MALZEMELERİN ELEKTRİK ve ELEKTRONİK ÖZELLİKLERİ

advertisement
MALZEMELERİN ELEKTRİK
ve
ELEKTRONİK ÖZELLİKLERİ
Elektrik ışığı ilk kez halka
tanıtıldığında insanlar gaz
lambasına o kadar alışkındı ki,
Edison Company talimat ve
güvenceleri içeren levhalar
koymak zorunda kalmıştı
YALITKAN/İLETKEN MALZEMELER
MALZEMELERİN ELEKTRİK
ELEKTRONİK ÖZELLİKLERİ
MALZEMELERİN ELEKTRİK
ELEKTRONİK ÖZELLİKLERİ
MALZEMELERİN ELEKTRİK
ELEKTRONİK ÖZELLİKLERİ
MALZEMELERİN ELEKTRİK / ELEKTRONİK ÖZELLİKLERİ
METALERİN ELEKTRİK İLETKENLİĞİ MODELİ
_
r
Şekil 4.1. Bakır, gümüş veya sodyum gibi tek değerlikli metalin bir düzlemindeki
atom diziliminin şematik gösterilişi. a) Bir elektron bulutu şeklindeki değerlik
elektronları b) Birim yükte serbest elektronlar.
_
r
Şekil 4.2. A kesit alanında bir metal tel numuneye uygulanan ΔV potansiyel farkı.
Şekil 4.3. Bazı metallerin elektrik direnci üzerinde sıcaklığın etkisi. Özdirenç ile
sıcaklık arasında daima yaklaşık bir doğrusal bağıntı bulunmaktadır.
METALERİN ENERJİ KUŞAĞI
MODELİ
Şekil 4.4.
(a) Tek bir Na atomundaki enerji düzeyleri.
(b) Na atomunda elektronların dizilimi. Dıştaki 3s1 değerlik
elektronu gevşek bağlıdır ve metalik bağ içinde serbestçe hareket
eder.
Şekil 4.4.(a) Tek bir Na atomundaki enerji düzeyleri.
(b) Na atomunda elektronların dizilimi. Dıştaki 3s1 değerlik
elektronu gevşek bağlıdır ve metalik bağ içinde serbestçe hareket eder.
METALERİN ENERJİ KUŞAĞI
MODELİ
Şekil 4.5.(a) Bir Na metal parçasında belirli bir yere ait olmayan
değerlik elektronları.
(b) Bir Na metal parçasındaki elektronların enerji düzeyleri. Dikkat
edilecek olursa, 3s düzeyi genişleyerek bir enerji kuşağı oluşturmuştur
ve atomlar arası bağ, münferit Na atomuna göre enerji düzeyinde bir
düşme meydana getirdiğinden 3s kuşağı 2p düzeyine daha yakındır.
KUVVETLİ İONİK BAĞLARI
KUVVETLİ KOVALENT BAĞLARI
KUVVETLİ KOVALENT BAĞLARI
ORTA KUVVETTEKİ METALİK BAĞLAR
MALZEMELERİN ELEKTRİK / ELEKTRONİK ÖZELLİKLERİ
Bir katıya bir elektriksel alan uygulanırsa, serbest elektronlar
hızlanırlar.
Bunlar kafes atomlarıyla çarpışarak kinetik enerjilerini azaltır
veya kaybederler.
Meydana gelen akım, uygulanan elektriksel alanın şiddeti ve
çarpışma frekansı ile belirlenen ortalama elektron hızı ile
orantılıdır.
Sadece enerjileri FERMİ yüzeyine yakın olan elektronlar
hızlanırlar.
Diğer elektronlar dolu düzeylerle çevrilidir ve hızlanmaları
(düzey değişmesi) PAULİ İLKESİNE göre olanaksızdır.
MALZEMELERİN ELEKTRİK / ELEKTRONİK ÖZELLİKLERİ
Eğer valans bandı dolu ise ve boş bantlarla üst üste
gelmemişse, yalıtkan ve yarı iletkenlerde olduğu gibi yakın
boş düzeylerin yokluğu iletkenliği çok sınırlar.
