Embriyoloji 10 baski.indb
advertisement
Klinik Yönleriyle İnsan Embriyolojisi BU KİTABIN SEKİZİNCİ BASKISI, TÜRKİYE BİLİMLER AKADEMİSİNİN 2009 YILI ÜNİVERSİTE DERS KİTAPLARI TELİF VE ÇEVİRİ ESER ÖDÜLLERİ PROGRAMINDA KAYDA DEĞER TELİF ESER (MANSİYON) ÖDÜLÜNE LAYIK GÖRÜLMÜŞTÜR. KEITH L. MOORE KEITH 2007 yılında Anatomi Derneği (AAA) Tıp ve Diş Hekimliği alanında hem Recipient of Amerikan the inaugural Henry Gray/Elsevier Distinguished Educator Award in mezuniyet 2007—the American Anatomists’ highest award forderslerinde excellence eğiticilikte in human gösterdiği anatomy educaöncesi hemAssociation de mezuniyetofsonrası eğitimde İnsan Anatomisi üstün tion at the medical/dental, graduate, and undergraduate levels of teaching; başarısından dolayı İnaugural Henry Gray/Elsevier “En İyi Eğitici Ödülü”nü almıştır.the 1994Honored yılında Member Awardalanında of the gösterdiği Americankatkı Association of Clinical Anatomists for significant Klinik Anatomi ve gayretlerinden dolayı Amerikan(1994) Klinik Anatomi Dercontributions to the field ofalmıştır. clinically relevant and the J.C.B. Grant Award of the neği “Onur Üyesi Ödülü”nü 1984 yılındaanatomy; Anatomi bilimindeki değerli bilimsel çalışmaCanadian Association of Anatomists (1984) “in recognition meritorious service and outlarından dolayı J.C.B. Kanada Anatomi Derneği “Burs Ödülü”nü of almıştır. 2008 yılında Amerikan standing scholarly accomplishments in the field of anatomical sciences.” In 2008 Professor Anatomist Derneğinden “Fellow” ünvanını almıştır. Fellow ödülü AAA üyeleri arasından en seçkin Moore was inducted as a Fellow of the American Association of Anatomists. The rank ve bilimsel çalışmaları olan ve tıbbi alanda önemli who katkısıhave olanlara verilmektedir.excellence 2012 yılındain of üstün Fellow honors distinguished AAA members demonstrated Dr. Moore Ohio State Üniversitesinden Bilim Doktoru Onur derecesini almıştır; Kanadalı science and in their overall contributions to the medical sciences. In 2012 Dr. vatanMoore daşların ölçüsü olarak II. Kraliçe Elizabeth nişanı;State ve American Association of receivedbaşarı an Honorary Doctor of Science degreeElmas fromjubile The Ohio University; The Queen Clinical Anatomists Derneğine destek ve katkılarından dolayı Benton Adkins Jr. ödülünü almıştır. Elizabeth II Diamond Jubilee Medal honoring significant contributions and achievements by Canadians; and the Benton Adkins Jr. Distinguished Service Award for an outstanding record of service to the American Association of Clinical Anatomists. T.V.N. T.V.N. (VID) (VID) PERSAUD PERSAUD 2010 yılında Derneği (AAA) Tıp veEducator Diş Hekimliği hem mezuniyet Recipient of Amerikan the HenryAnatomi Gray/Elsevier Distinguished Awardalanında in 2010—the American öncesi hem deofmezuniyet sonrası eğitimde İnsan derslerinde eğitimci olarak gösterdiğiat Association Anatomists’ highest award forAnatomisi excellence in human anatomy education the medical/dental, graduate, and Gray/Elsevier undergraduate of teaching; Honored başarısından dolayı İnaugural Henry “Enlevels İyi Eğitici Ödülü”nüthe almıştır. 2008Member yılında Award of the American Association of Clinical Anatomists (2008) for significant contribuKlinik Anatomi alanında gösterdiği katkı ve gayretlerinden dolayı Amerikan Klinik Anatomi Dertions“Onur to theÜyesi field of clinically relevant anatomy; the J.C.B. Grantdeğerli Awardbilimsel of the Canadian neği Ödülü”nü almıştır. 1991 yılında and Anatomi bilimindeki çalışmaAssociation of J.C.B. Anatomists recognition of meritorious and outstanding larından dolayı Kanada (1991) Anatomi“in Derneği “Burs Ödülü”nü almıştır.service 2010 yılında Amerikan scholarly accomplishments in the field of anatomical sciences.” In 2010 Professor Anatomist Derneğinden “Fellow” ünvanını almıştır. Fellow ödülü AAA üyeleri arasından enPersaud seçkin was inducted as a Fellow of the American Association of Anatomists. The rank of Fellow ve üstün bilimsel çalışmaları olan ve tıbbi alanda önemli katkısı olanlara verilmektedir. 2003 yılında honors distinguished AAA members who have demonstrated excellence in science and in Dr. devleti tarafından ülke, toplum ve kanadalı yaptığı yardım veof theirPersaud overallKanada contributions to the medical sciences. In 2003 vatandaşlarına Dr. Persaud was a recipient önemli katkılarından II. Kraliçe Elizabeth jubile by nişanını almıştır. the Queen Elizabethdolayı II Golden Jubilee Medal,Elmas presented the Government of Canada for “significant contribution to the nation, the community, and fellow Canadians.” MARK G. G. TORCHIA TORCHIA MARK Recipientveof the Norman and Marion Brightmadalyası Memorial Medal Award and the başaSilver Norman Marion Bright anısına üstün hizmet almıştır ve and gösterdiği olağanüstü Medal of the Chemical Canada in 1990 outstanding contributions. In 1993 rılarından dolayı Kanada Institute Kimyasal of Enstitüsünden gümüşfor madalya almıştır. 1993 yılında TIMEC he was awarded the TIMEC Medical Champion Award. In 2008 and ininovasyon 2014 Dr. medikal cihaz alanında şampiyon ödülünüDevice almıştır. 2008 ve 2014 yılında Dr. Torchia Torchia was a nominee for the Manning Innovation Awards, for innovation talent. Dr. yeteneğinden dolayı Eleman Yetiştirme İnovasyon ödülünü almıştır. Dr. Torchia aldığı ödüller araTorchia’s most cherished award has been the Award for Teaching Excellence in 2011 from sında en mutlu olduğu ödül ise; Manitoba Üniversitesi Tıp Fakültesi tarafından verilen 2011 yılında the Faculty of Medicine, University of Manitoba, and being asked to address the graduating En İyiof Eğitimci class 2014. ödülü olmuştur. Klinik Yönleriyle İnsan Embriyolojisi Onuncu Baskı Keith L. Moore, BA, MSc, PhD, FIAC, FRSM, FAAA Professor Emeritus, Division of Anatomy, Department of Surgery Former Professor and Chair, Department of Anatomy and Associate Dean for Basic Medical Sciences Faculty of Medicine, University of Toronto, Toronto, Ontario, Canada Former Professor and Head of Anatomy, Faculty of Medicine, University of Manitoba, Winnipeg, Manitoba, Canada T.V.N. (Vid) Persaud, MD, PhD, DSc, FRCPath (Lond.), FAAA Professor Emeritus and Former Head, Department of Human Anatomy and Cell Science Professor of Pediatrics and Child Health Associate Professor of Obstetrics, Gynecology, and Reproductive Sciences, Faculty of Medicine, University of Manitoba, Winnipeg, Manitoba, Canada Professor of Anatomy, St. George’s University, Grenada, West Indies Mark G. Torchia, MSc, PhD Associate Professor and Director of Development, Department of Surgery Associate Professor, Department of Human Anatomy and Cell Sciences Director, Centre for the Advancement of Teaching and Learning, University of Manitoba, Winnipeg, Manitoba, Canada Çeviri Editörü Prof. Dr. Hakkı Dalçık Fatih Üniversitesi Tıp Fakültesi Histoloji ve Embriyoloji Anabilim Dalı ©2016 Elsevier Limited Klinik Yönleriyle İnsan Embriyolojisi ISBN: 978-605-335-178-8 Keith L. Moore, T.V.N. Persaud ve Mark G. Torchia tarafından hazırlanan “The Developing Human Clinically Oriented Embryology, 10th Edition”nin bu baskısı Elsevier, Ltd. tarafından üstlenilmiş ve Elsevier, Inc. ile anlaşmalı olarak yayınlanmıştır. Tüm hakları saklıdır. 5846 ve 2936 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri yasası gereği herhangi bir bölümü, resmi veya yazısı, yazarların ve yayınlayıcısının yazılı izni alınmadan tekrarlanamaz, basılamaz, kopyası çıkarılamaz, fotokopisi alınamaz veya kopya anlamı taşıyabilecek hiçbir işlem yapılamaz. The Developing Human Clinically Oriented Embryology, Tenth Edition ISBN: 978-0-323-31347-6 Copyright © 2016 by Elsevier Inc. This edition of the “The Developing Human Clinically Oriented Embryology, 10th Edition” by Keith L. Moore, T.V.N. Persaud and Mark G. Torchia, is undertaken by Elsevier, Ltd and is published by arrangement with Elsevier, Inc. Çeviri Editörü : Prof. Dr. Hakkı Dalçık Yayımcı: Nobel Tıp Kitabevleri, (Millet Cad. No: 111 34104 Fatih-İstanbul) / in collaboration with ELSEVIER (Elsevier Limited, The Boulevard, Langford Lane, Kidlington OX15 1GB United Kingdom) Yayımcı Sertifika No : 15710 Bas­kı / Cilt : No-­bel Mat­ba­acı­lık San. Tic. Ltd. Şti. Ömerli mah. İhsangazi cad. Tunaboyu sok. No: 3 Arnavutköy - Hadımköy - İstanbul Matbaa Sertifika No :12565 Sayfa Tasarımı - Düzenleme : Nobel Tıp Kitabevleri Bas­kı Tarihi : Mayıs 2016 - İstanbul NOBEL TIP KİTABEVLERİ TİC. LTD. ŞTİ. Millet Cad. No: 111 Çapa-İstanbul Tel : (0212) 632 83 33 Faks : (0212) 587 02 17 DAĞITIM Tel : (0212) 771 52 11 - (0212) 771 33 09 Faks: (0212) 771 52 03 - (0212) 771 06 18 www.mea.elsevierhealth.com Marion’un Anısına En iyi arkadaşım, meslekdaşım, beş çocuğumuzun annesi ve dokuz torunumuzun büyükannesi, sevgisini hiçbir zaman esirgemeyen, karşılıksız desteğini veren kişidir. Sevgili Marion, unutulmayacak hatıralarınla her zaman kalbimizin derinliklerinde yerini koruyacaksın. —KLM ve Ailesi Pam ve Ron’a Annesinin daha önce yaptığı büro işlerini yapan en büyük kızım Pam’a minnettarım. Diğer başka işlerin yerine getirilmesinde de yardımlarını hiçbir zaman esirgememiştir. Ayrıca kitabın hazırlanmasında teknik bilgi ve deneyimleriyle bizlere yardımcı olan damadım Ron Crowe’ya teşekkürlerimi sunmak istiyorum. —KLM Gisela’ya Güzel eşim ve en iyi arkadaşım, üç çocuğumuzun (Indrani, Sunita ve Rainer kısaca Ren) annesi ve torunlarının (Brian, Amy ve Lucas) büyükannesi, bana gösterdiği sonsuz destek ve sabrı için teşekkürlerimi sunmak istiyorum. —TVNP Barbara, Erik ve Muriel’e Benim rüyalarımı ve düşüncelerimi her ne kadar çılgın olsa da hiçbir zaman şüpheyle yaklaşmadın. Dünyada hiçbir şey sizler kadar önemli değildir. Bu kitap aynı zamanda benim mentorum olan Dr. Rydy Danzinger, Dr. Gordon Grahame ve Dr. Jim Thliveris’e ufuklarını ve düşüncelerini benimle paylaştıkları için sonsuz minnettarlığımı sunuyorum. —MGT Öğrencilerimize ve Onların Eğiticilerine Öğrencilerimize: Bu kitabı okurken hoşunuza gideceğini umuyorum, insan embriyolojisi konusunda bilgi birikiminizi arttıracağını ve bunu yaparken tüm sınavlarınızı geçeceğinizi, hastalarınıza bakarken ayrıca araştırma ve eğitim yaparken hekimlik mesleğine heyecan ve içtenlikle çok iyi hazırlanmış olacağınızı düşünüyorum. İleride önceden bazı duyduklarınızı, bazı okuduklarınızı, gördüklerinizi ve hem tüm deneyimlerinizi hatırlayacak ve önemini kavrayacaksınız. Onların Eğiticilerine: Bu kitap umarım öğrencileriniz için iyi bir kaynak kitap olur. Geçmiş yıllarda hem öğrencilerimizden hem de eğiticilerimizden birçok yapıcı eleştireler aldık. Sizin bu görüşleriniz bizim için yönlendirici olmuş ve kitabın gelişmesine katkı sağlamıştır. Bu görüşlerinizi lütfen göndermeye devam ediniz: persaud@cc.umanitoba.ca (Dr. Vid Persaud). Duyuru Bu alandaki bilgi ve uygulamalar sürekli değişim içindedir. Yeni araştırmalar ve deneyimler bildiklerimizi ve ufkumuzu genişletmekte ve bununla araştırma metotlarında, profesyonel uygulamalarda veya tıbbi tedavilerdeki değişimleri zorunlu hale getirmektedir. Pratisyen Hekimleri ve Bilim Adamları her zaman bu eserdeki bilgileri, metotları veya tanımlanan deneyleri kullanırken kendi bilgi ve deneyimlerine güvenmek zorundadır. Bu bilgi ve metotları kullanırken kendi ve başkalarının güvenliğine hatta en önemlisi sorumlu oldukları kesime karşı dikkatli olmaları gerekmektedir. Herhangi bir ilaç yada medikal ürün söz konusu olduğunda okuyucular konuyla ilgili en yeni bilgilere bakmaları gerekmektedir özellikle; uygulanması gereken prosedürlere, kullanılacak olan ürünlerin üretici bilgilerine, önerilen doz yada formülün onaylatılması, ürünün veriliş şekli ve süresi ve muhtemel yan etkileri konusunda. Aile Hekimleri, hastalarının teşhisinde ve en iyi tedavi seçenekleri konusunda verdikleri ilaç doz aralıklarını saptarken kendi bilgi birikimlerine ve deneyimlerine güvenmek ve ayrıca tüm güvenlik önlemlerini almak zorundadırlar. Kanunlara göre ne yayınevi, yazarlar, katkı yapanlar nede editörler, kişilere veya mülke herhangi bir zarara karşı yada bu eserde kullanılacak olan herhangi bir uygulama, metot, ürünler, talimat, yönlendirme yada benzeri bilgilerden sorumlu değildir. Katkıda Bulunanlar Contributors CONTRIBUTORS KATKI YAPANLAR David D. Eisenstat, MD, MA, FRCPC Professor, Departments of Pediatrics, Medical Genetics David Eisenstat, MD,ofMA, FRCPC and D. Oncology, Faculty Medicine and Dentistry, Professor, Departments of Pediatrics and University of Alberta; Director, DivisionMedical of Pediatric Genetics, Faculty of Medicine and Dentistry, Immunology, Hematology, Oncology, Palliative Care, University of Alberta; Director, DivisionofofPediatrics, and Environmental Health, Department Pediatric Hematology, Oncology, and Palliativeof Stollery Children’s Hospital and the University Alberta; Inaugural of Chair, Muriel Stollery and AdaChildren’s Hole Kids Care, Department Pediatrics, with Cancer Society Chair in Pediatric Oncology, Hospital and the University of Alberta; Inaugural Edmonton, Alberta, Canada Chair, Muriel and Ada Hole and Kids with Cancer Society Chair in Pediatric Oncology Research Jeffrey T. Wigle, PhD Principal Investigator, Institute of Cardiovascular Sciences, St. Boniface Hospital Research Centre; Albert E. Chudley, FRCPC, FCCMG Associate Professor, Department of Biochemistry and Professor of Pediatrics and Child Health, Medical Genetics, University of Manitoba, Winnipeg, and Biochemistry and Metabolism, University Manitoba, Canada of Manitoba; Program Director, Genetics and Metabolism, Health Sciences Centre and Winnipeg Regional Health Authority, CLINICAL REVIEWERS KLİNİK BİLGİLERİN HAKEMLERİ Winnipeg, Manitoba Canada Albert E. Chudley, MD, FRCPC, FCCMG Professor, Department of Pediatrics and Child Health; Professor, Department of Biochemistry and Medical Genetics, University of Manitoba, Winnipeg, Manitoba, Canada FIGURES AND IMAGES (SOURCES) ŞEKİL VE GÖRÜNTÜLER (KAYNAĞI) Kitabımızda yertoalan ile ilgili şekil ve We are grateful the klinik following colleagues forgörüntüleri the clinical ve aynı zamanda kendi kitaplarındaki ve görüntülerini images they have given us for thisşekil book and also for granting to use fromiçin their published kitabımızda kullanılmasına izinfigures verdikleri kendilerine Jeffreyus T.permission Wigle, PhD works: şükranlarımızı sunuyoruz. Principal Investigator, Institute of Cardiovascular Sciences, St. Boniface General Hospital Research Steve Ahing, DDS Centre, Manitoba Research Chair and Associate Faculty of Dentistry, University of Manitoba, Winnipeg, Professor, Department of Biochemistry and Medical Manitoba, Canada Genetics, University of Manitoba, Winnipeg, Figure 19-20F Şekil 19-20F Manitoba, Canada Franco Antoniazzi, MD Department of Pediatrics, University of Verona, Verona, Italy Figure20-4 20-4 Şekil Dean Barringer and