Slayt 1 - BiyoAkademi

advertisement
GENEL ÖZELLİKLERİ
1. Bu sınıfa çoğunda iskeletin kemikten yapılmış
olmasından dolayı (Y.osteon;kemik , ichtyes;balık
) kemikli balıklar anlamına gelen Osteoichthyes
adı verilmiştir.
2. Derileri mukus maddesi salgılayan birçok salgı
bezi içeririr.Vücutları dermisten medana gelmiş
gonaid,cycloid ve ctenoid tip pullarla
kaplıdır.Bazılarında ise deri tamamen çıplaktır.
3. Ağızları terminal konumludur.Burun delikleri
başın dorsalinde ve ağız boşluğu ile irtibat
halindedir.Gözler büyük ve göz kapakları yoktur.
4. İskeletleri kemiksi yapıdadır.(Acipenser sp. ve
Polyodon sp. gibi diğer bazı balıklarda iskeletler
kıkırdak yapıdadır.)Kuyruk yüzgeçleri genellikle
homoserk tiptedir.
5. Kalpleri bir atrium ve bir ventriculus olmak
üzere iki odalıdır.Aort yayları dört
çifttir.Kalplerinde sadece kirli kan
vardır.Eritrositleri oval ve nukleusludur.
6. Solungaç yarıkları operculum (solungaç
kapağı) ile örtülüdür.Solunum solungaçlarla
yapılır.
7. Poikloterm canlılardır.
8. Böbrekler mezonefroz tiptedir,çok azında
pronefroz tiptedir.
9. Hava keseleri gelişmiştir.
10.Beyinden 10 çift sinir çıkar.
11.Ayrı eşeylidirler.Genellikle ovipar,bazıları
ovovivipar çok azı vivipardır.
Balık yumurtaları
DIŞ MORFOLOJİLERİ
• Kemikli balıklarda genellikle iğ şeklinde olan
vücut,çok değişik şekillerde de
olabilmektedir(yılan balığı,deniz atı,dil
balığı).Boyları birkaç santimetreden birkaç
metreye(8-9) kadar değişebilir.
• Ağızlar genellikle terminal konumlu ve çeneleri iyi
gelişmiştir.Gözler başın yan taraflarındadır ve göz
kapakları yoktur.Solungaç yarıkları operculum denilen
solungaç kapağı ile örtülüdür.Anüs ve üro-genital açıklık
ayrı olup anal yüzgecin önündedir.Vücudun yan
taraflarında baştan kuyruğa kadar uzanan yanal çizgi
bulunur.Balıklar bu yanal çizgi reseptörleri sayesinde
akıntılı sudaki durumunu bilir.
• Yüzgeçler şekil,büyüklük ve vücut üzerindeki
konumları bakımından çok değişiklik
gösterir.Pektoral yüzgeçlerin(göğüs yüzgeçleri)
yeri az çok sabit olup solungaçlara yakındır.Fakat
pelvik yüzgeçlerin (karın yüzgeçleri) yeri
değişkendir.Çünkü kemikli balıklarda kalça
kemerinin omurga ile bağlantısı yoktur.Buna
bağlı olarakta pelvik yüzgeçlerin vücuttaki
yerleri balık sistematiği açısından önemli olup 3
farklı şekilde olabilir;
1. THORASİK TİP
Pelvik yüzgeçler pektoral yüzgeçlerin hemen
altında aynı hizada bulunur.Örnek;Tatlısu
levreği(Perca sp.) Palamut(Sarda sp.)
2. ABDOMİNAL TİP
Pelvik yüzgeçler,pektoral yüzgeçlerin
gerisinde,yani karın tarafında
bulunur.Örnek;alabalık(Salmo sp.),Mersin
balığı(Acipenser sp)
3. JUGULAR TİP
Pelvik yüzgeçlerpektoral yüzgeçlere göre
daha öndedir yani yutak bölgesinde
bulunur.Örnek; Horozbina (Blennius sp.)
