Uygarlıkların Doğuşu ve İlk Uygarlıklar
advertisement
Ünite 2 UYGARLIĞIN DOĞUŞU VE İLK UYGARLIKLAR ÜNİTE – 2 Uygarlığın Doğuşu ve İlk Uygarlıklar Bilgi Köşesi Demokrasi Halkın kendisini, yönetecekleri seçtiği, egemenliğin halka ait olduğu yönetim biçimidir. Dolmen İki dikili taş üzerine bir taşın konması ile belirtilen mezar Höyük Çeşitli nedenlerle toprak altında kalmış eski yerleşim yerleridir. Antalya’da Karain, ve Belbaşı ile en eski yerleşim yeri olduğu ileri sürülen İstanbul’daki Yarımburgaz mağarası gösterilir. TARİHİ ÇAĞLARA GİRİŞ Tarih biliminin konusu insana özgü tüm toplumsal olaylardır. Bu nedenle bilim dalı olarak çok uzun dönemi ve çok kapsamlı konuları incelemektedir. b) Orta Taş Devri (Yontma Taş) Mezolitik Çağ (MÖ 10.000 – 8.000) Tarih, araştırma ve incelemelerinde, öğretimde kolaylık sağlamak amacı ile zamana göre sınıflandırılmış, yazının bulunuşuna (MÖ 3200) göre bölümlenmiştir. ò Bu dönemde insanların yaşamlarını avcılık ve balıkçılık ile sürdürdükleri toplayıcı – tüketici oldukları dönemdir. ò Taştan ilk aletlerini yaptıkları ve kullandıkları Yazının bulunuşundan önceki dönemlere Tarih Öncesi dönemler denilirken yazı ile başlayan ve günümüze kadar süren döneme Tarih Çağları veya Tarihi Devirler denilmiştir. dönemdir. ò Dönemin sonlarına doğru insanlığın en önemli buluşlarından biri olan “Ateşin bulunduğu” dönemdir. İmparatorluk Farklı uluslar üzerinde egemen olan siyasi yapılardır. ò Ülkemizde bu döneme ait buluntulara örnek TARİH ÖNCESİ DÖNEMLER olarak Ankara Macunçay, Samsun Tekkeköy, Antalya Beldibi mağarası gösterilebilir. Karum Asurlu tüccarların, Anadolu' da kurdukları alış - veriş yerleridir. Koloni Bir ülkenin sınırları dışında işgal ettiği, ana vatana bağlı yönettiği yerlerdir. Menhir Mezar yeri olduğu ileri sürülen Yazının bulunuşundan önceki dönemlerdir. Bu dönem insanların “araç ve gereçlerin de kullandıkları malzemenin cinsine” göre bölümlere ayrılmıştır. I. TAŞ DEVRİ Palme Yayıncılık UYGARLIĞIN DOĞUŞU VE İLK UYGARLIKLAR KAVRAMLAR ò Ülkemizde bu döneme ait kalıntılara Ateşin bulunması ile birlikte insanların soğuktan ve vahşi hayvanlardan korunduklarını, karanlıktan kurtulduklarını, yiyeceklerini pişirerek daha lezzetli hale getirdiklerini ayrıca ilerleyen dönemde ateşten yararlanarak maden devrine geçildiğini… a) Eski Taş (Kabataş) Devri (Paleolitik Çağ) (MÖ 600.000 – 10.000): BİLİYOR MUYDUNUZ? ò İnsanlığın yaşadığı en uzun dönemdir. büyük taşların bir daire biçiminde dizilmesi Monorşi Bir kişinin veya bir ailenin ülkeyi yönetme sistemidir. Nom Mısır şehir devletlerine verilen addır. ò Yaşamlarını avcılık ve balıkçılıkla sürdürdükleri, üretici olmadıkları, toplayıcı – tüketici oldukları dönemdir. -Bir çok kaynakta, Eski Taş (Kabataş) ile Orta Taş Dönemi birlikte ele alınarak Yontma Taş devri olarak adlandırılmıştır. ò İklim koşulları nedeniyle yaşamlarını mağaralarda ve ağaç kovuklarında sürdürdükleri dönemdir. ò Küçük guruplar halinde avlarının peşinde göçer bir yaşam sürdürmüşlerdir. ò Mağara duvarlarındaki hayvan ve av sahnelerinin bu döneme ait olduğu ileri sürülmüştür. 30 Yontma Taş Devri 2. MADEN DEVRİ nında toprağı işleyerek tarımsal faaliyete, üretime geçtikleri ilk dönemdir. ò Tarım hayatı ile birlikte yerleşik yaşama geç- a) Bakır (Kalkolitik) Çağı (MÖ 5.000 – 2.500): tikleri ilk köy topluluklarını oluşturdukları dönemdir. ò Bu dönemde bakır araç gereçlerin yanında taştan araç ve gereçlerin yapılmasınada devam edildiğinden Bakır – Taş Çağı olarak da adlandırılmaktadır. ò Taş araç ve gereçlerin yanında yiyeceklerini korumak düşüncesiyle topraktan da çanak çömlek gibi araç ve gereçler yapmışlardır. (Seramik) ò Doğada bol miktarda bulunması ve kolay işlenir olması nedeniyle insanların araç gereçlerinde ilk kullandıkları maden olmuştur. ò At, koyun ve sığır gibi hayvanları evcilleştirmişler, yiyeceklerine süreklilik kazandırmışlardır. ò Çorum’da Alacahöyük, Denizli’de Beyce- ò Hayvan derileri yanında bitki liflerinden de sultan, Çanakkale’de Truva bu dönemi aydınlatan en önemli merkezlerdir. ò Yerleşik yaşam ile birlikte mezar kültürünün Palme Yayıncılık mikler de düzgünleştirilerek silah olarak kullanılmıştır. Doğada az bulunduğundan altın ve gümüş madenleri genellikle süs eşyasının yapımında kullanılmıştır. Bir sınıf veya zümrenin ülkeyi yönetme biçimidir. Bu sınıf veya zümre soylulardan oluşmuş ise buna "Aristokrasi" denmiştir. Polis Ege ve Akdeniz uygarlıklarının şehir devletleridir. Politeizm Çok tanrıcılık Monoteizm Seramik Toprağın güneş veya ateşle kurutulması yolu ile yapılan b) Tunç Çağı (MÖ 2.500 – 1200): ortaya çıktığı, mezar olarak yapıldığı ileri sürülen “Dolmen” ve “Menhirlerin” yapıldığı dönemdir. ò İnsanlar bakır ve kalay madenlerini karıştıra- ò Diyarbakır yakınlarındaki Çayönü, Yeni Taş ò Bu dönemde köyler büyümüş, ilk şehir dev- Dönemine ait ilk köy olarak gösterilirken, Konya’da bulunan Çatalhöyük insanlık tarihinin ilk şehir yerleşimi olduğu ileri sürülmüştür. Oligarşi Tek tanrıcılık giysiler yapmışlardır. ò Ok, yay ve mızrak gibi silahların yanında ke- Bilgi Köşesi rak daha sert bir madde olan Tunç’u elde etmişlerdir. letleri ortaya çıkmıştır. ò Bu dönemde Mezopotamya’da; Sümer, Akad, Anadolu’da; Hitit devletlerinin ortaya çıktığı ileri sürülmüştür. ò İnsanların ihtiyaçlarından fazlasını üretmeleri veya başka ürünlere ihtiyaç duymaları değiş – tokuşa dayalı ticaret hayatının başlamasına yol açmıştır. çanak, çömlek gibi araçlardır. Site Sümerlerde ki şehir devletlerine verilen genel addır. Vakanüvis Osmanlılarda saray tara- fından görevlendirilen tarihi olayları yazan kişilerdir. Ziggurat Sümerlerin "Gözlemevi" olarak da kullandıkları tanrılarının bulunduğuna inandıkları tapınaktır. ò Bu dönemi aydınlatan en önemli merkezler arasında Asurluların ticaret kolonisi (Karum) olarak bilinen Kayseri yakınlarındaki “Kültepe” gelir. Cilali Taş Devri 31 UYGARLIĞIN DOĞUŞU VE İLK UYGARLIKLAR İnsanlar doğada ham olarak bulunan madeni ateşin bulunuşu sayesinde eriterek araç, gereç ve silahlar yapmaya başlamışlardır. Madenlerin araç ve gereçlerinde kullanımı, sırası ile: ò İnsanların avcılık – balıkçılık (toplayıcılık) ya- ÜNİTE – 2 c) Yeni Taş Devri (Cilalı Taş) (Neolitik Çağ) M.Ö (8.000 - 5.500) ÜNİTE – 2 Uygarlığın Doğuşu ve İlk Uygarlıklar Bilgi Köşesi TARİH BİLİMİ VE UYGARLIĞIN DOĞUŞU YÜZYIL ÇİZELGESİ ....................................... 200 100 75 25 0 50 MS 25 75 100 ....................................... 50 MÖ ....................................... 200 ....................................... MÖ II. Yüzyıl ....................................... MS I. Yüzyılın İlk Çeyreği MS I. Yüzyılın Son Yarısı ....................................... MS I. Yüzyılın İlk Yarısı MÖ I. Yüzyılın Son Yarısı ....................................... MÖ I. Yüzyılın İlk Çeyreği ....................................... MÖ I. Yüzyılın İlk Yarısı ....................................... MS I. Yüzyılın Son Çeyreği ....................................... MÖ I. Yüzyılın Son Çeyreği UYGARLIĞIN DOĞUŞU VE İLK UYGARLIKLAR NOTLARIM MS I. Yüzyıl MÖ I. Yüzyıl MS II. Yüzyıl ....................................... ....................................... ....................................... ....................................... ....................................... ....................................... ....................................... ....................................... ....................................... ....................................... ....................................... Orta Çağ Avrupa'sında bir şehir pazarı Bir derebeyin sofrası ....................................... ....................................... ....................................... ....................................... ....................................... ....................................... Orta Çağ'dan günümüze kadar aynen korunmuş tipik bir Alman Şehri Rothenburg ob Tauber 32 Tarih öncesi dönemlerin dünyanın her yerinde aynı zamanda yaşanmadığını, bir yörede Yeni Taş (Cilalı Taş) devri yaşanırken başka yörede Bakır Devri veya Demir Devri'nin yaşandığını… ò Günümüz uygarlığının da temeli sayılan demir, insanlığın en önemli buluşlarından biridir. Bilgi Köşesi BİLİYOR MUYDUNUZ? zi krallıklar almıştır. ò Tarım dışında kol gücüne dayalı sanayi kolları gelişmeye başlamış ve iş bölümü ortaya çıkmıştır. Yozgat yakınlarındaki Alişar’ın 7 şehir ka- lıntısından ilk üçünün, Çorum yakınlarındaki Alacahöyük’ün 4 kültür tabakasından ilk ikisinin, Çanakkale yakınlarındaki Truva’nın 9 yerleşim yerinden ilk beşinin “Tarih Öncesi” dönemlere, diğerlerinin ise İlk Çağ dönemine ait olduklarını… ò Tarih öncesi dönemin son çağıdır. Bu dönemin sonlarına doğru Sümerlilerin “çivi yazısını” bulmaları ile Tarih Öncesi dönemler son bulmuş ve Tarih Çağları başlamıştır. BİLİYOR MUYDUNUZ? İnsanların Tarih Öncesi dönemde araç ve gereçlerinde sırası ile “Taş, toprak ve madeni” kullandıklarını… Not: Kimi kaynaklar Tunç Devri'nin sonlarında yazının bulunduğunu söylemişlerdir. BİLİYOR MUYDUNUZ? TARİH BİLİMİ VE UYGARLIĞIN DOĞUŞU TARİH ÖNCESİ VE TARİH DEVİRLERİ MÖ MS TARİH ÖNCESİ DEVİRLER 1789 1453 Günümüz TARİH DEVİRLERİ MADEN DEVRİ Demir Devri Fransız İhtilali Tunç Devri (Bakır + Kalay) İstanbul’un Fethi Bakır Devri (Bakır+Taş Kolkolitik Dönem Kavimler Göçü Cilalı Taş Devri (Neolitik) (Yeni Taş) Yazının Bulunması TAŞ DEVRİ Yontma Kabataş (Paleolitik Taş Devri Eski Taş) Mezolitik (Orta Taş) 0 375 3200 TARİH Hz. İsa’nın Doğumu Mezopotamya uygarlığında ortaya çıkmış, tarihte bilinen en eski yazılı destandır. Sümer Şehir Devletlerinden olan Uruk Kralı Gılgamış’ın ölümsüzlüğü arayışının destanıdır. Gılgamış’ın en yakın dostu Endiku’nun ölümünün ardından, ölümsüzlüğü arayışını konu edinmiştir. Akad dilinde çivi yazısı ile yazılmıştır. Günümüze ancak 12 kil tablet ulaşabilmiştir. Gılgamış’ın ölümünden çok sonra yazıldığı ileri sürülmüştür. Sümerlerin yaşayışları hakkında bilgi vermesi yanında destanın en önemli özelliğinin Kur’an, İncil ve Tevrat’ta da yer alan “Tufan” öyküsüdür. ( Hz. Nuh’un Tufanı ) Destanda Gılgamış, yarı Tanrı yarı insan ve yenilmez bir savaşçı olarak tasvir edilmiştir. Ölümsüzlüğe ulaşamayan Gılgamış, Tanrı Enlil’in öğütleri ile “insanın ancak büyük bir ad bırakmakla ölümsüzlüğe erişebileceğini” ve bilgeliğin “dünyanın nimetlerinden yararlanmak” anlamına geldiğini kabul eder. 33 UYGARLIĞIN DOĞUŞU VE İLK UYGARLIKLAR GILGAMIŞ DESTANI : ò Bu dönemde şehir devletlerinin yerini merke- ÜNİTE – 2 c) Demir Çağı (MÖ 1200’lerden İtibaren): ÜNİTE – 2 Uygarlığın Doğuşu ve İlk Uygarlıklar Bilgi Köşesi TARİH ÇAĞLARI (TARİHİ DEVRİLER) ò Siyasi yapı Sümerlerin MÖ 3200 de “Çivi Yazı”sını bulmaları ile başlayan ve günümüze kadar süren dönemdir. Bu dönem Akdeniz Uygarlığı ve Avrupa Tarihi esas alınarak, “toplumları etkileyen büyük olaylara” göre bölümlere ayrılmıştır. Doğu’da merkezi yönetimler yaygın iken Avrupa’da Kavimler Göçü’nden sonra ortaya çıkan “Feodalite” hakimdir. ò Din Toplum ve siyasi yapılar üzerinde Musevilik Hıristiyanlık ve Müslümanlık gibi “tek Tanrılı dinler” hakimdir. A) İlk Çağ (Eski Çağ) • • Mezopotamya'da yaratılan, tarihin en eski ve en iyi korunmuş yazılı kanunlarından biridir. Çivi yazısı ile yazılmış olan kanunlar 282 maddedir, 13 rakamının uğursuz olması düşüncesiyle 13. maddenin yazılmadığı, 33 maddenin ise okunamayacak durumda olduğu ileri sürülmüştür. • Akatça dilinde yazılmıştır. • Kısasa Kısas esasına dayalı olduğu ileri sürülmüştür. • Hammurabi, kendisine bu kanunları yazdıranın güneş tanrısı Şamaş'ın olduğunu söylemiştir. Dolayısıyla kanunlar da tanrı sözü sayılıyordu. • Bir kimse bir eve girerek delik açarsa, o deliğin önünde ölümle cezalandırılır ve gömülür. • Bir evde yangın çıkar ve oraya yangını söndürmeye gelen bir kimse evin sahibinin malında göz gezdirip evin sahibinin malını alırsa, kendisi de aynı ateşe atılır. * Bir adam bir çocuğu evlatlık alır ve oğlu olarak ona ismini verirse ve onu besleyip büyütürse, büyümüş bu çocuk bir daha geri istenemez. 34 ò Ekonomi Yazının bulunuşundan (MÖ 3200) – Kavimler Göçü’ne (375) kadar sürer. ( Bazı tarihçiler İlk Çağ’ın sonu olarak Roma İmparatorluğu’nun ikiye ayrıldığı 395, bazıları ise Batı Roma’nın yıkılış tarihi olan 476 tarihini kabul etmişleridir.) Her çağın kendine özgü özellikleri vardır. Bu dönemde Site (Mezopotamya’da), Nom (Mısır’da) ve Polis (Ege ve Akdeniz’de) denilen “Şehir Devletleri” hakimdir. Zamanla merkezi krallıklar yaygınlaşmıştır. ò Din: Çok tanrılı dinler yaygındır. (Musevilik ile devrin sonlarına doğru ortaya çıkan Hıristiyanlık hariç) ò Ekonomi: Tarımın yanında İpek ve Baharat yolları ile ticaretin büyük önem kazandığı, insan gücüne dayalı sanayi dallarının çeşitlendiği görülmüştür. ò Sosyal yapı ò Siyasi yapı: Palme Yayıncılık UYGARLIĞIN DOĞUŞU VE İLK UYGARLIKLAR HAMMURABİ KANUNLARI Avrupa’da halk çeşitli sınıflara ayrılmıştı ve halk arasında hukuki eşitlik yoktu. İş bölümü çeşitlendikçe sosyal yapıda da çeşitlilikler görülmüştür. C) Yeni Çağ İstanbul’un Fethi’nden (1453) – Fransız İhtilâli’ne (1789) kadar sürer. ò Siyasi yapı Tarım hayatı yaygındır. Tarımın yanında Kral Yolu, İpek Yolu aracılığı ile ticaret gelişmeye başlamış ve çeşitli zanaat dalları ortaya çıkmaya başlamıştır. Barut’un ateşli silahlarda, özellikle de top yapımında kullanılmasından sonra Orta Çağ’a damgasını vuran Feodalite son buldu. Merkezi krallıklar güçlendi. Büyük Coğrafya Keşifleri ile “Sömürge İmparatorlukları” doğdu. ò Sosyal yapı: ò Din Özgür insanlar ve köleler olarak sosyal sınıflara ayrılmışlardır. B) Orta Çağ Kavimler Göçü’nden (375) – İstanbul’un Fethi’ne (1453) kadar sürer. (Bazı tarihçiler Orta Çağ'ın sonu olarak Büyük Coğrafya Keşifleri’ni veya Rönesans’ı kabul etmektedirler.) Tek Tanrılı dinlerin toplum ve siyasi yapılar üzerindeki etkinliğinin sürdüğü görülmüştür. Haçlı Seferleri, Büyük Coğrafya Keşifleri, Rönesans ve Reform hareketleri sonrasında Kilisenin toplum ve siyasal yapılar üzerinde güç kaybına uğradığı ileri sürülmüştür. ò Ekonomi Büyük Coğrafya Keşifleri’nden sonra ticaret ön plana çıktı, enerji kaynakları sanayiye girmeye başladı, tarım alanları genişledi. ORTAÇAĞ YENİÇAĞ YAKINÇAĞ (375 - 1453) (1453 - 1789) (1789.....) Feodalite (Derebeylik) Merkezi Krallıklar (Monarşiler) Burjuva sınıfı ekonomik yönden güçlendi TOPLUMSAL YAPI Feodal Toplum (Sosyal statüyü, sahip olunan Köleci Toplum toprağın büyüklüğü belirler) (Zenginlik kaynağı, köle emeği) EKONOMİK YAPI Tarım ve hayvancılık Ticaret (Kolonizasyon) Asur, Fenike, İyonya Tarıma dayalı kapalı ekonomi Zenginlik kaynağı topraktır Ticari devrim Zenginlik kaynağı değerli madenlerdir Merkantilizim İlk yazılı hukuk (Sümer) Kısasa kısas (Babil) Dinsel hukuk Dinsel hukuk etkisini yitirmeye başladı