ECRI - IRKÇILIĞA VE HOŞGÖRÜSÜZLÜĞE KARŞI AVRUPA KOMİSYONU CRI(2011)37 ÇİNGENE KARŞITLIĞI VE ROMANLARA KARŞI AYRIMCILIKLA MÜCADELEDE 13 SAYILI GENEL POLİTİKA TAVSİYE KARARI 24 HAZİRAN 2011 TARİHİNDE BENİMSENMİŞTİR Strasbourg, Eylül 2011 İHOP’un Notu: Bu tavsiye kararının gayri resmi çevirisi İnsan Hakları Ortak Platformu için Metin Çulhaoğlu tarafından yapılmıştır. 1 Irkçılık ve Hoşgörüsüzlüğe Karşı Avrupa Komisyonu (ECRI) tarafından yayımlanmıştır Avrupa Konseyi -2011 Irkçılık ve Hoşgörüsüzlüğe Avrupa Komisyonu (ECRI): Gezginlerin ekonomik durumlarını ve istihdamlarını geliştirmekle ilgili almış olduğu (27 Kasım 2001) Rec (2001) 17 sayılı Tavsiye Kararını Karşı Avrupa insan Hakları Sözleşmesi’ni; dikkate alarak, Üye devletler Bakanlar Komitesi’nin Avrupa’daki Romanların ve Gezginlerin eğitimiyle ilgili almış olduğu (17 Haziran 2009) CM/Rec (2009) 4 sayılı Tavsiye Kararını; Romanlar ve Gezginler Uzmanlar Komitesi (MG-S-ROM) çalışmalarını göz önünde bulundurarak; Avrupa Sosyal Haklar çalışmalarını gözeterek; Üye devletler Bakanlar Komitesi’nin Avrupa’daki Romanlar ve/veya Gezginlere yönelik politikalar konusunda almış olduğu (20 Şubat 2008) CM/Rec (2008) 5 sayılı Tavsiye Kararını; Komitesi’nin Ulusal Azınlıkların Korunması Çerçeve Sözleşmesi Danışma Kurulu tarafından yapılan çalışmaları göz önünde bulundurarak; Üye devletler Bakanlar Komitesi’nin Avrupa’daki Romanların ve Gezginlerin sağlık hizmetlerine daha iyi erişimiyle ilgili olarak almış olduğu (12 Temmuz 2006) Rec (2006) 10 sayılı Tavsiye Kararını; Roman/Çingenelere karşı ırkçılık ve hoşgörüsüzlükle mücadele bağlamında, tanık oldukları ayrımcılığa karşı etkili biçimde harekete geçmelerinde üye devletlere yardımcı olma amacı taşıyan ECRI’nin 3 sayılı Genel Tavsiye Kararına atıfla; Üye devletler Bakanlar Komitesi’nin Avrupa’daki Romanların ve Gezginlerin konut ve barınma koşullarının iyileştirilmesiyle ilgili almış olduğu (23 Şubat 2005) Rec (2005) 4 sayılı Tavsiye Kararını; Okullarda verilen eğitimde ırkçılık ve ırk ayrımcılığına karşı mücadele ile ilgili ECRI 10 sayılı Genel Tavsiye Kararına ve gene ECRI’nin polislik hizmet ve görevlerinde ırkçılık ve ırk ayrımcılığına karşı mücadele ile ilgili 11 sayılı Tavsiye Kararına atıfla; Üye devletler Bakanlar Komitesi’nin Avrupa’daki Gezginlerin hareketi ve kamp kurmalarıyla ilgili almış olduğu (1 Aralık 2004) Rec (2004) 14 sayılı Tavsiye Kararını; Ülke bazındaki raporlarında ECRI’nin, üye devletlere yıllardır düzenli olarak Romanların maruz kaldıkları önyargı, ayrımcılık, şiddet ve sosyal dışlamaya karşı önlemler almaları ve Roman kimliğine varlığını sürdürmesi için şans Üye devletler Bakanlar Komitesi’nin Avrupa’daki Romanların/Çingenelerin ve 2 tanımaları tavsiyesinde vurgulayarak; bulunduğunu başarısız olması nedeniyle güçleştiğini hatırlatarak; Geçtiğimiz yıllarda Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nin, Romanların çeşitli alanlarda maruz kaldıkları ayrımcılıkla ilgili içtihat geliştirdiğini ve bu kesimi özel dikkat gerektiren özellikle dezavantajlı ve güç durumdaki bir azınlık olarak gördüğünü vurgulayarak; Avrupa Birliği’ndeki pek çok Roman yurttaş açısından serbest hareketin idari engeller yüzünden kösteklendiğini ve bu kişilerin hoşgörüsüzlüğün ve istismarcı uygulamaların