PELVİK YÜZGECİN KONUMU
A)Jugular tip
B)Thorasik tip
C) Abdominal tip
Kuyruk
yüzgeçleri ilkel
olanlarda
heteroserk,
diğerlerinde
homoserk veya
difiserk
tiptedir.
•Vücut pullarla örtülüdür ve üç
tipi vardır;serbest kenarı dikenli
olan ctenoid,serbest uçları düz
olan cycloid ve üzerinde ganoin
adı verilen ser bir madde
bulunan ganoid tiptir.Yılan
balıklarında pullar küçük ve
seyrektir .Dil balıklarında küçük
kabarcıklar halinde,kirpi
balıklarında ise yuvarlak ve uzun
dikenler şeklindedir .Buna
karşılık yayın balıklarında ise pul
yoktur .
Ctenoid tip pul
Cycloid tip pul
• Pulların büyümesi balıklarda yaşam süresince
devam eder.Fakat büyüme düzenli değildir.Büyüme
kış mevsiminde durur ve kalın bir kış halkası
olur.Balıkların yaş tayininde bu halkalardan
yararlanılır.Pulların deri dışında kalan kısımlarında
kramatofor hücreleri bulunur.Bu hücreler renk
oluşturarak balıkların yaşam ortamlarına uyum
sağlamasını kolaylaştırır.
• Balıklarda deri epidermis ve dermis olmak üzere iki
tabakalıdır.Epidermis içinde mukus salgılayan bezler
vardır.Bezlerden salgılanan mukus maddesi
balıkların sudaki hareketini kolaylaştırırken bir
taraftan da düşmanları tarafından yakalanmasını ve
hastalığa neden olabilecek mikroorganizmalardan
korur.
İÇ ANATOMİK ÖZELLİKLERİ
• İSKELET VE KAS SİSTEMİ
Balıklarda ekzo ve endo iskelet olmak üzere iki tip
iskelet vardır.Dış iskelet,pul,kemik plaklar ve
yüzgeç ışınlarından oluşurken,iç iskelet vücuda
desteklik eden ve vücudun çatısını oluşturan
axial(eksen) iskelet ile
appenndicular(ekstremite) iskeletten oluşur.
Axial iskelet kıkırdaklı balıklarda olduğu
gibi,kafatası,omurga,notokorda ve kaburga’lardan
meydana gelir.
Gövde ve kuyruk bölgelerinin büyük bir
kısmı,segmental sıralanmış ve miyotom adı verilen
kas demetlerinden yapılmıştır.Bunlara somatik
kaslar da denir.Miyotomlar genel olarak sağa yatık
‘’M’’ harfi şeklinde sıralanmıştır.
Balıkların ileriye doğru hareketi,vücut üzerinde
segmental diziliş gösteren kasların arka arkaya
kasılıp omurganın uzatılıp kısaltılmasıyla
sağlanır.Yüzgeçler değişik amaçlarla kullanılır.Dorsal
ve anal yüzgeçler yön saptamasında rol
oynarken,kuyruk yüzgeç sağa sola hareket ettirilerek
balığın ileriye doğru hareketini,pektoral ve pelvik
yüzgeçler ise balığın su yüzeyine çıkmasında ve
derinliklere inmesinde görev yapar.
SİNDİRİM SİSTEMİ
Ağızla başlar sonra yutak,kısa bir özofagus,mide,ince
bağırsak,kalın bağırsak ve anüs gelir.Ağızda tükürük bezi
bulunmaz,çenelerde dişler bulunur.Ağzın konumu
beslenme şekline bağlı olarak değişiklik
gösterir.Örneğin,su yüzeyindeki besinlerle beslenen
balıklarda ağız dorsal,tabandaki besinlerle
beslenenlerde ventral,farklı derinliklerde beslenenlerde
ise terminal konumludur.Midenin özofagusa yakın
kısmına cardiac,ince bağırsağa yakın olan kısmına da
pyloric denir.Kalın bağırsağın kalınlaşmış olan son
kısmına rectum denir.Vücut boşluğunun ön kısmında
büyük bir karaciğer ve içerisine gömülü bir safra kesesi
vardır.Pankreas az gelişmiştir.