Kristallerde elektronlar; fononlar, dislokasyonlar,
boşluklar, yabancı katkı atomları ve herhangi başka kafes
kusurlarıyla çarpışırlar.
Eriyen atom, yabancı katkılar ve kusurlardan dolayı
meydana gelen dirence kalıcı direnç denir ve genellikle
sıcaklıktan bağımsızdır.
Toplam direnç, kalıcı direnç ile ısıl iletkenlerin doğurduğu
direncin toplamına eşittir.
OHM YASASI
V
i
R
Burada;
i= elektrik akımını, A (amper)
V= gerilim farkını, V (volt)
R= telin direncini,  (ohm) ifade etmektedir.
ZAYIF VAN der WAALS BAĞLARI
METALLERİN ELEKTRİK ÖZDİRENCİ
2
A
m
ρR Ω
 ohm  metre  Ω.m
l
m
ELEKTRİK İLETKENLİĞİ
1
σ
ρ
birimi (ohm-metre)-1=(.m)-1’ dir. SI birimiyle ohm’ un tersi siemens’
YALITKANLARIN
ENERJİ KUŞAĞI
MODELİ
YALITKANLARIN ENERJİ KUŞAĞI
MODELİ
KAŞIKÇI ELMASI
1699 yılında İstanbul'da Eğrikapı çöplüğünde
dolaşan gariban bir adam, yuvarlak taş
bulur.Adam kaşıkçıya giderek üç tahta kaşığa
değişir. Kaşıkçı götürür, bu taşı bir kuyumcuya
10 akçaya satar. Kuyumcu, taşı
arkadaşlarından birine gösterir; kıymetli bir
elmas olduğu anlaşılınca arkadaşı sus payı
ister. Aralarında kavga çıkar. Mesele
Kuyumcubaşıya akseder. Kuyumcubaşı
kavgacıların eline birer kese akçe vererek taşı
alır. Fakat bu sefer de olayı sadrazam
Köprülüzade Fazıl Ahmet Paşa duyar, taşı
kendisi için satın almaya hazırlanırken, mesele
Padişaha akseder. IV. Mehmet bir Hattı
Hümayun ile elması Sarayı Hümayun’a getirtir.
Eğrikapı çöplüğünde bulunan taş işlenince
meydana 48 karatlık nadide bir elmas çıkar.
Kuyumcubaşıya, kapıcıbaşılık rütbesiyle bir
kese bahşiş ihsan olunur.
YALITKANLARIN ENERJİ KUŞAĞI
MODELİ
YALITKANLARIN ENERJİ KUŞAĞI
MODELİ
Şekil 4.6. Bir yalıtkanın enerji kuşağı çizgisi. Değerlik kuşağı tamamen doludur ve
boş bir iletim kuşağından geniş bir Ea enerji aralığıyla ayrılmıştır.
Şekil 4.7. Elmas kristalinin kübik yapısı. Bu yapıda atomlar
birbirine sp3 ortaklaşım bağıyla bağlıdır. Elmas (karbon),
silisyum, germanyum ve gri kalay (çok yapılı olarak ºC’nin
altında kararlı olan kalay) bu yapıya sahiptirler. Birim hücrede
8 atom bulunmaktadır.
YALITKANLARIN ENERJİ KUŞAĞI
MODELİ
YALITKANLARIN ENERJİ KUŞAĞI
MODELİ
YALITKANLARIN ENERJİ KUŞAĞI
MODELİ
YALITKANLARIN ENERJİ KUŞAĞI
MODELİ
YALITKANLARIN ENERJİ KUŞAĞI
MODELİ
YALITKANLARIN ENERJİ KUŞAĞI
MODELİ
YALITKAN MALZEMELER
YALITKAN MALZEMELER
YALITKAN/İLETKEN MALZEMELER
YARI
ĠLETKENLER
İLETKEN-YARIİLETKEN-YALITKAN
ENERJİ DÜZEYİ KARŞILAŞTIRMASI
Şekil 4.8. Silisyum ve germanyum kafesinin elmas kübik
yapısının artı iyon çekirdekleri ve değerlik elektronlarının iki
boyutta gösterilişi. Elektron A’daki kuşakta uyarılınca B
noktasına geçmektedir.