mağduru durumuna düştüklerini kaydederek; Bununla birlikte pek çok üye devletin bir yandan istihdam, eğitim, sağlık ve kültür alanlarında Romanların durumunu iyileştirmeye, diğer yandan da maruz kaldıkları ayrımcılığa karşı mücadele etmeye yönelik politikalar benimsediklerini, dolayısıyla Romanların yaşadıkları sorunların çözülmesine yönelik bir siyasal iradenin varlığını da kabul ederek; Çingene karşıtlığının ırkçılığın özel bir biçimi, ırk üstünlüğünü temel alan bir ideoloji, tarihsel ayrımcılıkla beslenen bir tür insan saymama ve kurumsal ırkçılık yaklaşımı olduğunu; bunun kendini diğer dışa vurum biçimlerinin yanı sıra şiddet, nefret söylemi, sömürü, damgalama ve ayrımcılığın en açık biçimleriyle dışa vurduğunu hatırlatarak; Çingene karşıtlığının, ırkçılığın özellikle direngen, şiddet içeren, sürekli tekrarlanan ve yaygın bir biçimi olduğunu vurgulayarak ve bu olguya karşı her düzeyde ve her yoldan mücadele edilmesinin gerekliliğine inanarak; Yerel ve bölgesel mercilerin Çingene karşıtlığına karşı mücadelede özellikle önemli rollere sahip olduklarını göz önünde tutarak; Ayrıca, Romanların durumlarını iyileştirmeye yönelik olarak Avrupa Konseyi –İnsan Hakları Komiserliği dâhil—Birleşmiş Milletler, AGİT ve Avrupa Birliği tarafından başlatılan çeşitli girişimleri ve bu girişimlerden elde edilen sonuçları bilerek; Romanlara karşı ayrımcılığın en başta bu kesimin etnik kökeninden ve yaşam tarzından kaynaklandığını hatırlatarak; Çok sayıda Roman kişiye yönelik şiddet olaylarının giderek artmasından ve bu tür olayların faillerinin genellikle cezasız kalmasından duyduğu derin kaygıyla; Ancak her şeye karşın üye devletlerin çoğunda Romanların kaygı verici durumlarının sürdüğünü, Çingene karşıtlığı işaretlerinin sürekli arttığını ve ağırlaştığını gözlemleyerek; Üyelerinin bağlılıklarını sürdürdükleri kimi Roman toplulukların kendi ayrı kimliklerini korumalarının, gerek ekonomik gelişme gerekse bu kesimlerin entegrasyonuna yönelik girişimlerin Birçok üye devlette siyasal söylemin Romanları damgalama ve Romanlara karşı 3 nefreti körükleme kaygıyla not ederek; eğilimi taşıdığını geliştirilmesinin, hiçbir ayrım gözetmeden tüm insanların haklarını savunmanın ayrılmaz bir parçası olduğuna işaret ederek; Gene birçok üye devlette kamuoyunun açık Roman düşmanlığının devam ettiğini gene kaygıyla teslim ederek; Ayrıca, Romanlara karşı kalıcı önyargıların toplumsal ve ekonomik yaşamın pek çok alanında bu kişilere karşı ayrımcılığa yol açtığını, bu durumun da Romanları etkileyen toplumsal dışlama sürecini önemli ölçüde tetiklediğini gözlemleyerek; Medyanın bir bölümünün Romanlara ilişkin olumsuz imaj yaydığını kaydederek; Bu alanlarda etkili olabilmek için, Çingene karşıtlığına karşı mücadelenin yeterli insani ve finansal kaynaklar gerektirdiğini vurgulayarak; ve Bu tavsiye kararında kullanılan “Roman” teriminin, ilgili grupları hâlihazırdaki büyük çeşitlilikleriyle birlikte kapsama amacıyla yalnızca Romanları değil, aynı zamanda Avrupa’da bulunan Sinti, Kali, Aşkali, “Mısırlı”, Manuş ve soy bağlı nüfus gruplarını, ayrıca Gezgincileri de içine aldığını belirterek; Roman kimliğinin korunmasına yardımcı olacak önlemlerin Çingene karşıtlığı ile mücadeledeki araçlardan biri olduğunu görerek; Romanların