KONU 2

2. KOOPERATİFLERİN ÖZELLİKLERİ
•Kooperatiflerin sosyal yararları
•Kooperatiflerin ekonomik yararları
•Kooperatiflerle Diğer Şirketler Arasındaki Farklar
1
 Kooperatifleşme ile kooperatifçilik düzeyinde, bireyler
arasından en yeteneklilerinin daha büyük örgütler
çerçevesinde bölgesel ve ulusal düzeyde
sorumluluklara getirilebilmelerine olanak
sağlanmaktadır.
Yerel ve kırsal kesimlerde gerek fertler gerekse onun ait
olduğu toplum, birlikte alım satım, ödünç alma-verme,
makine kiralama, değisik üretim faktörlerini tanıma,
alıp deneme gibi benzeri dışa açık tutumlarla, pazar
için üretimde bulunan üretici gruplarına dönüşürler.
Bu faaliyetler sonucunda bireyler arasındaki ekonomik
ilişkilerin yanı sıra sosyal bağlar da güçlenir, iyi ve kötü
günlerde dayanışma içinde olabilen toplumlar ortaya
çıkar.
2
 Kooperatif ortaklanın, bir kooperatife katılma
amaçları; ekonomik ve sosyal hedeflerinin tatmin
edilmesidir. Ortakların arzuları, kooperatif sayesinde
daha iyi finansal olanaklara sahip olmaktır. Bu
ekonomik ve sosyal hedeflere ulaşmanın yolu,
kooperatif ortakları arasındaki güveni geliştirmekten
geçmektedir. Ortaklar birbirine güvendikleri zaman
bağlılık hissetmektedir
 Kooperatif ortakları arasındaki yüksek düzeyde
birbirlerine olan güven, ortak oldukları kooperatiflerin
desteklenmesi açısından güçlü bir zemin oluşturur
3
KOOPERATİFLERİN
SOSYAL YARARLARI ( 20 adet )
1.
Kooperatifler, ortaklarının gelir düzeyini yükselterek daha çağdaş ve
düzenli bir yaşam için ortam hazırlarlar. Bu sayede toplumsal dengeyi
de sağlamış olurlar.
2.
Kooperatifler, ortaklarını birlikte çalışmaya yöneltirler. Teknik bilgi
ve görgülerini artırırlar. İşbirliği ve ihtisaslaşmaya olanak tanırlar.
3.
Kooperatiflerde her ortak, sermaye payı ne olursa olsun eşit haklarla
ve kendi ihtiyaçları oranında kooperatiften yararlanabilmektedir. Bu
da ortaklar arasındaki ilişkilerde güven hislerini, dayanışmayı ve
işbirliğini kendiliğinden geliştirmektedir.
4.
Birlikte çalışma, dayanışma, yardımlaşma duygularının gelişmesi ile
daha açık görülü, daha az ferdiyetçi bireyler yaygınlaşır ve bu
durumda daha insancıl, yüksek karakter anlayışlı gruplar
oluşturulabilmektedir.
4
5. Kooperatifler ekonomik amaçlarını gerçekleştirirken toplum
için yepyeni bir sosyal sınıf oluşturabilmektedirler.
6. Kooperatiflerin ekonomik hizmetleri yanında belirli bir
grubun korunması, toplum refah ve huzurunu oluşturan fikri
ve ahlaki kalkınmanın desteği olgusu,ortaklarının bilgi, görgü
ve disiplinlerinin artması konusundaki çabaları uygulama
alanını çok geliştirmiştir.
7. Ayrıca müşterek his, toplumsal ve ahlaki hayat anlayışı
konularına da katılmış bulunmaktadırlar.
8. Kooperatifleşme ile insanların uyum ve dayanışma duyguları
gelişmekte, örgütlenme ve demokratikleşme yetenekleri
gelişmekte, dolayısıyla da bu mekanizma refah yolunun
öncüsü olabilmektedir.
5
9.
Kooperatifler kitle eğitimine olumlu katkılar yaparak, demokratik olarak
yönetişim eğitimlerine katkı sağlamaktadırlar. Böylece yöneticilik,
pazarlama ve pazarlık gücünü kullanabilme özellikleri kazandırırlar.