HUKUKSAL YAPI DÜŞÜNCE YAPISI BİLİM Hukuk (Hitit) Dinsel yargı (Engizisyon) Avrupa Hristiyan dünyası Coğrafi Keşifler PİRAMİTLER Ulus toplumu İnsan hakları İşçi sınıfı Sanayileşme Sömürgecilik Laik hukuk İnsan hakları Anayasa Gelişmiş hukuk (Yunan - Roma) Skolastik Düşünce İyonya Okulu (Özgür Düşünce) (Dogmatizm) Akıl, Doğa, İnsan Aristo Mantığı İncil, kilise Mezopotamya (Matematik - Astronomi) Mısır (Matematik Astronomi - Tıp - Anatomi) Hümanizm Skolastik düşünce nedeniyle geriledi Bilimsel ve teknolojik gelişme XVII yy. BİLİM ÇAĞI Çoğu Eski ve Orta Kral- Aydınlanma Çağı lık dönemine ait olan Fira- (XVIII. yy) vunların anıt- mezarları- Bilim Teknoloji Sanayi Devrimi XVIII. yy. dır. Mısır’da 100 den fazla piramit bulunmaktadır. Bunlar içerisinde en büyüğü olan uzun süre dünya- İyonya (Tales - Pisagor) DİN Bilgi Köşesi Meşrutiyet (Parlamenterizim) Laik devlet (Sekülarizm) Tek tanrı inancı (Monoteizm) Reform Çok tanrıcılık (Politeizm) Mezhep Savaşları Tek tanrıcılık (İbraniler - Musevilik) Hristiyan - Müslüman çatışması (Haçlı Seferleri) 30 Yıl Savaşları Tek tanrıcılık (Monoteizm) Mezhep birliği dağıldı Laik Düşünce Laik Devlet (Sekülerizm) nın 7 harikası arasında yer alan dünyanın yeni 7 harikasında “onur ödülü” bulunan “Keops Piramidi”dir. ò Sosyal yapı ò Ekonomi Ticaret ile uğraşan Burjuvaların ön plana çıktığı, Soylu ve Rahiplerin eski güçlerini yitirmeye başladığı görülmüştür. Sanayi Devrimi İle birlikte sanayi ön plana çıktı. Ticaret daha da gelişti. Tarım makineleşti. ò Sosyal yapı D) Yakın Çağ Fransız İhtilâli’nden (1789) – Günümüze kadar sürer. ò Siyasi Yapı Fransız İhtilâli’nden sonra yayılan Milliyetçilik (Ulusçuluk) akımı, İmparatorlukların çöküşünü hızlandırdı. Ulusal (Milli) devletler yaygınlaştı. Demokrasi gelişti. Cumhuriyet yönetimleri çoğaldı. ò Din Tek Tanrılı dinler inanç sistemi olarak devam etmekle birlikte toplum ve siyasi yapılar üzerindeki etkinliği azaldı, Laiklik yaygınlaştı. Sanayiciler ön plana çıktı. Ticaretle uğraşanlar daha da güçlendi. Halk sınıfları arasında hukuksal eşitlik sağlandı. MÖ 2560 yılında yapıldığı 146.58 metre yüksekliğinde ( yaklaşık 10 metresi aşınma nedeniyle kısalmış 137 m ) her biri birkaç ton ağırlıkta olan 2 milyon taş bloktan 20 yılda yapıldığı ileri sürülmektedir. Piramidin tepesinin “ Kuzey Kutbunu” çevresinin ise “Ekvatorun uzunluğunu” temsil ettiği ileri sürülür. ò Büyük Piramitin açıları, Nil'in delta yöresini iki eşit parçaya bölerler. ò Gize'deki üç piramit aralarinda bir Pisagor üçgeni olacak sekilde düzenlenmişlerdir.Bu üçgenin kenarlarının birbirlerine göre oranı 3:4:5'dir. ò Büyük Piramitin tabanının yüzeyi,anıtın yarısının iki katına bölündüğünde pi=3,14 sayısı elde edilir. 35 UYGARLIĞIN DOĞUŞU VE İLK UYGARLIKLAR Site (Şehir Devleti = Sümer Krallık = Babil İmparatorluk (Akad = Roma) ÜNİTE – 2 SİYASAL YAPI İLKÇAĞ (MÖ. 3200 - MS. 375) ÜNİTE – 2 Uygarlığın Doğuşu ve İlk Uygarlıklar Bilgi Köşesi MISIR ATASÖZLERİ ò Çamur ve taştır insan Tanrı tarafından yaratılan ama farkında değildir 2. KONU KÜLTÜR VE UYGARLIK Bir ulusa özgü maddi ve manevi değerlerin bütü- Tanrı'nın avuçları arası- nüne kültür denir. İnsanlar göç, ticaret veya sa- na bıraktığı kaderinin.. vaş yolu ile değişik bölgelerdeki insanlar ile kar- ò Resimler, gerçeğe soğuk şılaşmışlar yer yer onlardan etkilendikleri gibi tanımlardan daha yakındır. onları da etkilemişlerdir. Bu etkileşimin sonucu ò Saygılı ol. Senden yaşlı olarak da “uygarlık” denilen uluslar arası bir de- veya üst derecede birisi içeri girdiği zaman ayağa kalk. Fakat her şeyden Mezopotamya ğer ortaya çıkmıştır. SÜMERLER (MÖ 4000 - 2350) İlk uygarlıklar; insanların yaşamlarını kolayca önce ailene saygı göster. sürdürebildikleri Anadolu, Mezopotamya, Mısır, Anne ve babanın eline su İran, Çin ve Hindistan gibi ılıman iklim kuşağında dök. Annene bol ekmek göl, nehir ve deniz kenarlarında ortaya çıkmıştır. 1. Sümerlerin siyasi tarihi Ur, Uruk, Kiş, Lagaş gibi “Site” denilen şehir devletleri ile başlamıştır. ver ve onu seni taşıdığı gibi taşı. O, senin büyük yükünü kaldırmıştı ve se- İLK ÇAĞ UYGARLIKLARI ni üç sene emzirmiştir. O, seni okuyup yazman için MEZOPOTAMYA UYGARLIĞI okula götürmüş ve sana evden ekmek ve bira getirmiştir. ò “Sen de evlendiğin zaman, annenin emekleri- ò Güneydoğu Anadolu’dan, Basra Körfezi’ne kadar uzanan Fırat ve Dicle Nehirleri arasındaki bölgeye İlk Çağ’da “iki nehir arası” anlamına gelen “Mezopotamya” denmiştir. ni düşün. Öyle ki, o seni ayıplamasın ve Tanrıya elini kaldırıp şikayetini duyurmasın. Fakat sen genç iken evlen ki, karın da sana bir oğul versin.” ò Kaybetmeyi ahlaksızca bir kazanca tercih et. Birincinin acısı biran, ötekinin vicdan azabı bir ömür boyu sürer. ò Mezopotamya Uygarlığı, insanlık için ana kaynak uygarlıklardandır. ò Mezopotamya’nın siyasi tarihi “Sümerler” ile başlamış daha sonra Akadlar, Elamlar, Babiller ve Asurlar bu bölgeye egemen olmuşlar ve devletlerini kurmuşlardır. Palme Yayıncılık UYGARLIĞIN DOĞUŞU VE İLK UYGARLIKLAR 2. Site adı verilen şehir devletleri Patesi adı verilen Rahip – Krallar tarafından yönetilmiştir. 3. "Çivi Yazısı" denilen, tarihte bilinen İlk yazıyı Sümerler bulmuşlar ve böylece “Tarih Çağlarına” geçen ilk kavim olmuşlardır. 4. Dinleri, çok Tanrılıdır. Sümerliler tanrılarını insan gibi düşünmüşler ancak onların ölümsüz olduklarına inanmışlardır. İnançları daha çok bu dünya ile ilgilidir, yani “dünyevidir.” 5. Tarihte bilinen ilk yazılı kanunlar Sümer ò Mezopotamya Uygarlığı’nın temellerini Sü- şehir devleti (Lagaş sitesi) krallarından merler atmış, bu uygarlık diğer Mezopotamya devletleri tarafından benimsenmiş ve geliştirilerek Ön Asya’ya yayılmıştır. Urgakina’ya aittir. Daha sonra bu kanunlar Lagaş Kralları Ur - Nammu ve Gudea tarafından geliştirilmiştir. 6. Sümerlere ait olan Gılgamış, Tufan destanları Mezopotamya edebiyatının ilk yazılı örnekleridir. 36 1. Arap Yarımadası’ndan geldikleri, Sami kökenli oldukları ve Kral Sargon döneminde devlet kurdukları ileri sürülmüştür. 3. Sümer uygarlığını benimsemişler ve bu uygarlığın Ön Asya’ya yayılmasını sağlamışlardır. 4. Bir süre Mezopotamya’ya egemen oldularsa da Sümerler tarafından yıkılmışlardır. Sümer yazısı çivi yazısı örneği ALFABENİN EVRİMİ 7. Sümerler gök cisimlerinin hareketleri ile insanların hayatları arasında bir ilişkinin olduğunu düşünmüşler, bu yüzden gök cisimlerini inceleyerek ilk Ay Takvimini ve “Burçları” bulmuşlardır. Bu durum Astronomi ile uğraştıklarının bir göstergesidir. Lidyalılar Frigler Yunan İyonlar 10.Sümerlere ait olan "Ziggurat" denilen tapınakları ünlüdür. Zigguratların üst katının gözlemevi (Rasathane) olarak kullanılması, Astronomi ile uğraştıklarının bir başka göstergesidir. ò Piramit'in içerisinde süt, birkaç gün süreyle taze kalır ve sonunda bozulmadan yoğurt haline gelir. ò Piramit'in içine bırakılmış su, 5 hafta süreyle bekletildikten sonra yüz losyonu olarak kullanılabilir. ò Çöp bidonu içindeki yemek artıkları, hiç koku vermeden Piramit içinde mumyalaşır. Anadolu 9. Mezopotamya’da taş az bulunduğundan Sümerler heykel hariç çeşitli eserleri doğa olaylarına ve istilâlara karşı dayanıksız olan kerpiçten yapmak zorunda kalmışlardır. Bu yüzden eserlerinin birçoğu günümüze kadar ulaşamamıştır. ò Kirletilmiş suyu, birkaç gün Piramit'in içine bırakırsanız; suyu arıtılmış olarak bulursunuz. ò Bitkiler, Piramit'in içinde daha hızlı büyürler. Fenike (Alfabe) Palme Yayıncılık 8. Fırat ve Dicle Nehirleri’nin sağladığı verimlilik ile bu nehirlerin taşması sonucu tarla sınırlarının bozulması, sayıları, uzunluk ve ağırlık ölçülerini kullanmayı öğrenmelerini sağlamış Matematik (Çarpım tablosu ve dört işlem vb) ayrıca Geometrinin (alan ve hacim ölçüleri, bir dairenin 360˚’ye bölünmesi vb) gelişmesine katkı sağlamışlardır. Mısır (Hiyeroglif) ESKİ MISIR HİKAYELERİ Roma (Latin Alfabesi) İLK ÇAĞ UYGARLIKLARININ ETKİLEŞİMİ Mezopotamya Mısır ò Kesik, yanık, sıyrık gibi yaralar büyükçe bir Piramit'in içinde daha çabuk iyileşme eğilimi gösterir. ò Piramitlerin bazı odalarının içinde ne olduğu hakkında bir bilgi yoktur; araştırmacıların çoğu, ya içinde kayboldular ya da aynı yerde birkaç tur attılar, fakat içlerini göremediler. ò Piramitlerin içi yazın soğuk kışın sıcak olur. Anadolu Uygarlıkları Yunan Uygarlığı 11.Sümer yöneticileri ve Rahipler toplumun üst sınıfını oluştururken, halk özgürler ve köleler olarak sosyal sınıflara ayrılmışlardır. Batı Roma Doğu Helenizm İslam Uygarlığı 37 UYGARLIĞIN DOĞUŞU VE İLK UYGARLIKLAR 2. Tarihte bilinen ilk imparatorluğu kurmuşlardır. Bilgi Köşesi ÜNİTE – 2 AKADLAR (MÖ 2350 - 2100) ÜNİTE – 2 Uygarlığın Doğuşu ve İlk Uygarlıklar Bilgi Köşesi ASURLULAR (MÖ 2000 - 609) 1. Akadlar gibi Sami kökenli bir topluluk oldukları ileri sürülmüştür. Mezopotamya diye tanımlanan bölgenin Güneydoğusunda merkezi "Sus" olmak üzere devlet kurmuşlardır. 1. Askeri bir imparatorluk özelliği göstermişlerdir. Bu yüzden ceza yasaları oldukça ağırdır. MISIR'DA HUKUK Eğer bir yargıç bir davaya bakar ve bir karara varırsa verdiği hükmü yazılı olarak takdim eder; daha sonra verdiği kararda bir hata ortaya çıkarsa ve bu kendi hatasından kaynaklanırsa o zaman davada onun tarafından kararlaştırılan para cezasının on iki katını öder ve halka ilan edilerek yargıçlık makamından el çektirilir ve bir daha asla yargıçlık icra etmek için oraya oturamaz. Eğer tanık bulunamıyorsa yargıç azami sekiz ay olmak üzere bir süre tanır. Sekiz aylık süre içinde tanık ortaya çıkmamışsa suçludur ve henüz karara bağlanmamış davadaki para cezasını üstlenir. Bir mülkün kirasını ödeyerek başka her türlü yükümlülükten muaf olma hakkına sahip olan bir kabile reisi, tarlası, evi ve bahçesi üzerindeki bu imtiyazını karısına ya da kızına devredemez; borcuna karşılık veremez. 2. Alişar ve Boğazköy ile Kayseri yakınlarındaki Kültepe’de kurdukları ticaret kolonisi (Kaniş – Karum) ile “Kara Kolonici” bir devlet özelliği de göstermişlerdir. 2. Sümerler’in çivi yazısını kullanmışlardır. 3. Ticaret amacı ile, Lidyalıların açtığı Sard’dan başkentleri Ninova’ya kadar uzanan “Kral Yolu’nu” kullanmışlardır. 3. Önemli yer altı zenginliklerine sahip oldukları ve seramik sanatında ileri oldukları belirtilmiş, Asurlular tarafından yıkılmışlarıdır. 4. Sümerlerin Çivi Yazısı'nı kullanmışlarıdır. Çivi yazısını Anadolu’ya taşıyarak Anadolu’nun Tarih Çağları’na geçmesini sağlamışlardır. BABİLLER (AMURRULAR) (MÖ 2100 - 539) 1. Samilerin bir kolu olan Amurrular tarafından 5. Başkentleri Ninova’da tarihte bilinen “ilk kütüphaneyi” kurdukları ileri sürülmüştür. kurulmuşlardır. Hititler tarafından yıkılana kadar I. Babil Devleti (MÖ 2100 – 539) ve Persler tarafından yıkılana kadar II. Babil Devleti (MÖ 612 – 539) olarak hüküm sürmüşlerdir. 2. Mutlak krallığın ilk önemli temsilcisi olan Hammurabi, aynı zamanda Mezopotamya’nın en gelişmiş kanunlarının (Mülkiyet, Ceza, Tica- Palme Yayıncılık UYGARLIĞIN DOĞUŞU VE İLK UYGARLIKLAR ELAMLAR (MÖ 3000 -640) 6. Heykelcilik ve kabartma sanatlarında ileri gittikleri bilinmektedir. ret alanların) da hazırlayıcısıdır. Ancak, satın aldığı bir tarlayı, bahçeyi ya da evi karısına ya da kızına devredebilir, onların mülkiyetine katabilir veya borcuna karşılık olarak verebilir. 3. Kudüs’e egemen olan II. Babil hükümdarı Nabukednezar’ın buradaki Yahudileri 80 Tarlasını, bahçesini ve evini bir ri sürülmüştür. (Yahudilere uygulanan büyük tüccara ya da başka bir kamu görevlisine satabilir, alıcı ise tarlayı, evi ve bahçeyi yararlanma hakkı karşılığında elinde tutabilir. sürgün MS 70 yıllarında Romalılar tarafından yıl sürecek olan ilk sürgüne tabi tuttuğu ile- gerçekleştirilmiştir.) 4. Uygarlıklarında Sümerlerin etkisi görülür. Bir adam rütbece kendisinden daha üstün olan bir adamın vücuduna vurursa halkın önünde öküz kırbacı ile 60 kırbacı hakeder. 5. Astronomi’ye önem vermişler “Ay ve Güneş tutulmasının” gök cisimlerinin devirli hareketlerinin sonucu olduğunu ileri sürmüşlerdir. 6. Babillerin “Kule” denilen tapınakları ile uzun süre dünyanın 7 harikası arasında sayılan “Babil’in Asma Bahçeleri” oldukça ünlüdür. 38 Nemrut Dağı Yakınlarındaki Heykeller Anav Kültürü (MÖ 5000-1000)Yılları arası: Orta Asya’nın en eski kültürüdür. Bugünkü Türkistan’dadır. Bu dönem insanların tuğladan yapılmış evlerde oturmaları, tarımla uğraşmaları yerleşik yaşam uygarlığını benimsediklerinin en önemli kanıtıdır. 3. İskit – Saka hükümdarlarının en tanınmışı Orta Asya gurubunun Hakanı olan Alp Er Tonga’dır. (İranlı şair Firdevsi’nin Şahnamesinde Afrasyab adı ile geçmektedir.) 4. Alp Er Tunga’nın torunu Tomris (Temir) ise ilk kadın hükümdar olarak tarihe geçmiştir. Türkler’in en eski kültürüdür. Altay – Sayan Dağları'nın kuzeybatısındadır. Türkler’in avcı ve savaşçı özelliklerini yansıtmaktadır. Orta Asya Uygarlığı’nın temelini oluşturmuştur. 5. Ekonomilerinin temeli hayvancılığa dayalı olduğundan konar – göçer biçimde yaşamışlardır. Orta Asya’ da demirin ilk kez Türkler tarafından bu dönemde işlendiği belirtilmektedir. Ayrıca dokumacılık yaptıkları, dört tekerli arabalar kullandıkları dönemdir. Tagar Kültürü (MÖ 700-100) Yılları arası: Abakan Bölgesi'ndedir. Orta Asya’nın en gelişmiş bölgesidir. Bölgede çok sayıda hançer, ok uçları, bilezik ve küpe gibi madeni eşyalara rastlanılmıştır. Bölgedeki kültürlerin içinde en genç ve gelişmiş olanıdır. İSKİTLER (SAKALAR (MÖ. 8 yy – MÖ 2. yy) Palme Yayıncılık Andronovo Kültürü (MÖ 1700 -1200) Yılları ara- Karasuk Kültürü (MÖ 1200-700) Yılları arası: 6. Gök Tanrısı inanışı hakimdir. Öldükten sonra tekrar yaşayacaklarına inandıkların için ölülerini atları ve eşyaları ile birlikte gömmüşlerdir. 7. Altın ve gümüşten yaptıkları at koşumları, kemer tokaları maden işlemeciliğinde ileri gittiklerinin en önemli kanıtlarıdır. At, geyik, kuş motifleri gibi genellikle hayvan üslubu hakimdir. MISIR UYGARLIĞI 1. Mısır’ın siyasi tarihi de Mezopotamya’da olduğu gibi “Nom” adı verilen şehir devletleri ile başlamıştır. Kral Menes’în MÖ 3000 de Nom’ları birleştirmesi ile Mısır Krallığı kurulmuş dolayısıyla ile siyasi birlik sağlanmıştır. Mısır çöller ve denizlerle çevrildiğinden uzun süre dış etkilerden korunmuş dolayısıyla kendilerine özgü bir uygarlık yaratmışlardır. 2. Mısır, Pers istilâsına (MÖ 525) kadar Mısırlı sülâleler tarafından, Perslerden sonra 1952 yılına kadar dışarıdan gelenlerce yönetilmiştir. 