri dönecek? Her yatırım alternatifinin yaratacağı nakit girişlerinin yıllara öngörülmesi. Yatırım alternatifleri geri ödeme sürelerinin kısalığına göre sıralanır. En kısa süreli olan tercih edilir. Yatırım tutarı/yıllık net nakit girişleri • Net bugünkü değer Yatırımın ekonomik ömrü boyunca sağlayacağı net nakit girişlerinin önceden belirlenmiş bir iskonto üzerinden bugüne indirgenmiş değerleri toplamı ile yatırımın gerektirdiği nakit çıkışları arasındaki farktır. • İç verim-iç karlılık oranı Bir yatırımın ekonomik ömrü boyunca sağlayacağı nakit girişlerinin toplamını, yatırımın sağlayacağı nakit çıkışlarına eşit kılan iskonto oranı İç verim oranına göre bir yatırım seçeneğinin kabul edilebilmesi için iç verim oranının sermaye piyasasında geçerli olan faiz oranına eşit ya da büyük olması gerekir. • Fayda /maliyet oranı Belirli bir iskonto oranı kullanılarak yatırımın ekonomik ömrü boyunca ortaya çıkan fayda ve masrafları bugünkü değer indirilmektedir. Daha sonra yatırım projesinin bugünkü değere indirgenmiş faydaları toplamı aynı şekilde masrafları toplamına oranlanmakta ve elde edilen sonuç fayda/maliyet oranını vermektedir. FMO (fayda/maliyet)=NGBD / NÇBD NGBD =nakit girişlerinin bugünkü değerleri toplamı NÇBD =nakit çıkışlarının bugünkü değerleri toplamı Yatırım projesinin kabul edilmesi için FMO’un 1’e eşit ya da büyük olması gerekir • • • • • sermayenin karlılığı=vergi sonrası kar/öz kaynakx100 Yatırımın karlılığı=vergi sonrası kar/toplam yatırımx100 Yatırımın geri dönüş süresi=toplam yatırım/yıllık fon akışı Sermaye istihdam oranı=toplam yatırım/işçi sayısı Sermaye hasıla oranı=toplam yatırım/net yurt içi katma değer • Sermayenin ortalama karlılık oranı=yıllık net kar/yatırım tutarı Amortismana tabi varlıklar • Birden fazla muhasebe döneminde kullanılması beklenen • Sınırlı bir hizmet süresi olan • Bir işletme tarafından mal ve hizmet üretim ve tedarikinde işletme içi genel yönetim amaçları için edinilen varlıklar Bu varlıklar zamanla işletme fonksiyonlarına katkı veren güçlerini yitirtmeye başlarlar. Varlıkların değerinde azalma söz konusu olur. Bu da bir maliyet getirir. Bu maliyet amortismandır. Amortisman yaklaşımları • Değerleme yaklaşımı Duran varlığın değerinde; kullanma, zamanın geçmesi önemini yitirme gibi nedenlere bağlı olarak meydana gelen azalma • Tüketim yaklaşımı Duran varlık işletme için bir fayda stoku elde eder. Dönem içinde bu fayda stokundaki azalış dönemlere dağıtılarak amortisman oluşur • Yenileme yaklaşımı: Duran varlık ekonomik ömrün sonunda yenilenmesi için gerekli fonun tutulmasında bir araçtır. • Dağıtım yaklaşımı Duran varlıkların edinilmesi için yüklenilmiş olan maliyetlerin bu varlıkların ekonomik ömürleri içinde kalan dönemlere dağıtılması Amortisman hesaplama yöntemleri • Eşit tutarda yıllık amortisman veren yöntem Duran varlık maliyetine duran varlığın hizmet süresine göre bulunan değişmez yüzdenin uygulanması İtfa tutarlı amortisman: tutulan fonun getirisinin de gözönünde tutulduğu eşit tutarlı amortisman • Değişen tutarda yıllık amortisman veren yöntem Fayda stokundaki azalmanın eşit olmayacağına inanılır. • Azalan tutarda yıllık amortisman veren yöntem Maddi duran varlıkların veriminin giderek düşeceği ayrıca bakım ve onarım giderleri artacağı için kullanma maliyetinin giderek yükseleceği bu nedenle de amortismanın azaltılması ile durağan varlığını hizmet maliyetinin verimi ile uyumlu olarak dönemlere daha adil dağıtılması • Artan tutarlı amortisman Başlangıçta küçük giderek büyük tutarda amortisman ayrılması Bir problemden kurtulmanın en iyi yanı onu çözmektir. Alan Saporta
