MALİ ÇÖZÜM YENİ TÜRK TİCARET KANUNU İLE ANONİM ŞİRKETLERDE SERMAYE İLE İLGİLİ GETİRİLEN YENİLİKLER AMENDMENTS OF THE NEW TURKISH TRADE CODE ON THE JOINT STOCK COMPANIES’ CAPITAL Dr. Evren Dilek ŞENGÜR* Abstract As a result of developments in the global business environment, amendmends are needed for the Turkish Trade Code which has been in force since 1957. The major motivations behind the preparation of new Turkish Trade Code are to integrate the Turkish Trade Code to the European Union Legislation and to amend the Code in accordance with economic developments throughout the world. New Turkish Trade Code, which will be enacted as of 1 July 2012, introduces couple of changes for corporations. In this study, important changes introduced by new Turkish Trade Code on joint stock companies’ capital are examined. * İstanbul Üniversitesi, İşletme Fakültesi, Araştırma Görevlisi Ocak-Şubat 2011 Öz Global iş dünyasında yaşanan gelişmeler sonucunda, 1957 yılından beri yürürlükte olan Türk Ticaret Kanununda değişiklik yapılması gerekmiştir. Yeni Türk Ticaret Kanunu’nun hazırlanmasındaki en önemli nedenler Türk Ticaret Kanunu’nun Avrupa Birliği ile uyumlaştırılması ve Kanun’un iş hayatı ile ilgili dünya çapındaki gelişmelere cevap verebilecek işlerliğe getirilmesidir. 1 Temmuz 2012’de yürürlüğe girecek olan yeni Türk Ticaret Kanunu işletmeler için önemli değişiklikler getirmiştir. Bu çalışmada yeni Türk Ticaret Kanunu ile anonim şirketlerde sermaye ile ilgili getirilen yenilikler incelenmiştir. Anahtar Sözcükler: Yeni Türk Ticaret Kanunu, 6102 Sayılı Türk Ticaret Kanunu, Anonim Şirket, Sermaye 97 MALİ ÇÖZÜM Key Words: New Turkish Trade Code, Turkish Trade Code No:6102, Joint Stock Companies, Capital Ocak-Şubat 2011 GİRİŞ 01.01.1957 tarihinde yürürlüğe giren Türk Ticaret Kanununun, hazırlandığı ve kabul edildiği dönemde ticari ilişkilerin düzenlenmesi açısından yeterli ve uygulanabilir durumda olduğu kabul edilebilir. Zamanla globalleşmenin artması, yabancı yatırımcıların Türkiye’ye yatırım yapmak istemeleri, teknolojik gelişmeler gibi yaşanan gelişmeler Türk Ticaret Kanunu’nun günümüz koşullarına uyarlanması ihtiyacını doğurmuştur. Özellikle Türkiye’nin Avrupa Birliği üyeliğine aday olması, mevcut Türk Ticaret Kanunu’nun değiştirilmesini ve yeni Türk Ticaret Kanunu hazırlanmasını gerekli kılmıştır. 13.01.2011 tarihinde TBMM tarafından kabul edilen yeni Türk Ticaret Kanunu 14.02.2011 tarihli ve 27846 sayılı resmi gazetede yayımlanmıştır. Kanun maddeleri bazı istisnai düzenlemeler hariç olmak üzere 1 Temmuz 2012’de yürülüğe girecektir. Yeni Türk Ticaret Kanunu, ticaret şirketleri ile ilgili bir çok yenilikler getirmektedir. Bu çalışmada 6102 sayılı yeni Türk Ticaret Kanunu’nun anonim şirketlerin kurulması, sermaye koyulması ve sermaye değişimi konuları ile ilgili getirmiş olduğu yenilikler mevcut Türk Ticaret Kanunu ile karşılaştırmalı olarak ele alınacaktır. 98 1. ANONİM ŞİRKETLERİN KURULUŞ İŞLEMLERİ Yeni TTK 329. maddesinde anonim şirket, sermayesi belirli ve paylara bölünmüş olan, borçlarından dolayı yalnız malvarlığıyla sorumlu bulunan şirket olarak tanımlanmıştır. Pay sahipleri, sadece taahhüt etmiş oldukları sermaye payları ile ve şirkete karşı sorumludur. Anonim şirketlerin kuruluş işlemleri Türk Ticaret Kanunu’nda düzenlenmektedir. Mevcut TTK’na göre bir anonim şirketin kurulması için şirkette pay sahibi en az beş kurucunun bulunması şart iken, yeni TTK ile anonim şirket kurulması için bir veya daha fazla kurucunun var olması yeterlidir (Y_TTK Md.338). Böylelikle yeni TTK ile tek kişinin anonim şirket kurabilmesine olanak sağlanmıştır. Mevcut TTK’na göre anonim şirketler ani kuruluş ve tedrici kuruluş olmak üzere iki şekilde kurulabilmektedir (TTK Md.276). Şirket payları- nın kurucular tarafından tamamen taahüt edilmesi ile ani kuruluş gerçekleştirilmektedir. Tedrici kuruluş ise, bir kısım payların kurucular tarafından taahhüt edilmesi ve geri kalan kısmı için de halka müracaat edilmesi suretiyle olur. Tedrici kuruluşta, kuruluş aşaması ile ilgili olarak yapılması gereken prosedürler genel olarak ani kuruluşta olduğu gibidir. Ancak tedrici kuruluşta halka başvuru için yapılması gereken bazı ek prosedürler vardır. Kuruluş aşamalarının kolaylığı, sermayenin tümünün kurucular tarafından karşılanması ve kimi zaman da tedrici kuruluş fromalitelerinden kaçınmak için genellikle ani kuruluş tercih edilmektedir (Savaç, 1992, 232). Mevcut Kanun bunu önlemek üzere ani olarak kurulan anonim şirketin, şirketin tescilinden sonra beş yıl içerisinde halka müracaat etmesi durumunda tedrici kuruluş faaliyetlerinin aynen yapılmasını zorunlu kılmıştır (TTK Md.304). Mevcut TTK’nun yürülüğe girmesinden beri tedrici kuruluşa hemen hemen hiç başvurulmamıştır (Komisyon Raporu, Md.346). Yeni Kanunun 335. maddesinde belirtilen “Şirket, kurucularının, sermayenin tamamını ödemeyi, şartsız taahüt ettikleri, imzalarının noterce onaylandığı esas sözleşmede, anonim şirket kurma iradelerini açıklamalarıyla kurulur.” hükmünden de anlaşılacağı üzere, yeni kanun ile tedrici kuruluş kaldırılmış, şirket kurucuların sermayenin tamamını ödemeyi taahhüt etmeleri zorunlu kılınmıştır. Tedrici kuruluşun kanundan çıkartılması ile birlikte, halka açık kurulma gereksinimine cevap vermek amacıyla, halka arz edilmek üzere pay taahhüdünde bulunulabileceği hüküm altına alınmıştır. Halka arz edilecek paylar ile ilgili olarak düzenlenen maddede nakit karşılığı taahhüt edilmiş olup, şirketin tescilinden itibaren iki ay içerisinde pay senetlerinin halka arz edilebileceği belirtilmiştir (Y_TTK Md.346). Bu madde sadece karşılığı nakit olarak taahhüt edilen payların halka arzını içermektedir. Yeni Kanun, ayın karşılığı taahhüt edilen payların halka arzı ile ilgili herhangi bir düzenleme içermemektedir. Halka arz edilmesi düşünülen nakit karşılığı paylar bir, birkaç ya da