DOLAŞIM SİSTEMİ
• Kıkırdaklı balıklarda olduğu gibi kalpleri bir atrium ve
bir ventrikulus olmak üzere iki odalıdır.Ayrıca sinüs
venosus ve conus arteriosus(bulbus arteriosus)
içermektedir.Conus arteriousus’tan sonra devam eden
ventral aorta oldukça kısa ve kıkırdaklı balıklardan farklı
olarak bunlarda 4 çift afferent branchial arter
bulunur.Dört çift olan efferent branchial arter birleşerek
dorsal aorta’yı yapar.Kirli kanın tekrar kalbe dönmesin
sağlayan belli başlı toplar damarlar ise çift olan anterior
ve posterior cardinal venalar ile tek olan hepatik
vena’dır.Kemikli balıklarda da kıkırdaklı balıklarda
olduğu gibi,tek dolaşım vardır.Yani kalpte daima kirli
kan bulunur.Eritrositler oval ve nukleusludur.
SOLUNUM SİSTEMİ
• Kemikli balıklar solungaç solunumu
yaparlar.Solungaçlar yutağın yanlarında ve
operculum’ların altında dört çift solungaç yayı üzerinde
bulunur.Solunum esnasında operculum kapatılır,ağız
açılır ve su ağza girer.Sonra ağız kapatılır,operculum
açılır ve bu sayede su solungaç yaylarına geçer.Bu sırada
solungaçlardaki kılcal damarlarda bulunan kirli kan
içerisindeki karbondioksit difüzyon ile suya verilirken
aynı yolla sudaki erimiş oksijen alınır ve solunum
tamamlanır.Bazı balıklar su dışında da
yaşayabilir.Örneğin, yılan balıklarının (Anguilla sp.)
geceleri ıslak çayırlarda kurbağa avladıkları,tırmanıcı
levreklerden Anabas sp.’nin ağaçlara tırmandıkları
saptanmıştır.
Kemikli balıklarda yüzme
kesesi(hava kesesi) hidrostatik
bir organ olarak görev yapmanın
dışında solunum,ses çıkarma ve
işitmeye de yardımcı
olmaktadır.Birçok bataklık
balıklarında hava kesesi akciğer
görünümü kazanmıştır,bu
nedenle akciğerli
balıklar(dipnoi) CO2 bakımından
zengin O2 bakımında fakir olan
bataklıklarda kolaylıkla
yaşayabilirler.Diğer taraftan bazı
balıklarda hava kesesi ile yutak
arasında bağlantı
bulunur.Bağlantı olan balıklar
fizostom,olmayanlar ise fizoklist
balıklar olarak adlandırılır.Tatlı
sularda fizostom,tuzlu sularda
fizoklist balıklar daha yaygındır.
BOŞALTIM SİSTEMİ
• Kemikli balıklarda bir çift mezonefroz tip böbrek
vardır.Böbreklerden çıkan kanallar üreme kanallarıyla
birleşerek anüsün arkasından dışarı açılır.Bunlarda kloak
yoktur.
• Süzülme ve tuzların geriye emilimini sağlayan glomerulus ve
kanallar ilk kez tatlısuda yaşayan canlılarda ortaya çıkmıştır
ve aynı görevi sürdürmektedir.Tatlısularda yaşayan canlıların
derilerinde suyun vücuda alınmaması ve tuzun
kaybedilmemesi için mikroskobik delikler vardır.Ayrıca
deriden salgılana mukus da suyun geçişini engellemektedir.