Şekil 4.9. Basitleştirilmiş bir band modeli
PERİYODİK TABLO VE YARI İLETKENLER İLİŞKİSİ
1a
2a
3b
4b
5b
6b
7b
8
1b
2b
3a
4a
5a
6a
7a
H
1
He
2
Be
4
B
5
C
6
N
7
O
8
Na Mg
11 12
Al
13
Si
14
P
15
Li
3
0
F
9
Ne
10
S
16
Cl
17
Ar
18
K
19
Ca
20
Sc
21
Ti
22
V
23
Cr
24
Mn
25
Fe
26
Co
27
Ni
28
Cu
29
Zn
30
Ga Ge
31 32
As
33
Se
34
Br
35
Kr
36
R
b
37
Sr
38
Y
39
Zr
40
Nb
41
M
o
42
Tc
43
Ru
44
Rh
45
Pd
46
Ag
47
Cd
48
In
49
Sn
50
Sb
51
Te
52
I
53
Xe
54
Cs Ba
55 56
Lu
71
Hf
72
Ta
73
W
74
Re
75
Os
76
Ir
77
Pt
78
Au
79
Hg
80
Tl
81
Pb
82
Bi
83
Po
84
At
85
Rn
86
MĠKRO ELEKTRONĠK UYGULAMA ÖRNEĞĠ: WAFER
Çok küçük devre elemanları
Şekil 4.10. (a) Beş değerlikli bir P katkı atomunun (P5+) dört değerlikli
bir Si (Si4+) kafesine katılması, P atomuyla zayıfça bağlı beşinci bir
elektronun ortaya çıkmasına neden olur. Sadece küçük bir miktar
enerji (0,044 eV) bu elektronu hareketli ve iletken hale getirir.
(b) Bir elektrik alanı uygulanması halinde bu fazla
elektron iletken olur ve elektrik devresinin artı ucuna doğru çekilir.
Fazla elektronunu kaybeden P atomu iyonlaşır +1 yüküne sahip olur
Şekil 4.11. n-türü bir katkılı yarıiletkenin enerji kuşağı görüntüsü.
Silisyum kafesi içindeki (Şekil 4.10a) P, As ve Sb gibi VA grubu
elementlerinin fazla elektronlarının verici düzeyini göstermektedir.
Verici enerji düzeyindeki elektronlar uyarılarak iletim kuşağına
geçebilmek için sadece az bir miktarda enerjiye ihtiyaç duyarlar.
Şekil 4.12. Silisyumdaki çeşitli katkılar için iyonlaşma enerjileri (eV. cinsinden).
Şekil 4.13. (a) Üç değerlikli bor (B3+) katkı atomunun dört değerlikli bir
kafese konulması (Si4+), elektronlardan birisi eksik olduğundan B-Si
bağlarında bir delik oluşacaktır.
(b) Uygulanan bir elektrik alanı altında sadece 0,045 eV
kadar küçük bir enerji ayndaki bir Si’den bir elektronun bu deliği
doldurmasına yeterli olacak, -1 yüklü bir B iyonu meydana getirecektir.
YARI ĠLETKEN
DEVRE
ELEMANLARI
pn EKLEMLĠ
DĠYOTLAR
Şekil 4.14. (a) Bir tek Kristal çubuk halinde büyütülen pn eklem diyotu.
(b) p-türü katkının n-türü yarıiletken kristale seçmeli
yayındırılmasıyla elde edilen düzlemsel pn eklemi.
Şekil 4.15.(a) Çoğunluk taşıyıcılarının (p-türü malzemede delikler, ntürü malzemede elektronlar) ekleme doğru yayındıklarını gösteren
bir pn eklem diyotu.