tüm kurucular tarafından taahhüt edilir. Nakit karşılığı taahhüt edilen paylar için bankaya peşin para yatırılma koşulu yoktur. Çünkü bu payların bedellerinin tamamı, halka satış süresinin sonunda, halktan elde edilecek satış hasılatından ödenecektir (Komisyon Raporu, Md.346). Söz konusu payların şirketin tescilinden itibaren en geç iki ay Ocak-Şubat 2011 MALİ ÇÖZÜM 99 MALİ ÇÖZÜM Ocak-Şubat 2011 içerisinde halka arz edilmeleri gerekmektedir. Aksi halde, halka arz edilip de süresinde satılmayan payların bedellerinin tamamı, süresinde halka arz edilmeyen payların bedellerinin ise yüzde yirmibeşi payları taahhüt etmiş olanlarca ödenir (Y_TTK Md. 346). Payların halka arz edilmesi Sermaye Piyasası Mevzuatına göre yapılır. İhraç edilecek paylar itibari değerinden aşağı bir bedelle çıkarılamaz (Y_TTK Md. 347), ancak itibari değerinin üzerinde bir bedelle halka arz edilebilir. Payların itibari değerlerinden yüksek bir bedelle çıkarılabilmeleri için değiştirilmiş esas sözleşmede hüküm veya genel kurul kararı bulunmalıdır (Y_TTK Md. 347). Payların itibari değerlerinin üzerinde halka arz edilmesi durumunda, satış süresinin sonunda çıkarma (emisyon) priminin karşılığı şirkete, giderler düştükten sonra kalan tutar ise, pay senetlerini halka arz eden pay sahiplerine ödenir (Y_TTK Md.346). Kanun halka arzın taahhüt tutarının üzerinde yani kârlı yapılmasına olanak sağlayarak girişimcileri cesaretlendirmektedir (Komisyon Raporu, Md.346). 100 2. ANONİM ŞİRKETLERDE SERMAYE Mevcut TTK 269. maddesi anonim şirketlerde esas sermaye miktarının 50.000 TL’sından aşağıda olamayacağını hüküm altına almış ve anonim şirketlerin esas sermaye ile kurulmasını öngörmüştür. Yeni TTK ise, Sermaye Piyasası Kanunu’na göre halka açık şirketlerde uygulanmakta olan kayıtlı sermaye sisteminin halka açık olmayan anonim şirketlerde de uygulanabileceğini hüküm altına almıştır. Yeni TTK’na göre, esas sermaye 50.000 TL’sından ve kayıtlı sermaye sistemini kabul etmiş bulunan halka açık olmayan anonim şirketlerde başlangıç sermayesi 100.000 TL’sından aşağı olamaz (Y_TTK Md. 332). Esas sermaye, tamamı esas sözleşmede taahhüt edilmiş bulunan sermyayeyi ifade etmektedir (Y_TTK Md.332). Esas sermaye, tamamı kurucular tarafından taahhüt edilen, işletmeye tahsis edilen, işletmelerin ana sözleşmelerinde yer alan ve ticaret siciline tescil edilmiş bulunan sermaye tutarıdır. Bu sermaye, işletmenin kuruluşu aşamasında ve sermaye artırımında oluşmaktadır. Kuruluşta ve sermaye artırımında hissedarların sahip oldukları hisse senetlerinin nominal değerleri üzerinden hesaplanır (Ayboğa, 1999, 67). Kayıtlı sermaye sisteminde sermayenin azami haddi esas sözleşmede gösterilir ve bu hadde ulaşılıncaya kadar yönetim kuruluna sermaye artırımı yetkisi verilir. Böylece şirketlerin ihtiyaca göre sermaye ihraç etmelerine esneklik getirilirken, bir yandan da uzun ve külfetli formaliteler ortadan kaldırılmaktadır (2499 Sayılı Kanun Gerekçesi, 110). Kayıtlı sermaye sisteminin esas sermaye sisteminden farklarından bir tanesi, anonim şirketin bir başlangıç sermayesi bir de sermaye tavanının (kayıtlı sermaye) olmasıdır (Ildır, 2009, 128). Kayıtlı sermayeli anonim şirketlerde başlangıç sermayesi kuruluşta ve ilk sisteme geçildiğinde haiz olunması zorunlu sermayedir. Kayıtlı sermaye ise sermayenin artırılmasında yönetim kuruluna tanınmış yetki tavanını göstermektedir (Y_TTK Md. 332). Kayıtlı sermaye sistemindeki bir diğer terim ise çıkarılmış sermayedir. Çıkarılmış sermaye, çıkarılmış payların tümünün itibari değerlerinin toplamını temsil eder (Y_TTK Md.332). Kayıtlı sermaye sisteminde şirketin esas sermayesi çıkarılmış sermaye olur (Sermaye Piyasası Kanunu, Md.12). Çıkarılmış sermaye bilançoda gösterilirken, kayıtlı sermaye tavanı dipnotlarda belirtillir (Akgüç, 1995, 176). Kayıtlı sermaye sistemi TTK’na yeni girmiş olsa da aslında ülkemiz için çok yeni bir sistem değildir. 28.07.1981 tarihli 2499 sayılı Sermaye Piyasası Kanunu’nun 12. maddesinde kayıtlı sermaye sistemine ilişkin düzenleme yapılmıştır. Buna göre, hisse senetlerini halka arz etmek üzere kurulan anonim ortaklıklar ile kurulmuş olup da sermaye artırmak suretiyle hisse senetlerini halka arz edecek olan anonim ortaklıklar, Sermaye Piyasası Kurulu’ndan izin almak şartı ile kayıtlı sermaye sistemini kabul edebilirler. Nitekim, yeni TTK da Sermaye Piyasası Kanunu’na atıf yaparak, Sermaye Piyasası Kanunu’nun 12. maddesindeki hükümlerin saklı olduğunu belirtmiştir (Y_TTK Md. 332). Her ortak, şirket sözleşmesiyle koymayı taahhüt ettiği sermayeden dolayı şirkete karşı borçludur (Y_TTK Md. 128). Anonim şirketlerde nakdi sermaye koyulabileceği gibi ayni sermaye de koyulabilmektedir. Mevcut TTK’nun 278. maddesinde, kurucuların esas mukavelede muayyen parayı veyahut paradan başka bir şeyi taahüt edebilecekleri hüküm altına alınmıştır. Yeni TTK’da ise bu konu daha ayrıntıları ile ele alınmış ve ayni sermaye ile ilgili hükümler Kanunun 342. ve 343. maddelerinde, nakdi sermaye ile Ocak-Şubat 2011 MALİ ÇÖZÜM 101 Ocak-Şubat 2011 MALİ ÇÖZÜM 102 ilgili hükümler ise 344. ve 345. maddelerinde ayrıntılarıyla açıklanmıştır. İlgili maddelere göre, üzerlerinde sınırlı ayni hak, haciz ve tedbir bulunmayan, nakden değerlendirilebilen ve devrolunabilen malvarlığı unsurları ayni sermaye olarak konulabilir. Fikir ve sanat eserleri, marka, tasarım ve patent gibi fikri mülkiyet hakları ile elektornik ortamlar da ayni sermaye olarak koyulabilmektedir (Y_TTK md. 342). Mevcut TTK ortakların sermaye olarak şirkete alacaklarını devredebileceklerini belirtmektedir (E_TTK Md. 142). Ancak yeni TTK, hizmet edimleri, kişisel emek, ticari itibar ve vadesi gelmemiş alacakların sermaye olarak koyulamayacağını hükmetmektedir (Y_TTK Md.342). Konulan ayni sermayeye şirket merkezinin bulunacağı yerdeki Asliye Ticaret Mahkemesi’nce atanan bilirkişiler tarafından değer