• Denizlerde yaşayan kemikli balıklarda ise tatlısu balıklarının
aksine,suyun vücutta tutulması ve tuzun dışarı atılması
zorunludur.Bu nedenle,deniz balıklarının böbreklerindeki
glomerulusları körelmiş veya tamamen yok olmuştur.B durum
su kaybını önlemeye yarayan yapısal bir değişmedir.
SİNİR SİSTEMİ
• Kıkırdaklı balıklarda olduğu gibi,bunlarda da
beyinden 10 çift sinir çıkar.Beyindeki koku alma
lobları (olfaktor loplar) ve beyin (cerebrum)
küçük,görme lopları ve beyincik (cerebellum)
büyüktür.Ayrıca vücudun yan taraflarında su
akıntısına karşı duyarlı olan ve yanal çizgi denilen
duyu organı vardır.
ÜREME SİSTEMİ
• Kemikli balıklar çoğunlukla ayrı eşeylidir.Testisler genellikle
çift,bazı türlerde ise testisler arka kısımlarında
birleşmiştir.Sperm hücreleri Condrostei,Holostei ve
Dipnoi’lerde önce böbreklere ve burdan boşaltım kanalıyla
(wolf kanalı) sperm kesesine taşınırken,Telestoi’lerde vas
deferens (sperm kanalı) ile dışarı atılır.Ovaryum çift
haldedir.Bazı türlerde birbirleriyle birleşerek tek halde
bulunabilir.Yumurtalar oviduct ile taşınır.
• Kemikli balıklarda biseksüel,hermafroditlik ve
partenogenetik üreme görülür.Biseksüel çoğalmada
testisler ve ovaryumlar ayrı ayrı bireylerde
bulunurken,hermafrodit olanlarda aynı
bireydedir.Bazı balık türlerinde ise aynı eşey
organında dönüşümlü olarak önce spermler daha
sonra da yumurtalar oluştuğundan bir bireyin kendi
kendini döllemesi olanaksızdır.Buna protandric
hermafroditlik denir.Partenogenetik çoğalma ise
döllenmeden yumurtadan bir bireyin meydana
gelmesidir.
• Balıklar genellikle ovipardır fakat az da olsa
ovovivipar ve vivipar bireylerde vardır.Ovovivipar
veya vivipar balıklar her seferinde birkaç yavru
doğurur.
Balıkların bir kısmı (Salmo
trutta labrax) üreme
mevsimlerinde tuzlu
sulardan tatlı sulara doğru
göç ederler.Böyle balıklara
anadrom balıklar
denir.Bazıları (Anguilla
aguilla) ise tatlı sulardan
tuzlu sulara göç
ederler.Böyle balıklara
katadrom balıklar denir.Bazı
balık türleri ise kuşlar gibi
mevsimlere göre göç
ederler.Örneğin,kılıç balıkları
ilkbaharda
kuzeye,sonbaharda güney
bölgelere göç ederler.
• Kemikli balıkların çoğu karnivor,bir kısmı da herbivor ve
omnivordur.Balıklar su yılanları,bazı kaplumbağa ve
timsahlar,deniz kuşları,ayı balığı,su samuru ve ayı gibi
birçok memeliler tarafından avlanılarak yenilir.Ayrıca
balık yumurta ve yavruları da birçok su hayvanı
tarafında tüketilir.Bütün bunlara rağmen,balıkların en
büyük düşmanı diğer hayvanlarda olduğu gibi
kontrolsüz ve üreme dönemindeki avlanmalarından
dolayı insanlardır.
• Kemikli balıkların hızlı yüzmeleri,kuvvetli çeneleri ve iyi
gelişmiş duyu organları düşmanlara karşı
korunmalarında son derece önemlidir.Ancak,hızlı
hareket edemeyen balıklarda ise vücut üzerindeki
pul,diken,zehir bezleri,elektrik organları,ışık organları ve
renk değiştirme gibi korunmaya yardımcı bazı
mekanizmalar gelişmiştir.
KEMİKLİ BALIKLARI KIKIRDAKLI
BALIKLARDAN AYIRAN BAŞLICA
KARAKTERLER
1. Genelde cycloid ve ctenoid pullu,çok azında ganoid pul
vardır.