Marnie Danzinger Figure6-7 6-7 Şekil †Volker Becker, MD Pathologisches Institut der Universität, Erlangen, Germany Figures 7-18 Şekil 7-18 ve and 7-217-21 J.V. Been, MD Department of Pediatrics, Maastricht University Medical Centre, Maastricht, The Netherlands Figure10-7C 10-7C Şekil Michael Narvey, MD, FRCPC, FAAP Section Head, Neonatal Medicine, Health Sciences Centre and St. Boniface Hospital; Associate Professor of Pediatrics and Child Health, University of Manitoba, Winnipeg, Manitoba, Canada Beryl Benacerraf, MD Diagnostic Ultrasound Associates, P.C., Boston, Massachusetts, USA Figures 13-29A, 13-35A, and 13-37A Şekil 13-29A, 13-35A ve 13-37A Kunwar Bhatnagar, MD Department of Anatomical Sciences and Neurobiology, School of Medicine University of Louisville, Louisville, Kentucky, USA Şekil 9-33, 9-34 ve 19-10 Figures 9-33, 9-34, and 19-10 †Vefat etmiştir. vii ix viii viii KATKIDA BULUNANLAR C ON T R I B U TO RS David Bolender, MD Department of Cell Biology, Neurobiology, and Anatomy, Medical College of Wisconsin, Milwaukee, Wisconsin, USA Figure 14-14BC Şekil 14-14BC Dr. Mario João Branco Ferreira Servico de Dermatologia, Hospital de Desterro, Lisbon, Portugal Figure 19-5A Şekil 19-5A Albert E. Chudley, MD, FRCPC, FCCMG Department of Pediatrics and Child Health, Section of Genetics and Metabolism, Children’s Hospital, University of Manitoba, Winnipeg, Manitoba, Canada Figures 9-38, 11-19AB, 11-28A, 12-24, 12-42, 12-43, Şekil 4-6,4-6, 9-38, 11-19AB, 11-28A, 12-24, 12-42, 12-43, 14-11, 17-36, 14-11, 15-6, 16-13DE, 16-14, 16-15, 17-14, 17-33, 17-36, 18-20, 20-6CD, 20-7, 20-7, 20-8, 20-8, 18-20, 18-21, 18-21, 18-23, 19-9, 20-3, 20-5, 20-6CD, 20-13, 20-14, 20-17, and 20-19A 20-13, 20-14, 20-17 ve 20-19A Blaine M. Cleghorn, DMD, MSc Faculty of Dentistry, Dalhousie University, Halifax, Nova Scotia, Canada Figures 19-19 19-20A-E Şekil 19-19 ve and 19-20A-E Dr. M.N. Golarz De Bourne St. George’s University Medical School, True Blue, Grenada Figure 11-21 Şekil 11-21 Heather Dean, MD, FRCPC Department of Pediatrics and Child Health, University of Manitoba, Winnipeg, Manitoba, Canada Figures 12-28 20-18 Şekil 12-28 ve and 20-18 Marc Del Bigio, MD, PhD, FRCPC Department of Pathology (Neuropathology), University of Manitoba, Winnipeg, Manitoba, Canada Figures 17-13, 17-29 (inset), 17-30BC, 17-32B, 17-37B, Şekil 17-13, 17-29 (inset), 17-30BC, 17-32B, 17-37B, 17-38, and 17-42A 17-38, 17-40, 17-40 ve 17-42A David D. Eisenstat, MD, MA, FRCPC Manitoba Institute of Cell Biology, Department of Human Anatomy and Cell Science, University of Manitoba, Winnipeg, Manitoba, Canada Figure 17-2 Şekil 17-2 Vassilios Fanos, MD Department of Pediatrics, University of Verona, Verona, Italy Figure 20-4 Şekil 20-4 João Carlos Fernandes Rodrigues, MD Servico de Dermatologia, Hospital de Desterro, Lisbon, Portugal Figure 19-5B Şekil 19-5B Frank Gaillard, MB, BS, MMed Department of Radiology, Royal Melbourne Hospital, Australia Figures 4-15 and 9-19B Şekil 4-15 ve 9-19B Gary Geddes, MD Lake Oswego, Oregon, USA Figure 14-14A Şekil 4-14A Barry H. Grayson, MD, and Bruno L. Vendittelli, MD New York University Medical Center, Institute of Reconstructive Plastic Surgery, New York, New York, USA Figure 9-40 Şekil 9-40 Christopher R. Harman, MD, FRCSC, FACOG Department of Obstetrics, Gynecology, and Reproductive Sciences, Women’s Hospital and University of Maryland, Baltimore, Maryland, USA Figures 7-17 and 12-23 Şekil 7-17 ve 12-23 †Jean Hay, MSc Department of Anatomy, University of Manitoba, Winnipeg, Manitoba, Canada Figure 17-25 Şekil 17-25 Blair Henderson, MD Department of Radiology, Health Sciences Centre, University of Manitoba, Winnipeg, Manitoba, Canada Figure 13-6 Şekil 13-6 Lyndon M. Hill, MD Magee-Women’s Hospital, Pittsburgh, Pennsylvania, USA Figures 11-7 and 12-14 Şekil 11-7 ve 12-14 †Klaus V. Hinrichsen, MD Medizinische Fakultät, Institut für Anatomie, Ruhr-Universität Bochum, Bochum, Germany Figures 5-12A, and 9-26 Şekil 5-12A, 9-29-2, ve 9-26 Dr. Jon and Mrs. Margaret Jackson Figure 6-9B Şekil 6-9B †Deceased. †Vefat etmiştir. KATKIDA BULUNANLAR CON TRIBUT OR S Evelyn Jain, MD, FCFP Breastfeeding Clinic, Calgary, Alberta, Canada Figure 9-24 Şekil 9-24 John A. Jane, Sr., MD David D. Weaver Professor of Neurosurgery, Department of Neurological Surgery, University of Virginia Health System, Charlottesville, Virginia, USA Figure 14-12 Şekil 14-12 Robert Jordan, MD St. George’s University Medical School, True Blue, Grenada Figures 6-6B Şekil 6-6B ve and 7-257-25 Linda J. Juretschke, MD Ronald McDonald Children’s Hospital, Loyola University Medical Center, Maywood, Illinois, USA Figure 7-31 Şekil 7-31 Dagmar K. Kalousek, MD Department of Pathology, University of British Columbia, Children’s Hospital, Vancouver, British Columbia, Canada Figures 8-11AB, 11-14A, 12-12C, 12-16, and 20-6AB Şekil 8-11AB, 11-14A, 12-12C, 12-16 ve 20-6AB E.C. Klatt, MD Department of Biomedical Sciences, Mercer University School of Medicine, Savannah, Georgia, USA Figure 7-16 Şekil 7-16 Wesley Lee, MD Division of Fetal Imaging, William Beaumont Hospital, Royal Oak, Michigan, USA Figures 13-20 13-30A Şekil 13-20 ve and 13-30A Deborah Levine, MD, FACR Departments of Radiology and Obstetric & Gynecologic Ultrasound, Beth Israel Deaconess Medical Center, Boston, Massachusetts, USA Figures 6-15, 8-10, 9-43CD, 17-35B, and cover image Şekil 6-8,6-8, 6-15, 8-10, 9-43CD, 17-35B ve kapak resmi (magnetic resonance of 27-week fetus) (27 haftalık fetus’un image manyetik rezonans görüntülemesi) E.A. (Ted) Lyons, OC, MD, FRCPC, FACR Departments of Radiology, Obstetrics & Gynecology, and Human Anatomy & Cell Science, Division of Ultrasound, Health Sciences Centre, University of Manitoba, Winnipeg, Manitoba, Canada Figures 4-13, 5-19, 6-10, 6-12, 7-23, Şekil 3-7,3-7, 3-9,3-9, 4-1,4-1, 4-13, 5-19, 6-1,6-1, 6-10, 6-12, 7-23, 7-26, 12-45, ve and 13-3 7-26, 7-29, 7-29, 11-19CD, 11-19CD, 12-45 13-3 ix ix Margaret Morris, MD, FRCSC, MEd Professor of Obstetrics, Gynaecology, and Reproductive Sciences, Women’s Hospital and University of Manitoba, Winnipeg, Manitoba, Canada Figure 12-46 Şekil 12-46 Stuart C. Morrison, MD Section of Pediatric Radiology, The Children’s Hospital, Cleveland Clinic, Cleveland, Ohio, USA Figures 7-13, 11-20, 17-29E, and 17-41 Şekil 7-13, 11-20, 17-29E ve 17-41 John B. Mulliken, MD Children’s Hospital Boston, Harvard Medical School, Boston, Massachusetts, USA Figure 9-42 Şekil 9-42 W. Jerry Oakes, MD Children’s Hospital Birmingham, Birmingham, Alabama, USA Figure 17-42B Şekil 17-42B †Dwight Parkinson, MD Departments of Surgery and Human Anatomy & Cell Science, University of Manitoba, Winnipeg, Manitoba, Canada Figure 17-14 Şekil 17-14 Maulik S. Patel, MD Consultant Pathologist, Surat, India Figure 4-15 Şekil 4-15 Dr. Susan Phillips Department of Pathology, Health Sciences Centre, Winnipeg, Manitoba, Canada Figure 18-6 Şekil 18-6 Srinivasa Ramachandra, MD Figure 9-13A Şekil 9-13A †Dr. M. Ray Department of Human Genetics, University of Manitoba, Winnipeg, Manitoba, Canada Figure 20-12B Şekil 20-12B Martin H. Reed, MD, FRCPC Department of Radiology, University of Manitoba and Children’s Hospital, Winnipeg, Manitoba, Canada Figure 11-27 Şekil 11-27 †Deceased. †Vefat etmiştir. xx KATKIDA BULUNANLAR CONTRIBUTORS Gregory J. Reid, MD, FRCSC Department of Obstetrics, Gynecology, and Reproductive Sciences, University of Manitoba, Women’s Hospital, Winnipeg, Manitoba, Canada Figures 9-43AB, 11-18, 12-39, 13-12, and 14-9 Şekil 9-43AB, 11-18, 12-39, 13-12 ve 14-9 Michael and Michele Rice Şekil 6-9A Figure 6-9A Dr. S.G. Robben Department of Radiology, Maastricht University Medical Centre, Maastricht, The Netherlands Şekil 10-7C Figure 10-7C Prem S. Sahni, MD Formerly of the Department of Radiology, Children’s Hospital, Winnipeg, Manitoba, Canada Figures 8-11C, 10-7B, 10-13, 11-4C, 11-28B, 12-16, Şekil 8-11C, 10-7B, 10-13, 11-4C, 11-28B, 12-16, 12-17, 14-15, ve and 16-13C 12-17, 12-19, 12-19, 14-10, 14-15 16-13C Dr. M.J. Schuurman Department of Pediatrics, Maastricht University Medical Centre, Maastricht, The Netherlands Figure 10-7C Şekil 10-7C P. Schwartz and H.M. Michelmann University of Goettingen, Goettingen, Germany Figure 2-13 Şekil 2-13 Joseph R. Siebert, MD Children’s Hospital and Regional Center, Seattle, Washington, USA Figures 7-32, 13-36, 16-13B, and 17-16 Şekil 7-32, 13-36, 16-13B ve 17-16 Bradley R. Smith, MD University of Michigan, Ann Arbor, Michigan, USA Figures 5-16C, 5-17C, 5-20C, 8-6B, 9-3A (inset), 14-13, Şekil 5-16C, 5-17C, 5-20C, 8-6B, 9-3A (inset), 14-13 and 18-18B ve 18-18B Gerald S. Smyser, MD Formerly of the Altru Health System, Grand Forks, North Dakota, USA Figures 9-20, 13-45, 17-24, 17-32A, 17-34, 17-37A, Şekil 9-20, 13-45, 17-24, 17-32A, 17-34, 17-37A and 18-24 ve 18-24 Pierre Soucy, MD, FRCSC Division of Pediatric Surgery, Children’s Hospital of Eastern Ontario, Ottawa, Ontario, Canada Şekil 9-10, 9-119-11, ve 18-22 Figures 9-10, and 18-22 Dr. Y. Suzuki Achi, Japan Figure 16-13A Şekil 16-13A R. Shane Tubbs, PhD Children’s Hospital Birmingham, Birmingham, Alabama, USA Figure 17-42B Şekil 17-42B Edward O. Uthman, MD Consultant Pathologist, Houston/Richmond, Texas, USA Figure 3-11 Şekil 3-11 Jeffrey T. Wigle, PhD Department of Biochemistry and Medical Genetics, University of Manitoba, Winnipeg, Manitoba, Canada Şekil 17-2 Figure 17-2 Nathan E. Wiseman, MD, FRCSC Pediatric Surgeon, Children’s Hospital, Winnipeg, Manitoba, Canada Şekil 11-17A Figure 11-17A M.T. Zenzes In Vitro Fertilization Program, Toronto Hospital, Toronto, Ontario, Canada Şekil 2-17A Figure 2-17A Önsöz M David D. Eisenstat, MD, MA, FRCPC Jeffrey T. Wigle, PhD oleküler biyoloji ve insan klinik embriyolojisi alanında büyük başarıların olduğu bir çağa giriProfessor, Departments of Pediatrics and Medical Principal Investigator, Institute of Cardiovascular yoruz. İnsan genom projesi başarıldı ve insan embriyosunu da içeren çeşitli memeli türler klonGenetics, Faculty of Medicine and Dentistry, Sciences, St. Boniface General Hospital Research landı. Bilim adamları insan embriyonik kök hücrelerini izole ettiler. Dirençli bazı hastalıkların teUniversity of Alberta; Director, Division of Centre, Manitoba Research Chair and Associate davisinde kullanılmaları konusundaki çalışma ve araştırmalar devam etmektedir. Bu olağanüstü Pediatric Hematology, Oncology, and Palliative Professor, Department of Biochemistry and Medical bilimsel gelişmeler şimdiden, gelecekte sağlık uygulamalarında etkili olacak olan insan embriyo Care, Department of Pediatrics, Stollery Children’s Genetics, University of Manitoba, Winnipeg, araştırmalarında yeni umutlar verdi. Hospital and the University of Alberta; Inaugural Manitoba, Canada Onuncu baskı olan “Klinik Yönleriyle İnsan Embriyolojisi” kitabındaki embriyo gelişimindeki Chair, Muriel and Ada Hole and Kids with Cancer moleküler olaylardaki güncel bilgileri yansıtmak adına tamamen yenilendi. Ayrıca, bu kitapta Society Chair in Pediatric Oncology Research önceki baskılardan farklı olarak daha fazla klinik bilgi ve materyaller bulunmaktadır. Bununla ilgili kısımların, metindeki diğer kısımlardan farklılığını göstermek amacıyla renklendirme yapılmıştır. Ek olarak embiyolojinin klinikle ilgili öneminin daha iyi anlaşılması amacıyla, klinikle Albert E. Chudley, FRCPC, FCCMG ilgili problemlere kısa cevaplar verilerek yenilendi ve ayrıca fazladan klinik vakalar da verilerek Professor of Pediatrics and Child Health, yenilendi. Bu yenilenme embriyolojinin modern Tıp uygulamalarında ne kadar önemli bir yeri and Biochemistry and Metabolism, University olduğununun gösterilmesi açısından önem kazanmıştır. of Manitoba; Program Director, Genetics Bu baskıda kullanılan terimler resmi uluslararası embriyoloji terimleri listesine sadık kalınand Metabolism, Health Sciences Centre mıştır (Terminologia Embryonica, Georg Thieme Verlag, 2013). Bu liste, federal uluslararası koand Winnipeg Regional Health Authority, misyonun “Anatomi Terminolojisi” (FICAT) olarak çıkardığı eserden faydanılmıştır. Bu eser 2009 Winnipeg, Manitoba Canada yılında düzenelenen (Cape Town, Güney Afrika) Dünya Anatomi Federasyonu Kongresinde Genel Kurul tarafından kabul edilmiştir. Bu genel kurul, Uluslararası Anatomi Federasyonu Birliğine (Internatioanl Federation of Associations of Anatomists; IFFA) bağlı üye derneklerinden seçilmektedir. Bu nedenle doktorların ve bilim adamlarının herbir yapı için aynı terimi kullanmaları önem arz etmektedir. Bu baskıda çok sayıdaki embriyonun yeni ve renkli fotoğrafları (normal ve anormal) eklendi. Şekiller ve çizimler, daha etkili olmaları için farklı renklerin kullanıldığı etkili üç boyutlu anlatımlarla geliştirildi. Ayrıca embriyoların üç boyutlu görünümlerini tanımlamak için embriyo ve fetusların birçok tanısal görüntüsü (ultrason ve MRI) bulunmaktadır. Bu kitapta okuyucuların embriyolojik gelişim sürecindeki karmaşıklığı anlamalarına yardımcı olmak üzere, olağanüstü görsel şekiller yer almaktadır. Anormal gelişim, risk hesabı, anomalilerin nedenleri ve malformasyonların nasıl önlenebileceğini anlamak amacıyla teratolojinin kapsamı arttırılmıştır. Bu kitapta, önem arz eden klinik uygulamaların ve potansiyel araştırma konularında gelişimsel biyolojinin moleküler mekanizmaları (italic olarak gösterilmiştir) konusund son bilgiler özellikle anlatılmıştır. Özellikle klinik çalışmalara önemli katkısı olabilecek bilgiler yerleştirildi. xi ix xii İNSAN EMBRİYOLOJİSİ İnsanın, doğum öncesi gelişiminin daha iyi ve kolay anlaşılması için ayrıca çabalarımız oldu. Her bölüm, son yapılan bilimsel araştırmaların sonuçlarını ve klinik önemini yansıtmak üzere tekrar elden geçirildi. Birinci bölüm, okuyucuya embriyolojinin kapsam ve önemini, disiplinin tarihsel geçmişini, gelişim aşamalarında kullanılan terimlerin açıklamasını sunmaktadır. Sonraki dört bölüm, gamet oluşumuyla başlayan ve basit organ ve sistemlerin oluşumuyla biten embriyonik dönemi kapsar. Özelleşmiş organ ve sistemlerin gelişimi, fetal dönem, plasenta ve fetal membranlar, insan konjenital anomalilerin nedenleri şeklinde takip edilerek sistematik biçimde anlatılmaktadır. Her bölümün sonunda yayınları içeren referanslar yer almaktadır. Keith L. Moore Vid Persaud Mark G. Torchia Teşekkür K linik Yönleriyle İnsan Embriyolojisi (KYİE) sağlık bilimlerinde özellikle Tıp ve Diş Hekimliği Fakültelerinde ders kitabı olarak okutulmaktadır. Farklı Ülkelerdeki öğretim üyelerinden ve öğrencilerden gelen öneriler, eleştiriler ve yorumlar dikkate alınarak bu 10. Baskı tekrar elden geçirilmiş ve kitabın kalitesinin artmasına neden olmuştur. David D. Eisenstat, MD, MA, FRCPC Kitap’dDepartments aki resimler veof çizimler kitabın oluşturarak Professor, Pediatrics andözünü