10.
Bir ekonomide en kıt olan “girişimci” faktörü, özellikle toplumun
ekonomik
anlamda geri kalmış kesimleri bakımından oldukça
büyük bir öneme sahiptir. Çünkü kooperatifler ortaklarına öncülük
yapacak olan girişimcilere uygun ortam
ve fırsatı sağlayacağı gibi,
yeni girişimciler için de birer okul vazifesi görmektedir.
11.
Yine, kooperatifleşme ile kooperatifçilik akımı baslatıldığında; sorunları
zorunlu olarak sınırlı bir nitelik gösteren küçük yerel birimler
düzeyinde, bireyler
arasından en yeteneklilerinin daha büyük
örgütler çerçevesinde bölgesel ve ulusal düzeyde sorumluluklara
getirilebilmelerine olanak sağlanmaktadır.
12.
Bu faaliyetler sonucunda bireyler arasındaki ekonomik ilişkilerin yanı
sıra sosyal bağlar da güçlenir, iyi ve kötü günlerde dayanışma içinde
olabilen toplumlar ortaya çıkar.
6
 13.
Kooperatiflerin en önemli katkılarından biri de, ülkedeki
milli
gelirin ve
kaynakların mümkün olduğunca
adil bir şekilde dağılımı için, toplumun ekonomik olarak
geri kalmış kesimlerine
ciddi bir fırsat sağlarken,
devlete de bu kesimleri sistemli
ve katma değer
yaratacak
geri
dönüşümü
sağlayacak şekilde
destekleme imkanı vermesidir.
14. Kooperatifler, kalkınma için ihtiyaç duyulan sermayeyi
kendine çekemeyen “zor bölgelerde insanların
yaşamasına ortam hazırlarlar.
15. Kooperatifler, doğal olarak kendini ve ortaklarını
korurken yerel bazda herkesi koruyarak çok geniş
piyasalarda küçük işletmelerin varlığını
sürdürmelerine ortam yaratırlar.
7
16.
Kooperatifler, yerel ve bölgesel kalkınmanın önemli
aktörleridirler.
17. Kooperatifler demokratik katılımın ve yurttaş olmanın
okullarıdır
18. Kooperatifler bireylere kendi geleceğini bizzat eline
alma ve ortak amaçlarına ulaşmak için örgütlenme
olanağı sağlar.
19. Kooperatifler aracılığı ile insanlar, istihdam yaratırlar,
özerk tarzda sosyal hizmetler ve yardımlaşma
sağlarlar.
20. Kooperatiflere katılım, demokratik toplum değerlerinin
hayati çekirdeğidir.
8
Ekonomik Faydaları
1.
İlk olarak kooperatifler, güncel karma ekonomi piyasası içinde önemli bir rol
oynayan özerk, ekonomik olarak üretken ve yenilikçi girişimlerdir.
Kooperatifler özerktir, çünkü onlar ortakları tarafından kurulan ve yönetilen ve
devlete bağımlı olmayan kuruluşlardır;
2.
Kooperatifler ekonomik olarak üretkendirler, çünkü Pazar koşullarında
faaliyetlerini gerçekleştirmek durumundadırlar. ve bilhassa
rekabet koşullarında çalışmak durumunda olan işletmelerdir.
3.
Kooperatifler, yenilikçi hızlı hizmetler yaratırlar, çünkü karar süreçlerinin
önemli kısımlarına doğrudan ortak olurlar.
4.
Kooperatifler, piyasa koşullarında faaliyetlerini gerçekleştirdiklerinden
ekonomik olarak verimlidirler;
5.
Kooperatifler, üretici/tüketici ortaklarının karar süreçlerinde bizzat yer
almalarından dolayı daha yenilikçi hizmetler üretirler;
6.