biçilir. (Y_TTK Md.343). Mevcut TTK’dan farklı olarak bilirkişi raporunda bulunması gereken bilgiler yeni Kanunun 343. maddesinde ayırntıları ile açıklanmıştır. Bu madde ile getirilen yeniliklerden en önemlisi, bilirkişilerin raporlarında, seçtikleri değerleme yönteminin hem en adil hem de en uygun yöntem olduğunu açıklamaları gerektiğidir. Ayrıca yeni kanun ile kuruculara, işlem denetçisine ve menfaat sahiplerine bilirkişi raporuna itiraz etme hakkı tanınmıştır (Y_TTK Md.343). Mevcut TTK’dan farklı olarak, yeni TTK ile ayni sermayelerin kabul edilmesi için, esas sözleşmede bilirkişi tarafından belirlenen değerleriyle yer alan taşınmazların tapuya şerh verilmesi, fikri mülkiyet hakları ile diğer değerler, varsa özel sicillerine kaydedilmeleri, taşınırların güvenilir bir kişiye tevdi edilmeleri şart koşulmuştur (Y_TTK Md. 128). Fikrî mülkiyet hakları, maden hakları, gemiler, hava taşıt araçları özel sicillere sahiptir (Komisyon Raporu, Md.128). Bu değerlerin aynî sermaye olarak kabul edilebilmeleri için, ilgili değerin aynî sermaye olarak konulduğu hususunda özel sicillerine şerh verdirilmesi gerekir. Nakit karşılığı pay taahhüt edilmesi halinde, payların itibari değerlerinin en az yüzde yirmibeşi ticaret siciline tescilden önce, kalanı da şirketin tescilini izleyen 24 ay içerisinde ödenmelidir. Payların çıkarma primlerinin tamamı ise tescilden önce ödenir (Y_TTK Md.344). Ödemeler, 5411 sayılı Bankacılık Kanunu’na bağlı bir bankada, şirket adına açılacak özel bir hesaba yatırılır (Y_TTK Md.345). Paradan başka ekonomik bir değer veya bir taşınırın sermaye olarak konulmasının borçlanılması halinde şir- MALİ ÇÖZÜM Ocak-Şubat 2011 ket, tüzel kişilik kazandığı andan itibaren bunlar üzerinde malik sıfatıyla doğrudan tasarruf edebilir (Y_TTK Md.128). Örnek: İki ortak bir anonim şirket kurmak istemektedirler. Ortaklardan Burak Akbaş 60.000 TL taahhüt etmiş, bu tutarın 20.000 TL’sina karşılık gelen ve nominal değeri 1 TL olan 20.000 adet pay senedini 2 ay içerisinde halka arz edeceğini esas sözleşmede belirtmiştir. Burak Bey 10.000 TL tescilden önce ödemiş, kalan 30.000 TL’sını ise 16 ay sonra ödemeyi taahhüt etmiştir. Diğer ortak Utku Ataç ise, işletmeye sermaye olarak bir büro, bir araba ve demirbaş vermiştir. Bilirkişi tarafından yapılan değerlendirme sonucunda büronun 25.000 TL, arabanın 10.000 TL ve demirbaşların 5.000 TL değerinde olduğu tespit edilmiştir. Ofis bürosunun tapuda, arabanın ise trafikte şirket adına tescili yapılmış, bütün yasal prosedürler tamamlandıktan sonra şirket 01.01.2010 tarihinde kurulmuştur. Kuruluş ile ilgili masraflar için 700 TL+KDV ve pay senetlerinin basılması için 300 TL+KDV bankadan ödenmiştir. Pay senetleri satılmak üzere %1 komisyonla bir aracı kuruma verilmiştir. Hisse senetlerinin tamamı süresi içerisinde satılmıştır. Aracı kurum komisyon kestikten sonra kalan tutarı şirketin bankadaki hesabına yatırmıştır. 103 MALİ ÇÖZÜM 01.01.2010 501 Ödenmemiş Sermaye Burak Akbaş 60.000 Utku Ataç 40.000 500 Sermaye Burak Akbaş 60.000 Utku Ataç 40.000 01.01.2010 102 Bankalar 252 Binalar 254 Taşıtlar 255 Demirbaşlar 501 Ödenmemiş Sermaye Burak Akbaş 10.000 Utku Ataç 40.000 01.01.2010 262 Kuruluş ve Örgütlenme Gideri 191 İndirilecek KDV 102 Bankalar Ocak-Şubat 2011 01.01.2010 900 Nazım Hesaplar Satışa Sunulan Hisse Senetleri 901 Nazım Hesaplar Bastırılan Hisse Senetleri 104 100.000 100.000 10.000 25.000 10.000 5.000 50.000 300 54 354 20.000 20.000 01.01.2010 262 Kuruluş ve Örgütlenme Gideri 191 İndirilecek KDV 102 Bankalar 700 126 25.02.2010 102 Bankalar 262 Kuruluş ve Örgütlenme Gideri 501 Ödenmemiş Sermaye 18.000 2.000 25.02.2010 901 Nazım Hesaplar Bastırılan Hisse Senetleri 900 Nazım Hesaplar Satışa Sunulan Hisse Senetleri 826 20.000 20.000 20.000 MALİ ÇÖZÜM 3.1.SERMAYE ARTIRIMI Anonim şirketin mevcut sermayesi artan iş hacmini karşılayamamakta ise şirket piyasadaki durumunu korumak veya piyasadaki payını büyütmek için sermayesini artırmak zorunda kalabilir. Benzer şekilde, şirket gelecek yıllara ilişkin olarak piyasa koşullarındaki beklentiler doğrultusunda, piyasadaki gelişmeleri karşılayacak kurulu kapasiteye zamanında sahip olabilmek amacıyla genişleme yatırımları yapmak için de sermaye artırımı yapabilir (Yalkın, 1992, 237). Anonim şirketlerin sermaye artırımı yapabilmesi için bazı koşulları yerine getirmesi gerekmektedir. İç kaynaklardan yapılan sermaye artırımı hariç olmak üzere, payların nakdi bedelleri tamamen ödenmediği sürece sermaye artırılamaz (Y_TTK. Md. 456). Mevcut TTK 391. maddesi esas sermayeye karşılık olan hisse senetlerinin bedelleri tamamen ödenmedikçe, umumi heyetin yeni hisse senetleri çıkarmak suretiyle sermaye artıramayacağı kesin hüküm içermekte iken, yeni TTK 456. maddesi ile bu konuda esneklik sağlanmıştır. İlgili maddeye göre, sermayeye oranla önemli sayılmayan tutarların ödenmemiş olması sermaye artırımını engellemez. Ancak Kanun, hangi koşulların önemli sayılabileceği konusunda bir düzenleme yapmamıştır. Sermaye artırımına esas sermaye sisteminde genel kurul, kayıtlı sermaye sisteminde ise yönetim kurulu karar verir (Y_TTK Md. 456). Esas sermaye sisteminde sermaye artırımı, kayıtlı sermaye sisteminde ise kayıtlı sermaye tavanı artırımı ile ilgili olarak esas sözleşmede değişiklik yapılması gerekmektedir. Sermaye artırımı ile ilgili yeni TTK tarafından getirilen yeniliklerden bir tanesi, yönetim kurulunun sermaye artırımı ile ilgili bir beyan hazırlayıp imzalama yükümlülüğüdür. İlgili maddeye göre yönetim kurulu beyanında; sermaye arıtırmında nakdi sermaye koyuluyorsa; artırılan kısmın tamamen taahhüt edildiği, kanun veya esas sözleşme gereğince ödenmesi gereken Ocak-Şubat 2011 3. ANONİM ŞİRKETLERDE SERMAYE DEĞİŞİMİ Yeni TTK’na paralel olarak, anonim şirketlerde sermaye değişimi, sermaye artırımı ve sermaye azaltılması olmak üzere iki başlık altında ele alınmıştır. 