Diyabetik Hastalar İçin Temel Bilgiler

Şeker Hastalığı-DİYABET
Diyabet (Şeker Hastalığı)
Nedir?
• Kandaki şeker (glukoz) miktarının çok fazla
olduğu kronik (uzun süreli seyreden) bir
hastalıktır
• Enerji kaynağı olarak şeker gerekli olsa da,
fazlası sorunlara neden olur.
• Diyabeti olan bireylerde, insülinin olmaması ya
da yetersiz olması nedeniyle şeker düzeyinde
büyük bir artış vardır
• Ciddi bir hastalıktır
DİYABETİN TANI TESTLERİ
Açlık Kan Glikozu
70-100 mg/dl Normal
100-125 mg/dl IFG
(Bozulmuş Açlık Glikozu)
>126 mg/dl
Diyabet
Tokluk Kan Glikozu
(2. saat değeri)
>200 mg/dl Diyabet
OGTT(75 gr glikoz ile)
(Yemekten 2 saat sonraki değer)
<139 mg/dl Normal
140-199 mg/dl IGT
> 200 mg/dl Diyabet
Gebeliğin 24-28.haftaları arasında 50 g glikoz ile
yükleme testi yapılır. Açlık gerekmez.
1.saatte;
<140mg/dl Normal
>140mg/dl OGTT gerekir
100g OGTT ile;
Açlık
<95mg/dl
1.saat <180mg/dl
2.saat <155mg/dl
3.saat <140mg/dl olmalıdır.
“GDM” Gebelik Diyabeti tanısı için en az iki değer
yüksek olmalı”
İnsülin Nedir?
• Pankreas tarafından üretilen bir hormondur
• İnsülin, şekerin enerji elde edilmek amacıyla
kullanılacağı vücut hücrelerine girmesi için gereklidir
• İnsülin, şekerin hücre içine girebilmesi için hücrenin
kapısını açan bir “anahtar” işlevi görür
• Aynı zamanda kan şeker düzeylerinin istenilen
sınırlar içinde tutulması açısından önemlidir
• İnsülin yetersizliği veya eksiliğinde kandaki şeker
miktarı yükselir
DİYABET
Diabetes
Ciddi sonuçlar
Diyabet – Ciddi Bir Hastalık
▲Yeni körlük vakalarının başta
gelen nedenlerinden biri
▲25 kat daha yüksek göz
sorunu riski
▲Bacağın kesilmesine yol
açabilecek hastalıklar için
20 kat daha yüksek risk
▲6 kat daha yüksek inme
(felç) riski
▲22-4 kat daha yüksek
kalp krizi riski
▲5 kat daha yüksek böbrek
hastalığı riski
Bu komplikasyonların tümü, zamanında
uygulanan tedavi ve iyi kontrol ile
önlenebilir
Beck-Nielsen et al. (1985) Herman WH, Eye Disease and
Nephropathy in NIDDM ,1990.
Diyabet Tipleri Nelerdir?
• Tip 1 diyabet
• Tip 2 diyabet
• Gebelik sırasında ortaya çıkan diyabet
Diyabetin En Sık Görülen Belirtileri
Nelerdir?
•
•
•
•
•
Sık ve bol miktarda idrara çıkma
Aşırı acıkma hissi
Kilo kaybı
Aşırı susama
Diğer belirtiler:
• Yorgunluk
• Sık ve olağan olmayan enfeksiyonlar
• Bulanık görme
• Deride kuruma ve kaşıntı vb
Diyabet Giderek Artmaktadır!
• Tüm dünyada diyabeti olan bireylerin
sayısı giderek artmaktadır
• Türkiye’deki diyabetli sayısı 5 milyona
yaklaşmaktadır
• Dünyada 2000 yılında 171 milyon olan
diyabetli sayısının 2025 yılından 380
milyon olması beklenmektedir
Diyabet görülme sıklığı neden artıyor?
Hareketsiz yaşam tarzı
Artan obezite
(şişmanlık)
Sağlıklı olmayan beslenme alışkanlıkları
Diyabet görülme sıklığı artarsa
ne olur?