Medical daha anlaşılır hale getirmiştir. Meslektaşlarımdan Genetics, Faculty of Medicine and Dentistry, aldığım birçok klinik olguların fotoğrafları daha University of Alberta; Director,konuları Division of da anlamlı hale getirmiştir. Pediatric Hematology, Oncology, and Palliative Aşağıda sıralanan meslektaşlarıma (alfabetik olarak sı Care, Department of Pediatrics, Stollery Children’s ralanmıştır) kitabın daha iyi hale gelmesinde gösterdikleri Hospital and the University of Alberta; Inaugural yardımlarına, önerilerine ve aynı zamanda yeni şekiller Chair, Muriel and Ada Hole and Kids Cancer sağladıkları için kendilerine minnettarım ve with müteşekkürüm. Society Chair in Pediatric Oncology Research Dr. Steve Ahing, Faculty of Dentistry, University of Manitoba, Winnipeg; Dr. Albert Chudley, Departments of Pediatrics & Child Health and Biochemistry & Medical Albert E. Chudley, FCCMG Genetics, University FRCPC, of Manitoba, Winnipeg; Dr. Blaine M. Cleghorn, Faculty of Dalhousie University, Professor of Pediatrics andDentistry, Child Health, Halifax, Nova Scotia;and Dr. Metabolism, Frank Gaillard, Radiopaedia.org and Biochemistry University , Toronto, Ontario; Dr. Ray Gasser, Faculty of Manitoba; Program Director, Genetics of Medicine, Louisiana State University Medical Center, New Orleans; Dr. and Metabolism, Health Sciences Centre Boris Kablar, Department of Anatomy and Neurobiology, and Winnipeg Regional Health Authority, Dalhousie University, Halifax, Nova Scotia; Dr. Sylvia Kogan, Winnipeg, Manitoba Canada Department of Ophthalmology, University of Manitoba, Winnipeg, Manitoba; Dr. Peeyush Lala, Faculty of Medicine, Western University, Ontario, London, Ontario; Dr. Deborah Levine, Beth Israel Deaconess Medical Center, Boston, Massachusetts; Dr. Marios Loukas, St. George’s University, Grenada; Dr. Stuart Morrison, Department of Radiology, Cleveland Clinic, Cleveland, Ohio; Professor Bernard J. Moxham, Cardiff School of Biosciences, Cardiff University, Cardiff, Wales; Dr. Michael Narvey, Department of Pediatrics and Child Health, University of Manitoba, Winnipeg, Manitoba; Dr. Drew Noden, Department of Biomedical Sciences, Cornell University, College of Veterinary Medicine, Ithaca, New York; Dr. Shannon Perry, School of Nursing, San Francisco State University, California; Dr. Gregory Reid, Department of Obstetrics, Gynecology, and Reproductive Sciences, University of Manitoba, Winnipeg; Dr. L. Ross, Department of Neurobiology and Anatomy, University of Texas Medical School, Houston, Texas; Dr. J. Elliott Scott, Departments of Oral Biology and Human Anatomy & Cell Science, University of Manitoba, Winnipeg; Dr. Brad Smith, University of Michigan, Ann Arbor, Michigan; Dr. Gerald S. Smyser, of the Altru Health System, Grand Forks, Jeffreyformerly T. Wigle, PhD North Dakota; Dr. RichardInstitute Shane Tubbs, Children’s Hospital, Principal Investigator, of Cardiovascular Birmingham, Alabama; Dr. Ed Uthman, Clinical Pathologist, Sciences, St. Boniface General Hospital Research Houston/Richmond, Texas; and Dr. Michael Wiley, Division Centre, Manitoba Research Chair and Associate of Anatomy, Department of Surgery, Faculty of Medicine, Professor, Department of Biochemistry and Medical University of Toronto, Toronto, Ontario. The new illustrations Genetics, University of Manitoba, Winnipeg, were prepared by Hans Neuhart, President of the Electronic Manitoba, Canada Illustrators Group in Fountain Hills, Arizona. Gelişen embriyoların hayret uyandıran animasyon görüntü koleksiyonları Doç. Dr. David L. Bolender’in gösterdiği (Hücre Biyolojisi, Nörobiyoloji ve Anatomi Anabilim Dalı, Tıp Fakültesi, Wisconsin) işbirliği ile üretilmiştir. Tasarım konusunda yardımları, derinlemesine gözden geçirdiği ve değerli önerileri için kendisine sonsuz teşekkürlerimizi sunuyoruz. Özellikle Carol Emery’ye projeyi akıllıca yürttüğü için teşekkürlerimizi sunuyoruz. Bayan Madelene Hyde’a (Yayıncı, Elsevier) yol gösterici düşünceleri, önerileri ve cesaretlendirici tavırlarından dolayı minnettarız. Ayrıca, Elsevier’in yapım elemanı ve Gelişimsel Editörü olan bayan Christine Abshire’a teşekkürlerimizi bir borç biliyoruz. Proje Kitap Yöneticisi (Elsevier) olan bayan Marlene Weeks’e ve Üretim Editörü (Dünya Grafik Üretim Servisleri) olan bay Mike Ederer’e kitabın üretilmesinde katkılarından dolayı minnettar olduğumuzu söylemek istiyoruz. Önünüzdeki “Klinik Yönleriyle İnsan Embriyolojisi” kitabının bu yeni baskısı bahsedilen insanların özverili ve teknik bilgilerinin bir sonucudur. Keith L. Moore Vid Persaud Mark G. Torchia xiii ix Çeviri Editörünün Önsözü 50 trilyon hücrenin uyum içinde yaşadığı bir varlık olan insan vücudu, gerçekte dişi üreme hücresi olan bir ovum’un erkek üreme hücresi olan bir spermatozoon tarafından döllenmesi; yani iki genetik materyalin birleşmesi ile oluşur. Bu oluşum, çok karmaşık bir süreç olup hala bilinmeyen yönleri ile “mucize” olma özelliğini devam ettirmektedir. Son yıllarda özellikle klinik Embriyoloji alanında “Tüp Bebek” Kliniklerinde yardımlı üreteknikleri geliştirilmiş ve embriyonun oluşum süreçlerine yeni bilgi, David D. Eisenstat, MD, me MA, FRCPCeşliğinde yeni yöntemler Jeffrey T. Wigle, PhD bulgu ve mekanizmalar ortaya konmuştur. Bu alandaki araştırmalar Klinik EmbProfessor, Departments of Pediatrics and Medical Principal Investigator, Institutehızofkazanarak Cardiovascular riyoloji biliminin alanını genişletmiştir. Yine Embriyoloji bilimini direkt ilgilendiren konuların Genetics, Faculty of Medicine and Dentistry, Sciences, St. Boniface General Hospital Research başında “Klonlama” gelmektedir. Bu alandaki bilimsel araştırmalar özellikle ileriye dönük yeni University of Alberta; Director, Division of Centre, Manitoba Research Chair and Associate ufuklar açacağı görünmektedir. Bu alandaki ki yeni gelişmeler insan sağlığını ilgilendiren özellikPediatric Hematology, Oncology, and Palliative Professor, Department of Biochemistry and Medical le bazı hastalıklara karşı tedavi amaçlı kullanımı mümkün olabileceğini söyleyebiliriz. Özellikle Care, Department of Pediatrics, Stollery Children’s University of Manitoba, Winnipeg, “Embriyonik Kök Hücreleri” yada kısacaGenetics, “Kök Hücreler” üzerinde yapılan bilimsel araştırmalar Hospital and the University of Alberta; Inaugural Manitoba, Canada bilimini daha bir önem kazanmasıbu hücrelerin klinik uygulamalara aktarılmasıyla Embriyoloji Chair, Muriel and Ada Hole and olmuştur. Kids with Cancer na neden Society Chair in Pediatric Oncology GörüldüğüResearch gibi Embriyoloji alanında yapılan çalışmalar ve bilimsel araştırmalar gelecekte Tıp alanında sesini daha gür bir şekilde duyuracağı ve İnsan Embriyo araştırmalarında yeni gelişmelerin olacağı muhakkaktır. FCCMG İnsanın, zigot aşamasından başlayarak ölümüne kadar oluşum ve yapısını kendine konu ediAlbert E. Chudley, FRCPC, nen Ontogenetik Professor of Pediatrics and Child Health, Morfoloji’nin bir alt dalı olan Embriyoloji Bilimi, tıp öğretiminde ve hekimlik pratiğinde öneme sahiptir. Ülkemizde bütün bilim dallarında embriyoloji öğretimine yöand Biochemistry and Metabolism,büyük University nelik materyal arşivi of Manitoba; Program Director, Genetics ve modellerin yeterince bulunmaması, bu çok önemli bilim dalının öğretimini güçleştirmektedir. and Metabolism, Health Sciences Centre Embriyoloji öğretimindeki diğer önemli bir materyal de atlas ve kitaplardır. Ülkemizde bu and Winnipeg Regional Health Authority, konuda özgün ve tercüme eserler bulunmasına karşın sayıları azdır. Tüm dünyada kabül görmüş Winnipeg, Manitoba Canada bir eser olan ve öğretici renkli resimleri klinik bağlantıları ile haklı bir üne sahip K. Moore ve TV.N. Persaud’un “The Developing Human-Clinically Oriented Embriyology” kitabını 1. Türkçe Baskısını 2002 yılında ülkemiz hekim adayları öğrencilerimiz ve hekimlerimizin hizmetine sunmuştuk. Baskısı biten, oldukça talep edilen bu kitabın 10. İngilizce baskısının Türkçe tercümesini de başarmanın heyecan ve mutluluğunu yaşıyorum. 10. İngilizce baskıdan dilimize aktarılan eserin çeviri ekibinde yer alan arkadaşlarımız büyük bir özveri ile çalışarak ve olabildiğince Nomina Embryologica’ya uyarak tercümeyi gerçekleştirdiler; kendilerine teşekkürlerimi sunuyorum. Bu kitabın 8. baskısı, Türkiye Bilimler Akademisinin 2009 yılı üniversite ders kitapları telif ve çeviri eser ödülleri programında kayda değer telif eser (mansiyon) ödülüne layık görürülmüştür. Emeği geçen herkeze şükranlarımı sunuyorum. Eserin 6. baskısının Türkçe’ye kazandırılmasında hiçbir desteği esirgemeyen Nobel Tıp Kitabevleri rahmetli sahibi Rıfkı Biroğlu’nu rahmetle anıyorum. Yayınevinin yeni yönetiminin, özellikle Ersal Bingöl ve Hakkı Çakır’a 10. İngilizce Baskının Türkçe’ye kazandırılmasındaki destekleri için teşekkür ediyorum. Kitabın, insan vücudunu en iyi şekilde öğrenmeye çalışan öğrencilerimiz ve hekimlerimize başarılar getirmesini diliyorum. Çeviri Editörü H. DALÇIK İstanbul 2016 xv ix Çeviri Kurulu Çeviri Editörü Prof. Dr. Hakkı Dalçık Çevirenler David D. Eisenstat, MD, MA, FRCPC Jeffrey T. Wigle, PhD Professor, Departments of Pediatrics and Medical Principal Investigator, Institute of Cardiovascular Doç. Dr. Dilek AKAKIN Prof. Dr. Attila DAĞDEVİREN Doç. Dr. Emine Elif GÜZEL Genetics, Faculty of Medicine and Dentistry, Sciences, St. Boniface General Hospital Research Marmara Üniversitesi Tıp Fakültesi Başkent Üniversitesi Tıp Fakültesi İstanbul Üniversitesi Cerrahpaşa Tıp Fakültesi University of Alberta; Director, of ve Embriyoloji Anabilim Centre, Research Chair Anabilim and Associate Histoloji ve Embriyoloji Anabilim Dalı Division Histoloji Dalı Manitoba Histoloji ve Embriyoloji Dalı Pediatric Hematology, Oncology, and Palliative Professor, Department of Biochemistry and Medical Care, of Pediatrics, Stollery Genetics, University of Manitoba, Winnipeg, Doç. Dr.Department Berrin AVCI Prof.Children’s Dr. Hakkı DALÇIK Prof. Dr. H. Serhat İNALÖZ Uludağ Üniversitesi Tıp Fakültesi Hospital and the University of Alberta; Manitoba, Canada FatihInaugural Üniversitesi Tıp Fakültesi Gaziantep Üniversitesi Tıp Fakültesi Histoloji Embriyoloji Dalı Histoloji ve Embriyoloji Anabilim Dalı Dermatoloji Anabilim Dalı Chair,veMuriel and Anabilim Ada Hole and Kids with Cancer Society Chair in Pediatric Oncology Research Prof. Dr. Cengiz BAYÇU Osmangazi Üniversitesi Tıp Fakültesi Histoloji ve Embriyoloji Anabilim Dalı Prof. Dr. Cannur DALÇIK Fatih Üniversitesi Tıp Fakültesi Anatomi Anabilim Dalı Albert E. Chudley, FRCPC, FCCMG Professor of Pediatrics and Child Health, Doç. Dr. Barış BAYKAL Prof. Dr. Güven ERBİL and Biochemistry and Metabolism, University Gülhane Askeri Tıp Akademisi Dokuz Eylül Üniversitesi Tıp Fakültesi of Manitoba; Program Director, Histoloji ve Embriyoloji Anabilim Dalı Genetics Histoloji ve Embriyoloji Anabilim Dalı and Metabolism, Health Sciences Centre and Dr. Winnipeg Prof. AyhanRegional BİLİR Health Authority, Yrd. Doç. Dr. Esra ERDOĞAN Zirve Üniversitesi Tıp Fakültesi Winnipeg, Manitoba Canada Gülhane Askeri Tıp Akademisi Prof. Dr. Serap S. İNALÖZ DEMİR Gaziantep Üniversitesi Tıp Fakültesi Histoloji ve Embriyoloji Anabilim Dalı Prof. Dr. Sevinç İNAN Celal Bayar Üniversitesi Tıp Fakültesi Histoloji ve Embriyoloji Anabilim Dalı Prof. Dr. Mehmet KANTER Histoloji ve Embriyoloji Anabilim Dalı Histoloji ve Embriyoloji Anabilim Dalı Medeniyet Üniversitesi Tıp Fakültesi Histoloji ve Embriyoloji Anabilim Dalı Yrd. Doç. Dr. Dilek BURUKOĞLU DÖNMEZ Yrd. Doç. Dr. Mine ERGÜVEN Prof. Dr. Süleyman KAPLAN Prof. Dr. Derya ERTEM Prof. Dr. Emin KORGUN Osmangazi Üniversitesi Tıp Fakültesi Histoloji ve Embriyoloji Anabilim Dalı Prof. Dr. Belgin CAN Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Histoloji ve Embriyoloji Anabilim Dalı İstanbul Aydın Üniversitesi Gıda Mühendisliği Bölümü İstanbul Üniversitesi Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Akdeniz Üniversitesi Tıp Fakültesi Anatomi Anabilim Dalı Histoloji ve Embriyoloji Anabilim Dalı Prof. Dr. Oya EVİRGEN Prof. Dr. İlkin ÇAVUŞOĞLU AVCI Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Uludağ Üniversitesi Tıp Fakültesi Histoloji ve Embriyoloji Anabilim Dalı Prof. Dr. Şule ÇETİNEL Marmara Üniversitesi Tıp Fakültesi Histoloji ve Embriyoloji Anabilim Dalı Ondokuz Mayıs Üniversitesi Tıp Fakültesi Histoloji ve Embriyoloji Anabilim Dalı Prof. Dr. Petek KORKUSUZ Histoloji ve Embriyoloji Anabilim Dalı Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi Histoloji ve Embriyoloji Anabilim Dalı Prof. Dr. Serdar FİLİZ Prof. Dr. Meral KOYUTÜRK Kocaeli Üniversitesi Tıp Fakültesi Histoloji ve Embriyoloji Anabilim Dalı İstanbul Üniversitesi Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Histoloji ve Embriyoloji Anabilim Dalı xvii ix xviii İNSAN EMBRİYOLOJİSİ Prof. Dr. Vedat KÖKSAL Prof. Dr. Çiler Çelik ÖZENCİ Yrd. Doç. Dr. Leman SENCAR Prof. Dr. Sevda MÜFTÜOĞLU Prof. Dr. Candan ÖZOĞUL Prof. Dr. Ali İhsan SOYLUOĞLU Prof. Dr. İmer OKAR Prof. Dr. Emin ÖZTAŞ Prof. Dr. H. Seda VATANSEVER Prof. Dr. M. Kemal ÖZBİLGİN Prof. Dr. Çetin PEKÇETİN Prof. Dr. Murat YAĞMURCA Prof. Dr. Osman ÖZCAN Prof. Dr. Sait POLAT Prof. Dr. Birkan YAKAN Prof. Dr. Saim ÖZDAMAR Prof. Dr. Bizden SABUNCUOĞLU Prof. Dr. Mehmet YILDIRIM Şifa Üniversitesi Tıp Fakültesi Histoloji ve Embriyoloji Anabilim Dalı Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi Histoloji ve Embriyoloji Anabilim Dalı Yeni Yüzyıl Üniversitesi Tıp Fakültesi Histoloji ve Embriyoloji Anabilim Dalı Celal Bayar Üniversitesi Tıp Fakültesi Histoloji ve Embriyoloji Anabilim Dalı Turgut Özal Üniversitesi Tıp Fakültesi Histoloji ve Embriyoloji Anabilim Dalı Erciyes Üniversitesi Tıp Fakültesi Histoloji ve Embriyoloji Anabilim Dalı Akdeniz Üniversitesi Tıp Fakültesi Histoloji ve Embriyoloji Anabilim Dalı Gazi Üniversitesi Tıp Fakültesi Histoloji ve Embriyoloji Anabilim Dalı Gülhane Askeri Tıp Akademisi Histoloji ve Embriyoloji Anabilim Dalı Dokuz Eylül Üniversitesi Tıp Fakültesi Histoloji ve Embriyoloji Anabilim Dalı Çukurova Üniversitesi Tıp Fakültesi Histoloji ve Embriyoloji Anabilim Dalı Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Histoloji ve Embriyoloji Anabilim Dalı Çukurova Üniversitesi Tıp Fakültesi Histoloji ve Embriyoloji Anabilim Dalı İstanbul Üniversitesi Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Anatomi Anabilim Dalı Celal Bayar Üniversitesi Tıp Fakültesi Histoloji ve Embriyoloji Anabilim Dalı Turgut Özal Üniversitesi Tıp Fakültesi Histoloji ve Embriyoloji Anabilim Dalı Erciyes Üniversitesi Tıp Fakültesi Histoloji ve Embriyoloji Anabilim Dalı İstanbul Üniversitesi Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Anatomi Anabilim Dalı İçindekiler 1 Gelişmekte Olan İnsan: Giriş 1 Dr. İmer OKAR Dr. Hakkı DALÇIK Gelişim Dönemleri 1 EmbriyonikMD, Gelişimin