105 Ocak-Şubat 2011 MALİ ÇÖZÜM 106 tutarın ödendiği, ayni sermaye koyuluyor ve bir ayın devralınıyorsa bunlara verilecek karşılığın uygun olduğu, bir borcun takası söz konusu ise; bu borcun varlığı, geçerliliği ve takas edilebilirliği, sermayeye dönüştürülen fonun veya yedek akçenin serbestçe tasarruf olunabilirliği, rüçhan hakları sınırlandırılmış veya kaldırılmışsa bunun seebepleri, miktarı ve oranı, kullanılmayan rüçhan haklarının kimlere, niçin, ne fiyatla verildiği hakkında açıklamalar yer almalıdır. Sermaye artırımı, iç kaynaklardan sermaye artırımı şeklinde gerçekleşmekte ise, yönetim kurulu beyanında ayrıca iç kaynaklardan yapılan sermaye artırımının hangi kaynaklardan karşılandığı, bu kaynakların gerçekliği ve şirket malvarlığı içinde varoldukları konusunda garanti vermelidir. Şartlı sermaye artırımının söz konusu olduğu durumlarda ise, şartlı sermaye artırımının ve uygulamasının kanuna uygunluğu belirtilir (Y_TTK Md. 457). Sermaye artırımında yönetim kurulu tarafından bir işlem denetçisi atanmalıdır. İşlem denetçisi sermaye artırım işlemleri ve yönetim kurulu beyanını incelemeli ve inceleme sonuçlarını hazırlayacağı Sermaye Artırımı Raporu’nda belirtmelidir. Rapor ayrıca, TTK’na ve Türkiye Muhasebe Standartlarına uygunluk ve aykırılık hususlarında da görüş içermelidir (Y_TTK Md.458). Sermaye artımını inceleyen işlem denetçisine sunulan ücretler ve sağlanan menfaatler yönetim kurulu beyanında belirtilmelidir (Y_TTK Md. 457). Yeni TTK’nun 400. maddesi anonim şirketlerde denetçi olabilecekler için gerekli olan nitelikleri açıklamaktadır. Aynı madde hükümleri sermaye artırımını denetleyen işlem denetçisi için de geçerlidir (Y_TTK Md.554, Y_TTK Md.400). Yeni TTK 400. maddesine göre denetçi, ancak ortakları yeminli mali müşavir veya serbest muhasebeci mali müşavir ünvanını taşıyan bir bağımsız denetleme kuruluşu olabilir. Ayrıca Kanun, denetçilerin bağımsızlığının artırılması amacı ile denetçi olarak atanabilecekler için bazı kısıtlamalar da getirmiştir. Yeni TTK ile getirilen yeniliklerden bir diğeri de sermaye artırımının; sermaye taahüdü yoluyla artırım, iç kaynaklardan sermaye artırımı ve şarta bağlı sermaye artırımı olarak üç başlık altında sınıflandırmasıdır. Yeni TTK 462. maddesinde iç kaynaklardan sermaye artırımı ile ilgili özel bir madde düzenlenmiş ve yine yeni TTK 436. ila 472. maddeleri ile anonim şirketlerde şarta bağlı sermaye artırımı yapılabileceği kabul edilmiştir. Bu çalışmada yeni TTK’na paralel olarak sermaye artırımı; sermaye taahhüdü MALİ ÇÖZÜM yoluyla sermaye artırımı, iç kaynaklardan sermaye artırımı ve şarta bağlı sermaye artırımı olmak üzere üç başlık altında ele alınmıştır. 3.1.1.1. Esas Sermaye Sisteminde Sermaye Artırımı Esas sermaye sisteminde sermaye artırımına genel kurul karar verir (Y_TTK Md. 456). Mevcut TTK 391. maddesi esas sermayenin artırılabilmesi için genel kurul kararından ayrı olarak, imtiyazlı hisse senedi sahiplerinin de ayrı bir toplantı yaparak karar vermelerini şart koşmuştur. Yeni TTK’da ise böyle bir koşul bulunmamaktadır. Sermaye artışını temsil eden payların tamamı ya değiştirilmiş esas sözleşmede ya da iştirak taahhütnamelerinde taahhüt edilir. Yazılı olarak hazırlanan iştirak taahütnamesi; taahhüt edilen payların sayılarını, itibari değerlerini, cinslerini, gruplarını, peşin ödenen tutarı, taahhütle bağlı olunan süreyi ve varsa çıkarma primi ile taahhüt sahibinin imzasını içermelidir (Y_TTK Md. 459). Her pay sahibi, yeni çıkarılan payları mevcut paylarının sermayeye oranına göre alma hakkını hazidir (Y_TTK Md.461). Buna rüçhan hakkı denilmektedir. Halka açık olmayan şirketlerde sermaye artırımı için temel ilke, eski ortakların rüçhan (öncelik) haklarını kullanma yoluyla sermaye artırımına gitmeleridir. Eski ortakların karşılayamadıkları sermaye artırım tutarı, halka arz yoluna gitmeden, şirkete ortak olmak isteyen üçüncü kişiler tarafından karşılanabilir (Yalkın, 1992, 238). Mevcut TTK’nda “yeni pay alma hakkı” olarak kullanılan ifade yerine, yeni TTK’da “rüçhan hakkı” teriminin kullanıldığı görülmektedir. Pay sahibinin rüçhan hakkı genel kurul kararı ile sınırlandırılabilir veya kaldırılabilir. Ancak bunun için haklı sebepler bulunmalı ve en az sermayenin yüzde altmışının olumlu oy vermesi gerekmektedir (Y_TTK Md 461). Kanunda, halka arz, işletmelerin veya iştiraklerin devralınması ve işçilerin şirkete katılmaları haklı sebep olarak kabul edilebilecek durumlara örnek olarak verilmiştir. Ocak-Şubat 2011 3.1.1. SERMAYE TAAHHÜDÜ YOLUYLA SERMAYE ARTIRIMI Sermaye taahüdü yoluyla sermaye artırımına gidildiğinde, işletmeye girecek para veya para dışındaki ekonomik değerler karşılığında yeni hisse senetleri ihraç edilir. Yeni TTK’nda sermaye taahhüdü yoluyla sermaye artırımı; esas sermaye sisteminde sermaye artırımı ve kayıtlı sermaye sisteminde sermaye artırımı olmak üzere iki başlık altında düzenlenmiştir. 107 MALİ ÇÖZÜM Ocak-Şubat 2011 Kanun, esas sermaye sisteminde sermaye arttırımı sırasında nakdi sermaye taahhüdü, bedellerin ödenmesi, ayni sermaye koyulması ve halka arz edilecek paylar için kuruluş işlemlerindeki ilgili maddelere atıf yaparak, bu maddelerin kıyas yolu ile uygulanmasını öngörmüştür. Buna göre, nakden taahhüt edilen payların itibari değerlerinin en az yüzde yirmibeşi esas sözleşmenin değiştirilmesine ilişkin genel kurul kararının ticaret siciline tescilinden önce, gerisi de tescili izleyen yirmidört ay içinde ödenir (Y_TTK Md.459, Md. 344, Md.455). Ödemeler şirket adına açılacak olan özel bir hesaba yatırılır (Y_TTK Md.459, Md.345). Esas sermaye artırımında ayni sermaye de koyulabilir. Sermaye artırımında ayni sermaye olarak koyulabilecek unsurlar, şirket kuruluşunda ayni sermaye olarak koyulabilecek unsurlar ile aynı olup yeni TTK’nun 342. maddesinde açıklanmıştır. Şirketin kuruluş aşamasında olduğu gibi, sermaye artırımında da konulan ayni sermayeye bilirkişiler tarafından değer biçilir (Y_TTK Md.343). Esas sermaye sisteminde payların halka arz edilmesi yoluyla da sermaye artırımına gidilebilmektedir. Bu durumda değiştirilmiş esas sözleşmede nakit karşılığı olarak taahhüt edilmiş olan paylar, değişik esas sözleşmenin ticaret siciline tescilinden itibaren en geç iki ay içerisinde halka arz edilmelidir. 