Pazardaki durumu zayıf olanların satın alma veya satma güçlerini
birleştirmelerini sağlayarak pazardaki başarısızlıkları önlemek ve pazarların
etkili bir şekilde organize olmalarını sağlar;
9
 7.Kooperatif ortakları iyi günlerde olduğu kadar zor günlerde de





ekonomik ve sosyal sorunları paylaşan insanlardır.
8. Kooperatifçilik ekonomik bunalım dönemlerinde ve yoksulluğun
yaşandığı toplumlarda kolaylıkla uygulanan bir modeldir. Bu
dönemlerde diğer işletmeler kapatılsa da, işçiler işlerinden olsa da
kooperatif ortakları bu konularda daha kolay ortak kararlar alabilirler.
9. Kooperatifler uluslararası bir hareketin parçasıdırlar. Hem yerel hem
de küresel olarak sosyal ve ekonomik çözümler üretebilirler ve
farklılıklar yaratabilirler. Dünyada bu konuda binlerce örnek vardır.
10. Kooperatifler toplumda ve ekonomik hayatta insanların yaşamlarını
daha adil, eşitlik ve demokratik hale getirir.
11. Kooperatif kurmanın sayısal olarak bir ölçeği yoktur. Her toplumda
her bireyin ihtiyaçlarına göre kooperatif kuruluşu esneklik gösterebilir.
Kimi ülkelerde kooperatiflerin 3 ortağı kimi ülkelerde binlerce ortağı
vardır.
12. Kooperatifler dünyada şirketlere ve istismarcı insanlara karşı
toplumun ekonomik ve sosyal ihtiyaçlarını karşılamak için en uygun ve
yerinde alternatiflerdir.
10
 Kooperatiflerin fiyat oluşumuna katkısı
 Fiyatların genellikle serbest piyasada oluştuğu kabul edilir. Örneğin tarımsal
ürünlerin çoğu zorunlu ihtiyaçları gideren mallar olup talep fiyatları esnek
değildir. Bu tip mallarda üretim (arz), normal talebin altında veya
üstünde olması fiyatlarda büyük dalgalanmalar yaratır. Bu dalgalanmalar
üretici gelirlerinde ve/veya tüketici harcamalarında büyük artışlara veya
azalışlara sebep olur.
 Öte yandan gelişen teknoloji ve sermaye birikimi , girdi ve çıktı piyasalarındaki
bazı sermaye firmalarının tekelleşme eğilimini artırmıştır. Bu durum iç ticaret
hadlerinin sürekli küçük üreticilerin aleyhine oluşmasına neden olmaktadır.
Yani piyasalardaki tekelleşme eğilimi, serbest piyasa sistemini bozmakta ve
tarımsal girdi/çıktı piyasaları küçük üreticilerin aleyhine çalışır bir konuma
gelmektedir. Girdi/çıktı fiyatlarının küçük üretici lehine oluşturulabilmesi için
bu piyasalara küçük üreticilerin , mümkün olduğunca “toplu arz ve toplu
talep” yaratabilecek bir yapılanma ile girmeleri gerekir.
 Gelişmiş ülkelerden yapılan gözlemlerin, böyle piyasalarda küçük üretici
lehine fiyat oluşturabilen en önemli kuruluşların kooperatifler olduğunu
göstermektedir (Tarım örneği).Yani toplu arz olunca fiyat oluşumuna istikrarlı
olur buda hem üreticiyi hem tüketici korur, peki kimler hoşnut olmaz
kapitalist işletmeler.
11
 Kooperatiflerin ürün farklılaşmasına katkısı
 Günümüz dünyasında tüketimin temel merkezi kentlerdir. Kentlerdeki
insanların büyük çoğunluğu çalışmaktadır. Bu nedenle bu insanların talebi
ham ve işlenmemiş ürünlerden çok, yarı veya tam işlenmiş ürünlere doğru
kaymıştır.
 Piyasa ekonomilerinde üretim, talebin koşullarına göre yapıldığından, tüketici
talebindeki bu değişimleri üreticiler algılamak durumundadır.