David D. Eisenstat, MA,Safhaları FRCPC 2 Postnatal (doğum sonrası) Dönem 2 Professor, Departments of Pediatrics and Medical Bebeklik 2 Genetics, Faculty of Medicine and Dentistry, Çocukluk 2 Director, Division of University of Alberta; (buluğ Oncology, çağ) 2 and Palliative PediatricPuberte Hematology, Yetişkinlik (L. yetişkin) 4 Children’s Care, Department ofadultus, Pediatrics, Stollery Embriyolojinin Önemi 4 Hospital and the University of Alberta; Inaugural 4 and Kids with Cancer Chair,Tarihten Muriel Seçmeler and Ada Hole İnsan Embriyolojisi KonusundaResearch İlk Görüşler 4 Society Chair in Pediatric Oncology Orta Çağda Embriyoloji 5 Rönesans 5 ve İnsan Gelişimi 7 Albert Genetik E. Chudley, FRCPC, FCCMG İnsan Gelişiminde Biyoloji 7 Professor of Pediatrics andMoleküler Child Health, İnsanın Biyokinetik Embriyolojisi 8 and Biochemistry and Metabolism, University Embriyolojide Düzlemlerin Tanımlanması 8 of Manitoba; Program Director, Genetics Klinikle İlgili Health Problemler 8 Centre and Metabolism, Sciences and Winnipeg Regional Health Authority, Winnipeg, Manitoba Canada 2 Ovulasyon 22 Korpus Luteum 22 Menstrüel Siklus 23 Menstrüel Siklusun Evreleri 24 Gametlerin Taşınması 25 T. Oosit’in Taşınması 25 Jeffrey Wigle, PhD Sperm’in Taşınması 25 of Cardiovascular Principal Investigator, Institute Spermlerin Olgunlaşması 26 Sciences, St. Boniface General Hospital Research Gametlerin Yaşam Süresi 26 Centre, Manitoba Research Chair and Associate Fertilizasyon 27 of Biochemistry and Medical Professor, Department Fetilizasyonun 29 Winnipeg, Genetics, University Evreleri of Manitoba, Fertilizasyon 29 Manitoba, Canada Zigotun Yarıklanması 30 Blastosist Oluşumu 33 Gelişimin Birinci Haftasının Özeti 35 Klinikle İlgili Problemler 36 3 Dr. Serdar FİLİZ Dr. Barış BAYKAL Dr. Petek KORKUSUZ Blastosistin İmplantasyonunun Tamamlanması 39 Amniyon Boşluğu, Embriyonik Disk ve Umbilikal Kesenin (Vitellus Kesesi) Oluşumu 41 Koryonik Kesenin Gelişimi 42 Blastosistlerin İmplantasyon Bölgeleri 46 İmplantasyonun Özeti 46 İkinci Haftanın Özeti 48 Klinikle İlgili Problemler 49 İnsan Gelişiminin Başlangıcı: Birinci Hafta 11 Dr. Emin ÖZTAŞ Dr. Hakkı DALÇIK Gametogenezis 11 Mayoz Bölünme 12 Spermatogenezis 12 Oogenezis 17 Oositlerin Doğum Öncesi Olgunlaşması 17 Oositlerin Doğum Sonrası Olgunlaşması 17 Erkek ve Dişi Gametlerin Karşılaştırılması 17 Uterus, Uterin Tüpler ve Ovaryumlar 18 Uterus 18 Uterin Tüpler 18 Ovaryumlar 18 Kadın Üreme Siklusu 20 Ovaryum Siklusu 20 Folliküllerin Gelişimi 21 İnsan Gelişiminin İkinci Haftası 39 4 İnsan Gelişiminin Üçüncü Haftası 51 Dr. Berrin AVCI Dr. İlkin ÇAVUŞOĞLU AVCI Gastrulasyon: Germ Tabakalarının Oluşumu 51 Primitif Çizgi 52 Primitif Çizginin Akibeti 54 xix ix xx İNSAN EMBRİYOLOJİSİ Notokord Uzantısı ve Notokord 54 Allantois 58 Nörulasyon: Nöral Tüpün Oluşumu 58 Nöral Plak ve Nöral Tüp 59 Nöral Krestin Oluşumu 59 Somitlerin Gelişimi 61 İntraembriyonik Sölomun Gelişimi 62 Kardiyovasküler Sistemin Erken Dönem Gelişimi 62 Vaskülogenez ve Anjiyogenez 62 Primordiyal Kardiyovasküler Sistem 62 Koryon Villuslarının Gelişimi 63 Üçüncü Haftanın Özeti 64 Klinikle İlgili Problemler 67 5 Otuzbeş ve Otuzsekizinci Haftalar Arası 97 Beklenen Doğum Tarihi 99 Fetal Büyümeyi Etkileyen Faktörler 99 Sigara İçme 99 Çoklu Gebelikler 99 Sosyal İlaçlar ve Alkol 99 Azalmış Uteroplasental ve Fetoplasental Kan Akımı 99 Genetik Faktörler ve Büyüme Geriliği 100 Fetal Durum Değerlendirilmesi İçin Yöntemler 100 Ultrasonografi 100 Tanısal Amniyosentez 100 Alfa Fetoprotein Tayini 101 Spektrofotometrik Çalışmalar 101 Koryonik Villus Biyopsisi 101 Hücre Kültürleri ve Kromozom Analizi 102 Non İnvaziv Prenatal Teşhis 102 Fetal Transfüzyon 103 Fetoskopi 103 Perkütan Göbek Kordonu Kanın İncelemesi 103 Manyetik Rezonans Görüntülemesi 103 Fetal Monitörizasyon 103 Fetal Dönemin Özeti 103 Klinikle İlgili Problemler 104 İnsan Gelişiminin Dördüncü ve Sekizinci Haftaları 69 Dr. Cengiz BAYÇU Dr. Dilek BURUKOĞLU DÖNMEZ Embriyo Gelişimindeki Evreler 69 Embriyonun Katlanması 70 Embriyonunun Enine (Median) Katlanması 70 Embriyonun Yatay (Horizontal) Katlanması 70 Germ Tabakalarından Gelişen Yapılar 70 Embriyonik Gelişimin Kontrolü 72 Dördüncü ve Sekizinci Haftalar Arasındaki Önemli Olaylar 74 Dördüncü Hafta 74 Beşinci Hafta 75 Altıncı Hafta 78 Yedinci Hafta 78 Sekizinci Hafta 84 Embriyo Yaşının Tahmini 85 Dört ve Sekizinci Haftaların Özeti 87 Klinikle İlgili Problemler 88 6 Fetal Dönem: Dokuzuncu Haftadan Doğuma Kadar 91 Dr. Güven ERBİL Dr. Çetin PEKÇETİN Fetus Yaşının Saptanması 93 Gebelik Trimesterleri 93 Fetusun Dış Özellikleri ve Ölçümleri 93 Fetal Hayatın Önemli Dönemleri 94 Dokuz ve Onikinci Haftalar Arası 94 Onüçüncü ve Onaltıncı Haftalar Arası 95 Onyedi ve Yirminci Haftalar Arası 95 Yirmibir ve Yirmibeşinci Haftalar Arası 96 Yirmialtı ve Yirmidokuzuncu Haftalar Arası 97 Otuz ve Otuzdördüncü Haftalar Arası 97 7 Plasenta ve Fetal Zarlar 107 Dr. Birkan YAKAN Dr. Saim ÖZDAMAR Plasenta 107 Desidua 109 Plasentanın Gelişimi 109 Plasental Dolaşım 111 Plasenta Membranı 113 Plasentanın Görevleri 114 Plasentanın Hormon Sentezlemesi ve Salgılaması 117 İnvaziv Tümör Benzeri Yapısıyla Plasenta 118 Gebelikte Uterus Büyümesi 118 Doğum 119 Doğumdan Sonra Plasenta ve Fetal Zarlar 121 Plasentanın Maternal Yüzeyi 121 Plasentanın Fetal Yüzü 121 Göbek Bağı (Umbilikal Kordon) 124 Amniyon ve Amniyon Sıvısı 126 Umbilikal Kese (Vitellus Kesesi) 129 Umbilikal Kesenin (Vitellus Kesesi) Önemi 130 Umbilikal Kesenin (Vitellus Kesesi) Akıbeti 130 Allantois 130 Çoğul Gebelikler 130 İkizler ve Fetal Zarlar 130 İÇİNDEKİLER Dizigotik İkizler 131 Monozigotik İkizler 132 Çoğul Doğumların Diğer Tipleri 133 Plasenta ve Fetal Zarların Özeti 135 Neonatal (Yenidoğan) Dönemi 138 Klinikle İlgili Problemler 138 8 Vücut Boşlukları, Mezenterler ve Diyafram 141 Dr. Emin KORGUN Dr. Çiler Çelik ÖZENCİ Embriyonik Vücut Boşluğu 141 Mezenterler 144 Embriyonik Vücut Boşluklarının Bölünmesi 144 Diyaframın Gelişimi 146 Septum Transversum 147 Plevraperitoneal Membranlar 147 Özefagusun Dorsal Mezenteri 147 Lateral Vücut Duvarlarındaki Kasların Vücut İçine Doğru Gelişimi 148 Diyaframın Pozisyon Değişiklikleri ve İnnervasyonu 148 Vücut Boşluklarının Gelişiminin Özeti 151 Klinikle İlgili Problemler 153 9 Faringeal Kompleks, Yüz ve Boyun 155 Dr. Belgin CAN Dr. Bizden SABUNCUOĞLU Dr. Oya EVİRGEN Faringeal Arkuslar 155 Faringeal Arkusun Elemanları 157 Faringeal Cepler 161 Faringeal Ceplerden Köken Alan Yapılar 161 Faringeal Yarıklar 164 Faringeal Membranlar 164 Tiroid Bezinin Gelişimi 168 Tiroid Bezinin Histogenezisi 169 Dilin Gelişimi 172 Dil Papillaları ve Tat Tomucukları 172 Dilin Sinirsel İnnervasyonu 173 Tükürük Bezlerinin Gelişmesi 174 Yüzün Gelişimi 174 Nazal Kavitelerin Gelişimi 181 Paranazal Sinüsler 181 Damak Gelişimi 182 Primer Damak 182 Sekonder Damak 182 Faringeal Kompleks, Yüz ve Boyunun Özeti 191 Klinikle İlgili Problemler 191 10 Solunum Sistemi xxi 195 Dr. Osman ÖZCAN Dr. Murat YAĞMURCA Solunum Sistemi Gelişimi 195 Larinksin Gelişimi 196 Trakeanın Gelişimi 198 Bronşların ve Akciğerlerin Gelişimi 200 Akciğerlerin Olgunlaşması 201 Solunum Sisteminin Özeti 206 Klinikle İlgili Problemler 207 11 Sindirim Sistemi 209 Dr. Meral KOYUTÜRK Dr. Derya ERTEM Ön Bağırsak 210 Özefagusun Gelişimi 210 Midenin Gelişimi 211 Bursa Omentalis 211 Duodenumun Gelişimi 214 Karaciğer, Safra Kesesi ve Safra Yollarının Gelişimi 217 Pankreasın Gelişimi 219 Dalağın Gelişimi 221 Orta Bağırsak 221 Orta Bağırsak Halkasının Herniasyonu (Fıtıklaşması) 223 Orta Bağırsak Halkasının Rotasyonu 224 Orta Bağırsağın Karın Boşluğuna Dönmesi 224 Çekum ve Apendiks 225 Son Bağırsak 233 Kloaka 233 Anal Kanal 233 Sindirim Sisteminin Özeti 234 Klinikle İlgili Problemler 239 12 Ürogenital Sistem 241 Dr. Sait POLAT Dr. Leman SENCAR Üriner Sistemin Gelişimi 243 Böbrek ve Üreterlerin Gelişimi 243 Mesanenin Gelişimi 255 Üretranın Gelişimi 258 Suprarenal Bezlerin Gelişimi 259 Genital Sistemin Gelişimi 260 Gonadların Gelişimi 260 Genital Kanalların Gelişimi 262 Erkek Genital Kanalları ve Bezlerinin Gelişimi 264 Dişi Genital Kanalları ve Bezlerinin Gelişimi 264 Vagina’nın Gelişimi 266 xxii İNSAN EMBRİYOLOJİSİ Dış Genitallerin Gelişimi 267 Erkek Dış Genitallerinin Gelişimi 267 Dişi Dış Genitallerinin Gelişimi 268 İnguinal Kanalların Gelişimi 276 Testis ve Overlerin Yerleşimi 278 Testislerin İnişi 278 Overlerin İnişi 278 Ürogenital Sistemin Özeti 278 Klinikle İlgili Problemler 280 13 Kalp ve Damar Sistemi 283 Dr. Sevda MÜFTÜOĞLU Dr. Attila DAĞDEVİREN Kalp ve Kan Damarlarının Erken Gelişimi 284 Embriyonik Kalp ile İlişkili Venlerin Gelişimi 285 Vitellin ve Umbilikal Arterlerin Akibetleri 288 Kalbin İleriki Gelişimi 289 Primordiyal Kalp Boyunca Dolaşım 291 Primordiyal Kalbin Bölmelenmesi 293 Sinus Venosus’daki Değişiklikler 294 Kalbin İleti Sistemi 301 Kalbin ve Büyük Damarların Doğumsal Anomalileri 301 Faringeal Arkus Arterlerinden Farklananlar 317 Birinci Faringeal Arkus Arter Çiftinden Farklananlar 317 İkinci Faringeal Arkus Arter Çiftinden Farklananlar 317 Üçüncü Faringeal Arkus Arter Çiftinden Farklananlar 318 Dördüncü Faringeal Arkus Arter Çiftinden Farklananlar 318 Beşinci Faringeal Arkus Arter Çiftinden Farklananlar 320 Altıncı Faringeal Arkus Arter Çiftinden Farklananlar 320 Faringeal Arkus Arter Doğumsal Anomalileri 320 Fetal ve Neonatal Dolaşım 325 Fetal Dolaşım 325 Değişen Neonatal Dolaşım 325 Fetal Vasküler Yapılardan Farklananlar 329 Lenfatik Sistemin Gelişmesi 331 Lenf Kesesinin ve Lenfatik Kanalların Gelişimi 331 Duktus Torasikus 331 Lenf Düğümlerinin Gelişmesi 331 Lenfositlerin Gelişimi 331 Dalak ve Tonsillerin Gelişimi 332 Kalp ve Damar Sistemin Özeti 332 Klinikle İlgili Problemler 334 14 İskelet Sistemi 337 Dr. Emine Elif GÜZEL Dr. Ali İhsan SOYLUOĞLU Kemik ve Kıkırdağın Gelişimi 337 Kıkırdak Histogenezi 339 Kemik Histogenezi 339 Membranöz Kemikleşme 339 Endokondral Kemikleşme 340 Eklemlerin Gelişimi 341 Fibröz Eklemler 342 Kartilaginöz Eklemler 342 Sinoviyal Eklemler 342 Aksiyal İskeletin Gelişimi 342 Omurganın Gelişimi 342 Kaburgaların Gelişimi 344 Sternumun Gelişimi 344 Kafatasının Gelişimi 344 Yenidoğan Kafatası 346 Kraniyumun Postnatal Büyümesi 347 Apendiküler İskeletin Gelişimi 349 İskelet Sisteminin Özeti 353 Klinikle İlgili Problemler 353 15 Kas Sistemi 355 Dr. Mehmet KANTER Dr. Süleyman KAPLAN İskelet Kası Gelişimi 355 Miyotomlar 357 Faringeal Arkus Kasları 358 Göz Kasları 358 Dil Kasları 358 Ekstremite Kasları 358 Düz Kasın Gelişimi 358 Kalp Kasının Gelişimi 359 Kas Sisteminin Özeti 361 Klinikle İlgili Problemler 361 16 Ekstremiteler 363 Dr. Cannur DALÇIK Dr. Vedat KÖKSAL Ekstremite Gelişiminin Erken Dönemleri 363 Ekstremite Gelişiminin Son Dönemi 367 Ekstremitelerin Deri İnnervasyonu 367 Ekstremitelerin Kan Dolaşımı 371 Ekstremite Anomalileri 372 Ekstremite Gelişiminin Özeti 377 Klinikle İlgili Problemler 377 İÇİNDEKİLER 17 Sinir Sistemi 19 Deri Sistemi 379 Dr. Mehmet YILDIRIM Dr. Hakkı DALÇIK 437 Dr. Serap S. İNALÖZ DEMİR Dr. H. Serhat İNALÖZ Sinir Sisteminin Gelişimi 379 Medulla Spinalis’in Gelişimi 382 Spinal Gangliyonun Gelişimi 384 Medulla Spinalisi Saran Zarların (meninks) Gelişimi 385 Medulla Spinalis’in Yer Değişiklikleri 387 Sinir Liflerin Myelinleşmesi 387 Beynin Gelişimi 392 Beyin Büküntüleri (Fleksura) 392 Rombensefalon (Arka Beyin) 392 Koroid Pleksus ve Serebrospinal Sıvı (Beyin Omurilik Sıvısı) 396 Mezensefalon (Orta Beyin) 396 Prozensefalon (Ön Beyin) 396 Beyinde Konjenital Anomaliler 403 Periferik Sinir Sisteminin Gelişimi 412 Spinal Sinirler 412 Kraniyal Sinirler 412 Otonom Sinir Sisteminin Gelişimi 414 Sempatik Sinir Sistemi 414 Parasempatik Sinir Sistemi 414 Sinir Sisteminin Özeti 414 Klinikle İlgili Problemler 415 18 Göz ve Kulak Gelişimi xxiii 417 Dr. Şule ÇETİNEL Dr. Dilek AKAKIN Göz ve İlgili Yapıların Gelişimi 417 Retinanın Gelişimi 419 Silyer Cismin Gelişimi 423 İrisin Gelişimi 423 Lens Gelişimi 425 Ön ve Arka Kamaraların Gelişimi 426 Kornea Gelişimi 427 Koroid ve Sklera Gelişimi 427 Gözkapaklarının Gelişimi 427 Gözyaşı Bezleri Gelişimi 428 Kulak Gelişimi 428 İç Kulak Gelişimi 428 Orta Kulak Gelişimi 430 Dış Kulak Gelişimi 431 Göz Gelişiminin Özeti 434 Kulak Gelişiminin Özeti 435 Klinikle İlgili Problemler 435 Deri ve Deri Eklerinin Gelişimi 437 Epidermis 437 Dermis 439 Bezlerin Gelişimi 440 Kılların Gelişimi 445 Tırnakların Gelişimi 446 Dişlerin Gelişimi 446 Deri Sisteminin Özeti 454 Klinikle İlgili Problemler 454 20 İnsan Doğum Defektleri 457 Dr. Candan ÖZOĞUL Dr. Esra ERDOĞAN Doğum Defektlerinin Sınıflandırılması 457 Teratoloji: Anormal Gelişim Çalışmaları 458 Genetik Faktörlerin Neden Olduğu Doğum Defektleri 458 Sayısal Kromozomal Anomaliler 459 Yapısal Kromozomal Anomaliler 466 Mutant Genlerin Neden Olduğu Doğum Defektleri 469 Gelişimsel Sinyalleşme Yolları 471 Çevresel Faktörler Sonucu Oluşan Anomaliler 472 Teratogenezin Prensipleri 472 İnsan Gelişiminin Kritik Dönemleri 472 İnsan Teratojenleri 475 Multifaktöryel Kalıtımla Oluşan Doğum Defektleri 484 İnsan Doğum Defektlerinin Özeti 484 Klinikle İlgili Problemler 485 21 Embriyonik Gelişim Sürecindeki Sinyal İleti Yolları 487 Dr. Ayhan BİLİR Dr. Mine ERGÜVEN Hücrelerarası Etkileşimler 488 Gap Junctionlar 488 Hücre Adhezyon Molekülleri 489 Morfogenler 490 Retinoik Asit 490 Transforme Edici Büyüme Faktörü b/ Kemik Morfogenik Protein 490 Hedgehog 491 xxiv İNSAN EMBRİYOLOJİSİ WNT/ b-Katenin Yolu 492 Protein Kinazlar 493 Reseptör Tirozin Kinazlar 493 Hippo Sinyal Yolu 494 Notch-Delta Yolu 494 Transkripsiyon Faktörleri 496 Hox/Homeobox Proteinleri 496 Pax Genleri 496 Bazik Heliks-Lopp-Heliks Transkripsiyon (bHLH) Faktörleri 497 Epigenetik 497 Histonlar 498 Histon Asetilasyonu 498 DNA Metilasyonu 498 Mikro RNA’lar 499 Kök Hücreler: Pluripotensiye Karşı Farklılaşma 499 Embriyonik Gelişim Sürecindeki Sinyal İleti Yollarının Özeti 500 Ek Klinikle İlgili Problemlerin Tartışılması Dr. Sevinç İNAN Dr. M. Kemal ÖZBİLGİN Dr. H. Seda VATANSEVER İndeks 513 503 B Ö L Ü M 1 1 Gelişmekte Olan İnsan: Giriş Gelişim Dönemleri 1 Embriyonik Gelişimin Safhaları 2 Postnatal (doğum sonrası) Dönem 2 Bebeklik 2 Çocukluk 2 Puberte (buluğ çağ) 2 Yetişkinlik (L. adultus, yetişkin) 4 Embriyolojinin Önemi 4 Tarihten Seçmeler 4 İnsan Embriyolojisi Konusunda İlk Görüşler 4 Orta Çağda Embriyoloji 5 Rönesans 5 Genetik ve İnsan Gelişimi 7 İnsan Gelişiminde Moleküler Biyoloji 7 İnsanın Biyokinetik Embriyolojisi 8 Embriyolojide Düzlemlerin Tanımlanması 8 Klinikle İlgili Problemler 8 İ nsan gelişimi, birbirini takip eden bir süreçtir ve dişiden gelen bir oositin (ovum) erkekten gelen bir sperm (spermatozoon) ile döllenmesi sonucu başlar (Şekil 1-1). Döllenme sonucu oluşan son derece özelleşmiş ve totipotent bir hücre olan zigot, hücre bölünmesi, hücre göçü, programlı hücre ölümü, farklılaşma (diferansiyasyon) ve büyüme sonucu çok hücreli insan yapısına dönüşür. Gelişim ile ilgili görülen birçok değişim, embriyonik ve fetal dönemde meydana gelmesine rağmen bazı önemli değişimler de yeni doğan (ilk 4 hafta), bebeklik (birinci yıl), çocukluk (2. yıldan puberteye kadar) ve gençlik (11’den 19. yıla kadar) çağında gerçekleşir. Dolaysıyla gelişim, doğum ile durmaz doğumdan sonrada devam etmektedir, örneğin diş ve kadın göğüsleri gibi. GELİŞİM DÖNEMLERİ Genellikle insan gelişimi, prenatal (doğum öncesi) dönem ve postnatal (doğum sonrası) dönem olmak üzere iki’ye ayrılır. Doğum öncesinde gözlenen önemli değişiklikler, İnsanın Prenatal Gelişimi Çizelge’sinde (Şekil 1-1) gösterilmiştir. Zaman tablosu incelendiğinde gelişimin en belirgin değişiklikleri üçüncü ve sekizinci haftalar arasında görülmektedir, bu döneme embriyonik dönem denir. Fetal dönemde ise, oluşmuş olan dokularda ve organlarda farklılaşma ve büyüme görülür. Bu dönemde beden’in hızlı büyüdüğü gözlenir. 