108 3.1.1.2. Kayıtlı Sermaye Sisteminde Sermaye Artırımı Halka açık olmayan anonim şirketlerde, yönetim kuruluna esas sözleşmede belirtilmiş olan kayıtlı sermaye tavanına kadar sermayeyi artırma yetkisi verilebilir. Bu durumda yönetim kurulu kararı ile sermaye artırımı TTK ve esas sözleşmede belirtilen yetki sınırları çerçevesinde gerçekleştirebilir. Yönetim kuruluna bu yetki en çok beş yıl için tanınabilir (Y_TTK Md. 460). Yeni TTK’nun 460. maddesinin 3. fıkrasında, çıkarılacak yeni payların taahhüdü, ödenmesi gereken en az nakdi tutar ve ayni sermaye konulması hakkında esas sermaye sistemi, dolayısıyla kuruluş işlemleri ile ilgili hükümlerin kıyas yolu ile uygulanacağı belirtilmiştir. Ancak, esas sözleşmenin ayni sermaye konulmasını yasaklamasına, ihraç edilecek payların bedellerinin tümünün ödenmesi zorunluluğu getirmesine bir engel yoktur (Komisyon Raporu, Md.460). Zira SPK’nda kayıtlı sermaye sisteminde nakit dışı varlıkların sermaye olarak koyulması yasaktır. Kayıtlı sermaye sisteminde, sermaye yönetim kurulu kararı ile artırılır (Y_TTK Md. 460). Bunun için yönetim kurulu önce, sermaye artırımının gerektirdiği şekilde, esas sözleşmenin ilgili maddesinin yeni şeklini hazırlar. Sanayi ve Ticaret Bakanlığı’nın izni gerekiyorsa* bu izni alır, izne gerek yoksa yönetim kurulu yeni metni kararıyla kesinleştirir (Komisyon Raporu, Md.460). Yönetim kurulu kararında; artırılan sermaye tutarını, çıkarılacak yeni payların itibari değerlerini, sayılarını, cinslerini, primli ve imtiyazlı olup olmadıklarını, rüçhan hakkının sınırlandırıp sınırlandırılmadığını, kullanılma şartları ile sürelerini belirtir. Yönetim kurulu, izni alınmış veya kendi kararıyla kesinleşmiş esas sözleşmenin yeni (değişik) metnini, sermayenin artırılmasına ilişkin yönetim kurulu kararını, imtiyazlı paylara ve rüçhan haklarına ilişkin sınırlamaları, prime dair kayıtları ve bu kararın uygulanması hakkındaki kuralları esas sözleşmede öngörüldüğü şekilde ilan eder ve internet sitesinde yayınlar (Y_TTK Md. 460). Pay sahipleri ve yönetim kurulu üyeleri, kanun veya esas sözleşme hükümlerine ve özellikle dürüstlük kuralına aykırı olan yönetim kurulu kararları aleyhine, kararın ilan tarihinden itibaren bir ay içinde iptal davası açabilirler (Y_TTK Md. 460, Y_TTK Md.445). Esas sermaye sisteminde olduğu gibi, kayıtlı sermaye sisteminde de pay sahiplerinin rüçhan hakkı vardır. Başka bir ifade ile her pay sahibi, yeni çıkarılan payları, mevcut paylarının sermayeye oranına göre alma hakkına sahiptir (Y_TTK Md. 461). Örnek: Özdemir A.Ş. 01.01.2009 tarihinde 100.000 TL başlangıç sermayesi ile kurulmuştur. Şirket esas sözleşmesinde kayıtlı sermaye (sermaye tavanı) 150.000 TL olarak belirlenmiştir. 31.03.2010 tarihinde yönetim kurulu kararı ile 50.000 TL sermaye artırımı yapılarak, çıkarılmış sermayenin 150.000 TL olmasına karar verilmiştir. Nominal değeri 1 TL olan 50.000 adet hisse senedi bastırılmıştır. Hisse senetlerinin basılması ve ihracı için banka hesabından 200 TL + KDV ödenmiştir. Hisse senetlerinin 10.000 adeti şirket ortakları tarafından taahhüt edilmiş, tahhüt edilen tutarın tamamı aynı gün şirketin bankadaki hesabına yatırılmıştır. 40.000 adet pay senedi ise %1 komisyonla aracı kurum tarafından satılmıştır. Aracı kurum hisse senetlerinin hepsini nominal değeri ile satmış, komisyon tutarını kestikten sonra şirketin hesabına yatırmıştır. * Yeni TTK 333. Maddesine göre, Sanayi ve Ticaret Bakanlığınca yayımlanacak tebliğle, faaliyet alanları belirlenip ilan edilecek anonim şirketlerin esas sözleşme değişiklikleri Sanayi ve Ticaret Bakanlığı’nın iznine bağlıdır. Ocak-Şubat 2011 MALİ ÇÖZÜM 109 MALİ ÇÖZÜM 31.03.2010 501 Ödenmemiş Sermaye 500 Sermaye 31.03.2010 900 Nazım Hesaplar Ortaklara Sunulan Hisse Senetleri 10.000 Satışa Sunulan Hisse Senetleri 40.000 901 Nazım Hesaplar Bastırılan Hisse Senetleri 50.000 50.000 50.000 50.000 31.03.2010 102 Bankalar 10.000 501 Ödenmemiş Sermaye 10.000 31.03.2010 901 Nazım Hesaplar 10.000 Bastırılan Hisse Senetleri 900 Nazım Hesaplar Ortaklara Sunulan Hisse Senetleri 10.000 31.03.2010 262 Kuruluş ve Örgütlenme Gideri 191 İndirilecek KDV 102 Bankalar 10.000 200 36 236 31.03.2010 102 Bankalar 262 Kuruluş ve Örgütlenme Gideri 501 Ödenmemiş Sermaye Ocak-Şubat 2011 25.02.2010 901 Nazım Hesaplar Bastırılan Hisse Senetleri 900 Nazım Hesaplar Satışa Sunulan Hisse Senetleri 110 39.600 400 40.000 40.000 40.000 3.1.2. İÇ KAYNAKLARDAN SERMAYE ARTIRIMI Esas sözleşme veya genel kurul kararıyla ayrılmış ve belirli bir amaca özgülenmemiş yedek akçeler ile kanuni yedek akçelerin serbestçe kullanılabilen kısımları ve mevzuatın bilançoya konulmasına ve sermayeye eklenmesine izin verdiği fonlar sermayeye dönüştürülerek sermaye iç kaynaklardan arttırılabilir. Sermayenin artırılan kısmını, iç kaynaklardan karşılayan tutarın şirket bünyesinde gerçekten varolduğu, onaylanmış yıllık bilanço ve işlem denetçisinin vereceği açık ve yazılı bir beyanla doğrulanır. Bilanço tarihinden üzerinden altı aydan fazla zaman geçmiş olduğu takdirde, yeni bir bilanço çıkarılması ve bunun işlem denetçisi tarafından onaylanmış olması şarttır (Y_TTK Md.462). İç kaynaklardan sermaye artırımını inceleyen işlem denetçisi, ancak ortakları yeminli mali müşavir veya serbest muhasebeci mali müşavir ünvanını taşıyan bir bağımsız denetleme kuruluşu olabilir (Y_TTK Md.554, Y_TTK Md. 400). Yedek akçe yoluyla sermaye artırımında şirketin net aktifi değişmemekte, sadece hesaplar arasında bir aktarma