 Yani ham ürünün farklı işlenmiş ürünler haline getirilmesi, yeni katma değer
ler kazandırılması konusunda küçük üreticiler, düşünceler üretmeli ve
uygulamalar geliştirmelidirler. Üretici ham ürünü kendisinin işleyeceği tesisler
oluşturursa bu işleme (sanayi) sektöründe yaratılmış yeni katma
değerlerin önemli bölümü yine küçük üreticilerde (örneğin çiftçide)
kalacaktır. Böylece ürün çeşitliliği artırılırken “tarım ile sanayinin
bütünleşik çalıştırılması gerçekleşecektir.
 Tarımla sanayinin entegre çalışmasında kullanılan en önemli kuruluşların
başında kooperatifler gelmektedir. Örneğin kütlü pamuk, tarladan sırtımızdaki
gömleğe, soframızdaki yağa, ahırımızdaki hayvanlara yem olarak gelene kadar
çok çeşitli ürünlere dönüşmektedir ; pamuğun tarım ürünü olarak sağladığı
getirisinin, sanayi ve ticari kesimde yeni ürünlerle yaratabildiği değerle 12 kat
arttığı ifade edilmektedir . Üretici kooperatif sayesinde ürününü işleyecek ve
tüketiciye o şekilde sunacak. Ham ürünü direk fabrikaya çok ucuza vermeyecek
yani tesisler kurarak kendi ürününü kendi işleyecek ve satacak. Örnek konya
torku ( şeker pancarından onlarca çeşit yapıyor. )Marmara birlik vs.
12
Kooperatiflerin ölçek ekonomisine ulaşmaya
Katkısı
Ölçek ekonomileri, işletmelerin üretim kapasitelerinde
meydana gelen artışlar sebebiyle birim üretim maliyetinde
meydana gelen azalmalar olarak ortaya çıkan faydalar veya
tasarruflar olarak ifade edilebilir.
Bir işletmenin “firma ölçeğini”nin değişmesi oldukça uzun
bir zaman ister. İşletme ölçeğinin artması, maliyet azaltıcı
tasarrufların ortaya çıkmasına sebep olur.
Örneğin
ürünlerin toplanması, depolanması, kısmi veya
tam olarak
işlenmesi, alım- satım işlerinin organizasyonu,
vb.. yüzlerce ortak adına yapılacağından, işgücü, sermaye ve
nakliye gibi gider kalemlerinde birim maliyetleri önemli
ölçüde düşürecektir.
Bir kooperatifte ölçek
büyüklüğü ile ortakların arz ve
talep kapasitesi yakından ilişkilidir. Kooperatifler,
piyasa
koşullarına
göre birim maliyetleri asgariye
indirebilecek
bir üretim hacmini, ortak arz ve talebine
göre ayarlamak durumundadır.
13
 KOOPERATİFLERİN PAZARLARIN İYİLEŞTİRİLMESİNE KATKISI
 Pazarlama sisteminin temel amacı, istenilen bir malı istenildiği yerde,
istenildiği zamanda, uygun fiyattan ihtiyaç sahibine ulaşmasını
sağlayacak bir ortam yaratmaktır.
 Bu da etkin çalışan bir pazarlama sistemi ile sağlanabilir. Böyle bir
pazar kanalının ilk halkasında üretim yapan üretici , son halkasında da
tüketim yapan tüketici bulunmaktadır. Bu üretici-tüketici arasındaki
tarım-gıda zincirinin her halkasında kendine pay çıkartan daha bir
sürü kişi ve/veya kuruluşlar (sanayiciler, toplayıcılar, nakliyeciler,
dağıtımcılar, perakendeciler, finans kuruluşları, idari kurumlar,vb…)
bulunmaktadır.
 Bu aracı kuruluşlar, piyasada kendilerine uygun bir fark
(marj) bırakan fiyatları, üreticilere ve tüketicilere kabul
ettirmektedirler.
 Bu nedenle sağlıklı bir pazar yapısının oluşmasında küçük üreticilerin
ve hatta tüketicilerin birbirlerinin partneri olabilecek
kooperatiflerle bir piyasanın yapısal öğelerini oluşturmalıdırlar.