1 B Ö L Ü M 2 İnsan Gelişiminin Başlangıcı: Birinci Hafta “Bir şeyin gelişimini başlangıçdan itibaren gören, onun hakkında en iyi bilgiye sahip olur.” –Aristo, MÖ 384-322 Gametogenezis 11 Mayoz Bölünme 12 Spermatogenezis 12 Oogenezis 17 Oositlerin Doğum Öncesi Olgunlaşması 17 Oositlerin Doğum Sonrası Olgunlaşması 17 Erkek ve Dişi Gametlerin Karşılaştırılması 17 Uterus, Uterin Tüpler ve Ovaryumlar 18 Uterus 18 Uterin Tüpler 18 Ovaryumlar 18 Kadın Üreme Siklusu 20 Ovaryum Siklusu 20 Folliküllerin Gelişimi 21 Ovulasyon 22 Korpus Luteum 22 Menstrüel Siklus 23 Menstrüel Siklusun Evreleri 24 Gametlerin Taşınması 25 Oosit’in Taşınması 25 Sperm’in Taşınması 25 Spermlerin Olgunlaşması 26 Gametlerin Yaşam Süresi 26 Fertilizasyon 27 Fetilizasyonun Evreleri 29 Fertilizasyon 29 Zigotun Yarıklanması 30 Blastosist Oluşumu 33 Gelişimin Birinci Haftasının Özeti 35 Klinikle İlgili Problemler 36 İ nsan gelişimi fertilizasyon ile sperm ve oositin birleşerek tek hücreli zigotu oluşturmasıyla başlar. Zigot, totipotent (oganizmanın tümünü oluşturabilecek farklılaşma yeteneğine sahip) bir hücredir ve benzersiz bir yapı olan bireyin başlangıcıdır. Zigot anne-babadan gelen genetik bilgileri (kromozomlar ve genler) taşır, çıplak gözle küçük bir benek gibi görünür. Tek hücreli bir canlı olan zigot defalarca bölünür ve çok hücreli insana dönüşür. Bu dönüşüm hücre bölünmesi, göçü, büyümesi ve farklanması yoluyla gerçekleşir. GAMETOGENEZİS Gamotegenezis (gametlerin oluşumu), özelleşmiş üreme hücreleri olan sperm ve oositin oluşum ve gelişim sürecidir. Bu dönemde gamet hücrelerinin kromozom ve sitoplazmaları fertilizasyon 11 C H A P T E R 3 3 3 41 SE C ON D W EEK OF H U MAN DEVEL OP M ENT B Ö L Ü M İnsan Gelişiminin İkinci Haftası Blastosistin İmplantasyonunun Tamamlanması 39 Amniyon Boşluğu, Embriyonik Disk ve Umbilikal Kesenin (Vitellus Kesesi) Oluşumu 41 Koryonik Kesenin Gelişimi 42 Blastosistlerin İmplantasyon Bölgeleri 46 İmplantasyonun Özeti 46 İkinci Haftanın Özeti 48 Klinikle İlgili Problemler 49 B lastosistin implantasyonu gerçekleşirken embriyoblasttaki morfolojik değişimler sonucu epiblast ve hipoblasttan meydana gelen bilaminar embriyonik disk oluşur (Şek. 3-1A). Embriyonun tüm doku ve organlarını oluşturan germ tabakaları, embriyonik diskten köken alır. İkinci hafta süresince oluşan ekstraembriyonik yapılar amniyon boşluğu (ya da amniyotik kavite), amniyon, umbilikal kese (vitellus kesesi), bağlantı sapı ve koryon kesesidir. BLASTOSİSTİN İMPLANTASYONUNUN TAMAMLANMASI Blastosistin implantasyonu ikinci hafta süresince tamamlanır. Bu olay, ovulasyondan sonraki 6 ile 10 günlük sınırlı zaman diliminde gerçekleşir. Blastosist implante olurken (Şek. 3-1), daha fazla trofoblast endometriyuma temas ederek iki tabakaya farklılaşır: İç tabaka olan sitotrofoblast mitotik olarak aktif ve yeni hücreler oluşturan bir tabakadır. Oluşan yeni hücreler giderek büyüyen sinsityotrofoblast kütlesine göç eder ve burada kaynaşarak hücre membranlarını kaybederler Sinsityotrofoblast ise hızla genişleyen, çok nükleuslu bir kütledir ve bu kütlede hücre sınırları gözlenmez Dokuyu erozyona uğratarak ilerleyen sinsityotrofoblast endometriyal bağ dokusuna invaze olur ve böylece blastosist yavaşça endometriyumun içine gömülür (Şek. 3-2). Sinsityotrofoblastik hücreler, implantasyon bölgesindeki endometriyum hücrelerinin yer değiştirmesine neden olur. Endometriyum hücreleri apoptoza (programlı hücre ölümü) uğrarlar ve bu, invazyonu kolaylaştırır. İmplantasyonun moleküler mekanizmaları için invazyon yapmakta olan blastosist ile alıcı (reseptif) endometriyum arasında senkronizasyon gereklidir. Endometriyal hücrelerin mikrovillusları 39 CHAPTER 4 CHAPTER 4 53 T H IRD W EEK OF H UMAN DEVEL OP M E NT T H I RD W EEK OF H U MAN DEVEL OP MENT 53 B Ö L Ü M 4 İnsan Gelişiminin Üçüncü Haftası Gastrulasyon: Germ Tabakalarının Oluşumu 51 Primitif Çizgi 52 Primitif Çizginin Akibeti 54 Notokord Uzantısı ve Notokord 54 Allantois 58 Nörulasyon: Nöral Tüpün Oluşumu 58 Nöral Plak ve Nöral Tüp 59 Nöral Krestin Oluşumu 59 Somitlerin Gelişimi 61 İntraembriyonik Sölomun Gelişimi 62 Kardiyovasküler Sistemin Erken Dönem Gelişimi 62 Vaskülogenez ve Anjiyogenez 62 Primordiyal Kardiyovasküler Sistem 62 Koryon Villuslarının Gelişimi 63 Üçüncü Haftanın Özeti 64 Klinikle İlgili Problemler 67 Ü çüncü haftada embriyonik diskten embriyonun hızlı gelişimi (Şekil 4-2H): Primitif çizginin belirmesi Notokordun gelişimi Üç germ tabakasının farklılanması şeklinde kendini gösterir. Embriyonik gelişimin üçüncü haftası, menstrüel kanamanın geciktiği ilk haftaya denk gelir ki bu son normal menstrüel periyoddan sonraki beşinci haftadır. Menstruasyonun gecikmesi sıklıkla kadının gebe olabileceğinin ilk belirtisidir. Konsepsiyondan yaklaşık 3 hafta, son menstrüel dönemden yaklaşık 5 hafta sonra, normal gebelik ultasonografi ile saptanabilir (Şekil 4–1). GASTRULASYON: GERM TABAKALARININ OLUŞUMU Gastrulasyon tüm embriyonik dokuların kaynağı olan üç germ tabakasının şekillenme sürecidir ve embriyoda aksiyal yönlenimi (oryantasyonu) tayin eder. Gastrulasyon esnasında bilaminar embriyonik disk trilaminar embriyonik diske (Şekil 4–1H) dönüşür. Yaygın hücre şekil değişiklikleri, yeniden düzenlenme, hareket ve yapışma özelliklerindeki değişiklikler gastrulasyon sürecine katılır. 51 CHAPTER 5 CHAPTER 5 71 F OU R T H T O EIG H T H WEEKS OF HU MAN DEVEL OP MENT F OU R T H T O EIG H T H WEEKS OF HU OP MENT B MAN Ö LDEVEL Ü M 5 71 İnsan Gelişiminin Dördüncü ve Sekizinci Haftaları Embriyo Gelişimindeki Evreler 69 Embriyonun Katlanması 70 Embriyonunun Enine (Median) Katlanması 70 Embriyonun Yatay (Horizontal) Katlanması 70 Germ Tabakalarından Gelişen Yapılar 70 Embriyonik Gelişimin Kontrolü 72 Dördüncü ve Sekizinci Haftalar Arasındaki Önemli Olaylar 74 Dördüncü Hafta 74 Beşinci Hafta 75 Altıncı Hafta 78 Yedinci Hafta 78 Sekizinci Hafta 84 Embriyo Yaşının Tahmini 85 Dört ve Sekizinci Haftaların Özeti 87 Klinik Bağlantılı Problemler 88 T üm dış ve iç ana yapılar dördüncü ve sekizinci haftalar süresince oluşmaktadır. Bu dönemin sonunda ana organ sistemleri gelişmeye başlamaktadır. Doku ve organlar geliştikçe embriyonun dış görünüşü de değişmekte ve sekizinci haftada insan görünümünü kazanmaktadır. Doku ve organların hızla farklılaşması nedeniyle embriyonun bu evrede teratojenlere maruz kalması önemli doğumsal kusurlara neden olmaktadır. Teratojenler ilaçlar ve virüsler gibi ajanlar olup, doğumsal kusurların oluşumunu ya da görülme sıklığını arttırmaktadır. (Bkz. Bölüm 20). EMBRİYO GELİŞİMİNDEKİ EVRELER İnsan gelişimi bir aşamaya kadar birbirleri ile ilişkili üç evreye ayrılabilir. Gelişimin birinci evresi büyümedir, bu evre hücre bölünmesi ile hücre ürünlerinin özelleşmesini kapsar. Gelişimin ikinci evresi morfogenezidir (vücudun ve organların tümünün ya da bir kısmının şeklinin, büyüklüğünün ve diğer özelliklerinin oluşması). Morfogenez karmaşık bir süreç olup, belirli bir düzen içinde çalışan spesifik genlerce düzenlenmektedir. Doku ve organların oluşumu süresince, hücrelerdeki şekil ve hareket değişiklikleri bu hücreler arasındaki etkileşime olanak sağlar. 69 C H A P T E R 6 6 6 93 NI N T H WEEK T O BI R T H : T H E FET AL P ERIO D B Ö L Ü M Fetal Dönem: Dokuzuncu Haftadan Doğuma Kadar Fetus Yaşının Saptanması 93 Gebelik Trimesterleri 93 Fetusun Dış Özellikleri ve Ölçümleri 93 Fetal Hayatın Önemli Dönemleri 94 Dokuz ve Onikinci Haftalar Arası 94 Onüçüncü ve Onaltıncı Haftalar Arası 95 Onyedi ve Yirminci Haftalar Arası 95 Yirmibir ve Yirmibeşinci Haftalar Arası 96 Yirmialtı ve Yirmidokuzuncu Haftalar Arası 97 Otuz ve Otuzdördüncü Haftalar Arası 97 Otuzbeş ve Otuzsekizinci Haftalar Arası 97 Beklenen Doğum Tarihi 99 Fetal Büyümeyi Etkileyen Faktörler 99 Sigara İçme 99 Çoklu Gebelikler 99 Sosyal İlaçlar ve Alkol 99 Azalmış Uteroplasental ve Fetoplasental Kan Akımı 99 Genetik Faktörler ve Büyüme Geriliği 100 Fetal Durum Değerlendirilmesi İçin Yöntemler 100 Ultrasonografi 100 Tanısal Amniyosentez 100 Alfa Fetoprotein Tayini 101 Spektrofotometrik Çalışmalar 101 Koryonik Villus Biyopsisi 101 Hücre Kültürleri ve Kromozom Analizi 102 Non İnvaziv Prenatal Teşhis 102 Fetal Transfüzyon 103 Fetoskopi 103 Perkütan Göbek Kordonu Kanın İncelemesi 103 Manyetik Rezonans Görüntülemesi 103 Fetal Monitörizasyon 103 Fetal Dönemin Özeti 103 Klinikle İlgili Problemler 104 E mbriyonun fetusa dönüşümü kademeli olarak gerçekleşir, fakat burada isim değişimi anlamlıdır çünkü bu değişiklikle embriyonun insana benzer bir şekil alması ve tüm büyük organ sistemlerinin olgunlaşması anlatılır. Fetal dönem sırasındaki gelişim aslında gövdenin hızla büyümesi, dokuların, organların ve sistemlerin farklılaşması ile ilgilidir. Fetal dönem süresince dikkati çeken bir değişiklik de, fetusun başıyla gövdenin geri kalan kısmı oranlandığında, başın gelişiminin geri kalmasıdır. Bu dönemde gövdenin gelişme oranı çok hızlıdır (Tablo 6-1) ve son haftalarda fetal ağırlığın artışı olağanüstü hızlanır. Normal gelişim süreci dönemleri gelişimi etkileyen faktörlere bağlı olarak değişiklik gösterebilirler. 91 C H A P T E R 7 7 7 P L AC E N T A AN D FET AL ME MBRA NES 109 B Ö L Ü M Plasenta ve Fetal Zarlar Plasenta 107 Desidua 109 Plasentanın Gelişimi 109 Plasental Dolaşım 111 Plasenta Membranı 113 Plasentanın Görevleri 114 Plasentanın Hormon Sentezlemesi ve Salgılaması 117 İnvaziv Tümör Benzeri Yapısıyla Plasenta 118 Gebelikte Uterus Büyümesi 118 Doğum 119 Doğumdan Sonra Plasenta ve Fetal Zarlar 121 Plasentanın Maternal Yüzeyi 121 Plasentanın Fetal Yüzü 121 Göbek Bağı (Umbilikal Kordon) 124 Amniyon ve Amniyon Sıvısı 126 Umbilikal Kese (Vitellus Kesesi) 129 Umbilikal Kesenin (Vitellus Kesesi) Önemi 130 Umbilikal Kesenin (Vitellus Kesesi) Akıbeti 130 Allantois 130 Çoğul Gebelikler 130 İkizler ve Fetal Zarlar 130 Dizigotik İkizler 131 Monozigotik İkizler 132 Çoğul Doğumların Diğer Tipleri 133 Plasenta ve Fetal Zarların Özeti 135 Neonatal (Yenidoğan) Dönemi 138 Klinikle İlgili Problemler 138 P lasenta ve fetal zarlar fetusu, uterus duvarının en iç tabakası olan endometriyumdan ayırır- lar. Anne ve fetusun kan dolaşımı arasındaki oksijen ve besleyici maddelerin değişimi plasentada gerçekleşir. Göbek bağındaki damarlar plasental dolaşım ile fetal dolaşımı birbirine bağlar. Koryon, amniyon, umbilikal kese (vitellus kesesi) ve allantois fetal zarları oluştururlar. PLASENTA Plasenta, anne ve fetus arasındaki besleyici maddelerin ve gaz değişiminin yapıldığı bölgedir. Plasenta anne ve fetusa ait (fetomaternal) iki ayrı parçadan oluşan bir organdır (Şekil 7-1): Fetal zarın en dış kısmını oluşturan, koryon kesesinden gelişen bir fetal parça Uterus duvarının en iç tabakasını oluşturan müköz membran endometriyumdan köken alan bir maternal parça 107 CHAPTER 8 B OD Y CAV ITIE S AN D DIAP H R AGM 14 5 B Ö L Ü M 8 Vücut Boşlukları, Mezenterler ve Diyafram Embriyonik Vücut Boşluğu 141 Mezenterler 144 Embriyonik Vücut Boşluklarının Bölünmesi 144 Diyaframın Gelişimi 146 Septum Transversum 147 Plevraperitoneal Membranlar 147 Özefagusun Dorsal Mezenteri 147 Lateral Vücut Duvarlarındaki Kasların Vücut İçine Doğru Gelişimi 148 Diyaframın Pozisyon Değişiklikleri ve İnnervasyonu 148 Vücut Boşluklarının Gelişiminin Özeti 151 Klinikle İlgili Problemler 153 D ördüncü haftanın başlarında intraembriyonik sölom at nalı şeklindeki bir boşluk halinde belirir (Şekil 8-1A). Embriyonun kraniyal bölgesinin sonunda bu boşluğun oluşturduğu, bu kavisli alan gelecekte embriyonun perikard boşluğunu oluşturacaktır. Ayrıca bu boşluğun dışa doğru uzantıları olan kolları, gelecekte plevra ve periton boşluklarının oluşumuna katılır. İntraembriyonik sölomun her bir kolunun distal parçası, embriyonik diskin lateral kenarlarında ekstraembriyonik sölom ile devam eder (Şekil 8-1B). İntraembriyonik sölom ile ekstraembriyonik sölom arasındaki bu bağlantı önemlidir. Çünkü orta bağırsağın büyük bir kısmı bu bağlantı aracılığıyla göbek bağının içine girer (fıtıklaşır) ve bu bölgede ince bağırsağın büyük bir kısmı ve kalın bağırsağın bazı kısımları gelişir (Şekil 8-2E; bkz. Bölüm 11, Şekil 11-14). İntraembriyonik sölom, organların gelişimi ve hareketi için alan yaratır. Embriyonik katlanma esnasında yatay düzlemde, sölomun uzantıları birlikte embriyonun ventral ön yüzünü oluştururlar (Şekil 8-2C). Gelecekdeki peritoneal boşluk (Şekil 8-2F) bölgesinde ventral mezenter dejenere olur ve bunun sonucunda kalp’ten pelvis’e kadar uzanan büyük periton boşluğunun oluşumu gerçekleşir. EMBRİYONİK VÜCUT BOŞLUĞU İntraembriyonik sölomdan embriyonik vücut boşluğu oluşur. 4. hafta esnasında embriyonik vücut boşluğu tam olarak şekillenmiş 3 adet boşluğa bölünür (Şekil 8-3; bkz. Şekil 8-1A ve 8-2): Perikard boşluğu 2 adet perikardiyoperitoneal kanal (perikard ile periton boşlukları arasında iletişim kuran kanallar) Periton boşluğu 141 CHAPTER 9 P H AR Y NG EAL AP P AR AT U S, F AC E, AN D NECK 15 9 B Ö L Ü M 9 Faringeal Kompleks, Yüz ve Boyun Faringeal Arkuslar 155 Faringeal Arkusun Elemanları 157 Faringeal Cepler 161 Faringeal Ceplerden Köken Alan Yapılar 161 Faringeal Yarıklar 164 Faringeal Membranlar 164 Tiroid Bezinin Gelişimi 168 Tiroid Bezinin Histogenezisi 169 Dilin Gelişimi 172 Dil Papillaları ve Tat Tomucukları 172 Dilin Sinirsel İnnervasyonu 173 Tükürük Bezlerinin Gelişmesi 174 Yüzün Gelişimi 174 Nazal Kavitelerin Gelişimi 181 Paranazal Sinüsler 181 Damak Gelişimi 182 Primer Damak 182 Sekonder Damak 182 Faringeal Kompleks, Yüz ve Boyunun Özeti 191 Klinikle İlgili Problemler 191 F aringeal kompleks faringeal arkusları, cepleri, yarıkları ve membranları içerir (Şekil 9-1). Bu erken embriyonik yapılar, yüz ve boyunun yapılanmasına katılır. FARİNGEAL ARKUSLAR Faringeal arkuslar, nöral krest hücrelerinin gelecekteki baş ve boyun bölgelerine göç etmesiyle dördüncü haftanın başında gelişmeye başlar (Bkz. Şekil 5-5, Bölüm 5). Birinci faringeal arkusların oluşumunda Sonic hedgehog sinyali önemli rol oynar. Birinci faringeal arkus çifti, çene taslağı, gelişmekte olan farinksin yanlarında yüzey kabartıları olarak belirir (Şekil 9-1A ve B). Diğer arkuslar da, kısa süre içinde, gelecekteki baş ve boyun bölgelerinin her iki tarafında, oblik olarak yerleşmiş yuvarlak çıkıntılar olarak görülür (Şekil 9-1C ve D). Dördüncü haftanın sonunda, dört çift faringeal arkus dışarıdan gözlenebilir (Şekil 9-1D). Beşinci ve altıncı arkuslar rudimenterdir ve embriyonun yüzeyinde görülmezler. Faringeal arkuslar, birbirinden faringeal yarıklarla ayrılır. Faringeal arkuslar gibi, yarıklar da kraniyokaudal yönde numaralandırılır. Birinci faringeal arkus iki çıkıntıya ayrılır, maksillar ve mandibular çıkıntılar (Şekil 9-1E ve 9-2). Maksillar çıkıntıdan, maksilla, zigomatik kemik ve vomer kemiğinin bir parçası oluşur. 