(b) Çoğunluk taşıyıcılarının birleşerek yokolmaları
sonucu pn eklemi ve civarında bir fakirleşme bölgesinin oluşumu.
Bu bölgede, sadece iyonlar kristal yapısındaki yerlerinde
bulunmaktadır.
Şekil 4.16. Ters kutuplanmalı pn eklem diyotu. Çoğunluk taşıyıcıları
eklemden uzağa çekilince eklemin dengedeki durumundan daha
geniş bir fakirleşme bölgesi meydana gelir. Çoğunluk taşıyıcılarının
yarattığı elektrik akımı sıfıra yaklaşır
Şekil 4.17.(a) ve (b)’de eğilimsiz ve düşük eğilimli yarıiletken
aygıtın bant şeması.
(c) Yalnız engelin heriki tarafındaki boş ve dolu
düzeylerin enerjileri eşit olunca tünelleme akımı büyük olur.
KATKILI YARI
ĠLETKENLER
n-tipi yarı iletken
p-tipi yarı iletken
Ge-Si yarı iletkeni
KATKISIZ YARI
ĠLETKENLER
Si
Al Si P
13 14 15
Ga Ge As
31 32 33
n-TÜRÜ (-)
KATKILI YARI
ĠLETKENLER
Si-As
yarı-iletken
Al Si
13 14
P
15
Ga Ge As
31 32 33
p-TÜRÜ ( + )
KATKILI YARI
ĠLETKENLER
Si-Ga
yari-iletken
Al
13
Ga
31
Si
14
Ge
32
P
15
As
33
n-p tipi yarı iletkenler
n-p
n-p
n-p
n-p
n-p-yarı-iletken
YARI-ILETKEN-DIYOT
YARI-ILETKEN-DIYOT
YARI-ILETKEN-DIYOT
YARI İLETKEN DEVRE ELEMANLARI
*
*
*
*
*
*
*
SICAKLIK ÖLÇME ELEMANLARI
YANGIN ALARM CĠHAZLARI (TERMĠSTÖR)
IġIK ġĠDDETĠNĠ ÖLÇME ELEMANLARI
UZAKTAN KUMANDA ELEMANLARI
IġIK YAYICI DĠYOLAR (GaAs – GaP)
CHIPLER
DOĞRULTUCU DĠYOTLAR
TRANSĠSTÖRLER
n-p-n
p-n-p
kristalleri
TRANSISTOR (p-n-p Tipi)
FOTOSELLER
ve
FOTOĠLETKENLER
FOTOSELLER
Bir cam kürenin iç yüzünü belli bir kısmı açık
kalacak şekilde alkali metal (potasyum,lityum
vb.) ile kaplanır. Cam kürenin alt tarafında
bulunan uc katot olarak adlandırılır. Çünkü üst
tarafta bağlanan pilin eksi kutbunu cam küreye
bağlanır ve bu kısım anot ucu olur.
FOTOSELLER
Alkali metaller yüksek enerjili beyaz ışık alınca
(örneğin güneş ışığı) elektronları kopar ve anot
ucuna çekilirler, yani fotosel işlevi görür. Güneş
ışığı gelince devre tamamlanmış olur ve çalışır.
Bu devreyi örneğin odamızın penceresine
koyabiliriz.
FOTOSELLER
Sabahleyin güneş doğduğunda bir motor
yardımı ile perdemiz açılabilir. Tam tersi
güneşten rahatsız olmamak için otomatik
olarak güneş gelince perdemiz kapanmış olur.
Veya güneş doğar doğmaz bizi uyandırabilir. Bu
sistemin normal fotoselden bir avantajı var.
Normal fotosel herhangi bir ışık kaynağı ile
çalışabilir mesela el feneri, araba farı, sokak
lambası gibi. Fakat bu sistem sadece yüksek
enerjili beyaz ışıkta çalışacağı için yanlış
zamanda devreyi çalıştırmaz. Sadece güneş
doğunca çalıştırır.