14
 KOOPERATİFLERİN İSTİHDAMA KATKISI
 Ekonominin önemli sorunlarından biri kaynakların tam ve etkili kullanımı
sorunudur. İnsan, ekonomide hem bir kaynak, hem de nihai mal ve
hizmetlerin kullanıcısıdır.
 O nedenle insan, ihtiyaçlarını karşılayabilecek mal ve hizmetlerin finansman
kaynağını karşılayabilmesi için başta kendi işgücü olmak üzere, sahip olduğu
üretim faktörlerini işlendirmek durumundadır.
 İstihdam kavramından daha çok işgücünün ekonomik birimlerde çalışması
anlaşılır. İşsizlik günümüz dünyasında çok önemli bir sorun olarak toplum
içinde yer almaktadır. Bir taraftan teknolojinin gelişmesi, emek yerine ikame
edilebilecek yeni alet ve ekipmanın çoğalması, ekonomide “birikmiş finans
kapital”in fazlalığı, işsizliğin boyutunu sürekli artırmaktadır.
 Dünya nüfusunun yarısının geçiminde kooperatiflerin payı vardır. Dünya
düzeyinde kooperatiflerin doğrudan istihdam ettiği insan sayısı 100 milyonu
aşmaktadır. Kooperatifler, ekonominin her alanında istihdam
yaratmaktadırlar. Son onlu yıllarda, salt kendi işgücünü değerlendiren
insanların kurdukları kooperatifler ilgi çekmektedir.
 Örneğin, İspanya’da Mondragon Kooperatifleri bunun tipik örnekleridir.
(
DETAYLI GÖRÜLECEK )
15
 Kooperatif girişim kazanç maksimizasyonu yönünde
değil ortakların gereksinim ve yararları
doğrultusundadır. Kooperatif faaliyetlerinde sadece
ticari kazanç düşünmez.
 Kooperatifler başarısının 2 kutbu olan verimlilik
( pazardaki başarı ) ile etkinlik( işbirliğine dayanan
kavranabilir sosyal ve duygusal destek sağlayacak yönde
çaba gösterme ) öğelerini dikkate alan tek işletme
türüdür.
16
 Gerçekte kooperatifleri güçlü yapan bu 10 neden dünyada
kooperatifçilik hareketinin yüz yılı aşan bir süredir nasıl dimdik
ayakta kaldığının sırrını açıklayan sözlerdir. Kooperatifçilik
hareketini güçlü kılan bu hususlar hareketin dünyanın en büyük
ekonomik güçlerinden biri olmasında rol oynayan en büyük
etkenlerdir.

 Evet kooperatifler toplumsal gelişmenin anahtarı olduğu kadar,
ekonominin de sigortasıdırlar.
 Kooperatifler global ekonominin çarkları içinde yok olan ve
küçülen özel sektör içinde en büyük destektir.
 Kayıtlı ekonomisi ile devletinde en önemli gelir kaynaklarından
biridir.
 Kooperatiflere olan güven ve yapılan uygulamaların olumlu
sonuçları konusunda ileriki konularda görüleceği üzere en güzel
örnekler de başta ABD, Kanada, İngiltere, Almanya, İtalya,
İspanya, Fransa ve İskandinav ülkelerindedir.

17
Kooperatiflerle Diğer
Şirketler
Arasındaki Farklar
 Pek çok ülkede ticaret şirketleri; sermaye şirketi, şahıs şirketi ve
kooperatifler olarak üçe ayrılmıştır.
 Bu bakımdan her ne kadar ticaret şirketi sayılsa da kooperatiflerin
yapısını ve ekonomideki yerini tahlil edebilmek için diğer şirketlerden
farklı olan yönlerinin de irdelenmesi gerekmektedir.
 Sermaye şirketlerinde ve şahıs şirketlerinde amaç kâr elde etmektedir.
 Sermaye şirketlerinde kâr olgusu, her bir ortağın koymuş olduğu
sermayeyle doğru orantılı olarak yıl sonunda almayı hedeflediği
kazançla açıklanır.