durumunu iyileştirmeye yönelik herhangi bir politikanın yalnızca uzun dönemli yatırımları değil aynı zamanda açık bir siyasal kararlılığı, genel olarak sivil toplumun yanı sıra Romanların kendilerinin de bu sürece katılmalarını gerektirdiğinin bilincinde olarak; Çingene karşıtlığı ile mücadelede Roman topluluğun kendisinin oynayacağı rolün bilincinde olmasının vazgeçilmezliğini vurgulayarak; Avrupa’nın kendi tarihinden, ırkçılığın, yabancı düşmanlığının, anti semitizmin ve hoşgörüsüzlüğün yükselişine karşı durma adına geçmişi unutmama, kararlılık ve direnme gibi ödevler çıkarması gerektiğini hatırlatarak; Irkçılığa, yabancı düşmanlığına, anti semitizme ve hoşgörüsüzlüğe karşı mücadelenin, evrensel ve dokunulmaz insan haklarının korunmasının ve 4 Üye devlet hükümetlerine şu tavsiyelerde bulunmaktadır: 1. Eğer henüz onaylanmamışsa Avrupa insan Hakları Sözleşmesi’nin 12 sayılı Protokolünün, ayrıca Ulusal Azınlıkların Korunmasıyla ilgili Çerçeve Sözleşme’nin onaylanması; 2. Belirli bir ulusal plan çerçevesinde, Romanlarla ilgili meselelere yönelik kapsamlı ve çeşitli disiplinlerden hareket eden bir yaklaşım geliştirilmesi; buradaki kavramsallaştırma, çerçeve oluşturma, politikaların uygulanması ve değerlendirilmesi süreçlerine Romanların temsilcilerinin de dâhil edilmesi; 3. Diğerlerinin yanı sıra özellikle Roman topluluklardan arabulucuları da eğiterek, Romanlarla resmi yetkililer arasında karşılıklı güvenin güçlendirilmesi; 4. Eğitim alanında Çingene karşıtlığıyla mücadele edilmesi ve bu bağlamda: a. Okul eğitiminde ve eğitim boyunca ırkçılığa ve ırk ayrımcılığına karşı mücadele edilmesini öngören ECRI 10 sayılı Genel Politika Tavsiyesinin yaşama geçirilmesine öncelik tanınması; b. Roman çocukların okullarında maruz kaldıkları kalıpçı yaklaşımları, önyargıları ve ayrımcılığı önlemek ve bu durumlarla mücadele etmek için önlemler alınması; Roman olmayan çocukların ailelerinin de bu konularda duyarlı kılınması ve özellikle öğretmenlerin kültürler arası eğitim konusunda eğitilmeleri; c. Okul müfredatında Roman soykırımının (“Parraijmos”) bir eğitim başlığı olarak yer alması; d. Okullarda Roman çocukların maruz kaldıkları fiziksel ayrıştırmaya son vermek için, hukuksal ve siyasal olanlar dâhil ivedi önlemler alınması ve Roman çocukların nüfusun çoğunluğuna mensup çocukların devam ettikleri okullarla bütünleştirilmeleri; e. Roman çocukların özel okullara yerleştirilmeleri şeklinde sıkça görülen uygulamaya son verilmesi; zihinsel sorunları olmayan Roman çocukların bu tür yerleştirmelerden muaf tutulmaları ve halen özel okullara yerleştirilmiş olan ve özel sorunu olmayan çocukların hemen normal okullara aktarılmaları; 5 f. Okullarda Roman öğrencilerin maruz kaldıkları tacize karşı yaptırımlar da getirerek mücadele edilmesi; g. Roman çocukların okul devamsızlığını ve terkini engellemek için gerekli tüm önlemlerin alınması; h. Roman ana babaların, anaokulunun, okul terklerinin önlenmesinin ve çocuklarının eğitimine öncelik vermelerinin önemi konusundaki farkındalıklarını artırmaya yönelik girişimlerde bulunulması; i. Roman çocukların eğitime erişimleri önündeki her tür mali ve idari engelin ortadan kaldırılması; j. Her Roman çocuğun anaokuluna gerçek anlamda erişebilmesinin sağlanması; k. Okulla Roman