3. Mısır Uygarlığı da Mezopotamya Uygarlığı gibi “Ana Kaynak” uygarlıktır. İskitler GORDİON 2. Değişik kavimlerden oluşan İskitler’in yöneticilerinin Türk olduğu ileri sürülmüştür. Afenesyovo Kültürü (MÖ 3000-1700): sı: Orta Asya topraklarında en geniş alana yayılmışlardır. Altaylar’dan Ural Dağları'na Hazar Denizi’nin doğusuna kadar uzanmaktadır. Türklerin ilk kez Tunç ve Altın’ı işledikleri ve çeşitli eserler yaptıkları dönemdir. Bilgi Köşesi ò Mısır’ın Pers istilâsından (MÖ 525) – 1952 yılına kadar Mısırlılar tarafından yönetilmediği, bu süreçte sırası ile; Büyük İskender, Romalılar, Ankara’ya 94 Km, Polatlı ilçesine 29 km uzaklıktadır. Yassıhöyük adı ile de tanınmaktadır. Kral Gordios’un kurduğu, Frigya’nın başkenti, Ana Tanrıça Kibele’nin ülkesi, Kral Midas’ın tümülüsü ile bütünleşen bir yerleşim yeridir. Gordion’un ünü “Kulakları ile ünlü Kral Midas ( Eşek kulaklı Midas ) ile “Kördüğümden” gelmektedir. Frigler, yeni bir kral arayışında iken bir kahinin şehre öküz arabası ile giren ilk kişinin kral ilan edilmesini söylediği, bu kişinin de Midas’ın babası yoksul Gordios olduğu anlatılır. ( Bazı kaynaklar ise Kral Gordios’un ölümünden sonra Gordion’a giren ilk kişinin Midas olduğunu, onun kral seçildiğini anlatırlar.) Gordios’un kral ilan edildikten sonra arabasını tapınağa armağan ederken tapınağa bir düğümle bağladığı , bu düğümü çözecek kişinin Asya’nın fatihi olacağı hikaye edilir. Persleri yenen Makedonya Kralı Büyük İskender’in kışı geçirdiği Gordion’da, Gordios’un bağladığı düğümü çözmek için uğraştığı ancak başaramadığı, sabrı tükenince de kılıcı ile keserek kördüğümü çözdüğü anlatılmaktadır. 39 UYGARLIĞIN DOĞUŞU VE İLK UYGARLIKLAR Orta Asya’da yapılan çalışmalar değişik kültür bölgelerinin varlığını ortaya çıkartmıştır. Bunlar: ÜNİTE – 2 1. Tanrı Dağları’nın eteklerinde konar-göçer yaşayan Kavimlerden olan İskitler (Sakalar) MÖ 8. yy da diğer kavimlerin baskısı üzerine göç etmek zorunda kalmışlardır. Bir bölümü Karadeniz’in kuzeyine giderken bir bölümü Aral Gölü yörelerini yurt edinmişleridir. Eski Yunanlılar, Karadeniz’in kuzeyine yerleşenlere “İskit” adını verirken İranlılar (Persler) Aral Gölü yörelerinde yaşayanlara "Saka" adını vermişlerdir. ORTA ASYA UYGARLIKLARI ÜNİTE – 2 Uygarlığın Doğuşu ve İlk Uygarlıklar Bilgi Köşesi BİLİYOR MUYDUNUZ? tür. Gordion’dan elde edilen buluntular Ankara Anadolu Medeniyetleri Müzesi ile Gordion müzesinde sergilenmektedir. 4. Mısırlıların yaptıkları birçok savaş içerisinde Suriye egemenliği için Hititlerle yaptıkları "Kadeş Savaşı" ve bu savaşın sonunda imzalanan “Kadeş Antlaşması” oldukça önemlidir. Kadeş Antlaşması (MÖ 1280) tarihte bilinen ilk yazılı antlaşmadır. 5. Mısır, firavun denilen krallar tarafından yönetilmiştir. Firavunlar Tanrı – Kral olarak nitelendirilmiştir. Bu durum Firavunlara sınırsız bir güç kazandırmış, bu da Mısır kültürünün ve sanatının gelişmesine önemli katkı sağlamıştır. 6. Mısırlılar başlangıçta “Hiyeroglif” denilen resim yazısını kullanmışlar, yazılarını papürüsler üzerine yazmışlar, zamanla sadeleştirilen Mısır yazısı Fenike Alfabesi’ne temel olmuştur. 7. Dinleri çok tanrılıdır. Ölümden sonraki hayata inanmışlar ve büyük önem vermişlerdir. Öldükten sonra tekrar dirilmeyi vücudun bozulmamasına bağlayan Mısırlılar, ölülerini “Mumyalamışlar” ve mumyacılığı milli sanat haline getirmişlerdir. Mumyalama sırasında insan anatomisini öğrenen Mısırlılar “Tıp” alanında da önemli gelişme göstermişlerdir. Öldükten sonra dirileceklerine olan inançları nedeniyle mezarlarını oda biçiminde yapmışlar ve içine çeşitli eşyalar koymuşlardır. 8. Nil Nehri’nin taşma zamanını önceden bilebilmek amacıyla Mısırlılar “Güneş Yılı” esasına dayalı bilinen ilk takvimi bulmuşlardır. Bu da Astronomi biliminde ileri olduklarını göstermektedir. Bu takvim Roma İmparatoru Jul Sezar ve Papa XIII. Gregoryan tarafından geliştirilerek günümüzde yaygın olarak kullanılan Miladi Takvime dönüştürülmüştür. 9. Nil Nehri’nin verimliliği bir yandan tarımın önemli ölçüde gelişmesine ve zenginleşmesine yol açarken Nil’in taşması ile tarla sınırlarının bozulması, Matematik ve Geometri 40 Palme Yayıncılık UYGARLIĞIN DOĞUŞU VE İLK UYGARLIKLAR Gordion surları içerisinde yer alan sarayları, Frigya kral ailesi ile zengin ve soylular için yapılmış 80 kadar yığma mezar tepeleri şehrin en önemli özelliklerini yansıttığı ileri sürülmüş- alanında gelişme göstermelerine de katkı sağlamıştır. Ondalık sayıları, Pi sayısını (3,14) bulmuşlar, dört işlemleri kullanmışlardır. 10.Firavunları adına yaptıkları Karnak ve Luksor tapınaklarının yanında, uzun süre dünyanın 7 harikası arasında sayılan “Piramit” denilen anıt mezarları oldukça ünlüdür. Ayrıca insan başlı aslan gövdeli “Sfenks” adı verilen heykelleri oldukça dikkat çekicidir. Halk için yapılan mezarlara ise “Labirent” adı verilmektedir. 11.Halk, Rahipler, Din adamları, askerler, tüccarlar, çiftçiler ve köleler olarak sosyal sınıflara ayrılmıştı. Aralarında hukuki eşitlik yoktu. Bizanslılar, H.z Ömer’den itibaren Müslüman Araplar (Emeviler – Abbasiler), Türkler (Tolunoğulları, Akşitler, Eyyubiler, Memlükler, Osmanlılar) ve İngilizler tarafından yönetildiğini... Mısır ò Nehirlerin akış yönüne göre (Fırat – Dicle ile Nil) Mezopotamya’nın kuzeyine yukarı güneyine aşağı denilirken, Mısır’ın kuzeyine aşağı, güneyine yukarı denildiğini… BİLİYOR MUYDUNUZ? Piramitler, Firavunlar için yapılmış anıt mezarlardır. 4. Hindistan’da gerek birbirinden farklı uygarlıkların yaşaması ve gerekse “Kast Sistemi’nin” varlığı Hint halkının kaynaşmasını engellemiş ve onların bir millet haline gelmelerini geciktirmiştir. Bu nedenle güçlü bir siyasi yapı oluşturulamamış “Racalıklar” denilen küçük prenslikler ortaya çıkmıştır. 2. İlk Çağ’da, İran’ın kuzeyinde Medler ve güneyinde Persler yaşamışlardır. Medler’e son veren Persler, tüm İran’a egemen olduktan sonra Anadolu, Suriye ve Mısır’a egemen olarak İlk Çağ’ın en büyük imparatorluklarından birini kurmuşlardır. 5. Bu sistemde halk; Din adamları (Brahmanlar) 4. Pers İmparatorluğu’na Makedonya Kralı Büyük İskender son vermiştir. 5. Persler sınırsız yetkileri olduğu ileri sürülen krallar tarafından “mutlakıyetle” yönetilmiştir. 6. Ülke “Satraplık” denilen eyaletlere ayrılarak yönetilmiştir. Palme Yayıncılık 3. MÖ 5. yy da Yunanlılar ile yaptıkları Pers Savaşları oldukça ünlüdür. Bu savaşlar sonunda Anadolu’ya çekilmek zorunda kalmışlardır. ....................................... ....................................... ....................................... ....................................... ....................................... ....................................... Soylular ve askerler (Kşatriyalar) Tüccar ve çiftçiler (Vaysiyalar) Zanaatkâr ve işçiler (Südralar) ....................................... Kast dışı kabul edilen Paryalardan oluşmuştur. ....................................... 6. Sanskritçe denilen bir dil ve İndus yazısını kullandıkları ileri sürülmüştür. ....................................... 7. Hindistan zamanla tarihi “Baharat Yolu'nun” merkezi olmuştur. 8. Dinleri çok Tanrılıdır. Başlıca dinleri arasında Hinduizm, Brahmanizm, Maniheizm ve Hindistan’da ortaya çıkmakla birlikte burada fazlaca yayılamayan Budizm yer almaktadır. 7. Dinleri iyilik ve kötülüğün mücadelesi anlayışına dayanan “Zerdüşlüktür”. Tapınaklarına “Ateşgede” denilmiştir. 8. Düzenli bir posta örgütüne sahip oldukları ileri sürülmüştür. NOTLARIM Gazneli Sultan Mahmut’ un Hindistan’a yaptığı seferler sonunda İslamiyet'in Hindistan’da yayıldığını… BİLİYOR MUYDUNUZ? ....................................... ....................................... ....................................... ....................................... ....................................... ....................................... ....................................... ....................................... ....................................... ....................................... ....................................... 9. Sarayları, kabartmaları yanında insan başlı boğa gövdeli sfenksleri oldukça ünlüdür. ÇİN UYGARLIĞI HİNT UYGARLIĞI 1. Sarı Irmak boylarında kurulan Asya’nın en eski ve en önemli uygarlık merkezlerinden biridir. Asya’da yerleşik yaşam uygarlığının ilk temsilcileridir. 1. Hint uygarlığı, İklim koşulları elverişli olan Hindistan’ın kuzeyindeki İndus ve Ganj Nehirleri boylarında ortaya çıkmıştır. 2. Çin uygarlığının oluşumunda Türk, Tunguz, Moğol ve Tibet uygarlıklarının katkıları olduğu ileri sürülmüştür. 2. Hindistan zengin ve verimli topraklara sahip olduğundan sık sık istilaya uğramış, birçok farklı uygarlığın yaşadığı bir bölge olmuştur. 3. Hanedanlar aracılığı ile yönetilen Çin’de güçlü bir merkezi otorite kurulmuştur. Çinliler imparatorlarını “Tanrının Oğlu” olarak nitelendirerek, onun kutsal olduğuna inanmışlardır. ....................................... ....................................... ....................................... ....................................... ....................................... ....................................... ....................................... 41 UYGARLIĞIN DOĞUŞU VE İLK UYGARLIKLAR 1. İran, Asya’yı, Anadolu, Mezopotamya, Suriye ve Mısır’a bağlayan bir geçiş noktası üzerinde olduğundan birçok uygarlığın yaşadığı bir bölge durumundadır. Bilgi Köşesi ÜNİTE – 2 3. MÖ 1500’lerde Hindistan’a gelen Ariler, meslekleri babadan oğula geçen ve aynı geleneklere bağlı olan “Kast Sistemi'ni” geliştirmişlerdir. Bu sistemde farklı sosyal sınıflardan oluşan halk arasında hukuki eşitlik olmadığı gibi Kast sınıflar arası geçiş veya sosyal ilişkileri de kısıtlamıştır. İRAN UYGARLIĞI ÜNİTE – 2 Uygarlığın Doğuşu ve İlk Uygarlıklar UYGARLIĞIN DOĞUŞU VE İLK UYGARLIKLAR NOTLARIM ....................................... ....................................... ....................................... ....................................... ....................................... ....................................... ....................................... ....................................... ....................................... ....................................... ....................................... ....................................... 4. Barut, pusula, kağıt ve matbaanın ilk kullanıcıları olan Çinliler, bu alanda dünyaya öncülük etmişlerdir. A) FENİKELİLER 5. Çin’ Tarihi “İpek Yolu'nun” merkezi olduğundan Çin’den Avrupa içlerine kadar uzanan geniş coğrafyada canlı bir ticaret hayatı yaşamışlardır. İpek Yolu egemenliği için Orta Asya Türkleri ile bitmez tükenmez savaşlar yapmışlardır. 6. Çinliler MÖ 1500 lerde kendilerine özgü olan ve halen kullanılan bir nevi şekil yazısına benzer yazıyı kullanmışlardır. 7. Ekonomide tarım önemli bir yer tutmakla birlikte İpek Yolu sayesinde ticeret hayatında da ileri gitmişlerdir. 8. MÖ 3. yy da Hun akınlarından korunmak amacı ile Dünya’nın en büyük taş yapılarından olan ve Dünya'nın 7 harikası arasında gösterilen ünlü “Çin Seddini” yapmışlardır. Ayrıca Hun ordularını örnek alarak atlı birlikler kurmuşlardır. ....................................... ....................................... ....................................... ....................................... 1. MÖ 1200 yıllarında Lübnan Dağları ile Akdeniz arasında Sur, Sayda, Biblos gibi şehir devletleri biçiminde yaşamışlardır. 2. Tarıma elverişli arazilerin yetersiz olması nedeniyle denizciliğe yönelmişler, Akdeniz kıyılarında ticaret kolonileri kurmuşlar ve tarihin ilk “deniz kolonici” devleti olmuşlardır. Ticaret sayesinde doğu ile Akdeniz ülkeleri arasında kültürel etkileşimi sağlamışlardır. 3. İnsanlığa en önemli katkıları, temeli Mısır yazısına dayanan harf yazısını yani “ilk alfabeyi” bulmuş olmalarıdır. Bu alfabe Lidyalılar, Frigyalılar, İyonyalılar, Yunanlılar ve Romalılar tarafından kullanılıp geliştirilerek günümüzde kullandığımız “Latin Alfabesine” dönüştürmüşlerdir. 4. Güçlü bir siyasi yapı oluşturamamışlar, Mısırlıların, Asurluların, Pers ve Romalıların üstünlüğünü kabul etmek zorunda kalmışlarıdır. ....................................... ....................................... Fenikelilerin en önemli kolonilerinin Tunus’taki “Kartaca” olduğunu… ....................................... ....................................... 9. Tao ve Konfüçyüs’ün öğütleri zamanla din ku- ....................................... DOĞU AKDENİZ UYGARLIĞI Palme Yayıncılık Bilgi Köşesi rallarına dönüşmüş, Hindistan’da ortaya çıkan BİLİYOR MUYDUNUZ? Budizm önemli ölçüde Çin’de yayılmıştır. ....................................... 10.İpek dokumacılığı ve porselen sanatında da ....................................... ileri gitmişlerdir. Budist tapınakları oldukça ünlüdür. Çin sanatında küçüklük, incelik ve zariflik göze çarpmaktadır. Kolonicilikte en büyük rakiplerinin Yunanlar olduğunu, Yunanlar kolonilerini ikinci vatan sayarken Fenikelilerin yalnızca sömürge olarak gördüklerini, bu nedenle Yunanlar kolonilerinde uzun süre kalırken Fenikelilerin kolonilerinde kısa sürede İyon ve Yunanlara kaptırdıklarını BİLİYOR MUYDUNUZ? 42 5. Kralları genellikle Hz. Davut ve Hz. Süleyman gibi peygamberlerdir. daşı Satiros, Frigya'yı gezerken Midas'ın gül bahçesin- 6. İbraniler semavi dinler içinde ilk tek tanrılı din olan “Museviliği” benimsemişlerdir. Bu dinin yalnızca kendi kavimlerine gönderildiğine inanmışlardır. Bu inanış kendilerini diğer kavimlerden üstün görmelerine, dinlerini yaymak için çaba harcamamalarına neden olmuştur. Bu da ilk tek tanrılı din olmasına karşın tek tanrılı (Hıristiyanlık ve İslamlık) dinler arasında en az yayılan din olmasına yol açmıştır. Palme Yayıncılık leri bozulmuş, devletleri “İsrail” ve “Yahu- isyan etmeleri üzerine MS 70 yıllarında yaşa- 7. Museviliğin yalnızca kendi kavimlerine gönderildiğine inanmaları Evrensel değil, “Kavmi din” veya “Milli din” anlayışını benimsemelerine neden olmuş, bu da uzun süre dağınık yaşamalarına karşın benliklerini koruyup sürdürmelerinde en önemli etken olmuştur. dıkları yerlerden kovulmuşlar, dünyanın değişik yörelerinde dağınık olarak yaşamışlardır. II. Dünya Savaşı’nın sonunda 1948 de bugünkü İsrail Devletini kurmuşlardır. de uyuya kalmış. Satiros'u bulup, on gün on gece sarayında ağırlayan Midas'ın konukseverliğinden etkilenen Dionisos, kralın bir dileğini gerçekleştireceğini söylemiş. Kral Midas da her dokunduğunun altına dönüşmesini ve böylece daha zengin olmayı istemiş. An- 4. Hz. Süleyman’ın ölümünden sonra birlik- Babiller son vermişleridir. Romalılara karşı MİDAS BİLİYOR MUYDUNUZ? 3. Hz. Davut döneminde başkenti Kudüs olmak üzere devletlerini kurmuşlar, en parlak dönemlerini ise Hz. Süleyman döneminde yaşamışlardır. il Devleti'ne Asurlular, Yahudi Devleti'ne ise Bilgi Köşesi Şarap tanrısı Dionisos’un yol- 2. Kenanilerin, ırmağı aşan anlamına gelen “İbrani” adını verdikleri kavim, Peygamberleri Hz. Musa’ya inandıkları için “Museviler” diye tanındıkları gibi 12 İsrail kabilesinden birinin adı olan Yehuda'dan dolayı “Yahudiler” olarak da adlandırılmışlardır. di” (Yuda) olmak üzere ikiye ayrılmıştır. İsra- İbraniler'de Peygamber kral anlayışının olduğunu... 