yapılmaktadır (Savaç, 1992, 283). Yeni TTK’na göre iç kaynaklardan sermaye artırımına ilave edilecek unsurlar aşağıda açıklanmıştır: Kanuni Yedek Akçelerin Serbestçe Kullanılabilen Kısımları: Kanuni yedek akçe, Türk Ticaret Kanunu’nun yedek akçe ayrılmasını zorunlu kılan hükümlerine göre ayrılan yedek akçelerdir. Bu bakımdan sermaye şirketleri, özellikle anonim şirketler, ticaret kanunları gereğince, kârlarından belli bir kısmını yedek akçe olarak ayırmak zorundadırlar (Erimez, 1985, 283). Yeni TTK’da kanuni yedek akçeler; “Genel Kanuni Yedek Akçe” ile “Şirketin İktisap Ettiği Kendi Pay Senetleri İçin Ayrılan Yedek Akçe ve Yeniden Değerleme Fonları” olmak üzere ikiye ayrılmıştır. Genel Kanuni Yedek Akçeler: Genel kanuni yedek akçe yeni Kanunun 519. maddesinde düzenlenmekle birlikte, mevcut TTK’nun ilgili maddesi ile aynıdır. Kanun’a göre, yıllık kârın %5’i, ödenmiş sermayenin %20’sine ulaşıncaya kadar genel kanuni yedek akçe ayrılır. Buna I. Tertip yedek akçe denir. Sermaye azaltımına giden anonim şirketlerde, ödenmiş sermaye tutarı da azalmaktadır. Böylelikle, şirketin daha önceki yıllarda ayırmış olduğu genel kanuni yedek akçe tutarı yeni ödenmiş sermaye tutarının %20 ’sinden fazla olabilmektedir. Yasal sınır üzerinde bulunan bu tutar, dağıtıla- Ocak-Şubat 2011 MALİ ÇÖZÜM 111 Ocak-Şubat 2011 MALİ ÇÖZÜM 112 bilir veya sermayeye eklenebilir. Bu durum, genel kanuni yedek akçelerin serbest kullanılabilen kısmına örnek olarak verilebilir. Yeni TTK 519. maddesine göre, I Tertip yedek akçe, ödenmiş sermayenin 1/5’ine ulaştıktan sonra dahi bazı tutarlar birinci tertip yedek akçeye dahil olunur. Bunlar hisse senedi ihraç primleri, hisse senedi iptal kârları, I. temettü ve II. tertip yedek akçedir. MSUGT’de sermaye yedekleri içerisinde sınıflandırılan hisse senedi ihraç primlerinin ve hisse senedi iptal kârlarının sermayeye ilave edilebileceği belirtilmiştir. Şirketin İktisap Ettiği Kendi Pay Senetleri İçin Ayrılan Yedek Akçe ve Yeniden Değerleme Fonları: Mevcut TTK’da bazı istisnai haller dışında şirketin kendi paylarını iktisap veya rehin olarak kabul etmesi yasaklanmıştır. Yeni TTK ile getirilen en önemli değişikliklerden bir tanesi de anonim şirketlerin, genel kurulun yönetim kuruluna verdiği yetkiye dayanarak sermayesinin %10’unu aşmamak şartı ile, kendi paylarını iktisap ve rehin olarak kabul edebilmesidir. Buna bağlı olarak anonim şirketlerin iktisap ettikleri kendi pay senetleri için yedek akçe ayırmaları da yeni TTK ile uygulamaya girmiştir. Yeni TTK’nun 520. maddesine göre, şirket iktisap ettiği kendi payları için iktisap değerlerini karşılayan tutarda yedek akçe ayırır. Bu yedek akçeler, anılan paylar devredildikleri veya yok edildikleri takdirde çözülebilir, bir diğer ifade ile dağıtılabilir veya sermayeye eklenebilirler. Şirketin iktisap ettiği kendi pay senetleri varlık değildir. Bu pay senetleri satın alındığında, bilançoda özkaynaklar altında bir kontra hesapta raporlanır. Geri satın alınan pay senetleri nominal değeri üzerinden değil, satın alma değeri yani maliyeti üzerinden kaydedilir. Şirketin iktisap ettiği kendi pay senetleri ileriki bir tarihte tekrar satıldığında, ilgili kontra hesap pay senetlerinin ihraç bedeli kadar alacaklandırılır. Hisse senetlerini geri satın alma bedeli ile tekrar ihraç etme bedeli arasındaki fark ise sermaye hesabına kaydedilir. Şirket pay senetlerini satın aldığı fiyatın altında veya üzerinde satsa dahi gelir tablosunda herhangi bir kazanç veya kayıp raporlanmaz (Meigs, Meigs ve Meigs,1995, 575). Örnek: Doğa A.Ş.’nin 30.04.2010 tarihinde sermayesi 400.000 TL’dir. Doğa A.Ş. kendi hisse senetlerinden 6.000 tanesini tanesi 5 TL’den geri satın almış, aynı tarihte 2009 yılı net kârından 30.000 TL yedek ayırmıştır. MALİ ÇÖZÜM Şirket, 01.06.2010 tarihinde bu hisse senetlerini tanesini 8 TL’den tekrar ihraç etmiştir. Pay senetlerinin ihraç bedeli ile maliyeti arasındaki fark sermayeye ilave edilmiştir. 30.04.2010 501 Ödenmemiş Sermaye (-) veya 504 Geri Alınan Hisse Senetleri (-) 100 Kasa 30.000 30.000 31.06.2010 48.000 501 Ödenmemiş Sermaye (-) veya 504 Geri Alınan Hisse Senetleri (-) 30.000 505 / 525 Geri Alınan Hisse Senedi Satış Kârları 18.000 Esas sözleşme veya genel kurul kararıyla ayrılmış ve belirli bir amaca özgülenmemiş yedek akçeler: Anonim şirketin esas sözleşmesine göre ayrılması gereken yedek akçeler, yeni TTK’nun 521. ve 522. maddelerinde düzenlenmiştir. Mevcut TTK’da “ihtiyari yedek akçeler” olarak kullanılan terim yerine yeni TTK’da “şirketin isteği ile ayırdığı yedek akçe” ifadesi kullanılmıştır. Ancak kanunun ilgili maddelerinin metninde önemli bir değişiklik yoktur. Yeni TTK’nun 521. maddesine göre, yedek akçeye yıllık kârın %5’inden fazla bir tutarın ayrılacağı ve yedek akçenin ödenmiş sermayenin %20’sini aşabileceği hakkında esas sözleşmeye hüküm konabilir. Esas sözleşme hükümleri ile yasal sınırlar üzerinde ayrılan kısma statü yedekleri denilmektedir ve statü yedekleri sermayeye ilave edilebilir. Bununla birlikte, esas sözleşmede şirketin yöneticileri, çalışanları ve işçileri için yardım kuruluşları kurulması amacı ile de yedek akçe ayrılabilir (Y_TTK Md. 521). Ancak bu şekilde ayrılan yedek akçeler belirli bir amaca özgülenmiş olduğundan iç kaynaklardan sermaye artırımında kullanılamazlar. Genel kurul; aktiflerin yeniden sağlanabilmesi için gerekli ise, şirketin sürekli gelişimi ve olabildiğince kararlı kâr payı dağıtımı yönünden haklı görüyorsa, kanunda ve esas sözleşmede öngörülenlerden başka yedek akçe Ocak-Şubat 2011 100 Kasa 113 MALİ ÇÖZÜM ayrılmasına da karar verebilir (Y_TTK Md.523). Olağanüstü yedekler olarak isimlendirilen bu yedekler de sermayeye ilave edilebilir. Örnek: Naz A.Ş.’nin 31.12.2010 tarihli bilançosunda olağanüstü yedekler 20.000 TL’dir. Şirket ortakları genel kurulda olağanüstü yedeklerin sermayeye ilave edilmesini karalaştırmıştır. Buna bağlı olarak, nominal değeri 1 TL olan 20.000 adet hisse senedi çıkartılarak ortaklara bedelsiz olarak dağıtılmıştır. 