ana babalar arasında irtibat kurulmasını sağlamak amacıyla Roman topluluğa mensup olanlar dâhil okul arabulucuları görevlendirilmesi; l. Roman çocukların okulla bütünleşmelerine yardımcı olmak amacıyla, çok sayıda Romanın öğretmenlik mesleğine katılmalarının sağlanması; m. Buna ihtiyacı olan Roman çocuklara resmi dilde (dillerde) hazırlayıcı ve ek öğretim sağlanması; n. Ana babanın talebi üzerine, Roman öğrencilere ana dillerinde eğitim imkânları sunulması; o. Gezginci topluluklara mensup çocukların okula sürekli devam etmelerini sağlayacak önlemler alınması; p. Bunu isteyen yetişkin Romanların yaşam boyu eğitime erişimlerinin kolaylaştırılması; q. Okullardaki ders kitaplarının Romanlarla ilgili kalıpyargılar içermemesinin, buna karşılık Roman dili, kültürü ve tarihine, Romanların topluma sağladıkları yararlara yer vermesinin sağlanması; r. Eğitim alanında Romanlara yönelik ayrımcılık olaylarının kovuşturulup cezalandırılmasının sağlanması; 5. İstihdamda Çingene karşıtlığına karşı mücadele edilmesi ve bu bağlamda: a. Ülkedeki yasal düzenlemelerin istihdamda ayrımcılığa karşı gerçek anlamda koruma sağlaması ve bu yöndeki hükümlerin fiilen uygulanması; b. Bu amaçla kamu görevlilerine yeterli eğitim verilmesi; 6 c. Özellikle işe alım ve mesleki eğitim gibi konular gündeme geldiğinde istihdam alanında Romanlar lehine pozitif önlemler alınması; d. Kamu sektörünün her kademesinde Roman istihdamının özendirilmesi; e. İşe alım ve kariyer gelişiminde ayrımcılığı ortadan kaldıracak önlemler alınması; f. İstihdamda ayrımcılıktan zarar gören Romanların haklarını uygun sivil veya idari organlar önünde savunup talep etmelerine yardımcı olunması; g. Romanlarla ilgili yasal düzenlemelerin bilinmesi ve uygulanması için özel sektörde ve kamu sektöründe bilgilendirme ve farkındalık geliştirme kampanyaları yürütülmesi; h. Bürokratik olanlar dâhil, geleneksel zanaat ve iş kollarının icra edilmesi önündeki engellerin kaldırılması; i. Romanların görüşleri de alınarak, bu kesimin geleneksel olarak uğraştığı, ancak günümüzde yok olan zanaatlara alternatif işler bulunması; bu bağlamda örneğin kendi işlerini kurabilmeleri için Romanlara elverişli koşullarda kredi verilmesi ve/veya vergi kolaylıkları sağlanması; j. İstihdamda Romanları hedef alan ayrımcılık durumlarının kovuşturulmasının ve cezalandırılmasının sağlanması; 6. Konut ve eve saygı hakkı alanında Çingene karşıtlığıyla mücadele edilmesi ve bu bağlamda: a. Romanlara insana yakışır konut olanakları sağlanması; b. Konut ve yerleşim alanlarında fiili veya zorla fiziksel ayrıştırmaya karşı mücadele edilmesi; c. Romanlara yönelik yeni sosyal konutların bu kesimi fiziksel olarak ayrı yerlerde tutmayıp toplumun diğer kesimleriyle bütünleşmesine yardımcı olmasının sağlanması; d. Romanların önceden bildirimde bulunulmadan kaldıkları yerlerden çıkarılmamaları ve kendilerine insana yakışır yeni konutlara taşınma imkânları sağlanması; e. Kamu yetkililerinin mevcut yerleşimlere uzun süre müdahale etmemiş oldukları durumlarda, kent planlama yönetmeliklerine aykırı düşse bile Roman mahallelerinin veya yerleşimlerinin yasallaştırılmasına yönelik adımlar atılması; 7 f. Romanlarla Roman olmayanların birlikte yaşadıkları mahallelerde farklı kültürlere mensup insanlar arasında