8. En önemli eserleri “Süleyman Mabedidir.” cak yemek için dokunduğu yiyecekler, içecekler ve ünlü gül bahçesi bile altına dönüşünce, kral Dionisos'dan bu uğursuz gücü geri almasını istemiş. Midas'ın durumuna acıyan tanrı Dionisos krala Paktalos Irmağı'nda yıkanmasını söylemiş. Bu ırmakta yıkanan Midas, her tuttuğunun altına dönüşmesinden kurtulmuş. Ve o günden bugüne bu ırmakta bulunan altın parçacıkları bu efsaneye bağlanmıştır. 43 UYGARLIĞIN DOĞUŞU VE İLK UYGARLIKLAR 1. Bugünkü İsraillilerin atası olup Kutsal kitapları Tevrat’a göre Hz. Musa’nın önderliğinde Mısırdan gelerek bugünkü İsrail topraklarına yerleştikleri belirtilmiştir. ÜNİTE – 2 B) İBRANİLER ÜNİTE – 2 Uygarlığın Doğuşu ve İlk Uygarlıklar Bilgi Köşesi ALİŞAR Yozgat ilimize 45 km uzaklıkta Yozgat-Sarıkaya karayolu üzerinde Alişar Köyünün kuzeyinde yer almaktadır. Ankara’nın yaklaşık 200 km doğusundadır. Anadolu’nun Tarih Öncesi dönemini aydınlatan en önemli merkezlerden biridir. Alişar höyüğünde Arkeologlar tarafından yapılan kazılarda 7 şehir kalıntısı ortaya çıkarılmıştır. Bu kalıntılardan ilk üçünün Tarih Öncesi döneme ait olduğu tespit edilmiştir. Höyüğün bir çukura kurulduğu ve 30 metre yüksekliği ile Anadolu’nun en büyük höyüklerinden biri olduğu görülmüştür. İlk yerleşimin MÖ 4 bin yıllarında kerpiç duvarlı basit bir köy görünümünde olduğu ileri sürülmüştür. Bundan sonraki dönemlerde önemli gelişmeler göstermiş MÖ 3. bin yıllarında Alişar’ın surlarla çevrili bir şehir olduğu ortaya çıkarılmıştır. Asurlu tüccarlar Kaniş (Kültepe) kolonisine geldikleri gibi MÖ 2. bin yıllarında Alişar’a da geldikleri burayı da bir ticaret merkezi haline getirdikleri görülmüştür. Böylece Anadolu ile Mezopotamya arasında bir kültür alışverişinin de bu dönemde başlamıştır. ò Anadolu, Asya’yı Avrupa’ya bağlayan bir köprü durumunda olması, verimli toprakları ve iklim özellikleri ile birçok farklı uygarlığın yaşadığı bölgedir. Birçok farklı uygarlığın izlerini barındıran bir nevi “uygarlıklar beşiği” "açık hava müzesi" konumundadır. ò Mezopotamya ve Mısır gibi Doğu uygarlıkla- ò Asya kıtasının en batısında yer aldığından “Küçük Asya” diye adlandırılan bu coğrafi bölgeye Romalılar “Güneşin doğduğu yer” anlamına gelen “Anatolia” derken, Avrupalılar, Miryakefelon Savaşı’ndan (1175) sonra Türklerin Ülkesi anlamına gelen Türkiye demişlerdir. • İlk Çağ’da: Poflagonya Bitinya Pontus Misya İonya Ar Bidya Likya ma da Kilikya İç Anadolu’ya, Kapadokya å Kuzey Ege Bölgesi'ne Misya å Ege Bölgesi'nde İzmir Büyük Menderes arasına İyonya å Doğu Akdeniz’e, Kilikya å Marmara Bölgesine, Bitinya å Sakarya Bölgesi Frigya å Burdur Bölgesine Psidya lamıştır. å Doğu Karadeniz’e Pontus Alişar Höyüğünden elde edilen kalıntılar Ankara’daki Anadolu Medeniyetleri Müzesinde sergilenmektedir. å Batı Karadeniz’e Paflagonya å Doğu Anadolu’ya Armania å Güneybatı Akdeniz Likya denmiştir. 44 b) Çayönü: Diyarbakır – Ergani ilçesi yakınlarındadır. Cilalı Taş Dönemi’ne ait ilk yerleşim yeri köyler olduğu ve burada yaşayanların ilk çiftçiler olduğu ileri sürülmüştür. rını, Ege Uygarlığı'na bağlayan Anadolu, uygarlıkların birbirini etkilemesini sağlamış ve gelişimini hızlandırmıştır. å Hititler döneminde geniş kale kapıları, yer altı yolları, yer yer kuleleri ile savunmaya elverişli bir şehir haline getirilmiştir. Ancak Frigler döneminde şehir önemini yitirmeye baş- a) Karain, Beldibi ve Belbaşı Mağaraları: Antalya yakınlarındadır. Karain Mağarası Türkiye’nin en eski yerleşim merkezidir. Taştan yapılmış baltalara, delici kesici aletlere rastlanılmıştır. c) Çatal Höyük: Konya’nın Çumra ilçesi yakınlarındadır. İnsanlık tarihinin “ilk şehir yerleşmesi” olduğu ileri sürülmüştür. Palme Yayıncılık UYGARLIĞIN DOĞUŞU VE İLK UYGARLIKLAR • Anadolu’nun bilinen tarihi Yontma Taş Devrine kadar uzanmaktadır. Anadolu’nun “Tarih Öncesi” dönemini aydınlatan başlıca merkezler ise: ANADOLU UYGARLIĞI d) Hacılar: Burdur yakınlarındadır. Cilalı Taş Devri’nin önemli yerleşim merkezidir. Hacılar'da bulunan duvarlar, surların ilk örneği olarak gösterilmiştir. e) Truva: Çanakkale yakınlarındadır. Yapılan kazılarda 9 yerleşim merkezi bulunmuştur. Bunların ilk 5’inin Tarih Öncesi dönemlerde diğer 4’ünün ise İlk Çağ dönemine ait olduğu belirtilmiştir. Tarım, hayvancılık ve balıkçılıkla geçindikleri görülmüştür. Homeros’un İlyada Destanı’nda anlattığı “Truva Savaşları’nın” 7. yerleşim dönemine ait olduğu ileri sürülmüştür. f) Alişar: Yozgat yakınlarındadır. Yapılan kazılarda 7 yerleşim bölgesi bulunmuştur. Bunların ilk 3’ü Tarih Öncesi Dönem’e diğer 4’ü ise İlk Çağ’a aittir. Çanak, çömlek ve madeni eşya yapımında ileri oldukları belirtilmiştir. g) Alacahöyük: Çorum – Alaca’dadır. Burada 4 yerleşim yeri bulunmuştur. İlk 2’si Tarih Öncesi, diğerleri İlk Çağ Dönemi’ne aittir. Altın, gümüş ve bakırdan yapılmış araç ve gereçlere güneş kurslarına rastlanılmıştır. Bu yerleşim yerlerinden başka Anadolu’nun Tarih Öncesi Dönemi’ni aydınlatan merkezlerde vardır. Örneğin; Ankara – Macunçay, Gaziantep – Sakçagözü, Denizli – Beycesultan ve Konya İvriz vb. Anadolu’da “Tarih Çağlarında” da birçok farklı uygarlığın yaşandığı görülmüştür. - Kralın en önemli yardımcıları “Tavananna” denilen Kraliçe ile soylu beylerin oluşturduğu “Pankuş” adı verilen meclisidir. Pankuş Meclisi’nin kralları denetleme veya yargılama yetkilerinin olduğu zamanla bu yetkilerinin azalarak danışmanın meclisine dönüştüğü ileri sürülmüştür. HATTİLER MÖ 3000 yıllarında Hititlerden önce ilk siyasi birliği kuranların Hattiler olduğu ileri sürülmüştür. En önemli eserleri, Alacahöyük’te ortaya çıkan, güneş kursları, altın kupalar ve heykellerdir. Hattilere ait eserlere, Anadolu’nun değişik yörelerinde rastlanması, Hatti uygarlığının geniş bir alana yayıldığının göstergesidir. Zamanla Hititler ile kaynaşmışlardır. Yazı: İlk dönemlerinde “Hitit Hiyeroglifi” denilen resim yazısını kullanmışlardır. Asurlular aracılığı ile öğrendikleri “çivi yazısını” kullanarak Anadolu’da “Tarih Çağlarına” geçen “ilk” kavim olmuşlardır. Tarih Yazıcılığı: Siyasi yapı: 1. MÖ 2000 yıllarında doğudan gelerek İç Anadolu’da Kızılırmak yörelerine yerleşmişlerdir. Başkentleri Çorum yakınlarındaki Hattuşaş’tır (Boğazköy). 2. Anadolu’da, siyasi birliği ilk sağlayan Hititlerdir. 3. Yaptıkları birçok savaş içerisinde Suriye egemenliği için Mısırlılara yaptıkları "Kadeş Savaşı" (MÖ 1296) ve bu savaşın sonunda yaptıkları “Kadeş Antlaşması" (MÖ 1280) çok önemlidir. Kadeş Antlaşması tarihte bilinen ilk yazılı antlaşmadır. 4. MÖ 1200’lerde Boğazlar üzerinden gelen Frigler Hitit siyasi birliğini bozmuşlardır. Hititler, MÖ 700 yılına kadar Güneydoğu Anadolu’da şehir devletleri biçiminde yaşamışlardır. Bu döneme “Geç Hitit Şehir Devletleri” adı verilmiştir. En önemli şehir devleti “Kargamıştır.” Persler tarafından ortadan kaldırılmışlardır. Devlet şekli: İlk dönemlerinde çeşitli Beyliklerin birleşmesi ile oluşan “feodal” bir yapı gösterirken, zamanla krallar, beyleri görevden alarak yerlerine merkezden valiler atamak suretiyle merkeziyetçi bir devlet yapısı oluşturmuşlardır. Palme Yayıncılık A) HİTİTLER (MÖ 1700 - 700) Hitit kralları öldükten sonra Tanrılarına hesap vereceklerine inanırlardı. Bu yüzden dönemlerine ait olayları, başarıları gibi başarısızlıklarını da Anallara (yıllıklara) yazdırırlardı. Böylece tarihte bilinen ilk “Tarih Yazıcılığı” kavramı ortaya çıkmıştır. Din: Çok Tanrılıdır. Tanrılarını insan gibi düşünmüşler onların ölümsüzlüklerine inanmışlardır. Ülkelerine “Bin Tanrı İli” denmiştir. Hititlerde tapınmanın temelinin “temizlik” olduğu ileri sürülmüştür. Hukuk: Hititlerin, aile hukukuna önem verdikleri, evlenmenin resmi işlem sayıldığı, miras ile ilgili düzenlemeleri ile tarihte bilinen ilk “Medeni Kanunu” yaptıkları, cezaların genellikle bedel ödeme esasına dayandığı, kölelere mülkiyet hakkı tanındığı da belirtilmiştir. Sosyal yapı: İlkçağ toplumlarında yaygın olarak görüldüğü gibi Hititlerde halk, yöneticiler (soylular), rahipler, özgürler ve köleler olarak sınıflara ayrılmışlardı. Toplumsal eşitliğin olmamasına karşın kölelerin mülkiyet hakkından yararlanması, başlık parası ödemek koşuluyla özgür kadınlarla evlenebilmeleri dikkate değerdir. Sanat: Bilgi Köşesi ALACAHÖYÜK Ankara’ya 210 Km uzaklıktadır. Çorum ilimizin 45 km güneyinde Alaca ilçesine 17 km uzaklıkta yer alan Anadolu’nun en önemli höyüklerindendir. Arkeologlar tarafından yapılan kazılar sonunda 4 kültür evresinde 14 yerleşim yeri ortaya çıkarılmıştır. Bu kültür evrelerinden ikisinin Tarih Öncesi döneme diğer ikisinin ise Tarih Çağlarına ait olduğu tespit edilmiştir. Alacahöyük’ün asıl adının “İmat Höyük” olduğu ileri sürülmüştür. Burada kazı çalışmalarını Atatürk’ün kendi cebinden verdiği 500 lira başladığı, Türk Tarih Kurumu tarafından özenle yürütülen kazıların zamanla dünya da büyük yankı yarattığı belirtilmiştir. I. Kültür bölgesinde kerpiç ve kamıştan yapılmış evler görülürken II. kültür çağına ait 14 Kral mezarına rastlanmıştır. III. Kültür çağının Hititlere ait olduğu saptanmıştır. Bu dönemde ele geçirilen buluntular arasında yer alan çift kapılı Hitit Tapınağı ve Saray oldukça ünlüdür. Hitiler dönemine ait çanak, çömlek, bakır, tunç, kurşun ve altından yapılmış araç ve gereçler küçük el sanatlarında ileri olduklarını göstermiştir. Son kültür çağına ait buluntular ise Frigler ve sonra gelen Anadolu uygarlıklarına ait olduğu ileri sürülmüştür. Alacahöyükten elde edilen buluntuların bir bölümü Ankara Anadolu Medeniyetleri Müzesinde sergilenirken bir bölümü Alacahöyük Müzesinde sergilenmektedir. Mimarlık, heykelcilik ve Kabartma sanatında ileri oldukları bilinen Hititlerin şehircilik sanatında da 45 UYGARLIĞIN DOĞUŞU VE İLK UYGARLIKLAR - Başkomutan, Başyargıç ve Başrahip görevlerini de yürüten krallar Tanrıdan aldıkları yetki ile ülkeyi yönettiklerine inanmışlardır. ÜNİTE – 2 ANADOLUNUN TARİHİ ÇAĞLARI ÜNİTE – 2 Uygarlığın Doğuşu ve İlk Uygarlıklar Bilgi Köşesi Konya’nın güneydoğusunda, Çumra ilçesi yakınlarında, Konya ovasına hakimdir, 7. Önce Lidyalıların daha sonra da Perslerin egemenliği altına girmişler. Persler ile Yunanlılar arasında MÖ 5. yy’da yapılan ünlü “Pers Savaşları’na” neden olmuşlardır. MÖ 8. bin yılın ortalarına kadar uzanan, bu güne kadar bulunan en eski ve en gelişmiş “Cilalı Taş Devri” yerleşim merkezi olduğu ileri sürülmüştür. Höyük farklı yükseklikte iki tepe şeklinde olduğundan Çatalhöyük denilmiştir. Çatalhöyük, ilk yerleşme, ilk ev mimarisi ve ilk kutsal yapıları ile tarihe ışık tutan bir merkezdir Çatalhöyük’te şehri koruyan sur’a rastlanmadığı ileri sürülmüştür. “Sokaksız şehrin kapısız evleri” Evlerin kerpiç, kamış ve ağaçtan yapıldıkları görülmüştür. Evlerin tek katlı olduğu, kapısının olmadığı eve girişin damda açılan bir delikten merdivenle yapıldığı tespit edilmiştir. Ayrıca evlerin duvarlarının bitişik olması nedeniyle ulaşımın evler (damlar) üzerinden yapıldığı günümüzde ki gibi sokak olmadığı görülmüştür. Çatalhöyük’te ele geçen bulgular “Ana Tanrıça” anlayışının egemen olduğunu göstermektedir. Çatalhöyük’te ele geçen buluntuların bir bölümü Konya Arkeoloji Müzesinde sergilenmektedir. 46 C) URARTULAR (MÖ 900 - 600) Hitit Güneşi B) İYONYALILAR (M.Ö. 1200 - 676) 1. İzmir ile Büyük Menderes Irmakları arasındaki bölgeye ilkçağda İyonya denildiğinden burada yaşayanlara da İyonlar denmiştir. Buranın halkı çeşitli nedenlerle Yunanistan ve adalardan gelen Akalardır. 2. Polis denilen şehir devletleri biçiminde yaşamışlardır. En önemli şehir devletleri ise, Efes, Milet, Foça ve İzmir’dir. Şehir devletleri bağımsız yaşamak istediklerinden İyonya’da “siyasi birlik kurulamamıştır.” Ancak olağanüstü durumlarda “Tiran” adı verdikleri bir kralın etrafında birleştikleri görülmüştür. 3. Fenikelilerin harf yazısını geliştirerek kullanmışlardır. 4. Dinleri çok tanrılıdır. Tanrılarını insan gibi düşünmüşler onların ölümsüz olduklarına inanmışlardır. En büyük tanrıları ise tanrıların babası sayılan Zeus ve karısı Hera’dır. 5. Özgür düşüncenin benimsenmesi İyonya’da bilimlerin gelişmesindeki en önemli etken olmuştur. Modern Tıb biliminin kurucusu Hipokrat, Tarihin babası sayılan Heredot, ünlü Filozof Diyojen, ilk kez “güneş tutulmasını hesaplayan” ünlü matematikçi Tales, ilk kez “dünyanın yuvarlak olduğunu” ileri süren Matematik ve Geometri alanında Pisagor, ünlü İyonyalı bilginlerdir. Palme Yayıncılık UYGARLIĞIN DOĞUŞU VE İLK UYGARLIKLAR ÇATALHÖYÜK 6. Uygarlıklarında büyük ölçüde Yunan etkisi görülen İyonyalılar saray, tapınak, kütüphane ve tiyatrolarını kendilerine özgü olan “İyon mimari tarzı” ile yapmışlardır. Uzun süre dünyanın 7 harikası arasında gösterilen Efes “Artemis Tapınağı” oldukça ünlüdür. ileri oldukları belirtilmiştir. “Güneş Kursları” ile “İvriz” ve “Yazlıkaya” kabartmaları oldukça ünlüdür. 1. Doğu Anadolu’da yaşamışlardır. Başkentleri Tuşpa’dır (Van). 2. Asya kökenli Hurriler tarafından kurulmuştur. 3. Hayvancılık alanında ileri gittikleri gibi tarımın gelişmesi için çaba harcamışlar sulama kanalları yapmışlardır. 4. Çivi yazsını kullanmaları, Mezopotamya’dan etkilendiklerini göstermektedir. 5. Mezarlarını oda biçiminde yapmaları içine çeşitli eşya koymaları öldükten sonra tekrar dirileceklerine inandıklarını göstermektedir. 6. Maden işlemeciliği, kaya oymacılığı ve kabartma sanatlarında oldukça ileri gitmişlerdir. 7. Asurlular ve Kimmerler tarafından yıpranan Urartular Med’ler tarafından yıkılmıştır. D) FRİGYALILAR (MÖ 800 - 676) 1. MÖ 1200 yıllarında boğazlar üzerinden gelerek Hitit siyasi birliğine son vermişler, Sakarya Nehri boylarına yerleşmişlerdir. Başkent- 7. Lidyalılarda da ana tanrıça “Kibele” inanışı görülmüştür. Ayrıca Yunan tanrılarına da inanmışlardır. Bilgi Köşesi DİYOJEN 8. Diğer Anadolu uygarlıkları gibi Fenike Alfabesi’ni kullanmışlardır. 3. Tarıma verdikleri önem hukuklarına yansıdığı gibi inançlarına da yansımıştır. En büyük tanrıları toprak ve bereket tanrıçası “Kibele”dir. Kibele’nin sevgilisinin her sonbaharda ölümü ilkbaharda dirilmesi tarımla ilgili inançlarını yansıtmaktadır. 9. Altın işlemeciliğinde çok ileri oldukları görülmüştür. 10. Persler tarafından yıkılmışlardır. 4. Fenikelilerin harf yazısını (alfabesini) kullanmışlardır. 5. "Tapates" denilen halı-kilimleri oldukça ünlüdür. 7. Karadeniz kıyılarından gelen Kimmerler tarafından yıkılmışlardır D) LİDYALILAR (MÖ 687 - 546) Palme Yayıncılık 6. Kaya oymacılığında ileri gitmişlerdir. Gordion’daki kaya mezarları ile Kral Midas’ın mezarı ünlüdür. Gordion'da bulunmuş Frig Vazosu Korint’te ölmüştür. 1. Küçük Menderes ile Gediz Nehirleri arasında yaşamışlardır. Başkentleri Sard (Sardes) şehridir. 2. Ülke krallıkla yönetilmekle birlikte tüccar ve toprak sahiplerinin etkin bir güce sahip oldukları ileri sürülmüştür. 3. Tarihte bilinen ilk parayı bulmuşlardır. Değiştokuş ticaretine son vermişlerdir. Bu sayede ticaretin gelişmesine önemli katkı sağlamışlardır. 