Hastanede yatarak tedavi oranı artar
Aşağıdaki hastalıklar daha fazla ortaya çıkar
• göğüs ağrısı
• kalp krizi
• körlük
• böbrek yetmezliği
• bacağın kesilmesi
Toplumda diyabetlilerin % 50’si henüz teşhis
edilmemiştir
Diyabet Tedavisi
• Tedavi, diyabetin tipine ve hastaya göre
seçilir
• Diyabet, aşağıdaki önlemlerle kontrol
altına alınabilir
•
•
•
•
•
Eğitim
Sağlıklı beslenme planı
Düzenli egzersiz
Doğru ilaç tedavisi
Düzenli sağlık kontrolü ve doktor kontrolü
Diyabet kontrolü için 4 basit adım
Diyabet için beslenme önerileri
Besin Piramidi
Katı yağlar, sıvı yağlar ve
kabuklu yemişler 2-3 birim
Süt ve süt ürünleri
2-3 birim
Sebzeler
3-4 birim
Et ve balık
1-2 birim
Meyveler
2-3 birim
Tahıllar ve baklagiller
8-12 birim
10-14 birim
(bitkisel)
Beslenme için basit ipuçları
• Küçük, düzenli öğünler alınmalıdır
• Pişirme yöntemlerinin değiştirilmesi;
haşlama, ızgara ve buharda pişirme
• Kaçınılması gerekenler
• Fazla miktarda katı yağ ve margarin, terayağ
gibi yağlar, kızartılmış besin tüketimi
• Yağlı et
• Fazla miktarda çay şekeri gibi rafine şeker, bal,
reçel, kek ve çikolata tüketimi
Düzenli Egzersiz
• Asla başlamak için çok geç değildir
• Yaşamdan zevk almanıza ve
hastalıkları önlemeye yardımcı olur
• Erken ölümlerin neredeyse yarı
yarıya azalmasına yardımcı olabilir
• Egzersiz, doktor tavsiyesi ve
kontrolüyle yapılmalıdır
Egzersizin pek çok yararı vardır
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Kilo vermeye yardımcı olur
Kan dolaşımını düzeltir
Özgüveni artırır
Kasları geliştirir
Kalbinizi güçlendirir
Uykuyu düzeltir
Stresi azaltır
İştahı kontrol eder
Yaşamınızı uzatır
Kendinizi daha iyi ve daha enerjik
hissetmenizi sağlar
Egzersiz için Basit ipuçları
Unutulmaması gereken noktalar
• Sağlık kontrolü yaptırmadan
başlamayın
• Egzersize hafif olarak başlayın ve
aşamalı olarak artırın
• Haftanın birkaç günü 30 dakika
veya daha uzun süreli egzersiz
yapmayı hedefleyin
• Size uygun farklı egzersizler
deneyin
• Ne zaman duracağınızı bilin
Egzersiz için ne yapmalı?
• Her gün bir spor salonuna gitmeden de
egzersiz yapmanın pek çok yolu vardır:
• Arabanızı işyerinden, marketten ya da
alışveriş merkezinden uzak bir yere park
edin
• Hafta sonu planlarınıza egzersizi de ekleyin
• Kahve molanızı yürüyüş molasına
dönüştürün
• Asansör yerine merdivenleri kullanın
İyi Bir Diyabet Tedavisi için Dengeli
Beslenme, Egzersiz ve İlaç Tedavisi
Gereklidir
Diyabet: İlaç Tedavisi
Tip 1
•Tabletlerin rolü yoktur
•Yalnızca insülin kullanılır
Tip 2 Diyabet
•İlk olarak
tabletler
kullanılır
•İlerleyen
dönemlerde
tedaviye insülin
eklenebilir
İnsülin
“İnsülinin keşfi, ilaç tarihindeki en önemli
kilometre taşlarından biridir”
İnsülin
İnsülin Toronto
Üniversitesi’nde
yapılan deneyler
sonucunda, 1921 yılında
Banting ve Best adlı iki
araştırıcı tarafından
keşfedilmiştir.
İnsülin mucizesi
J.L., 15 Aralık 1922
15 Şubat 1923
İnsülin tipleri
•
•
•
•
•
Hızlı Etkili
Kısa Etkili
Orta Etkili
Uzun Etkili
Hazır Karışım İnsülinler
İnsülin Enjeksiyonlarının Uygulanması
İnsülin enjeksiyonunu aşağıdaki bölgelere
uygulayabilirsiniz:
•
•
•
•
•
Karın (göbek çevresi)
Kaba etler
Kolun üst kısmı
Uyluk- ön ve dış yarı kısmı
Enjeksiyonlar her seferinde, aynı bölge
içerisindeki farklı noktalara uygulanmalıdır
İnsülin uygulamak için insülin enjektörü
ya da insülin enjeksiyon sistemleri
kullanılmalıdır.