2. Kuyruk yüzgeçleri genelde homoserk ve difiserk,çok azında
heteroserk tiptedir.
3. Solungaçlar bir boşluk içinde ve operculum ile örtülüdür.
4. İskelet az veya çok kemikleşmiş,notokorda kalıntı halindedir.
5. Çoğunda yüzme kesesi vardır.
6. Kopulasyon organı yoktur.Bazı vivipar türlerde anal yüzgeç
önünde tek bir çiftleşme organı vardır.
7. Çoğunda erginden farklı larva safhası vardır.
8. Çoğunda ağız terminal konumludur.
Classis
Subclassis
Osteoichthyes
Actinopterygii
Superordo
Ordo
Polypterii
Polypteriformes
Superordo
Ordo
Chondrostei
Acipenseriformes
Superordo
Ordo
Ordo
Holostei
Lepisosteiformes
Amiiformes
Superordo
Ordo
Ordo
Ordo
Ordo
Ordo
Ordo
Ordo
Ordo
Ordo
Ordo
Ordo
Ordo
Subclassis
Ordo
Ordo
Teleostei
Anguilliformes
Clupeiformes
Salmoniformes
Cypriniformes
Siluriformes
Lophiiformes
Beloniformes
Zeiformes
Gasterosteiformes
Perciformes
Scorpainiformes
Pleuronectiformes
Sarcopterygii
Crossopterygii
Dipnoi
Ordo
Tetraodontiformes
CLASSİS 1. ACTİNOPTERYGİİ
(IŞIN YÜZGEÇLİLER)
• Bugün yaşayan kemikli balıkların %99’u bu altsınıfa dahildir.İlk
olarak devonien devrinde ortaya çıkan yüzgeçliler,günümüz
kemikli balıklarına ulaşmışlardır.İlk primitif ışın yüzgeçliler
devonien’de 1. zamanın sonlarına kadar hüküm
sürmüşlerdir.Birinci zamanın sonlarında yerlerini Holostei,2.
zamanın ışın yüzgeçlileri de bu zaman sonunda tükenerek
yerlerini günümüz balıkları Telostei’ye bırakmışlardır.Bu
altsınıfa ait balıkların yüzgeçleri birden fazla ışınla
desteklenmiştir.Kuyruk yüzgeçleri genellikle homoserk ve
bazılarında heteroserk,pulları ise cyloid ve ctenoid
tiptedir.Burun delikleri ağız boşluğu ile bağlantılı
değildir.Actinopterygii altsınıfına ait türler günümüzde
Telestoi olarak bilinmektedir.Ancak,birkaç tür içeren
Chondrostei,Holostei ile Polypteri de bu gruba
dahildir.Böylece Actinopterygii’ler 4 superordo’ya ayrılarak
incelenir.
SUPERORDO 1. POLYPTERİ
(BRANCHİOPTERYGİİ)
• İlkel ve çoğunlukla fosil olan balıklardır.Günümüzde
yaşayan bir ordo ve bir familyası vardır.
ORDO . POLYPTERİFORMES – ÇOK YÜZGEÇLİLER
FAMİLYA. POLYPTERİDAE
Vücut ince silindir şeklinde,pullar ganoid tiptedir.Sırt
yüzgeci 8 ya da daha fazla parçaya ayrılmıştır.Takımın
ismi buradan gelir.Pektoral yüzgeçlerin vücut ile
birleştiği kısımlar dar ve üzeri pullarla örtülüdür.Hava
keseleri iki loplu ve bağırsağın ventralindedir.Kuyruk
yüzgeçleri difiserk,omurları amfisöl tipte,larvalarında
uzun ve yuvarlak yapılı dış solungaçlar vardır.İki cins ve
11 türü vardır.