birlikte yaşama bilinci ve karşılıklı anlayışın geliştirilmesi; g. Konuta erişim söz konusu olduğunda Romanlar ve gezgincilerle ilgili önyargılara ve kalıpyargılara karşı mücadele edilmesi; h. Konut söz konusu olduğunda Romanlara yönelik her tür ayrımcılığa karşı mücadele edilmesi; bu bağlamda mevcut yasaların, özellikle ayrımcılık karşıtı yasal düzenlemelerin eksiksiz uygulanmasının sağlanması; i. Daimi veya geçici yerleşim istediklerinde, Romanların yöre sakinleri arasına kaydedilmelerinin reddedilmesi gibi tutumlara karşı etkili önlemler alınması; j. Mekânsal planlamayla ilgili yönetmeliklerin Gezgincilerin geleneksel yaşamlarını sistematik biçimde engelleyici mahiyet taşımamasının sağlanması; k. İster kalıcı yerleşim ister geçici konaklama amaçlı olsun, Gezginciler için yeterli sayıda ve uygun kamp alanlarının temel hizmetlerle birlikte sağlanması; l. Belirlenen kamp alanlarının konumlarıyla ilgili olarak, yöredeki tüm aktörlerle Gezginciler arasında karşılıklı görüş alışverişinin özendirilmesi; m. Özellikle konut alanında Romanlara karşı ayrımcılığın kovuşturulmasının ve cezalandırılmasının sağlanması; 7. Sağlık hizmetleri alanında Çingene karşıtlığıyla mücadele edilmesi ve bu bağlamda; a. Romanların kaliteli sağlık hizmetlerine eşit erişimini sağlayacak önlemler alınması; b. Başta Roman topluluklara mensup kişiler olmak üzere, sağlık personeli ve yöneticileri ile Romanlar arasında irtibatı sağlayacak sağlık aracıları görevlendirilmesi; c. Romanların sağlık hizmetlerine ve tıbbi bakıma erişimlerinin herhangi bir mali veya idari engelle karşılaşmamasını sağlayacak pozitif önlemlerin alınması; d. Sağlık çalışanlarına, Romanlara yönelik kalıplaştırmalara, önyargılara ve ayrımcılığa karşı mücadele amaçlı eğitim verilmesi; e. Sağlık sektöründe Romanlara yönelik ayrımcılık fiillerinin kovuşturulması ve cezalandırılmasının sağlanması; f. Roman kadınların zorla kısırlaştırılmalarına yönelik uygulamaların açık biçimde yasaklanması; 8 g. Hastanelerde, özellikle doğum kısımlarında fiziksel ayrıştırma amaçlı her tür uygulamanın önlenmesi ve bu tür yönelimlere karşı mücadele edilmesi; 8. Romanlara karşı ırkçı şiddete ve suçlara karşı mücadele edilmesi ve bu bağlamda: a. ECRI’nin, polislikte ırkçılık ve ırk ayrımcılığına karşı mücadeleyle ilgili 11 sayılı Genel Tavsiye Kararına, özellikle de bu kararın ırkçı suçlarla mücadelede ve ırkçı olayların takibinde polisin rolüyle ilgili III Bölümüne özellikle dikkat edilmesi; b. Romanlara yönelik şiddet olaylarının kaydedilmesini sağlayacak kapsamlı bir sistem geliştirilmesi; c. Irkçı şiddet ve suçların mağduru Romanların şikâyet için başvuruda bulunmalarını özendirecek adımlar atılması; özellikle kendilerinin bu tür başvurular için yetkili organlar hakkında bilgilendirilmesi ve gerekiyorsa kendilerine bu konuda yardımcı olunması; d. Polise, savcılara ve yargıçlara ırkçı suçlara ceza öngören yasalar ve bu yasaların Roman mağdurlarla ilgili olarak uygulanışı konusunda özel eğitim verilmesi; e. Suçluların cezasız kalmamaları açısından, polisin ve savcılıkların Romanlara karşı ırkçı suçlar ve şiddet içeren fiiller karşısında gerekli soruşturmaları yapmalarının sağlanması; 9. Polisten kaynaklanabilecek Çingene karşıtı tutum ve davranışlara karşı mücadele