4. Efes’ten başlayıp, başkent Sus’a kadar uzanan “Kral Yolu” olarak tanınan ticaret yolunu açmışlar, ticaret sayesinde bir hayli zenginleşmişlerdir. "Kral Yolu" sayesinde doğubatı ticareti geliştiği gibi uygarlıkların birbirlerini etkilemesi ve uygarlıkların gelişmesine de katkı sağlamışlardır. M.Ö. 412 - M.Ö. 323 yılları arasında yaşamış olan ve kendine yetme ile sadelik ilkelerine dayanan yaşam biçiminin öncülerinden Sinop’lu düşünür... Ünlü filozofun, asıl mesleği kuyumculuk olan babasının sahte para basması nedeniyle Sinop’tan sürüldüğü, babasıyla Atina’ya bu yüzden yerleştikleri söylenir. Diyojen, MÖ. 320 yılında EGE ve YUNAN UYGARLIĞI GİRİT Ege Uygarlığı'nın en eski ve en önemli uygarlık merkezidir. Anadolu Uygarlığı'ndan etkilenen Girit Uygarlığı zamanla tüm Ege Uygarlığı'nı etkilemiştir. En önemli yerleşim yeri Knossos’dur. Denizcilik alanında ileri gitmişler Mısır ve Ön Asya Uygarlıkları ile ilişkiler kurmuşlardır. ò En önemli eserleri saraylarıdır. (Knossos Sarayı). 5. Uygarlıklarında hem Ege hem de Anadolu Uygarlıkları"nın etkileri görülmüştür. MİKEN 6. Ticaret sayesinde büyük bir zenginliğe sahip olan Lidyalılar ülkelerini korumak için “ücret- ò Mora Yarımadasın'dadır. Girit Uygarlığı'nın etkisi ile gelişmiştir. Diyojen’den anlatılanlardan; Diyojen, yıkanmak için bir hamama gider. Görür ki hamam pislik içerisinde. Hamamcıya, “Yanılıp da bu hamama yıkanmaya gelenler, daha sonra temizlenmek için nereye giderler?” diye sorar. Büyük İskender Diyojen’i, birbiri üstüne yığılmış insan kemikleri içinden bir şey ararken görür ve ne yaptığını sorar. Diyojen, “Babanızın kemiklerini arıyorum, ama hangisinin kölelere, hangisinin babanıza ait olduğunu kestiremiyorum” der. Bir eşkıya, fakir olduğu için ona hakaret eder. Diyojen eşkıyaya sadece, “Bir adama, fakir olduğu için hakaret edildiğini hayatımda hiç görmedim ama pek çok insanın hırsızlıklarından ötürü asıldıklarını gördüm” der. 47 UYGARLIĞIN DOĞUŞU VE İLK UYGARLIKLAR 2. Tarımcı bir kavim olarak tanındıkları gibi hayvancılık alanında da ileri gitmişlerdir. Bir öküz kesene veya saban kırana ölüm cezası vermeleri tarıma verdikleri önemin göstergesidir. ÜNİTE – 2 li asker” besleme yoluna gitmişlerdir. Bu durumun ülkeleri için savaşma duygusu taşımamalarına ve başarısız olmalarına neden olduğu ileri sürülmüştür. leri Polatlı yakınlarındaki Gordion’dur. Şehir ismini ilk kralları Gordios’tan almıştır. En ünlü kralları ise Midas’tır. ÜNİTE – 2 Uygarlığın Doğuşu ve İlk Uygarlıklar Bilgi Köşesi UYGARLIĞIN DOĞUŞU VE İLK UYGARLIKLAR Bir gün çok dar bir sokakta zengin ve kibirli bir adamla karşılaşır. İkisinden biri kenara çekilmedikçe geçmek mümkün değildir. Zengin adam hor gördüğü Diyojen’e, “Ben bir serserinin önünden kenara çekilmem” der. Diyojen, kenara çekilerek gayet sakin şu karşılığı verir: “Ben çekilirim!” Diyojen'e bir adamın ne kadar akıllı olduğunun nasıl anlaşıldığını sordular. Yanıtı; Yunanistan ve Ege ''Konuşmasından'' dedi. Bir soru daha sordular ''Peki adam hiç konuşmazsa Diyojen'in yanıtı yine kısa oldu; ''O kadar akıllı olanı henüz yok dünyada.'' Büyük İskender Diyojen’e bir dileği olup olmadığını sorduğunda; ò Çanakkale Boğazı egemenliği için Truvalılara yaptıkları savaşları ünlüdür. ò Kuyu mezarları ile Miken ve Tirinis Şatoları ünlüdür. ò Yunanistan’a egemen olan Dor’lar tarafından yıkılmışlardır. "Gölge etme başka ihsan istemem". der a) Pers Savaşları: MÖ. 5. yy'da Yunanistan’a giren Persler ile Yunanlılar arasında yapılmış, Persler yenilerek Yunanistan’dan çekilmişlerdir. Bu savaşlar içinde yer alan “Maraton Muharebesinin” günümüz olimpiyatlarında koşulan Maraton yarışına kaynak olduğunu... YUNAN TARİHİ (MÖ 1200 - 337) BİLİYOR MUYDUNUZ? ò Yunanistan’ın siyasi tarihi MÖ 1200’de Dor’ların Yunanistan’a girmesi ile başlar. Yerli halk olan Aka’ların egemenliğine son veren Dor’lar Polis denilen şehir devletleri biçiminde yaşamışlardır. Atina Teb, Larissa, Korint ve Sparta en önemli şehir devletleridir. ò Şehir devletlerinin bağımsız yaşamak istemeleri yüzünden İyonya’da olduğu gibi Yunanistan’da da siyasi birlik kurulamamıştır. ò Yunanlıların yaptıkları birçok savaş içerisinde; 48 b) Peleponnes Savaşları: M.Ö 4. yy'da Atina ile Sparta'nın öncülüğündeki Yunan şehir devletleri arasında yapılmış, Sparta’nın üstünlüğü ile son bulmuştur. Mora Yarımadası’na aynı zamanda “Peleponnes” denildiğini... BİLİYOR MUYDUNUZ? ò Önceleri krallıkla yönetilmişlerdir. Aristokratlar (Soylular) Krallığı yıkarak yönetimi ele gehip Arhon adı verilen bir kişi seçmişlerdir. Olağanüstü hallerde şehir devletleri kralları "Tiran" adını verdikleri otoriter bir kralın etra- YUNAN TANRI VE TANRIÇALARI fında birleşmişlerdir. Yunan mitolojisindeki Yunan Tanrıları insan şeklindedir. Yunan Tanrılarının ya- ò Zamanla ticaret sayesinde güçlenen orta sınıf, yoksul halk sınıfları ile birleşerek soylu- ratılış hikayeleri ki Olimpos Dağında oturan 7 Tanrıça ların yönetimine son verdiler. Bu mücadele 5 Tanrı’dan oluşmaktadır. “ Yunanistan’ın ilk yazılı kanunları olan “Dra- Nektar” isimli içkinin Tanrıla- kon Kanunları'nın” ortaya çıkışını hazırlamıştır. ra ölümsüzlük verdiğine ina- ò Drakon Kanunlarının yetersizliği, Solon’un nılmıştır. borç yüzünden köle durumuna düşmüş olan- Zeus Büstü Apollon Büstü Hukuk ların köleliklerine son vermesi, zenginlikler esasına dayanan oy sisteminin getirilmemasına neden olmuştur. Nihayet halkın desteği ile iş başına gelen Klistenesin“ zenginlik farkını ortadan kaldırarak herkese oy hakkı getirmesi, "Beş Yüzler" Meclisi'ne geniş yetkiler tanıması ile Yunanistan’da “demokrasiye” geçişi sağlamıştır. Güçlü şehir devletlerinden olan “Sparta” ise Krallık yönetimini sürdürmüştür. ò Bu siyasi yapı Makedonya Kralı Büyük İskender’in, Yunanistan'ı, tamamen ele geçirmesi ile son bulmuştur. Yazı ve Edebiyat Zeus; Mutlak kudret Tanrısı, Tanrıların Palme Yayıncılık si “Dört Yüzler Meclisi" ve kanunlarının yapıl- Kralı, Titan Kro- ò Orta sınıf ile Aristokratlar arasındaki siyasi nus ve eşi Rhiea’nın oğ- mücadele Yunanistan’da yasaların yazılı hale gelmesi ve hukuk kavramının gelişmesinde önemli etken olmuştur. lu. Poseidon, Hades,Hestia ve Demeter’in karde- şi, Ares, Athena, Apollon, Artemis,Afrodit, Herkül ve ò Yunanistan’ın ilk yazılı kanunları “Drakon Ka- diğer Tanrıların babası. Zeus nunlarıdır.” Bu kanunları Solon ve Klistenes daha da geliştirmişlerdir. annesi Rhiea’nın yardımı ile babası Kronus’u tahtından ò Halkın desteği ile iş başına gelen Klistens’in sınıf farklılıklarını ortadan kaldırmaya çalışması, kurduğu halk meclisine geniş yetkiler tanıması ile halkın yönetime katılımını arttırarak “demokrasiye” geçişi hızlandırmıştır. indirerek Olimpos’a yerleşmiş Göklerin Tanrısıdır. Hera ; Evlilik Tanrıçası, Analığın yüceliği ve evliliği temsil Spor eder. Kronus ve Rhiea’nın kızı olan Hera kardeşi Zeus ile ò Fenikelilerin harf yazısını, geliştirerek kullanmışlardır. ò Edebiyata büyük önem vermişlerdir. Yunan mitolojisinin oluşmasında şair ve destanların önemli rolü olduğu ileri sürülmüştür. Homeros’un İlyada ve Odiessa destanları oldukça ünlüdür. Din ò Çok Tanrılıdır. Tanrılarının Olimpos Dağı’nda bir aile hayatı içinde yaşadıklarına inanmışlardır. Tanrıların babası Zeus, ana Tanrıça evlidir. ò Yunanlılar, tanrılarını öfkelendirmemek, yardımlarını sağlamak amacı ile tanrıları adına Olimpos Dağı çevresinde spor karşılaşmaları başta olmak üzere, müzik ve şiir yarışmaları düzenlerdi. Apollon : tanrısı, Tanrıların en yakışıklısıdır. Zeus ile Leto’nun oğludur. ò İlk kez MÖ 776 yılında düzenlenen Yunan şehir devletlerinin katıldığı bu oyunlar günümüzde dört yılda bir yapılan dünya gençlerini bir araya getiren “Olimpiyatların” başlangıcı olmuştur. Güneş Artemis ; Apollon’un ikiz kız karde- şi, av Tanrıçasıdır. Zeus ile Leto’nun kızıdır. 49 UYGARLIĞIN DOĞUŞU VE İLK UYGARLIKLAR çirmişlerdir. Başlarına Kralın yetkilerine sa- Bilgi Köşesi ÜNİTE – 2 Hera ve çocukları, güzellik tanrıçası Afrodit, savaş Tanrısı Ares vb anlayışı görülmüştür. Tanrılarının insanlar gibi evlendiklerini, birbirleri ile kavga ettiklerini, çocuk sahibi olduklarını düşünmüşler ancak onların ölümsüz olduklarına ve doğa olaylarını yönlendirdiklerine inanmışlardır. Dini anlayış ve mitolojileri ile Roma’yı etkiledikleri ileri sürülmüştür. DEVLET YAPILARI ÜNİTE – 2 Uygarlığın Doğuşu ve İlk Uygarlıklar Bilgi Köşesi Eros ; Aşk Tanrısı, Afrodit; ò Olimpiyatlarda birinci gelen sporcunun ba- şına zeytin dalından çelenk konması barışın simgesi olarak görüldüğü gibi Krallar ve Filozoflar gibi birincilerin heykellerinin yapılması da bu oyunlara ne kadar önem verdiklerinin de göstergesidir. Bilim ò Makedonya Kralı Büyük İskender’in babası II. Filip, Yunan siyasi birliğini (Helen birliği) sağlama yolunda önemli girişimlerde bulunmuştu. Onun bu arzusunu ise oğlu gerçekleştirmiştir. ò Makedonya Kralı Büyük İskender, Yunanis- Aşk ve Güzellik Tanrıçası, Poseidon; tan ve Trakya birliğini sağladıktan sonra MÖ 4. yy'da ünlü “Asya Seferine” çıkarak Persleri, Granikos ve İssos Savaşları’nda yenerek Pers İmparatorluğu’na son vermiş, Anadolu, Suriye, Mısır, Mezopotamya ve İran’ı içine alan Hindistan’a kadar uzanan ve kendi adı ile anılan ilk çağın en büyük imparatorluklarından birini kurmuştur. ò İonya’da olduğu gibi Yunanistan’da da düşünce özgürlüğünün benimsenmesi bilimlerin gelişmesinde en önemli etken olmuştur. Tarih, tıp matematik, astronomi ve felsefe alanında ileri gitmişlerdir. Deniz Tanrısı, Ares; ò Heredot tarihin babası sayılmakla birlikte biSavaş Tanrısı, limsel tarihçiliği başlatan Tukidides’dir. Sokrat Platon (Eflatun) ve Aristo ünlü filozoflardır. Nike; Zafer Tanrıçası, Büyük İskender’in ünlü filozof Aristo’nun öğrencisi olduğunu.... Kolonicilik ò Yunanistan’ın küçük ve dağlık bir ülke olması, tarıma elverişli arazisinin yetersizliği, nüfus artışının fazla olmasından ötürü deniz ticaret koloniciliğine yönelmişler, Akdeniz ve Karadeniz kıyılarında birçok koloniye sahip olmuşlardır. ò Kolonicilikte en büyük rakipleri olan Fenikeliler, kolonilerini sadece ticaret yeri gibi gördükleri halde, Yunanlılar kolonilerini ikinci bir vatan saymışlardır. Bu sayede kolonilerinde daha uzun süre kalmışlardır. Sanat ò Tanrılarının yanında Filozoflarının, olimpiyat birincilerinin heykellerini yapmaları bu alanda ileri gitmelerini sağlamıştır. ò Tapınak, saray, kütüphane ve tiyatro gibi mimari eserlerini “Dor, İyon ve Korint nizamlarına” göre yapmışlardır. ò İnsan figürlü, bitki ve hayvan motifli vazoları ise günlük yaşamları hakkında önemli bilgiler vermektedir. Uzun süre dünyanın 7 harikası arasında yer alan “Zeus Tapınağının” bu döneme ait olduğunu... BİLİYOR MUYDUNUZ? 50 Palme Yayıncılık UYGARLIĞIN DOĞUŞU VE İLK UYGARLIKLAR olan Yunanistan’da kültür birliğinin oluşmasına önemli katkı sağlamıştır. Dike ; Adalet Tanrıçası, İSKENDER İMPARATORLUĞU (MÖ 359 - 323) ò Olimpiyat oyunları siyasi birlikten yoksun BİLİYOR MUYDUNUZ? ò Ordusunun isteksizliği yüzünden Hindistan’ dan Babil’e dönen Büyük İskender’in burada ölmesi üzerine imparatorluğu kısa sürede generalleri arasında parçalanmıştır. a) Mısır’da Ptolomeler Krallığı, b) Makedonya’da Antigonitler Krallığı c) Anadolu’da, Selevkoslar Krallığı Selevkoslar Krallığı'nın parçalanması ile Anadolu’da; 1. Pontus Krallığı, 2. Kapadokya Krallığı, 3. Bitinya Krallığı, 4. Bergama Krallığı ortaya çıkmıştır. Büyük İskender’in Asya Seferi sonucu doğu ve batı uygarlıklarının birbirleri ile kaynaşması sonucu “Helenizm Uygarlığı” denilen (MÖ 330-30) 300 yıl kadar süren yeni bir uygarlık ortaya çıkmıştır. Bu uygarlığın merkezi ise Mısır’daki “İskenderiye” şehridir. Ayrıca Bergama önemli merkezlerindendir. Bergama’daki Asklepion sağlık merkezi ve 200.000 cilt kitap barındıran kütüphanesi çok önemlidir. verilmiştir. Matematik ve Fizik alanında Arşimed ünlüdür. Dünya’nın çevresinin bu dönemde hesaplandığı da ileri sürülmüştür. ÜNİTE – 2 Romalıların yaptıkları birçok savaş içerisinde Kartacalılar ile yaptıkları savaşlara “Pön Savaşları” denildiğini... ò Bu dönemde deneysel bilimlere büyük önem Bilgi Köşesi BİLİYOR MUYDUNUZ? JUL SEZAR Antalya'daki Aspendos Tiyatrosu'nun Romalılardan kalma olduklarını ... BİLİYOR MUYDUNUZ? BİLİYOR MUYDUNUZ? ROMA TARİHİ ve UYGARLIĞI Devlet Yapısı ò Roma sırası ile Krallık, Cumhuriyet (Konsül- ò Roma şehrinden başlayan zamanla İtalya, İs- lük), ve İmparatorluk biçimden yönetilmiştir. panya, Galya, Anadolu, Suriye, Mısır ve tüm Kuzey Afrika’yı içine alan bir İmparatorluğun tarihidir. ò Tarihçilerin “İtalik” adını verdikleri kavimlerlen kavimler arasında, Anadolu’dan geldikleri ileri sürülen “Etrüsklerin” İtalya’ya şehir kültürünü getirdikleri ileri sürülmüştür. Ayrıca Fenikelilerin ve Yunanların koloni kurdukları da görülmüştür. ò MÖ 753 de Roma şehrinin kurucusu ve aynı zamanda ilk kralı Romulüs’tür. Palme Yayıncılık den başka, değişik dönemlerde İtalya’ya ge- Roma Cumhuriyet dönemini ò İlk dönemlerinde krallıkla yönetilmişlerdir. sona erdiren Roma Senatosu Krallar İhtiyarlar Meclisi tarafından önerilir. Halk (Kuria) Meclisi tarafından seçilirdi. tarafından ömür boyu Dikda- ò Roma halk sınıflarından Patriciler ve Pleb- İmparatorluk dönemine geçiş ler arasındaki mücadele sonucu MÖ 510 yılında Cumhuriyet’e geçilmiştir. Bu dönem bir yıl için seçilen iki Konsül tarafından yönetildiğinden, bu sisteme Konsüllük sistemi de denmiştir. Konsüller birbirlerine ve Senatoya karşı sorumludur. Olağanüstü durumlarda Konsüllerden birinin yetkilerini diğer Konsüle devretmek suretiyle sınırsız yetkilerle donatılan “Diktatörlük” yönetimini benimsedikleri görülmüştür. tör ilan edilen Sezar, Roma’nın yolunu açmıştır. Yunanistan’da kibi Pompeus’u yendiği ra- takip için Mısır’a giden Sezar, Mısır Kralı Ptolemeus’un kız kardeşi Kleopatra’yı Mısır Kraliçesi yapmıştır. Mısır’dan Anadolu’ya ge- çen Sezar 5 gün süren savaş sonunda Pontus Kralı Pnarankes’i yenmiş bu zaferini Roma senatosunda “Veni, vidi, vici” ( Geldim, gördüm, yendim ) sözleri ile açıklamıştı. Roma Senatosundaki suikastçılar arasında yer alan evlatlığı Brutus’a “Sen de mi ? Brutus “ diyerek, kendisini suikastçıların hançerlerine bırakmış, aldığı 23 hançer yarası sonucu ölmüştür Roma'da Collesseum 51 UYGARLIĞIN DOĞUŞU VE İLK UYGARLIKLAR Uzun süre dünyanın 7 Harikası arasında yer alan “İskenderiye Feneri’nin” bu döneme ait olduğunu... ÜNİTE – 2 Uygarlığın Doğuşu ve İlk Uygarlıklar UYGARLIĞIN DOĞUŞU VE İLK UYGARLIKLAR 12 LEVHA KANUNLARI Roma İmparatorluğu dönemine ait ilk yazılı kanunlar olan 12 Levha kanunları Roma halk sınıflarından Partici ( Soylular ) ile Pleb ( Halk ) arasındaki sınıf mücadelesi sonucu hazırlanmıştır. Decemvir adı verilen görevliler tarafından Solon Yasalarından esinlenerek 2 yılda hazırlanmış 12 Levha üzerine yazıldığı için 12 Levha Kanunları adı ile tarihe geçmiştir. 