155 C H A P T E R 10 R ES P I RAT OR y S yST EM 199 M BR E SÖP I RLATÜ ORy S yS TEM 199 10 C H A P T E R 10 Solunum Sistemi Solunum Sistemi Gelişimi 195 Larinksin Gelişimi 196 Trakeanın Gelişimi 198 Bronşların ve Akciğerlerin Gelişimi 200 Akciğerlerin Olgunlaşması 201 Solunum Sisteminin Özeti 206 Klinikle İlgili Problemler 207 A lt solunum organları (larinks, trakea, bronşlar ve akciğerler) gelişmenin 4. haftasında oluş- maya başlar. SOLUNUM SİSTEMİ GELİŞİMİ Solunum sistemi primordiyal farinksin kaudal ucunun tabanında görünen median bir tomurcuk, laringotrakeal oluk olarak gelişir (Şekil 10-1B ve C; Bkz. Şekil 10-4A). Trakeobrankiyal ağacın bu primordiyumu, 4. faringeal cep çifti kaudalinde gelişir. Laringotrakeal oluğun endodermal döşemesi, pulmoner epiteli, larinks, trakea ve bronşların epitel ve bezlerini meydana getirir. Bu yapılardaki bağ dokusu, kıkırdak ve düz kaslar önbağırsak çevresindeki splanknik mezodermden gelişir (Bkz Şekil 10-5A). Dördüncü hafta sonuna kadar, laringotrakeal oluk, önbağırsağın kaudal ucunda ventralde yerleşik, kese şeklinde bir laringotrakeal divertikulum (akciğer tomurcuğu) oluşturacak şekilde bir kabartı meydana getirmiştir (Şekil 10-1B ve 10-2A). Bu divertikulum, uzadıkça splanknik mezenkim (primordiyal embriyonik bağ dokusu) ile kuşatılır ve distal ucu yuvarlak solunum tomurcuğunu oluşturmak için genişler; bu tek tomurcuktan solunum ağacı köken alır (Şekil 10-2B). Laringotrakeal divertikulum, kısa sürede primordiyal farinksten ayrılır; ancak primordiyal laringeal giriş ile bağlantısını devam ettirir (Şekil 10-2C). Beşinci haftanın sonuna kadar laringotrakeal divertikulumda gelişen uzunlamasına trakeaözefageal katlantılar, birbirlerine yaklaşarak trakeaözefageal septum adındaki bölmeyi oluşturmak için birleşirler (Şekil 10-2D ve E). Bu septum önbağırsağın kraniyal bölümünü, laringotrakeal tübü (larinksin, trakeanın, 195 C H A P T E R 11 A L I MEN T AR y S yST EM 213 L TÜAR yMS yST EM B A LÖI MEN 213 11 C H A P T E R 11 Sindirim Sistemi Ön Bağırsak 210 Özefagusun Gelişimi 210 Midenin Gelişimi 211 Bursa Omentalis 211 Duodenumun Gelişimi 214 Karaciğer, Safra Kesesi ve Safra Yollarının Gelişimi 217 Pankreasın Gelişimi 219 Dalağın Gelişimi 221 Orta Bağırsak 221 Orta Bağırsak Halkasının Herniasyonu (Fıtıklaşması) 223 Orta Bağırsak Halkasının Rotasyonu 224 Orta Bağırsağın Karın Boşluğuna Dönmesi 224 Çekum ve Apendiks 225 Son Bağırsak 233 Kloaka 233 Anal Kanal 233 Sindirim Sisteminin Özeti 234 Klinikle İlgili Problemler 239 S indirimi sistemi ağızdan anüse kadar, ilişkili tüm bez ve organları içeren sindirim kanalıdır. Primordiyal bağırsak dördüncü hafta süresince sefalik, kaudal (kuyruk) ve lateral katlanmalarla umbilikal kesenin (vitellus kesesi) distal kısmı embriyo içerisine dahil olur (Bkz. Bölüm 5, Şekil 5.1). Başlangıçta bağırsak taslağı kraniyal ucunda orofaringeal membran (Bkz. Bölüm 9, Şekil 9-1E) ve kaudal ucunda kloakal membranla (Şekil 11-1B) kapatılmıştır. Mezenkimal faktörlerden FoxF proteinleri, sonic hedgehog (Shh)’u sentezleyen endodermal epitel proliferasyonunu kontrol eder. Sindirim kanalı epitel ve bezlerinin büyük bir kısmı ilkel bağırsak endoderminden gelişir. Sindirim kanalının kraniyal ve kaudal sonlanmalarında epitel sırasıyla, stomodeum ve anal çukurun (proktodeum) ektoderminden kaynaklanır (Şekil 11-1A ve B). Fibroblast büyüme faktörlerinin (FGF) erken anterior-posterior eksen gelişimiyle ilişkili olduğu, komşu ektoderm ve mezodermden kaynaklanan FGF-4 sinyallerinin endodermi uyardığı anlaşılmıştır. Aktivinler ve transforme edici büyüme faktörü β süperailesi üyeleri gibi salgılanan diğer faktörlerde endoderm oluşumuna katkıda bulunurlar. Endodermde, barsak taslağının gelişimi için gerekli olan zamana ve pozisyona ilişkin bilgileri belirler. Sindirim kanalı duvarının kas, bağ dokusu ve diğer tabakaları primitif bağırsağı saran splanknik mezenkimden kaynaklanır. Anlatım kolaylığı amacıyla bağırsak taslağı üç bölüme ayrılır; ön bağırsak, orta bağırsak ve son bağırsak. Moleküler çalışmalar, Hox ve Parahox genleri ile Shh, BMP ve Wnt sinyallerinin, üç bölümü oluşturmak için bağırsak taslağının bölgesel farklılaşmasını düzenlediğini göstermektedir. 209 C H A P T E R 1 2 U R O G E N I T AL SySTEM U R OG E N I T AL S yS T EM 245 C H A P T E R 12 B Ö L Ü M 12 Ürogenital Sistem Üriner Sistemin Gelişimi 243 Böbrek ve Üreterlerin Gelişimi 243 Mesanenin Gelişimi 255 Üretranın Gelişimi 258 Suprarenal Bezlerin Gelişimi 259 Genital Sistemin Gelişimi 260 Gonadların Gelişimi 260 Genital Kanalların Gelişimi 262 Erkek Genital Kanalları ve Bezlerinin Gelişimi 264 Dişi Genital Kanalları ve Bezlerinin Gelişimi 264 Vajinanın Gelişimi 266 Dış Genitallerin Gelişimi 267 Erkek Dış Genitallerinin Gelişimi 267 Dişi Dış Genitallerinin Gelişimi 268 İnguinal Kanalların Gelişimi 276 Testis ve Overlerin Yerleşimi 278 Testislerin İnişi 278 Overlerin İnişi 278 Ürogenital Sistemin Özeti 278 Klinikle İlgili Problemler 280 Ü rogenital sistem, fonksiyonel olarak üriner sistem (boşaltım sistemi) ve genital sistem (üreme sistemi) olmak üzere iki bölümde incelenir. Bu sistem, üreme, gelişim ve idrarın atılmasında yer alan tüm organları içermektedir. Embriyolojik gelişimde, bu sistemler özellikle gelişimin erken safhalarında birbirleriyle çok yakından ilişkilidirler. Ürogenital sistem, embriyonun dorsal vücut duvarından köken alan intermediyer mezoderm’den gelişir (Şekil 12-1A ve B). Bu mezenkim (primordiyal embriyonik bağ dokusu) esas olarak böbreklerin, iç genital organların ve genital kanalların oluşumundan sorumludur. Embriyonun horizontal planda katlanması sırasında (Bölüm 5’e bakınız), bu mezoderm ventrale doğru çekilir ve somitlerle olan bağlantısını kaybeder (Şekil 12-1B ve D). Dorsal aort’un her iki yanında “ürogenital kabartı” adı verilen longitüdinal bir mezoderm kabartısı oluşur (Şekil 12-1D ve F). Üriner sistemi oluşturacak olan ürogenital kabartı kısmı nefrojenik kordon (Şekil 12-1D-F), genital sistemi oluşturacak kısım, genital (gonadal) kabartı olarak adlandırılır (Şekil 12-29C). Ürogenital kabartının oluşumu için Wilms tümör suppressor 1 (WT1), steroidojenik factor 1 ve DAX1 genlerinin ekspresyonu gerekmektedir. 241 245 C H A P T E R 13 C ARD I OV AS C U L AR S yS T EM 289 B Ö L Ü M 13 Kalp ve Damar Sistemi Kalp ve Kan Damarlarının Erken Gelişimi 284 Embriyonik Kalp ile İlişkili Venlerin Gelişimi 285 Vitellin ve Umbilikal Arterlerin Akibetleri 288 Kalbin İleriki Gelişimi 289 Primordiyal Kalp Boyunca Dolaşım 291 Primordiyal Kalbin Bölmelenmesi 293 Sinus Venosus’daki Değişiklikler 294 Kalbin İleti Sistemi 301 Kalbin ve Büyük Damarların Doğumsal Anomalileri 301 Faringeal Arkus Arterlerinden Farklananlar 317 Birinci Faringeal Arkus Arter Çiftinden Farklananlar 317 İkinci Faringeal Arkus Arter Çiftinden Farklananlar 317 Üçüncü Faringeal Arkus Arter Çiftinden Farklananlar 318 Dördüncü Faringeal Arkus Arter Çiftinden Farklananlar 318 Beşinci Faringeal Arkus Arter Çiftinden Farklananlar 320 Altıncı Faringeal Arkus Arter Çiftinden Farklananlar 320 Faringeal Arkus Arter Doğumsal Anomalileri 320 Fetal ve Neonatal Dolaşım 325 Fetal Dolaşım 325 Değişen Neonatal Dolaşım 325 Fetal Vasküler Yapılardan Farklananlar 329 Lenfatik Sistemin Gelişmesi 331 Lenf Kesesinin ve Lenfatik Kanalların Gelişimi 331 Duktus Torasikus 331 Lenf Düğümlerinin Gelişmesi 331 Lenfositlerin Gelişimi 331 Dalak ve Tonsillerin Gelişimi 332 Kalp ve Damar Sistemin Özeti 332 Klinikle İlgili Problemler 334 K ardiyovasküler sistem, embriyoda fonksiyon gösteren ilk sistemdir. Primordiyal kalp ve damar sistemi embriyonik gelişimin üçüncü haftasının ortasında belirir (Şekil 13-1). Bu erken kalp gelişimi; hızla gelişen ve bu nedenle kendi besin ve oksijen ihtiyacını sadece difüzyon yoluyla daha fazla karşılayamayan embriyo için gereklidir. Sonuç olarak, gerekli oksijen ve besin maddelerinin anne kanından alınması ve yerine karbondioksit ve artık maddelerin verilmesi için etkili bir düzene ihtiyaç vardır. Farklı yerlerden gelen multipotansiyel kardiyak progenitör hücreleri kalbin gelişimine katılmaktadır. Bunlar iki belirgin mezodermal kaynaklı kardiyak prekürsör hücreleri tarafından oluşturulur; birinci (primer) kalp alanı ve ikinci (sekonder) kalp alanı hücreleri olmak üzere. Nöral 283 C H A P T E R 14 SKELETAL SySTEM 343 C H A P T E R 14 SK E L ET AL S yS T EM 343 B Ö L Ü M 14 İskelet Sistemi Kemik ve Kıkırdağın Gelişimi 337 Kıkırdak Histogenezi 339 Kemik Histogenezi 339 Membranöz Kemikleşme 339 Endokondral Kemikleşme 340 Eklemlerin Gelişimi 341 Fibröz Eklemler 342 Kartilaginöz Eklemler 342 Sinoviyal Eklemler 342 Aksiyal İskeletin Gelişimi 342 Omurganın Gelişimi 342 Kaburgaların Gelişimi 344 Sternumun Gelişimi 344 Kafatasının Gelişimi 344 Yenidoğan Kafatası 346 Kraniyumun Postnatal Büyümesi 347 Apendiküler İskeletin Gelişimi 349 İskelet Sisteminin Özeti 353 Klinikle İlgili Problemler 353 N otokord ve nöral tüp üçüncü haftada oluşurken, bu yapıların dış yanında bulunan intraemb- riyonik mezoderm, iki longitudinal paraksiyal mezoderm sütununu oluşturmak üzere kalınlaşır (Şekil 14-1A ve B). Üçüncü haftanın sonuna doğru, bu dorsolateral sütunların gövdede yerleşenleri somit adı verilen mezodermal doku parçalarına ayrılır (Şekil 14-1C). Somitler dışarıdan, embriyonun dorsolateral yüzeyi boyunca boncuk benzeri çıkıntılar olarak görünürler (Bkz. Bölüm 5, Şekil 5-6A-D). Her somit iki parçaya farklılaşır (Şekil 14-1D ve E): Sklerotom; ventromedialde bulunan bu parçanın hücreleri vertebraları (omurları) ve kaburgaları oluşturur. Dermomiyotom; dorsolateralde bulunan bu parçanın miyotom bölgesindeki hücreler miyoblastları (primordiyal kas hücreleri), dermotom bölgesindeki hücreler de dermisi (fibroblastlar) oluşturur. KEMİK VE KIKIRDAĞIN GELİŞİMİ Mezodermal hücreler, dördüncü haftanın sonunda sklerotom hücreleri, mezenkim (embriyonik bağ dokusu) denilen gevşek düzenlenmiş ve kemik yapıcı potansiyeli bulunan bir dokuyu oluştururlar. Kemikler ilk önce mezenkimal hücre yoğunlaşmaları olarak belirirler; bunlardan kemik taslakları oluşur. Yoğunlaşma, seçici gen aktivitesinin başlangıcına işaret eder; hücre farklılaşmasından önceki aşamadır (Şekil 14-2). Çoğu yassı kemik, önceden varolan membranöz kı337 C H A P T E R 15 C H A P T E R 15 MUSCULAR SySTEM 363 MU S C U L AR S yS T EM 363 B Ö L Ü M 15 Kas Sistemi İskelet Kası Gelişimi 355 Miyotomlar 357 Faringeal Arkus Kasları 358 Göz Kasları 358 Dil Kasları 358 Ekstremite Kasları 358 Düz Kasın Gelişimi 358 Kalp Kasının Gelişimi 359 Kas Sisteminin Özeti 361 Klinikle İlgili Problemler 361 N öroektodermden gelişen iris kasları ve düz kastan farklılaşarak geliştiğine inanılan özefagus kasları hariç, kas sistemi mezodermden gelişir. Miyoblastlar (embriyonik kas hücreleri) mezenkimal dokudan (embriyonik bağ dokusu) kökenlidir. Embriyonik dönemde üç tip kas dokusu gelişir; iskelet, kardiyak ve düz kası olmak üzere. Miyojenik regülatör faktörlerden (MRFs) biri olan Myo D’nin, miyojenik farklılaşmanın indüksiyonunda görevli önemli bir regülatör gen olduğu düşünülmektedir. Myo D’nin mezenkimal hücrelerde oluşturduğu miyojenik indüksiyon bu hücrelerin farklılaşma derecelerine bağlıdır. Baş bölgesindeki mezenkimin çoğu ve özellikle faringeal arkuslardan gelişen dokular (Bkz. Bölüm 9, Şekil 9-1H ve I ve 9-2) nöral krest (Bkz. Bölüm 4, Şekil 4-10) kökenlidir. Yüz ve boyun kasları ise bu arkuslarda bulunan ilk mezenkimden köken alarak gelişir (Bkz. Bölüm 9, Tablo 9-1). İSKELET KASI GELİŞİMİ Ekstremite kasları miyojenik öncü hücrelerden epitheliyo mezenkimal transformasyon ile gelişirler. Yapılan çalışmalar, miyojenik öncü hücrelerin somatik mezodermden ve komşu dokulardan gelen sinyallerle somitlerin ventral dermomiyotomundan köken alarak geliştiğini göstermektedir (Şekil 15-1 ve 15-2). Miyogenezis’in ilk belirtisi, miyoblastlara farklılaşan mezenkim hücrelerinin gövde ve nukleuslarının uzamasıdır. Daha sonra, primordiyal kas hücreleri kaynaşarak uzun, çok çekirdekli ve silindirik biçimli miyotüp’leri şekillendirir. Bu olaylar, moleküler düzeyde, gen aktivasyonu ve öncü miyojenik hücrelerde bulunan kasa özgü basic helix-loop-heliks transkripsiyon faktörlerinin (MyoD, miyojenin, Myf-5, ve miyoje355 C H A P T E R 16 DEVELOPMENT OF LIMBS 371 C H A P T E R 16 DEVEL OP ME N T OF L I M B S 371 B Ö L Ü M 16 Ekstremiteler Ekstremite Gelişiminin Erken Dönemleri 363 Ekstremite Gelişiminin Son Dönemi 367 Ekstremitelerin Deri İnnervasyonu 367 Ekstremitelerin Kan Dolaşımı 371 Ekstremite Anomalileri 372 Ekstremite Gelişiminin Özeti 377 Klinikle İlgili Problemler 377 EKSTREMİTE GELİŞİMİNİN ERKEN DÖNEMLERİ Ekstremitelerin gelişimi, 4. haftanın sonuna doğru (Şekil 16-1A) somatik lateral mezodermdeki mezenkimal hücre gruplarının aktivasyonu ile başlar. Homeobox (Hox) genleri, ekstremitelerin gelişim düzenini regüle eder. Ekstremite tomurcukları kalın ektodermal bantın derininde, apical ektodermal kabartı (AER) olarak şekillenmeye başlar. Ekstremite tomurcukları, ilk kez ventrolateral vücut duvarı üzerinde, küçük kabartılar şeklinde görülür (Şekil 16-1A ve 16-2). Gelişmenin 24. gününden itibaren üst ekstremite tomurcukları belirginleşirken, bundan 1-2 gün sonra ise alt ekstremite tomurcukları belirginleşir. Her bir ekstremite tomurcuğu, ektoderm ile çevrili bir mezenkim kitlesi içerir. Mezenkimal doku proliferasyonu ile ekstremite tomurcukları uzar. Embriyonun kraniyal yarısının erken gelişimi nedeniyle, üst ekstremite tomurcukları embriyo gövdesi üzerinde, normalden daha aşağı pozisyonda belirir. Üst ve alt ekstremite gelişiminin erken dönemleri, birbirine benzerlik gösterir (Şekil 16-1B ve 16-4). Fakat şekil ve fonksiyonları nedeniyle, el ve ayak gelişimleri arasında farklılıklar vardır. Üst ekstremite tomurcukları kaudal servikal segmentlerin karşısında, alt ekstremite tomurcuları ise lumbar ve üst sakral segmentlerin karşısında gelişirler. Her bir ekstremite tomurcuğunun apikalinde, ektoderm kalınlaşarak apikal ektodermal