edilmesi ve bu bağlamda: a. Polislik görev ve hizmetlerinde ırkçılık ve ırk ayrımcılığına karşı mücadele ile ilgili 11 sayılı ECRI Tavsiye Kararının uygulanmasına özel olarak dikkat edilmesi; b. Polisin yanlış tutum ve davranışlarının mağduru olmuş Romanların şikâyette bulunmalarının özendirilmesi ve kendilerine gerekli yardımın sağlanması; c. Polisin Romanlara karşı yanlış tutum ve davranışlarıyla ilgili iddiaların araştırılmasının, faillerin kovuşturulup cezalandırılmalarının sağlanması; d. En başta Roman topluluklarla ilişkilerini iyileştirme amacıyla polise insan hakları ve ilgili yasalar konusunda eğitim verilmesi; e. Romanların karşılaştıkları sorunlarla ilgili olarak poliste farkındalık yaratılması ve Romanları etkileyen sorunlar konusunda polise eğitim 9 verilmesi; bu olguların daha etkili biçimde önlenmesi ve karşı mücadele verilmesi için eğitimlerde özellikle şiddet ve ırkçılık kaynaklı suçlar üzerinde durulması; f. Polis teşkilatına Romanların da alınmasını özendirecek önlemler alınması ve bu amaçla Roman toplulukların bilgilendirilmesi; g. Polis içinde mesleki gelişim ve ilerleme açısından Romanlara eşit fırsatlar tanınması; h. Başta Roman topluluklara mensup kişilerden olmak üzere, Romanlarla polis arasında irtibatı sağlayacak yeterli sayıda aracının eğitilmesi ve görevlendirilmesi; i. ECRI 11 sayılı Genel Tavsiye Kararının 10’uncu paragrafı uyarınca, başta Romanlarca yapılanlar olmak üzere polise yönelik şikâyetleri araştıracak bağımsız bir organın oluşturulması; 10. Bir yandan yayında bağımsızlık ilkesini gözetirken, diğer yandan medyada dillendirilen Çingene karşıtlığıyla mücadele edilmesi ve bu bağlamda: a. Romanlara karşı ayrımcılığı, nefreti veya şiddeti tahrik eden medya organlarına mevcut yasaların fiilen uygulanması; b. Olayların daha iyi anlaşılması açısından zorunlu olmadığı sürece, medyanın, makale veya haberlerde adı geçen kişilerin etnik kökenleriyle ilgili bilgi vermemeye özendirilmesi; c. Medyanın, diğer hususların yanı sıra, Romanlara karşı önyargı içeren, ayrımcılığı, nefreti veya şiddeti tahrik edecek mahiyette haber ve bilgi vermesini engelleyecek kurallar getirmeye özendirilmesi; d. Medyanın, Romanlara karşı ayrımcılığı ve hoşgörüsüzlüğü tetikleyecek yayınlardan kaçınmaya özendirilmesi; e. Medya mensuplarında ve kuruluşlarında Çingene karşıtlığının tehlikeleri konusunda farkındalık yaratmaya yönelik tüm girişimlerin desteklenmesi; f. Medyanın mesleki kuruluşlarının, Romanlar ve Çingene karşıtlığı ile ilgili sorunlar konusunda medya mensuplarına özel eğitim vermeye özendirilmesi; g. Roman topluluklara mensup kişilerin haberci ve sunucu olarak görev yapmalarını sağlayacak adımlar atarak Romanların medya sektörüne katılımlarının özendirilmesi; 10 11. Kamuya açık alanlara erişim söz konusu olduğunda Çingene karşıtlığıyla mücadele edilmesi ve bu bağlamda: a. Ayrımcılık karşıtı yasal düzenlemelerin, kamuya açık yerlerin sahipleri veya yöneticileri olup bu alanlara Romanların girişini engelleyen kişilere uygulanmasının sağlanması; b. Özel güvenlik firmalarının, çalıştırdıkları kişilerde bu konuda farkındalık yaratmaları ve Romanlara karşı ayrımcı herhangi bir davranıştan kaçınmalarını sağlayacak eğitimi vermeleri için gerekli önlemlerin alınması; 12. Kamu