Gelişmiş insülin uygulama yöntemleri Kalem Benzeri Cihazlar
• Farklı kalemler mevcuttur
• Tek kullanımlık
• Tekrar kullanılabilir
• Pek çok açıdan enjektör ve
flakona kıyasla daha iyidir
• Enjeksiyon sırasında ağrı
yoktur ya da azdır
• Kullanımı ve enjeksiyonu
kolaydır
• Seçilen doz daha rahat ve
doğru olarak uygulanır
Kendi Kendine Takip Yöntemleri
• Aşağıdaki yöntemlerle diyabet, evde takip
edilebilir ve sonuçlar kaydedilebilir:
• Glukometre (şeker ölçüm cihazı) kullanılarak kan şekeri
• Kağıt çubuklar kullanılarak idrarda şeker ve ketonlar
Kan şekeri kontrol altına alınmazsa ne
olur?
Diyabetin ciddi sonuçları
• Göz sorunları- görme kaybı (körlük)
• Böbrek sorunları (böbrek yetmezliği–
diyaliz/böbrek nakli gerekir)
• Duyusal/Sinirsel sorunlar (ağrı, his
kaybı ve yaralara yol açabilir)
• Kalp/dolaşım sistemi sorunları(kalp krizi
• İnme–Felç
• Ayak sorunları- (gangren-uzuv kaybı)
Bu komplikasyonlar nasıl önlenir?
İYİ HABER, BU
KOMPLİKASYONLARIN
ÖNLENEBİLİR
OLMASIDIR
Nasıl?
Şekerin iyi
kontrol edilmesi
Diyabette Koruyucu Önlemler
• Kan şekeri ölçümü
• Kan basıncı ölçümü
• Ayak muayenesi
• İdrarda protein varlığına
yönelik test
• Kolesterol testi
• Göz muayenesi
• Diş kontrolleri
• EKG (Kalp grafisi)
düzenli olarak yapılmalıdır.
“Gözünüz, gözlerinizin üstünde olsun”
• Diyabet, erişkinlerdeki yeni körlüklerin 3. en önemli
nedenidir.
• Ciddi göz sorunları sıklıkla uyarıcı belirtiler olmaksızın
gelişir
• Bulanık görme, kan şekeri yüksekliğinde sık görülen bir
şikayettir
• Kan şekerinin sürekli yüksek olması ciddi görme kaybına
neden olur
Gözlerinizi ne zaman ve hangi sıklıkla
kontrol ettirmelisiniz?
• 10 yaş üzeri çocuklar
Tanıdan sonraki ilk 3-5 yıl
içinde ve daha sonra yılda
bir kez
• 30 yaşın üzerindeki
Tanı sırasında ve daha
sonra yılda bir kez
ve 30 yaşın altındaki
erişkinler
erişkinler
Göz Kontrolü için Sık Kullanılan Testler
 Görme keskinliği testi: Görme keskinliği
testi, çeşitli uzaklıkları ne kadar iyi
görebildiğimizi ölçer
 Oftalmoskopi: Gözün iç kısmının bir
fundoskop (göz dibini inceleyen bir alet) ile
incelenmesi.
 Tonometri: Glokomun (göz tansiyonu)
kontrol edilmesi için gözdeki sıvı basıncını
belirleyen bir test
Göz Sorunları Nasıl Önlenir?
• Gözdeki diyabete bağlı değişiklikler başlangıçta
rahatsız edici bulgulara neden olmazken, kötü kan
şekeri kontrolünün yıllar boyunca devam etmesine
izin verilirse ciddi görme kayıpları oluşabilir.
• Göz sorunlarını önlemek için diyabetin sıkı bir
biçimde kontrol altında tutulması en önemli
unsurdur.
• Bu değişiklikleri erken saptamak ve tedavi etmek
için düzenli göz muayenelerinin yapılması gereklidir.
Sağlıklı bir ayak nasıl olmalıdır?
• Sağlıklı bir ayakta
çatlaklar, yaralar, kaşıntılı
bölgeler olmaz ve diğer
vücut bölgelerinden farklı
bir renkte ve sıcaklıkta
değildir.