FOTOSELLER
FOTOSELLER
FOTOSELLER
FOTOĠLETKENLER
FOTOĠLETKENLER
Normalde zayıf bir iletken iken, ıĢığa
maruz kaldıklarında iyi bir iletkene
dönüĢen maddelere FOTOĠLETKEN adı
verilir. Gri selenyum fotoiletken bir
malzemedir ve bu özelliğinden dolayı
fotokopi makinalarında kullanılır.
Fotokopi makinalarının içerisinde üzeri
selenyumla kaplı bir plaka bulunur.
Kopyalama iĢlemi sırasında bu plaka
elektrostatik olarak yüklü hale gelir ve
sonra kopya edilecek sayfa üzerinden
bir ıĢık Ģeridi geçer.
Kopyalanacak sayfanın beyaz ve siyah
kısımları plakaya çarptığında, plakada ıĢık
alan kısımlar selenyumdan dolayı iletken
hale gelir ve siyah bölgeler yüklü hale
gelir. Böylece plakadaki yüklü bölgelerde,
kopya edilecek kağıdın elektrostatik olarak
görüntüsü çıkar. Ardından toner adı
verilen bir toz bu yüklü bölgelere
tarafından çekilir ve çekilen görüntü son
olarak boĢ bir kağıda aktarılır.
MĠKRO
ELEKTRONĠK
UYGULAMA ÖRNEĞĠ: WAFER
Çok küçük devre elemanları
YARI ĠLETKENLER
MĠKRO ELEKTRONĠK UYGULAMA ÖRNEĞĠ: WAFER
Çok küçük devre elemanları
MĠKRO ELEKTRONĠK UYGULAMA ÖRNEĞĠ: WAFER
Çok küçük devre elemanları
MĠKRO ELEKTRONĠK UYGULAMA ÖRNEĞĠ: WAFER
Çok küçük devre elemanları
MĠKRO ELEKTRONĠK UYGULAMA ÖRNEĞĠ: WAFER
Çok küçük devre elemanları
Silisyum kristali
MĠKRO ELEKTRONĠK UYGULAMA ÖRNEĞĠ: WAFER
Çok küçük devre elemanları
MĠKRO ELEKTRONĠK UYGULAMA ÖRNEĞĠ: WAFER
Çok küçük devre elemanları
MĠKRO ELEKTRONĠK UYGULAMA ÖRNEĞĠ: WAFER
Çok küçük devre elemanları
MĠKRO ELEKTRONĠK UYGULAMA ÖRNEĞĠ: WAFER
Çok küçük devre elemanları
MĠKRO ELEKTRONĠK UYGULAMA ÖRNEĞĠ
MĠKRO ELEKTRONĠK UYGULAMA ÖRNEĞĠ: WAFER
Çok küçük devre elemanları
MĠKRO ELEKTRONĠK UYGULAMA ÖRNEĞĠ: WAFER
Çok küçük devre elemanları
OTOMOTİV ENDÜSTRİSİNDE
TERMĠSTÖR
25°C’de negatif hassasiyet: -1.4°C ‘den -5.0°C’ye
TERMĠSTÖRLER
UYGULAMA ÖRNEĞĠ: TERMOMOTRE
0.1 K hasasiyetle ısı ölçümü yapan
termistörler.
Hassasiyet; miliderece duyarlılığa sahiptir.
TERMĠSTÖR
TERMĠSTÖR
TERMĠSTÖR
TERMĠSTÖR
TERMĠSTÖR
TERMĠSTÖR
TERMĠSTÖR
TERMĠSTÖR
SENSÖRLER
YANGIN SENSÖRLERİ
YANGIN SENSÖRLERİ
YANGIN SENSÖRLERİ
YANGIN SENSÖRLERİ
KOROZYON SENSÖRLERİ
YAĞMUR SENSÖRLERİ
MAGNETĠK SENSÖR
Download