hizmetlerine erişim söz konusu olduğunda Çingene karşıtlığıyla mücadele edilmesi ve bu bağlamda: a. Romanların, nüfusun geri kalan diğer kesimiyle aynı koşullarda sosyal refah ödeneklerinden yararlanmalarının sağlanması ve gerektiğinde bu alanda ayrımcılık karşıtı yasal düzenlemelerin uygulanması; b. Belirli mahallelerde veya köylerde yoğunlaşmış Roman toplulukların örneğin su, sanitasyon, elektrik, atıkların toplanması, ulaşım, yol ve yolların bakımı gibi kamu hizmetlerinde dezavantajlı duruma düşmemelerinin sağlanması; c. Kamu görevlilerine ırkçılığın ve Romanlara karşı ayrımcılığın önlenmesi, bunlarla ilgili yasal düzenlemeler konusunda eğitim verilmesi; d. Kamu görevlileri tarafından mağdur duruma düşürüldükleri kanısında olan Romanların bu konuda şikâyette bulunmaya özendirilmeleri; e. Romanlara karşı ayrımcılık yapan kamu görevlilerinin kovuşturulması ve cezalandırılması; f. Romanların, nüfusun geri kalan kesimiyle aynı türde ve kalitede hizmetlerden yararlanabilmelerinin sağlanması; 13. Bankacılık ve sigortacılık sektörleri başta olmak üzere mal ve hizmetlere erişimde Çingene karşıtlığıyla mücadele edilmesi; 14. Sorunlarla daha etkili biçimde mücadele edilebilmesi ve izlenecek politikaların buna göre uyarlanması açısından bu sorunları daha iyi tespit etmek üzere, başta eğitim, istihdam, konut ve sağlık alanları olmak üzere Romanlar hakkında istatistik veriler toplanması; veriler toplanırken özel yaşamın gizliliği, kendini gönüllülük temelinde tanımlama ve bilgi temelinde onay gibi ilkelere saygı gösterilmesi; 11 15. Romanlara karşı dolaylı veya doğrudan ayrımcılığı, nefreti veya şiddeti açıkça tahrik eden her tür söylemin kınanması; 16. İnternette Çingene karşıtı ifadeler için bir izleme sisteminin özendirilmesi; Sözleşme’nin, bilgisayar sistemleri aracılığıyla işlenen ırkçı ve yabancı düşmanlığı içeren fiilleri suç sayan siber suçla ilgili Ek Protokolünde yer alan ilkeler doğrultusunda etkili bir kovuşturma sağlanması ve bu ilkelerin yaşama geçirilmesi; 17. Genel olarak, Çingene karşıtlığıyla ve Romanlara karşı ayrımcılıkla mücadelede; a. Çeşitli Roman topluluklar için resmi olarak kullanılan adın, o topluluklar nasıl bilinmek ve anılmak istiyorlarsa öyle olması; b. Roman kültürünün korunması ve geliştirilmesi, nüfusun geri kalan kesiminin Roman topluluklar konusunda daha iyi bilgilenmesinin sağlanması ve kültürler arası diyalogun özendirilmesi; c. Roman kadınların durumunun ve haklarının daha ileriye götürülmesi ve karşı karşıya kalabilecekleri çoklu ayrımcılığa karşı mücadele edilmesi; d. Tüm Roman çocukların doğumda nüfusa kaydedilmeleri; e. Tüm Romanlara kimlik belgeleri sağlanması; f. Yurttaşlıkla ilgili içermemesi; yasal düzenlemelerin Romanlara karşı ayrımcılık g. Devletsiz kalmanın herhangi bir biçimine meydan vermemek üzere Romanlara yurttaşlık tanınması; h. Kişilerin hareket serbestîsi ile ilgili yasal düzenlemelerde ve bunların uygulanmasında Romanlara karşı ayrımcılık yapılmaması; i. Romanların seslerini duyurabilmeleri için yeterli politik temsil; j. Romanların haklarını her durdum ve koşulda talep edebilmeleri için kendilerine gerekli hukuksal yardımların sağlanması; k. Çeşitliliğe saygıyı geliştiren ve Romanların entegrasyonunu kolaylaştıran sporların özendirilmesi. 12