“Önlemek İyileştirmekten Daha Kolaydır”
• Ayak sorunlarına ait ilk belirtileri
nasıl tanıyacağınızı öğrenin.
•
•
•
•
Öğrendiklerinizi her gün uygulayın.
Ayaklarınızı temiz ve kuru tutun.
İyi bir şeker kontrolü sağlayın.
Diyabetinizle ilgilenen hekim veya
hemşireden ya da varsa bir ayak
bakım uzmanından yardım isteyin.
Diyabet Ayakları Nasıl Etkiler?
Diyabet ayakları iki ayrı
yolla etkileyebilir:
1) Ayağı besleyen damarları
ve kan dolaşımını bozabilir
2) Ayağa gelen sinirlere
zarar vererek his kaybına
yol açar
Kan şekerinin uzun süreli
yüksek olması nedeniyle
sinirler zarar görebilir ve
diyabetik nöropati ortaya
çıkar.
Bu da sinirlerin ağrı ve
diğer duyuları iletmesini
engeller.
Normal
Diyabetik ayak
Ayak kan
damarlarındaki
hasar dolaşım
bozukluğuna
neden olur
Diyabetik Nöropati ve Ayaklar
• Ayakta his kaybı veya zonklama, sızlama gibi
hisler nöropatinin bir belirtisi olabilir.
• Diyabet ayaktaki sinirleri etkilediğinde hastalar
ayaklarında oluşan küçük sıyrık ve yaraları fark
etmezler.
• Bu küçük yaralar tedavi edilmezse, iltihaplanabilir
ve ayağın hatta bacağın kaybına kadar
ilerleyebilecek gangren ortaya çıkabilir.
• Gangren çok ileri derecede ve ciddi
enfeksiyondur.
Diyabet ve Dolaşım Bozuklukları
• Diyabete bağlı olarak
ayağın dolaşımını sağlayan
damarlar da daralabilir.
• Soluk, soğuk veya
morarmış bir ayak, çoğu
zaman dolaşım
bozukluğunun bir
sonucudur.
• Ayağın kan dolaşımı
bozulduğunda bu bölgeye
enfeksiyonlarla mücadele
etmek için gerekli oksijen,
besinler ve kan hücreleri
yeterince ulaşamazlar.
• Bu da ayağın savunmasız
kalmasına neden olur.
Diyabetik Ayak
• Ayakta kızarıklık,
sıcaklık artışı,
hassasiyet ve şişlik
enfeksiyonun belirtileri
olabilir.
• Böyle bir belirtiye
rastladığınızda
doktorunuza başvurun.
Ayak Bakımı İçin Püf Noktaları
• Her gün ayaklarınızı
kontrol edin.
• Parmak aralarınıza
bakın
• Küçük çizik, yara, kesik
olup olmadığına bakın
• Ayağınızın altını
görebilmek için ayna
kullanın.
• Ayaklarınızı her gün
yumuşak bir sabun ve
ılık suyla yıkayın.
Ayak ve Tırnak Bakımı
• Ayaklarınızı özellikle de
parmak aralarınızı
özenle kurulayın.
• Ayaklarınızda kuruma
veya çatlama varsa
tabanlarınıza ve
ayağınızın üstüne
nemlendirici krem
sürebilirsiniz.
Parmak aralarınıza
sürmemeye dikkat
edin.
• Eğer kesik, yara,
kızarıklık, sıcaklık artışı
veya hassasiyet fark
ederseniz derhal
doktorunuza danışın.
Ayak ve Tırnak Bakımı
• Tırnaklarınızı banyodan sonra
parmak ucunuzla aynı düzeyde
olacak şekilde kesin.
• Tırnaklarınızı derin kesmeyin.
• Tırnaklarınızın köşelerindeki
derileri ve tırnak diplerinizdeki
etleri kesmeyiniz.
• Eğer tırnaklarınızı kesmekte
zorlanıyorsanız bir başka
kişiden yardım alınız.
• Ayağınızda nasır varsa kendiniz
müdahele etmeyiniz,
doktorunuzdan öneri alınız.
Ayak tırnağı kesimi
Ayakkabı Seçimi
• Ayaklarınıza tam uyan ve ayak
parmaklarınızı içinde hareket
ettirebileceğiniz ayakkabıları
alın.
• Açık burunlu ve açık topuklu
ayakkabı giymekten kaçının.