12 Levha Kanunları'nda iki amaç güdüldüğü ileri sürülmüştür. Siyasi amaç: Asillerle halk arasında mümkün olduğu kadar eşitlik sağlamak ve vatandaşları, idarecilerin keyfi davranışlarına karşı korumak. ò Roma Senatosu MÖ 27’de Oktavianus’a kutsal anlamına gelen "Agustus" unvanı vermek suretiyle yıkılana kadar sürecek olan imparatorluk dönemi başlamıştır. Krallık ve Cumhuriyet dönemlerinde yönetimde etkin olan “Halk Meclisi” ve “Senato” İmparatorluk döneminde önemlerini yitirmişlerdir. Konsül seçilen Jul Sezar’ın tüm yetkileri üzerine alarak diktatörlüğünü ilan ederek Cumhuriyet yönetimine son verdiğini... BİLİYOR MUYDUNUZ? Kavimler Göçü ile 375 yılında Doğu ve Batı Roma İmparatorlukları’na ayrılmaları veya Batı Roma’nın 476 da Barbar kavimler tarafından yıkılmasının bazı tarihçilere göre “İlk Çağın”, Doğu Roma (Bizans) İmparatorluğu’nun 1453 yılında İstanbul’un fethi ile Türkler tarafından yıkılmasını “Orta Çağın” sonu olarak kabul edildiğini... Hukuki amaç: Eski mevcut yasaları (örf ve adet hukukunu) toplayıp tespit etmektir. Bir kimse, kendisine borçlu olan vatandaşı hâkim önüne götürür, borçlu borcunu ödeyemezse muayyen şekillere uyarak ona el koyar, evine götürür ve zincire vurur. Muayyen zaman içinde yine ödeyemezse öldürebilir. Veya köle olarak satar. Alacaklı birden fazla ise borçlu, alacaklar nispetinde parçalara ayrılır. BİLİYOR MUYDUNUZ? Jul Cesar Büstü Halk Sınıfları Palme Yayıncılık Bilgi Köşesi - Roma halkı Krallık döneminde değişik hukuki haklara sahip sınıflardan oluşmaktaydı. Bunlar: 1. Patriciler: Kendilerini Roma’nın sahibi sayan devlet memuru, asker olma, mülkiyet gibi her hakka sahip yönetici soylu sınıftır. Roma İmparatorluğu, Doğu ve Batı Roma İmparatorlukları birlikte ele alındığında dünyanın en büyük ve en uzun yaşayan imparatorluğu olduğunu... 2,Plebler: Roma'ya sonradan gelip yerleşen özgür ancak siyasi haklardan yoksun üretici orta sınıftır. Particiler ile giriştikleri mücadele sonunda onlarla aynı haklara sahip olmuşlardır. BİLİYOR MUYDUNUZ? 3. Köleler : Fethedilen yerlerden getirilen hiçbir hakları olmayan ve Roma'nın en önemli iş gücünü oluşturan sınıftır. Köleler aynı zamanda Gladyatör olarak Romalıların eğlencelerinin de aracıdır. Kimi tarihçiler Roma'yı "Köleci toplum düzeninin en önemli temsilcisi" olarak nitelendirilmiş- * Vatana ihanet, ana veya babayı öldürme, kundakçılık (suçlu kırbaçlanır, zincire vurulur, ateşle öldürülür). lerdir. Spartaküs'ün Roma tarihinde görülen en büyük köle ayaklanması olduğunu Yalancı şahitlik (suçlu uçuruma atılarak öldürülür). BİLİYOR MUYDUNUZ? Roma İmparatorluğu 52 ò Temeli Mısırlıların Güneş yılı esasına dayalı olan takvimi günümüzde yaygın olarak kullanılan "Miladi Takvime" dönüştürmüşlerdir. ò Roma halk sınıflarından Particiler ile Plebler Sanat İlk dönemlerinde sade bir sanat anlayışına sahip olan Romalılar, fetihlerle zenginleştikten sonra başta mimari olmak üzere resim ve heykelciliğe yönelmişlerdir. Yunan eserlerinden etkilenen Romalılar zamanla bu etkiden kurtularak kendilerine özgü eserler yapmışlardır. Yunanistan'da Drakon Kanunları ile demokrasinin gelişmesine neden olan gelişmeleri karşılaştırınız. Bilgi Köşesi Gece bir hırsızlık olursa ve hırsız suçu işlerken yakalanırsa, öldürülebilir. Daha hafif durumlarda yaptığı zararın iki misli ödettirilir. Tapınaklar, Sunaklar, Saraylar, Zafer takları, anfi tiyatrolar, hamamlar, forum, bazilika ve su kemerleri gibi bir çok eser bırakmışlardır. Eski Yunan ile Eski Roma sanatına "Antikite" denildiğini ò Cumhuriyet ve İmparatorluk döneminde kabul edilen kanunlar ile Roma Hukuku önemli ölçüde gelişmiştir. 12 Levha üzerine yazıldığı için "12 Levha Kanunları" ismi ile tanınan yasaların" Roma hukukunun", zamanla gelişen Roma Hukukunun da günümüz "Avrupa Hukukunun temeli" olduğunu.... BİLİYOR MUYDUNUZ? Palme Yayıncılık BİLİYOR MUYDUNUZ? Din ò İlk dönemlerinde Atalarına ve Atalarının Tanrılarına saygı gösterirken, fetihlerden sonra Yunanistan'ın etkisinde kalmışlardır. Yunan Tanrılarına Latince isimler vererek aynen benimsemişlerdir. ò İmparator Konstantin, uzun süre karşı çıktıkları "Hristiyanlığı" "Milano Fermanı" ile 313 de serbest bırakmıştır. İmparator Teodosyos döneminde 381 de Roma'nın resmi dini olarak kabul edilmiştir. Dil, Edebiyat ve Takvim ò Temeli Fenikelilerin Harf yazısına dayalı olan alfabeyi, günümüz de dünyada yaygın olarak kullanılan "Latin Alfabesi" haline getirmişlerdir. Ankara' da Roma Hamamı ve August Tapınağı ò Latince'nin çok geniş alanlara yayılmasını, bir edebiyat dili haline gelmesinde etkili olmuşlardır. Roma edebiyatının Yunan edebiyatının etkisi altında geliştiği ileri sürülmüştür. İstanbul'daki Bozdoğan Kemeri (Valens su kemeri), Çemberlitaş, Dikilitaş, Ankara'daki Augus53 UYGARLIĞIN DOĞUŞU VE İLK UYGARLIKLAR arasındaki mücadele, bir yandan Roma'nın ilk yazılı kanunları olan "On iki Levha Kanunlarının" ortaya çıkmasına ortam hazırladığı gibi diğer yandan Roma'nın Cumhuriyet (Konsüllük) yöntemine geçilmesine yol açmıştır. ÜNİTE – 2 Hukuk ÜNİTE – 2 Uygarlığın Doğuşu ve İlk Uygarlıklar Bilgi Köşesi ò Roma, Hıristiyanlığın "Katolik mezhebinin" merkezi iken İstanbul, "Ortodoks mezhebinin" merkezi olmuştur. ò Batı Roma'da "Latince" egemen iken Bizans'ta "Grekçe" egemen olmuştur. BİLİYOR MUYDUNUZ? ò Bizanslar döneminde başta İstanbul olmak üzere, Mısır'da İskenderiye, Yunanistan'da Atina, Anadolu'da Antakya önemli kültür merkezleridir. BİZANS (DOĞU ROMA) İMPARATORLUĞU Dünyanın en eski katedrallerinden olan muhteşem Ayasofya’nın ilk yapıldığında “Büyük Kilise” olarak adlandırıldığı, Ortodoks inanışına göre Tanrının üç niteliğinden biri sayılan “Kutsal Bilgelik-İlahi Bilgelik” anlamına gelem “ Ayia Sofia” olarak tanındığı ileri sürülmüştür. ò Bizanslılar döneminden kalan eserler arasın- (395 − 1453) da İstanbul'da Ayasofya, Aya İrini, Binbirdirek, Yerebatan Sarnıcı ile Efes'teki Meryem Ana Kilisesi oldukça önemlidir. Bizans İmparatoru I. Justinyen zamanında( 532 – 537 ) 5 yıl gibi kısa bir süre de yaptırılmıştır. Ayasofya’nın bulunduğu yer- ò Roma İmparatorluğunun Kavimler Göçü'nün de yaptırılan ilk iki kilisenin is- etkisi ile ikiye ayrılmasından sonra merkezi İstanbul olmak üzere Balkanlar, Anadolu, Suriye, Filistin ve Mısır'ı içine alan doğu bölgelerine Doğu Roma veya Bizans adlı verilmiştir. yanlar sırasında yıkıldığı günümüzdekinin üçüncü Ayasofya olduğu belirtilmiştir. I. Ayasofya Kilisesi 360 tarihinde İmparator Konstantin, ikincisi ise 415 tarihinde II. Teodosius tarafından ibadete açılmıştır. Bu günkü üçüncü Ayasofya ile ilgili bir rivayete göre mimar Miletli İsidoros’un, Ayasofya’nın planını rüyasında gördüğü, bir başka rivayete göre ise İsidoros’un plan üzerinde çalışırken uyuyakaldığı, uyandığında Ayasofya’nın planını çizilmiş olarak bulduğu şeklindedir. Yapımında 100 usta, bin ratorluğunun en parlak dönemi Justinianus (Justinyen) (527 - 565 ) devridir. ò Sasaniler, Müslüman Araplar, Avarlar, Peçenekler, Avrupa Hunları ile mücadele eden Bizanslılar, Selçuklu Türkleri'nin Anadolu'yu yurt edinme amacına yönelik baskıları karşısında tutunamadılar. 1071 Malazgirt Savaşı'ndan sonra Anadolu'nun büyük bölümünü kaybeden Bizanslıların, Haçlı Seferlerinden yararlanarak Anadolu'yu yeniden ele geçirme umutları, 1176 Miryekefalon Savaşı ile son bulmuş, Osmanlı Padişahı Fatih Sultan Mehmet'in 29 Mayıs 1453' de İstanbul'u fethetmesi ile Doğu Roma (Bizans) İmparatorluğu tarihe karışmıştır. Ayasofya “Kubbeli Bazilika” tü- ò Doğu Roma (Bizans) Roma İmparatorluğu'nun rünün en önemli örneği olduğu bir parçası olarak görülmekle birlikte "Latin kültürü" yerine "Hellen Kültürü"nü benimsemiştir. 54 Meryem Ana Kilisesi ò Sülaler, tarafından yönetilen Bizans İmpa- kalfa ve 10.000 işçini çalıştığı belirtilmiştir. Palme Yayıncılık UYGARLIĞIN DOĞUŞU VE İLK UYGARLIKLAR AYASOFYA tus Tapınağı ve Roma Hamamı ile Antalya'daki Aspendos Tiyatrosunun Romalılardan kalma olduklarını... Ayasofya Eski 7 harikadan yalnızca Mısır’daki Keops Piramidinin halen yerinde durduğunu ve onur ödülü aldığını… Bilgi Köşesi BİLİYOR MUYDUNUZ? 1. Mısır’da, Keops Piramidi Ayasofya bir ibadet yeri olduğu gibi İmparatorların büyük törenlerle taç giydikleri ve imparatorluk törenlerine ev sahipliği yaptığı yerdir. IV. Haçlı Seferi'nde İstanbul’u 2. Irak’da, Babil’in Asma Bahçeleri, ele 2. Çin Seddi, geçiren Latinler tüm İstanbul’u yağmaladıkları gibi Ayasofya’yı da yağlamışlar, 3. Türkiye’de İzmir- Selçuk da Artemis Tapınağı, 4. Yunanistan’da, Zeus Heykeli, 5. Rodos Adası'nda, Rodos Heykeli Palme Yayıncılık 3. Brezilya’daki, Kurtarıcı İsa Heykeli, Bizanslılar döneminde bir çok kez yıkılma tehlikesi ile karşılaşan Ayasofya yapılan onarımlarla ayakta kalmıştır. 4. Peru’daki, Machu Picchu Antik Kenti, 5. Meksika’daki, Chichen İtza Piramidi, 6. İtalya’nın Roma şehrindeki Collezium 6. Mısır’da, İskenderiye Feneri, 7. Türkiye, Bodrum’da, Kral Mausollos’un Mezarı Bizans tarihçilerine göre Hz. İsa’nın mezarı, haçı, azizlerin kemikleri, kutsal emanetler, altın ve gümüşten yapılmış tüm eşyaları da götürmüşlerdir. 7. Hindistan’daki, Taç Mahal. İstanbul’u fetheden Fatih Sultan Mehmet Ayasofya’nın ismine dokunmamış, derhal camiye dönüştürülmesini emretmiş ve yanına bir de minare yaptırmıştır. Diğer minareyi ise oğlu II. Bayezıd yaptırmıştır. “ Fethiye Cami” olarak da isimlendirilen Ayasofya Mimar Sinan’ın yaptığı çalışmalarla sağlam bir yapıya dönüştürülmüş, 916 yıl boyunca kilise, 481 yıl kadar cami olarak ibadete açık tutulan Ayasofya hem Hıristiyanlığın hem de İslamiyetin hizmetinde bulunmuştur. Osmanlı Padişahlarının yaptırdıkları medrese, imarethane, kütüphane ve şadırvanı ile bir külliye’ye dönüştürülmüştür. Ayasofya, Cumhuriyet döneminde Atatürk'ün emri bakanlar kurulunun 1934 tarihli kararı ile müzeye dönüştürülmüştür. 55 UYGARLIĞIN DOĞUŞU VE İLK UYGARLIKLAR 2007 yılında yaklaşık 100 Milyon kişinin oyları ile Portekiz’in başkenti Lizbon’da seçilen Dünyanın “Yeni 7 Harikası” 1. Ürdün’deki, Petra Antik Kenti, Bunlar; ÜNİTE – 2 DÜNYANIN 7 HARİKASI Tamamı insanlar tarafından yapılmış olağanüstü yapıtlardır. Dünya’nın 7 harikası kavramının ilk önce Tarihçi Herodot tarafından ortaya atılan bir kavram olduğu ileri sürülmüştür. Eski 7 harika denilen yapıtlar listesi MÖ 2. yüzyılda şekillenmiştir. ÜNİTE – 2 Uygarlığın Doğuşu ve İlk Uygarlıklar ETKİNLİK 1I DOĞRU MU? YANLIŞ MI? UYGARLIĞIN DOĞUŞU VE İLK UYGARLIKLAR 56 Aşağıda verilen cümlelerin karşısına doğru ise (D) yanlış ise (Y) harflerini yazınız. 1. Tarih bilimi Hz. İsa'nın doğumuna göre Tarih Öncesi ve Tarih Çağları diye ikiye ayrılmıştır. 2. Barut, pusula, kağıt ve matbaa ilk kez Çinliler tarafından kullanılmıştır. 3. Kast Sistemi, Hint halkının kaynaşmasını engelleyerek onların millet haline gelmelerini geciktirmiştir. 4. Gılgamış Destanı ile Tufan Menkibesi Hititlere ait ilk yazılı edebi eserlerdir. 5. Anav, Afanesyevo, Andronova, Karasuk ve Tagar Kültürleri Orta Asya tarihini aydınlatan önemli kültürlerdir. 6. Sümer'de Rahip - Kral anlayışı görülürken Mısır'da Tanrı - Kral anlayışı görülmüştür. 7. Mezopotamya'nın ilk yazılı kanunları Babil Hükümdarı tarafından hazırlanan Hammurabi Kanunlarıdır. 8. Avrupalılar, Anadolu'ya Malazgirt Savaşı'ndan sonra "Türkiye" demişlerdir. 9. Anadolu'da, siyasi birliği ilk sağlayan ve tarih çağlarına ilk geçen uygarlık Hititlerdir. 10. Başkenti Tuşpa olan Urartular Mezopotamya'da kurulmuştur. 11. Frigyalılar tarımı korumak için çok ağır cezalar koymuşlardır. 12. Tarihte bilinen ilk tarih yazıcılığı kavramı, tarihin babası sayılan İonyalı Heredot ile başlamıştır. 13. "Kral Yolu"nu açan Lidyalılar, tarihte bilinen ilk parayı da bulmuşlardır. 14. Büyük İskender'in Asya Seferi sonrasında Doğu ve Yunan uygarlıklarının karışımı ile ortaya çıkan uygarlığa "Helenizm Uygarlığı" denmiştir. 15. Persler, ilk tek tanrılı din olan Museviliğe inanmışlardır. 16. Mısırlılar "Çivi Yazısı"nı Anadolu'ya getirerek Anadolu'nun tarih çağlarına geçmesine katkı sağlamışlardır. 17. Drakon kanunları, soylular lehine hükümler içerdiği için toplumsal çatışmalara neden olmuştur. . 18. Peleponnes Savaşları, Yunan şehir devletleri arasında yapılmıştır. 19. 12 Levha Kanunları, Roma Hukuku'nun Roma Hukuku da günümüz Avrupa Hukuku'nun temelini oluşturmuştur. 20. Eski Yunan ve Roma sanatına "Helenizm" adı verilmiştir. ÜNİTE – 2 ETKİNLİK Uygarlığın Doğuşu ve İlk Uygarlıklar 2 BOŞLUK DOLDURMA Aşağıdaki cümlede boş bırakılan yerleri uygun ifadelerle doldurunuz. 1. Tarih çağlarından; İlkçağ (Eskiçağ) . ............................ ile başlar, ................................ kadar sürer, Ortaçağ, ................................ ile başlar, ................................ kadar sürer, Yeniçağ ................................ ile başlar ................................ kadar sürer, Yakıncağ ................................ ile başlar, ................................ kadar sürer. 2. Anadolu'da Tarih Çağlarında 1............................, 2..............................,3................................, 4................................ ve 5............ .................... Devlet kurmuşlardır. 3. Çinliler, ................................ akınlarından korunmak amacı ile MÖ III. yy da ünlü ................................ ni yapmışlardır. 4. Hitit Krallarının en önemli yardımcısı ................................ denilen Kraliçe ile ................................ denilen danışma meclisidir. 5. Tarihte bilinen ilk yazıyı ................................ ilk harf yazısını (alfabe) ise ................................ bulmuşlardır. 6. Tarihte bilinen ilk yazılı antlaşma ................................ ile ................................ arasında MÖ 1280 de yapılan ............................ .... antlaşmasıdır. 7. Mezopotamya şehir devletlerine ................................ Mısır şehir devletlerine, ................................ Yunan şehir devletlerine ise ................................ denmektedir. 8. Mısırlıların güneş yılı esasına dayalı takvimleri önce ................................ daha sonra ................................ tarafından düzenlenerek günümüzde kullanılan Miladi Takvime dönüştürülmüştür. 9 . Mısırlıların öldükten sonra tekrar dirileceklerine inanmaları ................................ milli bir sanat olarak gelişmesine yol açmıştır. 10.İbraniler, ................................ ,tarafından Kudüs ve yörelerinden sürgüne gönderilmişlerdir. 11. Frigyalıların başkenti Polatlı yakınlarındaki ................................ dur. 12. Lidyalıların Efes'ten Sus'a kadar uzanan Kral Yolu'nu açmaları ................................ gelişmesine katkı sağlamıştır. 13. Persler ülkeyi ................................ ayırarak yönetmişlerdir. 14. Yunanistan'ın siyasi tarihi ................................ Yunanistan'a girmesi ile başlamşıtır. 15. Yunanlıların kolonicilikte en büyük rakipleri olan Fenikelilere oranla kolonilerinde daha uzun süre kalmalarında kolonilerini ................................ olarak görmelerinin etken olduğu ileri sürülmüştür. 16. Yunanlıların Tanrıları adına düzenledikleri oyunlara ................................ denirdi. 17. Roma İmparatorluğu ................................................................ sonra Doğu ve Batı Roma İmparatorlukları olarak 2 ye ayrılmıştır. 18. Roma Krallık döneminde halk 1............................, 2........................... 3 ....................... olmak üzere sınıflardan oluşmaktaydı. 19. Roma Cumhuriyet dönemine aynı zamanda yöneticilerinden dolayı ................................ sistemi de denmiştir. 20. Tarihte bilinen ilk yazılı Kanunlar; Sümerlerin ................................ Yunanlıların ................................ Romalıların ................................................................ kanunlarıdır 57 UYGARLIĞIN DOĞUŞU VE İLK UYGARLIKLAR ÜNİTE – 2 ETKİNLİK Uygarlığın Doğuşu ve İlk Uygarlıklar 3 KLASİK SORULAR UYGARLIĞIN DOĞUŞU VE İLK UYGARLIKLAR 1. Anadolu'nun, Tarih Öncesi dönemini aydınlatan merkezleri günümüzde bulundukları yerleri ile birlikte yazınız. .................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................. 2. Orta Asya tarihini aydınlatan kültür bölgeleri hangileridir? Adlarını yazınız. à à à à à à 3. Kast sistemi nedir? Hindistan için önemli nedir? yazınız .................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................. 4. Çin Uygarlığı'nın oluşumunda hangi uygarlıkların katkısı olmuştur? Adlarını yazınız. .................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................. 5. Çinlilerin ünlü " Çin Seddini" yapmalarındaki amaç nedir? Açıklayınız. .................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................. 6. Mezopotamya neresidir? Mezopotamya'da kurulan devletler hangileridir? Adlarını yazınız. à à à à à 7. Ziggurat nedir? Hangi uygarlığa aittir? Hangi amaçlarla kullanılmıştır? Yazınız. .................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................. 8. Asurların Anadolu'da koloniler kurmaları, Anadolu uygarlığına hangi katkıları sağlamıştır? .................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................. 9. Sümerler ve Mısırlıların astronomi alanında ileri olduklarını neye dayanarak söyleyebiliriz? 58 .................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................. ÜNİTE – 2 10. Mısır'da "mumyacılığın" milli bir sanat haline gelmesinin nedeni nedir? .................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................. UYGARLIĞIN DOĞUŞU VE İLK UYGARLIKLAR 11. Mezopotamya sanat eserlerinin birçoğunun günümüze kadar gelememesinin nedenleri nelerdir? Yazınız. .................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................. 12. Anadolu hangi özellikleri ile birçok farklı uygarlığın yaşadığı bölge olmuştur? Anadolu'da kurulan devletlerin adlarını yazınız. à à à à à 13. Anal ne demektir? İlk anallar hangi Anadolu uygarlığına aittir. Önemi nedir? .................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................. 14. Musevilik ilk tek tanrılı din olmasına rağmen tek tanrılı dinler arasında en az yayılan din olmasının nedenleri nelerdir? Yazınız. .................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................. 15. Büyük İskender'in ölümü üzerine nerelerde hangi adlarla devletler kurulmuştur? à à à 16. Fenikelileri ve Yunanlıları "Koloniciliğe" yönelten ortak nedenler nelerdir? Yazınız. .................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................. 17. İyonlar ile Yunanların diğer uygarlıklara göre bilimde ileri gitmelerindeki ortak özellikleri nedir? Yazınız. .................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................. 18. Yunanistan ve Roma'nın ilk yazılı kanunlarının adları nelerdir? Ortaya çıkışlarındaki ortak özelliği yazınız? a) Yunanistan b) Roma 19. Heredot, Hipokrat, Diyojen, Tales, Pisagor, hangi uygarlığa ait bilginlerdir? Hangi alanlarda ki çalışmaları ile tanınmışlardır? Yazınız. .................................................................................................................................................. 20. Roma'nın devlet yapısı hangi aşamalardan geçmiş ve hangi olayla ikiye ayrılmıştır? Yazınız. .................................................................................................................................................. 59 ÜNİTE – 2 ETKİNLİK Uygarlığın Doğuşu ve İlk Uygarlıklar 4 KAVRAM - AÇIKLAMA EŞLEŞTİRMESİ UYGARLIĞIN DOĞUŞU VE İLK UYGARLIKLAR (A) Tarihte Bilinen İlk Yazılı Kanunu Yapan Kişi (B) Mora Yarımadası'nın diğer adı (C) Roma Cumhuriyeti'ne verilen ad (D) Romanın İlk Kanunları (E) Tarihte Bilinen İlk Yazılı Antlaşma (F) Romada Soylu Sınıfı (G) Fenikeliler (H) İskitlerin Hükümdarı (I) Yunan Şehir Devleti (K) İlk Şehir Yerleşimi 10. İonya (L) Asur Ticaret Kolonisi 11. Çatalhöyük (M) Hitit Meclisi 12. Pankuş (N) Firigya'nın Merkezi 13. Peleponnes (O) Roma Şehri'nin Kurucusu (P) Firavun Mezarı (R) Orta Asya Kültür Bölgesi (S) B. İskenderin Kurduğu Uygarlık (T) Hindistan (U) Roma Tiyatrosu (V) Anadolu Uygarlıklarından Biri 1. On İki Levha Kanunları 2. Polis 3. Kültepe 4. Gordion 5. Kast Sistemi 6. Urgakina 7. Andronovo 8. Alp Er Tunga 9. Kadeş Barışı 14. Romülüs 15. Patrici 16. Aspendos 17. Konsüllük 18. Helenizm 19. Piramit 20. İlk Alfabe 60 ÜNİTE – 2 5 ETKİNLİK Uygarlığın Doğuşu ve İlk Uygarlıklar YAZILI - SINAV - ÖRNEK SORULAR Tarih bilminin devirlere bölünmesinin amacı ile Tarih Öncesinin neye göre bölümlendiğini yazınız. ........................................................................................................................... ........................................................................................................................... ........................................................................................................................... UYGARLIĞIN DOĞUŞU VE İLK UYGARLIKLAR 1. 2. Aşağıda verilen bilgilerin doğru alanlarının başına (D) yanlış olanların başına (Y) harfi koyunuz. Tarım hayatı Yeni Taş Cilalı Taş döneminde başlamıştır. Tarihi Çağları Hz. İsa'nın doğumu kabul edilen sıfır (0) ile başlar. Tarihte bilinen ilk yazılı kanunlar Urganika Kanunlarıdır. Anadolu'nun tarih çağlarına geçmesinde Çivi Yazısını Anadolu'ya getiren Asurlular etken olmuşlardır. Peleponnes Savaşları Yunanlılar ile Persler arasında yapılmıştır. 3. Lidya uygarlığı nerede kurulmuştur? Ekonomik hayatın gelişmesine hangi katkıları sağlamışlardır? A) ................................................................................................................................ B) ................................................................................................................................ C) ................................................................ ................................................................ 4. Museviliğin; I. İlk tek tanrılı din olması, II. Yalnızca İbranilere gönderildiğine inanılması, III. Musevilerin yaşadıkları yerlerden uzaklaştırılması gelişmelerinden hangilerinin en az yayılan tek tanrılı din olmasında etken olduğu söylenebilir? A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) II ve III 5. Kanunların eski Yunan ve Roma'da yazılı hale getirilmesindeki benzer özellik nedir? Eski Yunan ile Roma'nın ilk yazılı kanunlarının adları nelerdir? ................................................................................................................................ ................................................................................................................................ ................................................................................................................................ ................................................................................................................................ 61 ÜNİTE – 2 6. Aşağıda verilen boşlukları doldurunuz. A) İyonya ve eski Yunan'da düşünce özgürlüğünün benimsenmesi .................... gelişmesnide etkili olmuştur. B) Hindistan'da .................... sisteminin varlığı, Hint halkanın kaynaşmasını engelleyerek millet haline gelmelerini geciktirmiştir. UYGARLIĞIN DOĞUŞU VE İLK UYGARLIKLAR C) Tarihte bilinen ilk harf yazısı (alfabe) ................... tarafından bulunmuştur. D) Persler, iyilik ve kötülüğün mücadelesi esasına dayalı olduğu ileri sürülen .................... dinine inanmışlardı. Tapınaklarına .................... denirdi. E) Kayseri yakınlarındaki "Kültepe" (Karum) .................... devletinin ticaret kolonisidir. 7. Büyük İskender hangi devleti yenerek büyük bir imparatorluk kurmayı başarmıştır? İskender'in ölümü üzerine topraklarında hangi adlarla krallıklar kurulmuştur? Yazınız. ........................................................................................................................... ........................................................................................................................... ........................................................................................................................... 8. Aşağıda verilen sözcükleri açıklayınız; Pankuş: Piramit: Patrici: Hellenizm: Koloni: 9. Mezopotamya neresidir. Günümüzde hangi ülkenin sınırları içerisindedir? Mezopotamya'da kurulan devletlerin adlarını yazınız. ........................................................................................................................... ........................................................................................................................... ........................................................................................................................... 10. Frigya Devleti nerede kurulmuştur? Frigyalıların tarımı korumak için ne gibi önlemler aldıklarını yazınız. 62 ........................................................................................................................... ........................................................................................................................... ........................................................................................................................... 6 12 UYGARLIĞIN DOĞUŞU VE İLK UYGARLIKLAR 1 11 6 1. Hindistan’da görülen meslekleri babadan oğula geçen aynı geleneklere bağlı bulunan gruplar topluluğudur. 2 3 ETKİNLİK ÜNİTE – 2 BULMACA Uygarlığın Doğuşu ve İlk Uygarlıklar 4 5 2. Tarihte bilinen ilk yazılı antlaşma. 10 17 3. Yazının icadı ile başlar. Tarih devirlerinin başlangıcıdır. 4. Yunan’da ilk yazılı yasaları yapan kişi. 6 13 5. İyon şehir devletlerinden biridir. Harabeleri ile ünlüdür. 8 9 14 6. Hititler tarafından kullanılan ilk objektif tarih yazıcılığıdır. 7 21 7. Perslerde yönetim birimi ülke eyaletlere ayrılmıştır. 15 8. Hititlerde Çorum’un Alaca ilçesidir. 18 19 20 16 9. Çanakkale yakınlarında Türkiye’ nin tarih öncesini aydınlatan merkezdir. 10. Fatih’in İstanbul’u fethiyle başlayan tarih devri. 11. Kavimler Göçü ile başlayan tarih devri. 12. Tarih Öncesi’nde, Yeni Taş ya da Cilalı Taş Devri olarak da anılır. 13. Taşla birlikte kullanıldığı için Bakır-Taş Çağı da denilmektedir. 14. Bir tür kağıt cinsi. 15. Deriden yapılan bir tür kağıt çeşididir. 16. Eski Yunan’da Halk Meclisi’nin yanı sıra Beşyüzler Meclisi’ni de kurarak demokrasi aşamasına taşıyan yasa koyucu. 17. Cilalı Taş Devri’nden kalan belli bir sayı ve düzenekte dik olarak yerleştirilmiş taş anıtlardır. 18. Cilalı Taş Devri’nden kalan Menhirlerin üzerine yatık olarak bırakılan taşlara verilen ad. 19. İlk Çağ’da Mısır’da Tanrı krala verilen unvan. 20. Yozgat yakınlarında Türkiye’nin Tarih öncesini aydınlatan merkezdir. 21. İlk Çağ’da Mezopotamya Uygarlıklarından Asur’un başkenti. 63 ÜNİTE – 2 Uygarlığın Doğuşu ve İlk Uygarlıklar SORU 1 : UYGARLIĞIN DOĞUŞU VE İLK UYGARLIKLAR Anadolu'nun Tarih Öncesi dönemlerini aydınlatan merkezleri harita üzerinde gösteriniz. Alacahöyük, Alişar Truva, Hacılar, Sakçagözü, Çatalhöyük, Yarım Burgaz, Beldibi İvriz SORU 2 : İlkçağ da hangi uygarlıklar kanun yapıcı olarak tanınmışlardır. Araştırarak adlarını yazınız. SORU 3 : Türkiye haritası üzerinde İkçağda; Kapadokya, Kilikya, Likya İonya Bitinya Paflagonya, Pontus adıyla anılan bölgeleri gösteriniz. SORU 4 : Bir Asya haritası üzerinde; Anav Afenesyevo, Andronova, Karasuk, Tagar kültür bölgelerini gösteriniz. 64 ARAŞTIRMA ETKİNLİK 7 6 ÜNİTE – 2 SORU 5 : Bir çizelge üzerinde; MÖ 3200, MÖ 1280, MÖ 125, MÖ. MİLAT MS ......................................0.......................................... UYGARLIĞIN DOĞUŞU VE İLK UYGARLIKLAR 375 TARİH 1453 1789 1920 2012 tarihlerini gösteriniz ve bu tarihlerinin hangi bin yıl, hangi yüzyıl ilk çeyreği, yarısı, son çeyreği olduklarını belirtiniz. SORU 6 : Eski Yunan Uygarlığı'nın hangi alanlarda Roma Uygarlı'ğını etkilediğini araştırarak yazınız. SORU 7 : Günümüzde dört yılda bir düzenlenen Olimpiyat Oyunlarının ve Maraton Koşusu'nun nereden çıktıklarını araştırarak yazınız. SORU 8 : Gize Piramitleri'nin hangi Firavunlar dönemine ait olduklarını ve özelliklerini araştırarak yazınız. 