 Kooperatiflerde ise amaç; her bir ortağın tek başına
verdiği hizmetten elde ettiği meslek ve geçimine yönelik gelirinin
kooperatif çatısı altında verimli olmasının sağlanması, ortakların
verecekleri hizmetler için ihtiyaç duydukları araç,gereçlere tek
başlarına ödeyecekleri miktarın kooperatif çatısı altında düşük
seviyelere çekilmesi ve bunun gibi ortakların tek başlarına elde ettikleri
gelirin ve verdikleri hizmetin yükseltilmesi gibi hususlar ön plana çıkar.
KISACA ÖZETLEMEK GEREKİRSE


1. Amaç Bakımından: Şirketler, sermayeye en fazla kâr temin etmeye çalışırken;
kooperatifler, ekonomik fayda sağlamak için ortak ürünlerinin mümkün olan en yüksek
fiyatla satılması yanında, ortakların ihtiyaç maddelerinin de ucuz temin ve
dağıtımına çalışırlar.
2. Hisse Senetleri Bakımından: Şirketlerde, hisse senetleri borsada serbest olarak
satılabilir. Kooperatif ortaklık payları veya ortaklık senetleri ise, serbest piyasada
satılmayacağı gibi kooperatif izni olmaksızın payların başkalarına devri de mümkün
değildir. Şirketlerin sermayesini oluşturan hisse senetleri ile kooperatifin sermayesini
oluşturan ortaklık payları farklı özellikler gösterir. Hisse senetleri, alınıp satılabilmeleri
sebebiyle hisselerin tek bir elde toplanmasına imkân vermekte ve buna bağlı olarak
sermaye şirketi şahıs şirketine veya aile şirketine dönüşebilmektedir. Anonim şirketlerde
hisse senetlerinin değeri şirketin başarısına göre değişmekle birlikte, kooperatiflerde
ortaklık payı sabittir.

3. Ortakların Durumu Bakımından:
 Kooperatif ortaklarında, aynı
meslek, aynı yerleşim alanı, aynı ihtiyaç sahipleri olması gibi özel durumlar
aranır. Şirketlerde ise, böyle durum ve şartların aranması söz konusu olmamaktadır. Şahıs
ve sermaye şirketlerinin olmazsa olmazı sermaye olduğu halde kooperatiflerde ortakların
kendisi önemlidir. Dolayısıyla, şirketler sermaye, kooperatifler ise şahıs ortaklığı olarak
karşımıza çıkmaktadır.

4. Sermaye Yapısı Bakımından:
 Şirkette sermaye sabittir, kanun dışında değiştirilemez. Kooperatiflerde sermaye
sınırlı değildir. Sermaye şirketlerinde belirli sermaye ve buna bağlı olarak değişik kâr söz
konusudur. Kooperatiflerde ise sermaye değişkendir. Her yeni ortak sermayenin artmasını
ve çıkan ortak azalmasını sağlar.
 5. Yönetim Bakımından: Şirketlerde her hisse bir oydur. Senet
arttıkça oy adedi de artar. Kooperatiflerde her ortağın bir oy
hakkı vardır. Hissenin çok olması ortağın oy
hakkını fazlalaştırmaz.Yönetim seçimle gelir gider.

6. Kâr Dağıtımı Bakımından: Şirketlerde kâr sermayeye
dağıtılır. Şirketlerde, en fazla hisse senedine sahip olan ortaklar en
fazla kârı alırlar.
 Kooperatiflerde ise, kâr ortağa dağıtılır. Ortağın bir yılda kooperatifi
ile yaptığı alışveriş oranına göre dağıtım yapılır.
Ayrıca, ödenmiş sermayeye belirli bir faiz ödenebilir.
 7.Hedef kitle bakımından: Şahıs şirketleri ve sermaye şirketlerinde
hedef kitle müşteriler yani şirketin dışındakiler olduğu halde
kooperatiflerde hedef kitle ortaklardır. Çünkü kooperatiflerde tabi
oldukları mevzuat gereği ortak dışı işlemler sınırlıdır. Amaç ortaklara
sağlanan olanakların maksimizasyonudur.

21