kabartıyı oluşturur. Bu kabartı, çok katlı epitel yapıda olup (Şekil 16-2), altında yer alan mezenkimde bulunan FGF-10 parakrin faktör tarafından indüklenir. Kemik morfojenik protein sinyali bu şekillenmede rol oynar. AER, ekstremite mesenşimi üzerinde indüktif etki gösteren FGF-8’I salgılar ki bu etki, proksimo-distal axis yönünde ekstrimite gelişimi ve büyümesini başlatır. Retinoik asit, FGF sinyalini inhibe ederek, ekstremite tomurcuklarının oluşumunu destekler. Mezenkimal hücreler, ekstremite tomurcuğunun posterior kenarında toplanarak, ekstremite gelişimindeki önemi sinyal merkezi olan polarize aktivite zonu’nu oluştururlar. AER’den gelen fibroblast büyüme faktörleri, polarize aktivite zonu’nu aktive ederek, sonik hedgehog (Shh) genlerinin ekspresyonuna neden olurlar. Böylece, Shh sekresyonları (morfogenler), anterior-posterior axis boyunca ekstremitelerin normal gelişme modellerini kontol eder. Ekstremite tomurcuğunun dorsal epidermisinden Wnt7, 363 C H A P T E R 17 NERVOU S S yS T EM 389 B Ö L Ü M 17 Sinir Sistemi Sinir Sisteminin Gelişimi 379 Medulla Spinalis’in Gelişimi 382 Spinal Gangliyonun Gelişimi 384 Medulla Spinalisi Saran Zarların (meninks) Gelişimi 385 Medulla Spinalis’in Yer Değişiklikleri 387 Sinir Liflerin Myelinleşmesi 387 Beynin Gelişimi 392 Beyin Büküntüleri (Fleksura) 392 Rombensefalon (Arka Beyin) 392 Koroid Pleksus ve Serebrospinal Sıvı (Beyin Omurilik Sıvısı) 396 Mezensefalon (Orta Beyin) 396 Prozensefalon (Ön Beyin) 396 Beyinde Konjenital Anomaliler 403 Periferik Sinir Sisteminin Gelişimi 412 Spinal Sinirler 412 Kraniyal Sinirler 412 Otonom Sinir Sisteminin Gelişimi 414 Sempatik Sinir Sistemi 414 Parasempatik Sinir Sistemi 414 Sinir Sisteminin Özeti 414 Klinikle İlgili Problemler 415 S inir sistemi üç bölümden oluşur: Merkezi sinir sistemi (MSS), beyin ve medulla spinalis’i içerir. Periferik sinir sistemi (PSS), MSS dışındaki tüm nöronları (sinir hücrelerini) ve beyin ve medulla spinalisi çevresel yapılara bağlayan kraniyal ve spinal sinirleri içerir. Otonom sinir sistemi (OSS), düz kası, kalp kası veya bez epitelini innerve eden hem MSS ve hemde PSS’i nöronlarını içerir. SİNİR SİSTEMİNİN GELİŞİMi Sinir sistemi, embriyonik ektodermin kalınlaşmış terlik biçimli yapı olan nöral plak’dan gelişir. Notokord ve paraksiyal mezoderm, üzerinde yer alan ektodermin nöral plağa farklılaşmasını indükler. Bu olayda TGF-b (transforming growth factor-beta) ailesi üyeleri, Shh ve BMP (bone morphogenic protein)’ler sinyal molekülleri olarak röl almaktadır. Nöral plaktan kaynaklanan nöral 379 C H A P T E R 18 DEVELOPMENT OF EyES AND EARS C H A P T E R 18 D EVEL OP ME N T OF Ey ES AN D EARS 429 429 B Ö L Ü M 18 Göz ve Kulak Gelişimi Göz ve İlgili Yapıların Gelişimi 417 Retinanın Gelişimi 419 Silyer Cismin Gelişimi 423 İrisin Gelişimi 423 Lens Gelişimi 425 Ön ve Arka Kamaraların Gelişimi 426 Kornea Gelişimi 427 Koroid ve Sklera Gelişimi 427 Gözkapaklarının Gelişimi 427 Gözyaşı Bezleri Gelişimi 428 Kulak Gelişimi 428 İç Kulak Gelişimi 428 Orta Kulak Gelişimi 430 Dış Kulak Gelişimi 431 Göz Gelişiminin Özeti 434 Kulak Gelişiminin Özeti 435 Klinikle İlgili Problemler 435 GÖZ VE İLGİLİ YAPILARIN GELİŞİMİ Gözler, embriyo gelişiminin 22. gününde optik çukurun oluşmasıyla görülmeye başlar (Şekil 181A ve B). Ön beyin nöroektodermi Başın yüzey ektodermi Yukarıdaki tabakalar arasındaki mezoderm Nöral krest hücreleri Ön beyinin nöroektoderm’i retina, irisin arka tabakaları ve optik sinire farklılaşır. Başın yüzey ektodermi, lens ve kornea epitelini oluşturur. Nöroektoderm ile yüzey ektodermi arasındaki mezoderm, göz küresinin vasküler ve fibröz tabakalarını (örtülerini) yaratır. Nöral krest hücreleri mezenkimal doku içine göç eder ve koroid, sklera ve kornea endoteline farklılaşır. Erken göz gelişimi bir seri uyarılar sonucu gerçekleşir. Transkripsiyon düzenleyici Pax 6, fibroblast büyüme faktörleri ve diğer uyarıcı faktörler gibi Homeobox içeren genler gözün moleküler gelişiminde önemli rol oynarlar. Göz gelişiminin ilk bulgusu 22. günde optik çukurlar’ın (L. sulci) embriyonun kraniyal ucundaki nöral kıvrımlarda belirmesidir (Şekil 18-1A ve B). Nöral kıvrımlar ön beyini oluştur417 C H A P T E R 19 I N T EG U MEN T AR y S yST EM 451 B Ö L Ü M 19 Deri Sistemi Deri ve Deri Eklerinin Gelişimi 437 Epidermis 437 Dermis 439 Bezlerin Gelişimi 440 Kılların Gelişimi 445 Tırnakların Gelişimi 446 Dişlerin Gelişimi 446 Deri Sisteminin Özeti 454 Klinikle İlgili Problemler 454 D eri sistemi, deri ve derinin ekleri olan ter bezleri, tırnaklar, kıllar, yağ (sebase) bezleri ve kılın erektör kasları (m. arrector pili), meme bezleri ve dişlerden oluşur. DERİ VE DERİ EKLERİNİN GELİŞİMİ Vücudun koruyucu örtüsü veya dış membranı olan deri, karmaşık bir organ sistemi olup, vücudun en büyük organıdır. Deri, iki tabakadan oluşur (Şekil 19-1): Epidermis, yüzey ektoderminden gelişen yüzeyel bir epitel dokudur. Dermis, epidermisin altında bulunan ve mezenkimal dokudan gelişmiş sıkı düzensiz bağ dokusundan oluşan daha derin bir tabakadır. Ektodermal (epidermal)/mezenkimal (dermal) etkileşmeler ise karşılıklı indüktif mekanizmalardan oluşur. Bu etkileşmeler, korunmuş bir dizi sinyal molekülleri olan Wnt, FGF, TGFβ ve Hedgehog yolakları tarafından düzenlenir. Deriyi oluşturan yapılar, vücudun bir kısmından diğerine farklılıklar gösterir. Örneğin; göz kapağı derisi ince, yumuşak ve ince kıllı olmasına rağmen, kaşlar daha kalın ve sert kıllara sahiptir. Embriyonik deri, 4-5. haftalarda mezodermi örten tek katlı yüzey ektoderminden gelişir (Şekil 19-1A). Epidermis Epidermal büyüme, evreler halinde gerçekleşerek epidermal kalınlığın artmasıyla sonlanır. Epidermis taslağı, yüzey ektodermal hücrelerden oluşan tek katlı bir tabakadır (Şekil 19-1A). Bu hüc437 C H A P T E R 20 H U MAN B I RT H DEF E C T S 471 B Ö L Ü M 20 İnsan Doğum Defektleri Doğum Defektlerinin Sınıflandırılması 457 Teratoloji: Anormal Gelişim Çalışmaları 458 Genetik Faktörlerin Neden Olduğu Doğum Defektleri 458 Sayısal Kromozomal Anomaliler 459 Yapısal Kromozomal Anomaliler 466 Mutant Genlerin Neden Olduğu Doğum Defektleri 469 Gelişimsel Sinyalleşme Yolları 471 İ Çevresel Faktörler Sonucu Oluşan Anomaliler 472 Teratogenezin Prensipleri 472 İnsan Gelişiminin Kritik Dönemleri 472 İnsan Teratojenleri 475 Multifaktöryel Kalıtımla Oluşan Doğum Defektleri 484 İnsan Doğum Defektlerinin Özeti 484 Klinikle İlgili Problemler 485 nsan fetusu bir bezelye kadar küçük olmasına rağmen tüm organlarını bulundurmaktadır. – Antonj van Leeuwenhoek, 1683 Doğum defektlileri merak ve şans gibi saçma sözcük ve düşüncelerle bir kenara atamayız. Sadece; bu durum niçin enderdir yada ender olmuştur ve neden olmuştur sorularına yanıt bulabilirsek bu yanıtlardan hiçbiri anlamsız değildir yada hiçbiri mükemmel bir bilginin başlangıcı olmayabilir. – James Paget, Lancet 2:1017, 1882 Doğum defektleri (konjenital anomaliler) doğumda var olan gelişim bozukluklarıdır. Bebek ölümlerine neden olan doğum defektleri yapısal, fonksiyonel, metabolik, davranışsal yada kalıtımsal olabilir. DOĞUM DEFEKTLERİNİN SINIFLANDIRILMASI Doğum defektlerini tanımlamak için en sık kullanılan, yol gösterici kaynak Hastalıkların Uluslararası Sınıflandırılmasıdır; bununla birlikte evrensel olarak kabul edilen bir sınıflandırma yoktur. Herbiri sınırlıdır ve belli bir amaç için geliştirilmiştir. Özellikle morfogenez sırasındaki hatalar (biçim gelişimi) sonucunda oluşan insan doğum defektlerini sınıflandırma girişimleri tıbbi uygulamalarda kullanılan somut önerilerin şekillenmesinde, başarısızlıklar ve belirli güçlükler ortaya çıkartmaktadır. Doğum defektleri için pratik sınıflandırma sisteminde, bir hasarın oluşum zamanı, olası etiyolojisi ve patogenezinin göz önünde tutulması ve dikkate alınması günümüzde klinisyenler arasında kabul görmektedir. 457 C H A P T E R 21 C O MMON SI G N AL I N G P AT H WA y S US ED D U R I NG DEVELOP MENT 503 B Ö L Ü M 21 Embriyonik Gelişim Sürecindeki Sinyal İleti Yolları Jeffrey T. Wigle ve David D. Eisenstat Hücrelerarası Etkileşimler 488 Gap Junctionlar 488 Hücre Adhezyon Molekülleri 489 Morfogenler 490 Retinoik Asit 490 Transforme Edici Büyüme Faktörü b/ Kemik Morfogenik Protein 490 Hedgehog 491 WNT/ b-Katenin Yolu 492 Protein Kinazlar 493 Reseptör Tirozin Kinazlar 493 Hippo Sinyal Yolu 494 Notch-Delta Yolu 494 Transkripsiyon Faktörleri 496 Hox/Homeobox Proteinleri 496 Pax Genleri 496 Bazik Heliks-Lopp-Heliks Transkripsiyon (bHLH) Faktörleri 497 Epigenetik 497 Histonlar 498 Histon Asetilasyonu 498 DNA Metilasyonu 498 Mikro RNA’lar 499 Kök Hücreler: Pluripotensiye Karşı Farklılaşma 499 Embriyonik Gelişim Sürecindeki Sinyal İleti Yollarının Özeti 500 E mbriyonik gelişim süresi boyunca farklılaşmamış öncül hücreler farklılaşırlar ve fonksiyonel erişkin dokularında yer alan kompleks yapıları oluştururlar. Sağlıklı bir gelişim için, bu karmaşık süreç boyunca hücrelerin hem içerden hem de dışardan alınan sinyallere gereksinimleri vardır. Bu sinyaller hücrelerin çoğalmasını, farklılaşmasını ve gelişmekte olan organların alacakları son şekli ve büyüklüğünü kontrol ederler. Sinyal yollarındaki bozulma, insanda gelişim bozuklukları ve doğum defektleri ile sonuçlanabilir. Bu anahtar gelişimsel sinyal yolları sıklıkla erişkinlerde kanser gibi hastalıklar tarafından tercih edilip kullanılmaktadır. Embriyonik gelişim sürecinde tanımlanan bu farklı değişiklikler, bu süreçleri yöneten birbirleriyle bağlantılı farklı sinyal yolu kümelerinin olması gerektiğini göstermektedir. Bunun aksine, birçok farklı hücre tipinin farklılaşması belirli sayıda moleküler sinyal yolu tarafından düzenlenir. Bunlar; Hücrelerarası etkileşimler: Gelişme bir hücrenin onun yanındaki komşu hücreyle ya Gap junctionlar aracılığıyla doğrudan veya hücre adezyon molekülleri tarafından indirek olarak etkileşimlerini içerir. Morfogenler: Bunlar bir özel anatomik bölgede hücrelerin çoğalmasını, hücre göçünün düzenlenmesini ve bu hücrelerin göç sonrasında ulaştıkları bölgedeki yapacakları görevlerine 487 H E D E V E ILNG O P I HU N G MHAUN MAN 5 16 516 THE TDEVELOP Ek Klinikle İlgili Problemlerin Tartışılması BÖLÜM 1 1. the Atbeginning the beginning its development, a human embryo 1. At of itsofdevelopment, human embryo 1. Pubertede sekonder seks özelliklera gelişir, üreme işlevis called a zygote. is called a zygote. leri başlar ve seksüel dimorfizm daha belirgin hale gelir. 2. Bununla The conceptus refers to all structures that birlikte, pubertal değişiklikler erkek ve that kadında 2. The termterm conceptus refers to all structures 3. develop from thepuberte zygote the embryo, amnion, develop fromKızlarda the zygote (e.g., the embryo, farklıdır. 8(e.g., yaşından sonraamnion, başlar ve 16 and chorionic sac). The terms, therefore, are not andyaşta chorionic sac). The terms, therefore, arebaşlar not 18 sonlanır. Erkeklerde ise 9 yaşından sonra synonymous. The term conceptus is used when refersynonymous. The term conceptus is used when referyaşta sonlanır. ring to an embryo and its extraembryonic memring to an embryo and its extraembryonic membranes, thatembriyo is, the products of conception. Theolarak term 2. Embriyoloji, gelişim çalışmalarını; klinik branes, that is, the products of conception. The term abortus refers to any product ve or fetal all products of an ise prenatal gelişimi; embriyonik gelişimi tanımabortus refers to any product or all products of an abortion; that is, theanormal embryoembriyonik or fetus and its lamaktadır. vememfetalmemgeliabortion; that Teratoloji, is, the embryo or fetus and its branes, including the placenta. An abortus, therefore, şim çalışmalarını tanımlar. Teratoloji embriyolojinin branes, including placenta. An abortus, therefore, bir is an abortedthe conceptus. is andalıdır; aborted conceptus. konjenital anomaliler veya doğum defektleri ve 3. bunların The development ofinceler. secondary sexual characteristics nedenlerini Embriyonik ve teratolojik 4. 3. The development of secondary sexual characteristics occurs, reproductive functions begin, and sexual çalışmalar prenatal dönemin hassasiyetini gösterdiği occurs, reproductive functions begin, and sexualiçin dimorphism becomes more obvious; consequently, klinik çalışmalara uygulanabilir. dimorphism becomes more consequently, the pubertal changes are obvious; not the same in males and the pubertal changes are not the same in males 3. Tüm terimler cinsel hücrelerinipuberty tanımlamaktadır. females. The kadın ages of presumptive areand about females. The ages of presumptive puberty are 12 years in girls and 14 years in boys; however, Koruyucu kabuk veya membran bulunduranabout yumurta 12 years girls and 14 inN boys; however, variations occur. 5 16sürüngen Tin H Eve DEV EL O PIhücreleri N Gyears HUM A kuşların olarak tanımlanmaktadır. variations occur. kelimesirefers ise tam değildir çünkü, oosit’ten 4. Ovum Embryology to belirgin the study of embryonic devel4. Embryology refers toolan the study embryonic develbaşlayıp döopment;implante clinically, it blastosist refers of to aşamasına embryonickadarki and fetal opment; clinically, it refers embryonic and fetal (ör, development; that is, thetostudy of prenatal developnemi için kullanılmaktadır. Ovül kelimesi, memeli development; that is, the study of development. Teratology refers to için theprenatal study of abnormal omurgalı hayvanlar) oositleri kullanılmaktadır. Gament. Teratology refers to the study of abnormal embryonic and fetal development. It is the branch of met ise oosit ya da sperm olsun herhangi bir germ hücresi embryonic and fetal development. It is the branch oftheir embryology concerned with birth defects and için kullanılmaktadır. Oosit kelimesi, insanlar için kulla- 5. embryology with birth defects and their are causes. concerned Embryologic and teratologic studies nılan Embryologic uluslararası bir and terimdir. causes. teratologic are applicable to clinical studies becausestudies they indicate applicable to clinical they indicate vulnerable prenatalstudies periodsbecause of development. vulnerable prenatal periods of development. BÖLÜM 2 CHAPTER 2 1. At the beginning of its development, a human embryo CHA ER 2 1.P TKromozom sayısındaki değişiklikler esas olarak mitoz 1. 2. called a zygote. 