30.04.2011 501 Ödenmemiş Sermaye 500 Sermaye 20.000 20.000 30.04.2011 Ocak-Şubat 2011 542 Olağanüstü Yedekler 501 Ödenmemiş Sermaye 114 20.000 20.000 Mevzuatın bilançoya konulmasına ve sermayeye eklenmesine izin verdiği fonlar: 30.12.2003 tarih ve 25332 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan 5024 sayılı “Vergi Usul Kanunu, Gelir Vergisi Kanunu ve Kurumlar Vergisi Kanununda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun” ile Vergi Usul Kanununun değiştirilen mükerrer 298’inci maddesi ve yine bu Kanunla VUK’a eklenen Geçici 25’inci maddeleri ile enflasyon düzeltmesi vergi sistemimizde hüküm altına alınmıştır. 5024 sayılı Kanun ile birlikte yeniden değerleme uygulamasına son verilmiştir. Dolayısıyle, bilançonun pasifinde sermaye yedekleri grubu içerisinde yer alan, sermayeye ilave edilmesine izin verilen MDV Yeniden Değerleme Artışları ve İştirakler Yeniden Değerleme Artışları hesaplarının geçerliliği kalmamıştır. Benzer şekilde, 5024 sayılı kanun ile GVK’nun 38/4. maddesi kaldırılmış ve sermayeye ilave edilmesine izin verilmiş olan Maliyet Bedeli Artışları Fonu hesabı da geçerliliğini yitirmiştir. 5024 sayılı kanun ile değiştirilen VUK mükerrer 298. madde ve yine aynı kanunla eklenen VUK Geçici 25. madde uyarınca, özsermaye kalemlerine ait enflasyon farkları sermayeye ilave edilebilmektedir. Yeni TTK, bilançoda sermayeye eklenmesine mevzuatın izin verdiği fonların bulunması halinde, bu fonlar sermayeye dönüştürülmeden, ser- MALİ ÇÖZÜM maye taahhüt edilmesi yoluyla sermaye artırılmasını yasaklamıştır. Ancak, hem bu fonların sermayeye dönüştürülmesi hem de aynı zamanda ve aynı oranda sermayenin taahhüt edilmesi yoluyla sermaye artırılabilir (Y_TTK Md. 462). Örnek: Budak A.Ş.’nin 31.12.2010 tarihli bilançosunda Sermaye Düzeltmesi Olumlu Farkları Hesabı 20.000 TL’dir. Şirket bu tutarın tamamının sermayeye ilave edilmesini karalaştırmıştır. Buna bağlı olarak, nominal değeri 1 TL olan 20.000 adet hisse senedi çıkartılarak ortaklara bedelsiz olarak dağıtılmıştır. 30.04.2011 501 Ödenmemiş Sermaye 500 Sermaye 20.000 30.04.2011 502 Sermaye Düzeltmesi Olumlu Farkları 501 Ödenmemiş Sermaye 20.000 20.000 3.1.3. ŞARTA BAĞLI SERMAYE ARTIRIMI Yeni TTK ile sermaye artırımında üçüncü bir yöntem olan şarta bağlı sermaye artırımı eklenmiştir. Buna göre genel kurul, yeni çıkarılan tahviller ve benzeri borçlanma araçları nedeniyle, şirketten veya topluluk şirketlerinden alacaklı olanlara veya çalışanlara, esas sözleşmede değiştirme veya alım haklarını kullanmak yoluyla yeni payları edinmek hakkı sağlamak suretiyle, sermayenin şarta bağlanmasına karar verebilir (Y_TTK Md. 463). Başka bir ifade ile şartlı sermaye artırımı, yeni çıkarılacak tahvillerin ve benzeri borçlanma araçlarının şirketin paysahiplerine dönüşmelerini amaçlayan, bu yolla şirkete sermaye sağlayan ve çalışanlar için pay senedi çıkarılmasına olanak veren bir sermaye artırımı yöntemidir (Komisyon Raporu, Md. 463). Sözkonusu tahviller, sahiplerine, genellikle önceden saptanmış belirli koşullarla (değiştirilme fiyatı, değiştirilme süresi vb.) tahvillerin pay senetlerine çevrilmesi hususunda bir seçim hakkı sağlamaktadır (Akgüç, 1995, 193). Bu yöntemde, sermayenin artırımının gerçekleşme zamanı üçüncü kişilerin kendilerine tanınan haklarını kullanma kararına bağlıdır, yani şarta bağlı kalmaktadır. Sermaye, değiştirme veya alım hakkı Ocak-Şubat 2011 20.000 115 Ocak-Şubat 2011 MALİ ÇÖZÜM 116 kullanıldığı ve sermaye borcu takas veya ödeme yoluyla yerine getirildiği anda ve ölçüde kendiliğinden artar (Y_TTK Md. 463). Pay senedine çevrilerilebilir tahvil sahipleri seçim hakkını kullandıkça şirketin borç ve özkaynak kalemleri arasında bir değişme olmakta, fon hareketi olmadan şirketin borcu azalırken, özsermayesi zaman içerisinde yavaş yavaş artmaktadır. Hisse senetlerine çevrilebilir tahvil çıkaran şirketin amacı, belirli bir süre sonra tahvillerin hisse senetlerine dönüştürülmesidir. Burada esas amaç, şirkete yabancı kaynak sağlamak değil, özsermaye sağlamaktır. Bu nedenle bu tür tahvillere ertelenmiş pay senetleri olarak da bakılabilir (Akgüç, 1995, 193). Şarta bağlı sermaye artırımı için esas sözleşmede bir hüküm bulunmalı, artırımın şartları ve kuralları bu hükümde yer almalıdır. Esas sözleşmede belirtilen hükümler bir sermaye artırımı kararı değil, şarta bağlı sermaye artırımı yapılabilmesine dayanak sağlayan hükümlerdir (Komisyon Raporu, Md.463). Şirket sermayesinin üçüncü kişiler tarafından sınırsız olarak artırılmasının engellenmesi amacı ile, şartlı olarak artırılan sermayenin toplam itibari değerinin, sermayenin yarısını aşamayacağı hükme bağlanmıştır (Y_TTK Md. 464). Sermayenin korunması ilkesi gereği de yapılan ödeme en az nominal değere eşit olmalıdır (Y_TTK Md. 464). Şarta bağlı sermaye artırımında pay sahiplerinin korunması amacı ile pay sahiplerine “önerilmeye muhatap olma hakkı” tanınmıştır. Şarta bağlı sermaye artırımında, tahvillere ve benzeri borçlanma araçlarına bağlı olarak değiştirme ve alım hakları içeren senetler ihraç edildiği takdirde, bunlar önce, mevcut payları oranında, pay sahiplerine önerilir (Y_TTK Md.466). Önerilmeye muhatap olma hakkı, haklı sebeplerin varlığı halinde kaldırılabilir (Y_TTK Md.466) Ancak önerilmeye muhatap olma hakkının kaldırılması sonucunda belli kişilerin hakimiyeti ele geçirmesine neden olacak şekilde haksız yarar sağlanmamalıdır. Şarta bağlı sermaye artırımında sermaye taahüdünün ifası, ya pay senedinin bedeli olan paranın yatırılması ya da takas ile gerçekleşir. Para yatırılması veya takas işlemleri bir mevduat veya katılım bankası aracılığıyla gerçekleştirlir (Y_TTK Md.468). Bankanın taahüdün ifasını kabul etmesiyle ilgili paylar sahibinin tasarrufuna bırakılırken paysahipliği hakları da kullanılabilir hale gelir (Komisyon Raporu, Md.468). MALİ ÇÖZÜM Örnek: Şen A.