65 ÜNİTE – 2 Uygarlığın Doğuşu ve İlk Uygarlıklar ETKİNLİK 8 1 5. Tarihteki toplumsal olayları, siyasal gelişmelerden ayır- TARİH TEST SORULARI UYGARLIĞIN DOĞUŞU VE İLK UYGARLIKLAR 1. Test mak olanaklı değildir. Çünkü siyasi gelişmelerin birçoğu toplumların sosyo-ekonomik durumlarını olumlu ya da olumsuz etkilemiştir. Tarih, diğer bilim dallarından farklı olarak deney ve gözlem yöntemi kullanmaz. Bu duruma bakarak tarih bilimi için; sadece bu bilgiler tarih biliminin; I. Tekrarlanmayan olayları incelemektedir. II. Olayları günümüz verileri ile değerlendirmektedir. III. Olayları objektif olarak değerlendirmektedir. I. Olayların birbirleriyle olan ilişkilerini ortaya koyması yargılarından hangilerine ulaşılabilir? II. Olayların belgelerle desteklenmesi A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II III. Olayların bir bütünlük içinde değerlendirilmesi özelliklerinden hangilerinin önemini vurgulamaktadır? E) II ve III 2. Tarihin konusu geçmişte yaşayan insan topluluklarının her türlü etkinliklerini kapsar. A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) I ve III E) II ve III Buna göre, aşağıdakilerden hangisi tarihin konusu içinde yer almaz? B) Savaşlar C)Yaşam biçimleri D) Biyolojik yapılar E)Ekonomik uğraşlar 3. Tarih öncesinde yaşayan bir topluluğun avcılık ve toplayıcılığa dayanması; lerin farklı coğrafi koşullardan ötürü bilgi birikimlerinin geç oluşması, her toplumun aynı devri aynı zamanda yaşamamasına neden olmuştur. Palme Yayıncılık A) Yönetim biçimleri 6. Tarih öncesi dönemlerde insanların yaşadıkları bölge- Bu bilgilere göre; I. Aynı zaman dilimlerinde farklı yerleşim birimlerinde farklı devirler yaşanmıştır. II. Toplumların gelişim süreçleri her coğrafyada aynı sürede gerçekleşmiştir. I. Doğaya karşı asalaklığın sürmesi II. Göçebe yaşam biçiminin görülmesi III. Tüketici toplum yapısının bulunması III. Tüm toplumların gelişimleri tarihsel gelişim sürecine uygundur. durumlarından hangilerine kanıt olarak gösterilebilir? yargılarından hangilerine ulaşılabilir? A) Yalnız II C) I ve III E) I, II ve III A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) II ve III B) I ve II D) II ve III E) I, II, III 4. Bir yerleşim yerinde yapılan kazıda aynı katmanda taş, toprak ve madenden yapılmış eserlerin bulunması bu toplumların; I. Tarihsel devirleri sırasıyla yaşadıkları II. Daha gelişmiş uygarlıklardan etkilendikleri III. Önce taşı, sonra toprağı daha sonra da madeni işledikleri Tarih öncesi dönemde; I. Taştan ve kemikten silah yapılması II. Tunçtan heykel yapılması III. Killi topraktan su kabı yapılması durumlarından hangilerinin kesin kanıtı sayılabilir? gelişmelerinin oluş sırası aşağıdakilerin hangisinde doğru sırada verilmiştir? A) Yalnız I B) Yalnız II A) II, I ve III B) III, I ve II C) Yalnız III D) I ve III C) I, III ve II D) II, III ve I E) II ve III 66 7. E) I, II ve III 12. Anadolu’da bir höyükte yapılan kazılarda killi topraktan maları aşağıdaki uygarlıklardan hangisine aittir? A) Frigya B) Lidya yapılmış kırık çanak parçaları, demirden yapılmış oraka, altın ve gümüşten yapılmış takılara rastlanmıştır. C) İyon D) Hitit Buna göre bu bölge ile ilgili; E) Urartu ÜNİTE – 2 8. Anadolu’da bulunan “İvriz ve Yazılı Kaya” kabart- UYGARLIĞIN DOĞUŞU VE İLK UYGARLIKLAR I. Seramikten gereçlerin yapıldığı II. Madenlerin işlendiği III. Tarımsal faaliyetlerle yerleşik yaşama geçildiği 9. İlk Çağ Uygarlıkları ile ilgili aşağıdaki eşleştirmelerden hangisi yanlıştır? A) Lidyalılar - tarihte ilk yazılı para durumlarından hangilerinin gerçekleşmiş olduğu söylenebilir? B) Sümerler - tarihte bilinen ilk çivi yazısı A) Yalnız I B) Yalnız II C) Fenikeliler - tarihte bilinen ilk harf yazısı C) I ve II D) II ve III D) Hititler - Anal adı verilen yıllıklar E) I, II ve III E) Akadlar - tarihte ilk şehir devletleri 13. Tarihi bilim haline getiren en önemli özelliklerden biri de neden – sonuç ilişkisini belirtmesidir. Aşağıdaki tarihe yardımcı bilimlerden hangisi neden – sonuç ilişkilerinin ortaya çıkmasını sağlamaktadır? aşağıdaki uygarlık merkezlerinin hangisinde bulunmuştur? A) Foça B) Kültepe C) Efes D) Bergama E) Truva Palme Yayıncılık 10. Anadolu tarihine ait bilinen en eski yazılı belgeler A) Paleografya B) Kronoloji C) Heraldik D) Diplomatik E) Etnografya 14. İnsanlığın günümüzde ulaştığı uygarlık düzeyinin temelinde aşağıdaki İlk Çağ Uygarlıklarından hangileri ana kaynak uygarlık olarak yer almaktadır? 11. Yunan devlet adamlarından Drakon soyluları koruyan yasalar yapmış, Solon halkın tepkisine kulak vererek borç yüzünden olan köleliği kaldırmış, Klistenes ise halkla bütünleşerek sınıf farklılıklarını ortadan kaldıran yasalar yapmıştır. Bu bilgilere göre; I. Kadın – erkek eşitliği her alanda sağlanmıştır. II. Toplumda aşamalı olarak eşitlik sağlanmaya çalışılmıştır. III. Yasaların yapımında, farklı uygarlıklardan esinlenilmiştir. yargılarından hangilerine ulaşılabilir? A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) II ve III A) Anadolu – Yunan B) Mezopotamya – Mısır C) Yunan – Roma D) Mısır – Roma E) Yunan – Helen 15. Babil Kralı Hammurabi, şehirlerin yönetimini merkezden atadığı valilerle sağlamış, bu valilerden düzenli raporlar istemekle kalmamış ayrıca gönderdiği müfettişlerle denetlemiştir. Bu bilgilere göre; I. Ülkenin idari birimlere bölünmüş olduğunu II. Yasaların “kısasa kısas” yöntemi ile hazırlandığı III. Babil’de yönetimin merkezi özellik taşıdığı durumlarından hangilerine ulaşılabilir? A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III D) II ve III E) I, II ve III 67 ÜNİTE – 2 Uygarlığın Doğuşu ve İlk Uygarlıklar 1. ETKİNLİK 8 UYGARLIĞIN DOĞUŞU VE İLK UYGARLIKLAR rın bulunduğu Dicle – Fırat, İndus – Ganj, Nil vb havzalarda ortaya çıkmıştır. Buna göre, bu bölgelerin özelliklerinden hangisinin, uygarlığın doğmasında etkili olduğu savunulabilir? Katipler sınıfının oluşması II. Güneş Takvimi’nin kullanılması III. Firavun adı verilen krallar tarafından yönetilmesi A) B) C) D) E) durumlarından hangileri kanıt olarak gösterilebilir? A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve III 2 4. İlk Çağ uygarlıkları akarsuların ve verimli toprakla- İlk Çağ’da Mısır Uygarlığı'nda bilimsel gelişmelerin olduğuna; I. Test E) I.II ve III Yaşama elverişli olmasının Önemli ticaret yolları üzerinde olmasının Savunmanın kolay olmasının Nüfusun fazla olmasının Endüstri alanlarının yoğun olmasının 5. Eski Yunan'da tanrılar tanrısı "Zeus" adına düzenlenen spor karşılaşmalarının aşağıdakilerden hangisine katkıda bulunduğu söylenemez? 2. Mezopotamya’da, Sümerliler tarafından başlatılan uy- A) Toplumsal dayanışmaya garlık birikimi, bu bölgede kurulan diğer uygarlıklar tarafından benimsenmiş ve geliştirilmiştir. B) Siyasal birlik ve beraberliğin korunmasına C) Kültürel etkileşime Bu bilgilere göre; I. D) Köken olarak aynı soydan geldiklerini fark etmeye Diğer uygarlıklara kaynaklık etmiştir. E) Toplumsal barışa III. Anadolu Uygarlığı’ndan oldukça etkilenmiştir. yargılarından hangilerine ulaşılır? A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II Palme Yayıncılık II. Bölgede kurulan devletlerin ortak ürünüdür. 6. Cilâlı Taş Devri’nde, Anadolu’da toplayıcılık ve avcılık önemini yitirmeye başlarken tarımsal etkinlikler temel üretim biçimine dönüşmüştür. Bu duruma göre Cilalı Taş Devri için aşağıdakilerden hangisi söylenemez? E) II ve III A) İnsanlığın yaşam biçiminde olumlu değişiklikler olmuştur. B) İnsanlığın doğaya karşı asalaklığında kayda değer azalmalar olmuştur. 3. Mezopotamya’da “site” denilen şehir devletlerinin orta- C) Tüketicilikten üreticiliğe geçilmiştir. sında yer alan Zigguratlar; - Ekonomik amaçlarla depo olarak - Bilimsel amaçlarla rasathane olarak - Dinsel amaçlarla tapınak olarak kullanılmışlardır. Bu bilgilere göre Zigguratlarla ilgili olarak; I. Çok amaçlı yapılardır. II. İhtiyaçlarla, inanışların buluştuğu yapılardır. III. Yapıların inşasında ekonomik durum öncelik oluşturmuştur. yargılarından hangilerine ulaşılabilir? A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) I ve III E) II ve III 68 D) Yerleşik yaşama geçilmeye başlanmıştır. E) Hayvancılık en önemli ekonomik uğraştır. 7. İlk Çağ’da Sümerler’de; Tapınaklarda toplanan ürünlerin kayıtlarının tutulması sırasında bazı işaretlerin kullanılması yazının bulunmasını sağlamıştır. Denilebilir ki yazı bir gereksinimden doğmuştur. Aşağıdakilerden hangisinin gerçekleşmesi yukarıda verilen örnekle benzerlik göstermez? A) Pozitif bilimlerin ortaya çıkması B) Lidyalıların parayı bulması C) Fenikelilerin alfabeyi bulması D) Kavimler Göçü'nün başlaması E) Lagaş Sitesi'nde ilk yazılı yasaların yapılması 13. Romalılar, Anadolu'da her kente yollar, köprüler stad- Ateşin bulunması IV. İlk yerleşim birimi olan köylerin kurulması A) Ulaşımın kolaylaşmasına yukarıda verilen tarih öncesi devirlerin doğru kronolojik sıralanışı aşağıdakilerden hangisidir? B) Bayındır hale gelmesine A) II – I – IV – III C) III – IV – II – I E) III – I – II – IV UYGARLIĞIN DOĞUŞU VE İLK UYGARLIKLAR III. Demirden savaş aletlerinin yapılması yumlar, tiyatrolar, belediye binaları, kütüphaneler yaptılar. Ancak Anadolu'ya yerleşmediler. Bu durumun Anadolu'da aşağıdakilerden hangisine neden olduğu söylenemez? II. Avcılık ve toplayıcılığın temel yaşam biçimini oluşturması ÜNİTE – 2 8. I. C) Kölelik sisteminin son bulmasına B) I – II – IV – III D) I – III – IV – II D) Bilimsel çalışmaların hızlanmasına E) Yerli kültürlerin varlıklarını sürdürmesine 9. Aşağıdakilerden hangisi İlk Çağ’ın dinsel inanışı ile ilgili doğru bir bilgi değildir? A) Hıristiyanlık doğmuştur. B) Çok tanrılı din anlayışı yaygındır. C) İslamiyet Arap Yarımadası'nın dışına çıkmıştır. 14. İbranilerin, bir din olan Musevilik ile bir etnik kim- D) Tek tanrılı, kitaplı, ilk din Museviliktir. lik olan Yahudiliği aynı olgu olarak kabul etmelerine bakarak, bu durumun; E) Sümer’de rahip – kral, Mısır’da tanrı – kral (firavun) anlayışı vardır. I. Kültürel kimliklerini korumada ısrarlı davranılması 10. Mısır Uygarlığında dinsel inanış sonucu Mumyacılık II. İbrani siyasi birliğinin kalıcı hale gelmesi (tahnit sanatı), tarımsal etkinlikler sonucu matematik ve geometri bilimleri gelişmiştir. I. İnanç ve gereksinimlerin bilimleri ortaya çıkardığı II. Mısır Uygarlığı’nın özgün olmadığı III. Mısır’da tarımın dinsel ritüellere uygun yapıldığı durumlarından hangilerine ulaşılır? A) Yalnız I C) Yalnız III E) II ve III B) Yalnız II D) I ve II 11. İlkçağ'da İbranileri çağdaşı uygarlıklardan ayıran temel özellik aşağıdakilerden hangisinde doğru olarak verilmiştir? A) Bağcılık ve şarap yapımındaki gelişmişlikleri B) Toplumsal alandaki tutarlıkları C) Tek tanrılı, kitaplı, peygamberli dine inanmaları Palme Yayıncılık Buna göre; III. Diğer kavimlerin tepkisel davranışlarına maruz kalması gelişmelerinden hangilerine neden olduğu söylenebilir? A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) I ve III 15. Hellenistik dönemlerden beri Anadolu, Asya ile Avrupa arasında bir köprü gibidir. Tarih boyunca birçok göç dalgaları ve istila hareketleri ile karşılaşmıştır. Bu kavimlerden bazıları geçip giderken bazıları da Anadolu'da yerleşerek devlet kurmuşlardır. Bu bilgilere göre, Anadolu Uygarlığı ile ilgili; D) Tarım toplumu olmaları I. Geçiş özelliği taşır. E) Ticari yaşamdaki becerileri II. Yurt özelliği taşır. 12. Aşağıdakilerden hangisi, ilkçağ uygarlıklarını oluşturan toplulukların gelişmelerini sağlayan faktörlerden biri değildir? A) Savaşlar B) Göçler C) Ticaret D) Elverişli bölgelere yerleşmeleri E) Despot yöneticilerin baskıları III. Sosyal devlet özelliği taşır. yargılarından hangilerine ulaşılamaz? A) Yalnız I C) Yalnız III E) II ve III B) Yalnız II D) I ve II 69 NOTLARIM ................................................................................................................................... ................................................................................................................................... ................................................................................................................................... ................................................................................................................................... ................................................................................................................................... ................................................................................................................................... ................................................................................................................................... ................................................................................................................................... ................................................................................................................................... ................................................................................................................................... ................................................................................................................................... ................................................................................................................................... ................................................................................................................................... ................................................................................................................................... ................................................................................................................................... ................................................................................................................................... ................................................................................................................................... ................................................................................................................................... ................................................................................................................................... ................................................................................................................................... ................................................................................................................................... ................................................................................................................................... ................................................................................................................................... ................................................................................................................................... ................................................................................................................................... ................................................................................................................................... ................................................................................................................................... ................................................................................................................................... ................................................................................................................................... ................................................................................................................................... ................................................................................................................................... ...................................................................................................................................