-Polypterus
senegalus
Sırt yüzgeci çok
sayıda (5-18) küçük
yüzgeççikten
oluşur.Vücuttan çıkan
sert dikenler bir zarla
arkaya doğru
bağlanır.Larvalardaki
dış solungaçlar iki
haftada kaybolur.
-Calamoichthys
calabaricus
(Erpetoichthys
calabaricus)
Yılan balığı
görünümünde
olup,sırt
yüzgeçlerinde tek
ışın vardır.Ventral
yüzgeçleri
bulunmaz.
SUPERPRDO 2. CHONDROSTEİ
KIKIRDAK KEMİKLİ BALIKLAR
• İskeletlerinde bilhassa kafatasında kıkırdak daha
fazladır.Üsttakım ismi bu özelliğinde ötürü
verilmiştir.Vücut üzerinde birkaç sıra halinde pul
kalmıştır.Bazılarında ise vücut tamamen çıplaktır.Tek
ordosu vardır.
ORDO. ACİPENSERİFORMES – MERSİN BALIKLARI
Burun uzun,ağız ventral konumludur.Pullar ganoid tipte
ve bağırsaklarında spiral septumlar vardır.İskelete
kıkırdağımsı olup,omurlarında gövde bulunmaz.Hava
keseleri tek loplu ve fizostom tiptedir,yüzme kesesi
görevi yapar.Sadece kuzey yarımkürede yayılmışlardır.İki
familyası vardır.
ORDO. ACİPENSERİFORMES
FAMİLYA 1. ACİPENSERİDAE – ASIL MERSİN BALIKLARI
Vücut şekilleri köpek balıklarının şekline benzer.Ağız
ventralde ve ön tarafında bıyık bulunur.Derilerinde
boyuna 5 sıra ganoid tipte pullar vardır.Başta ağız
uzamış ve oval bir çıkıntı yapar.Dişler yoktur.Denizlerde
ve tatlı sularda yaşar.Denizlerde yaşayanlar
yumurtlamak veya kış uykusuna yatmak için sürüler
halinde mart-eylül aylarında nehirlere geçer,yani
anadromdurlar.Hava keseleri çok büyüktür.Hava
keselerinden balık zamkı ve yumurtalarından havyar
yapıldığı için ekonomik değeri büyüktür.
-Huso huso (mersin
morinası)
9m’ye ulaşan boyları
ile Dünya’nın en büyük
kemikli balık
türüdür.Ağızları öne
doğru uzamış ve yarım
ay şeklindedir.Hava
keseleri güneşte
kurutulup eritildikten
sonra şarap
durultulmasında ve
tutkal yapımında
kullanılır.
-Acipenser sturio
(kolon balığı)
Boyları 3m kadar
olup,ağız kısa ve
sakalları
düzdür.Larvaları 2-3
yıl tatlı sularda
kaldıktan sonra
denize geçer ve
yaklaşık 7-13 yıl
sonra yumurtlamak
üzere tekrar
nehirlere döner.
-Acipenser
ruthenus (çuka
veya çığa balığı)
Boyları en fazla
1m,ağız uzun ve
sakalları
püsküllüdür.
FAMİLYA 2. POLYODONTİDAE – KAŞIK
BURUNLU MERSİN BALIKLARI
• Başın ön tarafları kaşık şeklinde uzamıştır.Ağızları
ventralde dışarı açılır.Vücut çıplak veya küçük
pulludur.Sakal ve operculumları yoktur.Çenelerinde
çok sayıda spiraculumları vardır.Türkiye sularında
bulunmaz.Günümüzde yaşayan iki türü vardır.
-Polyodon
spathula
(amerikan kaşık
ağızlı mersin
balığı)
Boyları 2m,burun
kaşık şeklinde
uzamıştır.Etleri
yenir.Kuzey
Amerika’da
Mississipi
havzasında yaşar.
-Psephurus
gladius (çin
kaşık ağızlı
mersin balığı)
Boyları
6m,etleri
yenir.Çin’de
yangste
nehrinde
yaşarlar.
Download