Ş.’nin pay senedi ile değiştirilebilir tahvil sahiplerinden 2 tanesi, 2010 yılında değiştirme haklarını kullanmıştır. Tahvil sahiplerinden bir tanesi hakkını 02.05.2010 tarihinde kullanarak 10.000 TL’lik tahvil ile pay senedini değiştirmiştir. Diğer tahvil sahibi ise değişim hakkını 01.09.2010 tarihinde kullanmış ve 15.000 TL’lik tahvili pay senedi ile değiştirmiştir. 02.05.2010 405 Çıkarılmış Tahviller 10.000 500 Sermaye 02.05.2010 901 Alacaklı Nazım Hesap 10.000 Hisse Senedi ile Değiştirilebilir Tahviller 900 Borçlu Nazım Hesap Hisse Senedi ile Değiştirilen Tahviller 10.000 15.000 01.09.2010 901 Alacaklı Nazım Hesap 15.000 Hisse Senedi ile Değiştirilebilir Tahviller 900 Borçlu Nazım Hesap Hisse Senedi ile Değiştirilen Tahviller 15.000 15.000 3.2. SERMAYE AZALTILMASI Şirket sermayesinin şirket faaliyet hacminin çok üzerinde olması, şirkette büyük zararların olması ve bu zararların yedeklerle karşılanamaması gibi nedenlerle anonim şirketlerde sermaye azaltımı yapılabilir (Yalkın, 1992, 259). Anonim şirketlerde sermaye azaltımında üç usül vardır; hisse senetlerinin nominal değerlerini indirmek, eski hisse senetlerini yeni ve daha düşük nominal bedelli hisse senetleri ile değiştirmek ve belli sayıda hisse senedini satın alarak iptal etmek (Savaç, 1992, 326). Yeni TTK 473. maddesine göre, bir anonim şirket sermayesini azaltarak, azaltılan kısmın yerine geçmek üzere bedelleri tamamen ödenecek yeni paylar çıkartmıyorsa, genel kurul esas sözleşmenin değiştirilmesi için karar almalıdır. Ancak, hiçbir şekilde esas sermaye 50.000 TL’sından ve kayıtlı sermaye sistemini Ocak-Şubat 2011 01.09.2010 405 Çıkarılmış Tahviller 500 Sermaye 10.000 117 MALİ ÇÖZÜM kabul etmiş bulunan halka açık olmayan anonim şirketlerde başlangıç sermayesi 100.000 TL’sından aşağı olamaz. Yeni TTK’nda sermayenin azaltılması ile ilgili olarak düzenlenen madde genel olarak mevcut TTK ile aynıdır. Bu konuda yeni Kanun ile getirilen yenilik, işlem denetçisinin, sermayenin azaltılmasına rağmen şirket alacaklarının haklarını tamamen karşılayacak miktarda aktifin şirkette mevcut olduğuna dair bir rapor hazırlaması gerektiği ve işlem denetçisinin raporu olmadıkça sermaye azaltılmasına izin verilmeyeceğidir (Y_TTK MD.473). Sermaye azaltılması ile ilgili rapor hazırlayacak olan işlem denetçisi, ancak ortakları yeminli mali müşavir veya serbest muhasebeci mali müşavir ünvanını taşıyan bir bağımsız denetleme kuruluşu olabilir (Y_TTK Md.554, Y_TTK Md. 400). Örnek: DNB AŞ’nin 31.12.2010 tarihinde sermayesi 100.000 TL olup, her biri 1 TL olan 100.000 adet pay senedinden oluşmaktadır. Şirketin 31.12.2010 tarihli bilançosunda Geçmiş Yıl Zararları Hesabı 30.000 TL’dir. Bu tutarın 20.000 TL’lik kısmı olağanüstü yedekler ile kapatılmıştır. Bakiyenin ise sermaye ile kapatılmasına karar verilmiştir. 02.05.2010 500 Sermaye 542 Olağanüstü Yedekler 580 Geçmiş Yıl Zararları 10.000 20.000 30.000 Ocak-Şubat 2011 Bu işlem sonucunda hisse senetlerinin nominal değeri (100.00010.000)/100.000 = 0,9 TL olmuştur. 118 SONUÇ Yeni TTK’da anonim şirketlerde sermaye koyulması ve artırılması ile ilgili maddeler sınıflandırılarak açıklanmış ve daha sade bir dil kullanılarak anlaşılabilirliği artırılmıştır. Yeni TTK kayıtlı sermaye sisteminin halka açık olmayan anonim şirketlerde de uygulanabilirliğini sağlayarak, sermaye artırımı işlemlerini kolaylaştırmaktadır. Bununla birlikte yeni TTK sermaye artırımında sermaye taahhüdü yoluyla artırım, iç kaynaklardan sermaye artırımı ve şarta bağlı sermaye artırımı olmak üzere üç temel yöntem belirlemiştir. Ancak, THP’da gerek sermaye artırılmasında gerekse MALİ ÇÖZÜM KAYNAKÇA 2499 Sayılı Kanun Gerekçesi Milli Güvenlik Konseyi Sermaye Piyasasının Düzenlenmesi ve Denetimi Hakkında Kanun Tasarısı ve Bütçe- Plan Komisyonu Raporu.http://www.spk.gov.tr/apps/Mevzuat/? submenuheader=-1 [erişim tarihi: 08.03.2011] Akgüç, Öztin (1995). Mali Tablolar Analizi. İstanbul: Muhasebe Enstitüsü. Ayboğa, Hanifi (1999). “Yüksek enflasyon dönemlerinde anonim ve limited şirketlerde zorunlu esas sermaye arttırımı” Muhasebe-Finansman Dergisi 8, 10 (1999): 59-86. Erimez, Rüştü (1985). Şirketlerde kâr dağıtımı yedek akçeler ve vergileme. İstanbul : Temel Yayınları. Ildır, Ali (2009). Şirketler muhasebesi. Ankara : Seçkin. Meigs, Robert F., Meigs, Walter B. ve Meigs, Mary A. (1995). Financial accounting. USA: McGraw Hill. Savaç, M.Arif (1992). Ticaret şirketleri uygulaması ve muhasebesi. İstanbul: Temel Yayınları. TBMM Türk Ticaret Kanunu Tasarısı ve Adalet Komisyonu Raporu (1/324), Ankara: Türk Ticaret Kanunu Tasarısı ve Adalet Komisyonu. http://www.tbmm.gov.tr/sirasayi/donem23/yil01/ss96.pdf [erişim tarihi: 10.03.2011] TC Yasalar (09.07.1956). 6762 sayılı Türk Ticaret Kanunu. Ankara: Resmi Gazete (9353 sayılı) Ocak-Şubat 2011 sermaye azaltılmasında, şirketin iktisap ettiği kendi hisse senetlerini kaydedeceği bir hesap bulunmamaktadır. Anonim şirketlerin iktisap ettiği kendi hisse senetleri, 501 Ödenmemiş Sermaye hesabına kaydedilebilir veya özkaynaklarda 504 Geri Alınan Hisse Senetleri ismi ile bir kontra hesap açılabilir. Anonim şirketler tarafından bu hisse senetlerinin satışı gerçekleştirildiğinde, elde edilen kâr 50 Ödenmiş Sermaye grubu içerisinde yeni açılacak olan 505 Geri Alınan Hisse Senedi Satış Kârları veya 52 Sermaye Yedekleri grubu içerisinde yeni açılacak olan 525 Geri Alınan Hisse Senedi Satış Kârları hesaplarına kaydedilebilir. 119 MALİ ÇÖZÜM Ocak-Şubat 2011 TC Yasalar (14.02.2011). 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu. Ankara: Resmi Gazete (27846 sayılı) TC Yasalar (30.07.1981). 2499 sayılı Sermaye Piyasası Kanunu. Ankara:Resmi Gazete (17416 sayılı) Yalkın, Yüksel Koç (1992). Şirketler muhasebesi ilkeler ve uygulama. Ankara: Turhan Kitabevi. 120