• Her gün temiz çorap giyin ve
sıkı lastikli çoraplardan kaçının.
• Çıplak ayakla gezmeyin.
• Giymeden önce
ayakkabılarınızın içinde bir şey
olmadığından emin olun. Küçük
bir taş veya tabanda bir
kıvrılma, ayaklarınıza zarar
verebilir.
Ayak Bakımı İçin Püf Noktaları
• Sıcak cisimlerle ve su ile
temas etmeden önce
sıcaklığı kontrol ediniz.
Farkında olmadan yanıklara
maruz kalabilirsiniz.
• Ayağınızı yıkamadan önce
suyun sıcaklığını dirseğinizle
ölçün.
• Ayaklarınızı ısıtmak için
sıcak su torbaları vb
kullanmayınız.
• Ayaklarınızı soba veya
elektrikli ısıtıcalarda
ısıtmayınız.
Hipoglisemi (düşük kan şekeri)
Hipoglisemi, kan şekerinin normalin altına düşmesidir.
Belirtiler:
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Açlık hissi
Aşırı terleme ve huzursuzluk
Güçsüzlük
Çarpıntı/titreme
Başağrısı
Bulanık görme
Sinirlilik/zihin bulanıklığı
Uyku hali
Bayılma/bilinç kaybı (koma)
Hafif Hipoglisemide Tedavi
• Düzeltmek için aşağıdakiler
kullanılabilir:
• 1 bardak meyve suyu
• 3 çay kaşığı dolusu şeker,
bal ya da 3-5 kesme şeker
• Belirtiler 5 ila 10 dakika sonra
düzelmezse bu işlemler
tekrarlanır.
• Bir sonraki öğün zamanı yakın
değilse 30 g yavaş emilen
karbonhidrat (bir iki dilim
ekmek, bir elma gibi) alınmalıdır
BESLENME
Günümüzde Beslenme
Günümüzdeki beslenme alışkanlıkları, bazı
hastalıkların giderek daha fazla ortaya
çıkmasına sebep olmaktadır:
• Kalp hastalığı
• Diyabet
• Hipertansiyon
• Şişmanlık
Sağlıklı Besin Seçimleri
Trafik ışığı kavramına dayanan sistem
Kırmızı
Kaçınılması tercih edilir :
Pilav, püre, patates kızartması
Sarı
Sağlıklı bir seçim değildir:
Bisküviler, kek, beyaz ekmek
Yeşil
Sağlıklı seçim:
Pirinç, tam buğday ekmeği, kepek ekmeği
Katı ve Sıvı Yağlar
• En büyük sorun, pişirme sırasında büyük miktarda yağ
kullanılmasıdır
• Doymuş yağlar (oda sıcaklığında katı olan hayvansal ve bitkisel
yağlar) çok tehlikelidir
• Kızartma yağının defalarca kullanılması bileşimini değiştirir ve
damar sertliğine yol açabilen hale gelir.
• Tek başına bir yağ çeşidi tercih edilmememelidir – değişik
yağların birlikte kullanılması daha iyi bir yöntemdir
Lokantadaki Besinlerle Yaşanan
Sorunlar: Tuz, baharatlar, soslar
• Sağlıklı olmayan besinlerdeki bir başka önemli öğe de
kullanılan soslar, baharatlar ve tuzdur.
• Kabartma tozu sık kullanılır ve sodyum içeriği yüksektir
• Turşular ve salamuraların çoğu tuz açısından zengindir
Besin Değeri Olan ve Olmayan
Tatlandırıcılar
Besin değeri olmayan (yapay) tatlandırıcılar
• Sakarin
• Aspartam
Besin değeri olan tatlandırıcılar
• Fruktoz
• Sorbitol
• Mannitol
Yapay tatlandırıcılar çaya ve kahveye eklenir, evde şekerli
besin/tatlı yapımında kullanılır.
DİYABETLE İLGİLİ WEB ADRESLERİ
♦Diyabet Dünyası
www.diyabetdunyasi.com
♦ DiyabServis
www.diabservis.com
♦ Arkadaşım Diyabet
www.arkadasimdiyabet.org
♦ Türkiye Diyabet Vakfı
www.turkdiab.org
♦ Türk Diyabet Cemiyeti & Türk Diyabet ve Obezite Vakfı
www.diabetcemiyeti.org