1. is Numerical changes in chromosomes arise chiefly ve mayoz bölünmeinsırasındaki (nondisjunfrom nondisjunction during aayrılamama mitotic or meiotic cell Numerical changes chromosomes chieflythat 2. tion) The sonucunda term conceptus refersKromozom to all arise structures ortaya çıkar. sayısına bağlı division. Most clinically important abnormalities in fromdevelop nondisjunction during a mitotic or meiotic cell from the zygote (e.g., the embryo, amnion, en önemli klinik anomaliler birinci mayoz sırachromosome number occur during thebölünme first meiotic division. Most clinically important abnormalities in and chorionic sac). The terms, therefore, are not sında görülür. Ayrılamama, hücre bölünmesinin anafaz division. Nondisjunction is thethe failure of double chromosome number occurconceptus during first when meiotic synonymous. The term is used referchromatid chromosomes to dissociate during anadivision. Nondisjunction is the failure of double aşamasında ayrılması gereken çift kromatidli kromoring to an embryo and its extraembryonic memphase of cell division. As a result, both chromosomes chromatid to dissociate duringyetersizlikana-term zomların birbirlerinden ayrılamamasındaki branes,chromosomes that is, the products of conception. The pass to the same daughter cell and trisomy results. phase ofSonuç cell division. As a product result, both chromosomes tir. olarak iki kromozom aynı yavru hücreye abortus refers toher any or all products of an Trisomy 21 (Down syndrome) is the most common passgeçer to the same daughter cell and trisomy results. ve trizomi ortaya çıkar. Trizomi 21and (Down send- 6. abortion; that is, the embryo or fetus its memnumerical chromosomal disorder resulting in birth Trisomy 21 (Down syndrome) is the most common branes, including the placenta. An abortus, therefore, romu) konjenital anomalilere nedenapproximately olan en yaygın sayıdefects. This syndrome occurs numerical chromosomal disorder resulting in birthonce is kromozomal an aborted conceptus. sal hastalıktır. Bu sendrom 30-34 yaşındaki in every births inoccurs women 30 to 34 years of age; defects. This 700 syndrome approximately once kadınlarda yaklaşık olarak her 700 doğumda bir 3. The development of secondary sexual characteristics however, it is more common in older mothers. in every 700 births in women 30 to 34 years of görülür; age; ancak, yaş annelerde daha yaygındır. occurs, functions begin, and sexual however, itileri isreproductive more common in mothers. 2. dimorphism A morula with an extra setolder of chromosomes in its becomes more obvious; consequently, 2. Hücrelerinde bir seri fazla kromozom taşıyan morula’ya cells is called a triploid embryo. This chromosome A morula with an extra set chromosomes in itsand the pubertal changes are of notBu thekromozom same in males embriyo adı verilir. anomalisi abnormality usually results from fertilization of an 7. cellstripolidi is called a triploid Thispuberty chromosome females. The ages of embryo. presumptive are about genellikle oositin iki sperm (dispermi) ile fertilizasyonu oocyte by two sperms (dispermy). A fetus could abnormality usually results from fertilization of an 12 years in girls and 14 years in boys; however, oocyte by twooccur. sperms (dispermy). A fetus could 5 1 6 variations 51 6 4. Embryology refers to the study of embryonic development; clinically, it refers to embryonic and fetal development; that is, the study of prenatal development. Teratology refers to the study of abnormal embryonic and fetal development. It is the branch of sonucunda ortaya çıkmaktadır. Fetus tripoloid moruladevelop from a triploid morula be born alive; develop from avetriploid morula andand beancak born dan gelişebilir canlı olarak doğabilir; bualive; nadir however, this is unusual. Most triploid fetuses abort however, this is unusual. Most triploid fetuses abort gözlenir. Çoğu triploid fetuslar spontan olarak düşerler, spontaneously; if born alive, triploid neonates spontaneously; if born alive, triploid neonates diedie eğer canlı doğarlarsa birkaç gün sonra ölürler. within a few days. within a few days. 3. Enfeksiyonlara bağlı olaraktubes uterus tüplerinin tıkanıklığı 3.Blockage Blockage of the uterine resulting from infection of the uterine tubes from infection kadınlardaki infertilitenin en resulting büyükinnedenidir. Yapışıkis a major cause of infertility women. Because is lıklar a major cause of ile infertility in women. Because oositin sperm karşılaşmasını önlediği için ferocclusion prevents the oocyte from coming into occlusion prevents the oocyte from coming into tilizasyon infertilite genellikle contact gerçekleşemez. with sperms,Erkeklerde fertilization cannot occur. contact with sperms, fertilization cannot occur. Infertility in defektleri men usually results defects spermatogenez sonucu oluşur.from İnmemiş testis,in Infertility in men usually results from defects in spermatogenesis. Nondescent of the testes is one aspermatogenenezin (sperm oluşumunun yetersizliği) spermatogenesis. Nondescent of the testes is one cause of aspermatogenesis (failure of sperm formasebeplerinden bir tanesidir; bununla beraber normal pocause of aspermatogenesis (failure of sperm formation); however, normally positioned testes may not zisyonuna getirilmiş testispositioned yeterli sayıda aktifmay hareketli tion); however, normally testes not produce adequate numbers of actively motile sperms. sperm üretmeyebilir. produce adequate numbers of actively motile sperms. 4. Mozaisizm, Mosaicismgametogenezden results from nondisjunction of double 4. ziyade zigotun yaMosaicism results from nondisjunction of erken double chromatid chromosomes during early cleavage of a rıklanma döneminde çift kromatide sahip kromozomun chromatid chromosomes during early cleavage a zygote rather than during gametogenesis. As of a conayrılmaması sonucunda ortaya çıkmaktadır. Bunun sozygote rather than during gametogenesis. As a consequence, the embryo has two cell lines with different sequence, the embryo has two cell lines with different nucu olarak, embriyo farklı kromozom sayıları içerenfrom iki chromosome numbers. Persons who develop chromosome numbers. Persons who develop from ayrı hücre hattına sahip olur. Bu tip kromozomal anothese chromosomally abnormal embryos are mosaics. these chromosomally embryos are mosaics. maliye sahip embriyolardan gelişen mozaiktir. Approximately 1%abnormal of persons withkişiler, Down syndrome Approximately 1% of persons with Down syndrome are mosaics. They have relatively mild stigmataBu of Down sendromu vakalarının yaklaşık %1’i mozaiktir. are mosaics. They have mild hafif stigmata of syndrome and arerelatively less mentally deficient than tipthe vakalarda sendromun belirtileri daha ve mental the usual. syndrome and arecan lessbementally deficient thanby detected before birth gerilikleriMosaicism daha azdır. Mozaisizm tanısı, doğumdan önce usual. Mosaicism can after be detected beforeorbirth by cytogenetic studies amniocentesis chorionic amniosentez ve koryonik villöz biyopsisi ile alınan doku cytogenetic studies(see after amniocentesis or chorionic villus sampling Chapter 6). örneklerinin, incelenmesi sonucunda konuvillus samplingsitogenetik (see Chapter 6). 5. labilir Postcoital birth (Bkz. Böl. 6).control pills (“morning-after pills”) Postcoital control pills (“morning-after pills”) may be birth prescribed in an emergency (e.g., after sexual 5.may Postkoidal doğuminkontrol hapları (Morning after pills) be prescribed an emergency (e.g., after sexual abuse). Ovarian hormones (estrogen) taken in large acil durumlarda (Örn. Cinsel suistimal sonrası) tavsiye abuse). hormones (estrogen) taken in large dosesOvarian within 72 hours after sexual intercourse usually edilebilir. Over hormonları (östrojen) cinsel ilişkiden doses withinimplantation 72 hours after intercourse usually prevent of sexual the blastocyst, probably by sonra 72 saat içerisinde dozdawith alındığında, muhprevent implantation ofyüksek the blastocyst, probably by altering tubal motility, interfering corpus luteum develop from a triploid morula and beinborn alive; temelen tubal motiliteyi değiştirerek, korpus luteum altering tubal motility, interfering with corpus luteum function, or causing abnormal changes the endohowever, is unusual. Most triploid abort function, or this causing abnormal changes in fetuses the endometrium. These hormones prevent implantation, not fonksiyonunu engelleyerek veya endometriyumda anorspontaneously; if bornblastosistin alive, neonates die metrium. These consequently, hormones prevent implantation, fertilization; theytriploid should not be not called mal değişiklikler yaparak implantasyonu önwithin a few days. contraceptive pills. Conception occurs, but the blasfertilization; consequently, they should not be called ler. Bu hormonlar implantasyonu engeller, ancak fertitocyst does not implant. It would more appropriConception occurs, the blaslizasyonu engellemez. Bu nedenle, bube tipbut ilaçlar doğum 3.contraceptive Blockage ofpills. the uterine tubes resulting from infection ate to call them “contraimplantation pills.” Because tocyst does not implant. It would be more appropriis a major of isimlendirilmemelidir. infertility in women. Gebelik Because kontrol ilaçlarıcause olarak the termthem abortion refers a premature stoppage of ate occlusion to call “contraimplantation pills.” Because prevents the to oocyte from coming into olur fakat blastosist implante olmaz. Bunların implantasaterm pregnancy, the term abortion could be applied to the contact abortion refers to a premature stoppage of with sperms, fertilization cannot occur. önleyen ilaçlar olarak isimlendirilmesi daha uygun such an early termination of pregnancy. a yonu pregnancy, the term abortion could be applied to Infertility in men results fromönce defects olacaktır. Düşük terimi,usually gebeliğin vaktinden sonla-in an early termination of pregnancy. spermatogenesis. Nondescent of the testesaborted; is one 6.such Many early embryos are spontaneously dığı olaylar için kullanılan bir terim olduğundan, gebelicause of aspermatogenesis (failure of sperm the overall early spontaneous abortion rate is formaapproMany early embryos are spontaneously aborted; ğin erken sonlanımı için de kullanılabilir. normally positioned testes may not ximately 45%. The common causerate of early sponthe tion); overallhowever, early spontaneous abortion is approproduce adequate numbers of actively motile sperms. 6. Çoğu erken dönem embriyolar, spontan olarak düştaneous abortion is the presence of chromosomal ximately 45%. The common cause of early sponabnormalities, such as presence those resulting from nondismektedir. Tümresults erken spontan düşüklerin oranı abortion is the of chromosomal 4.taneous Mosaicism from nondisjunction ofyaklaşık double junction, failure of one or more pairs ofveya chromo%45’dir. Spontan düşüklerin en sık nedeni bir daha abnormalities, such as those resulting from nondischromatid chromosomes during early cleavage of a somes to separate. fazla kromozom çiftinin ayrılmasındaki ayjunction, failure of one or more pairsyetersizlik of chromozygote rather than during gametogenesis. As ve a conseparate. rılamama gibi sequence, thekromozomal embryo hasanomalilerdir. two celland lines withofdifferent 7.somes It isto estimated that between 12% 25% couples Persons develop inestimated North America are yaklaşık infertile. One third tofrom one 7.It Kuzey Amerika’da çiftlerin %who 12-25’i ischromosome thatnumbers. between 12% and 25% ofinfertildir. couples these chromosomally abnormal embryos areinfertility. half ofAmerica these are due One to male inBuNorth are ya infertile. third tomosaics. one vakaların üçte cases biri da yarısı erkek infertilitesine 1% are of persons Down syndrome halfApproximately of these cases due towith male infertility. are mosaics. They have relatively mild stigmata of the syndrome and are less mentally deficient 503 than usual. Mosaicism can be detected before birth by cytogenetic studies after amniocentesis or chorionic villus sampling (see Chapter 6). 5. Postcoital birth control pills (“morning-after pills”) 5 16 THE DEVELOP I NG HU M A N İndeks develop from a triploid morula and be born alive; however, this is unusual. Most Amino asitler, 99 triploid fetuses abort Akrania, 348f, 349b A 1. At the beginning of its development, a human embryo Akromegali, 352b Abdominal duvar defektleri, ön, tespit için alfatransplasental 116 spontaneously; if born alive, transport, triploid 115f, neonates die is called a zygote. Akrozom, 16, 26 fetoprotein analizi, 101b within a few days.Aminopterin, teratojen olarak, 473t, 479 Abdominal 70 Amniyoblastlar, 41 reaksiyon, 26, 27f 2. The termduvar, conceptus refers to all structures that 3. Blockage of the uterine tubes resulting infection Abdominal kas eksikliği, 361b Amniyokoryonik membran,from 108f, 111, 112f-113f Akrozomal membran, 26 develop from the zygote (e.g., the embryo, amnion, Abdusent sinir, 413 boşluğu, 70 Aksesuar akciğer, 206b is a major cause Amniyon of infertility in women. Because and chorionic sac). The terms, therefore, are not tepecikler, 432, 433f Aborsiyon, 48b Aksesuar aurikular 41-42, 43f occlusion prevents oluşumu, the oocyte from coming into synonymous. The term conceptus is usedAksesuar when dalak, refer-221b spontan Amniyon,fertilization 41, 70, 126-129, 128f contact with sperms, cannot occur. ring to an embriyolar embryo ve, and mem- 151b Aksesuar diyafram, Amniyosentez anormal 34b its extraembryonic Infertility in men usually results from defects in Aksesuar Amniyotik band sendromu (ABS), 129b, 129f branes, that is, Thehepatik term kanallar 218b embriyo, 110fthe products of conception. spermatogenesis. Nondescent of the testes is one Aksesuar kaburgalar, 347b Amniyotik kese, 126 fetus, 127f to any product or all products of an abortus refers cause of aspermatogenesis (failure of sperm formaAksesuar kaslar, 361b Amniyotik sıvı, 100, 126-127 tanımı, 48 abortion; that is, the embryo or fetus and its mempositioned testes may not Aksesuar plasenta, 121, 124f tion); however, normally bozuklukları 129b. (Bakınız Abortus, 48b branes, including the placenta. An abortus, therefore, Aksesuar renal arterler, 249b,produce 249f Oligohidroamniyoz; Polihidramniyoz adequate numbers of actively motile sperms. Adenohipofiz, 397 isAdenokarsinom, an aborteddietilstilbesterola conceptus. maruz kalma, Aksesuar sinir, 414 dolaşımı, 127 results from nondisjunction of double Aksesuar timus dokusu,4. 168b,Mosaicism 168f 477 hacmi, 127 3. The development of secondary sexual characteristics Aksesuar tiroid dokusu, 171f chromatid chromosomes during early cleavage of a Adipoz doku, 96 içeriği, 127 occurs, reproductive functions begin, Aksiyal and arter, sexual primer, 373f zygote rather than during gametogenesis. As a conAdrenal (suprarenal) bezler, gelişimi, 243f-244f, önemi, 127-129 dimorphism becomes more obvious; consequently, Aksiyal iskelet, 62 247f, 259-260, 259f sequence, the embryoyutulması, has two127cell lines with different the pubertal changes are not the same in gelişimi, males 342-347 and Adrenal hiperplazi, konjenital, 260b, 260f, 271f Ampulla,Persons semisirküler kanalın, 428-430, from 430f chromosome numbers. who develop Aktifare transport, females. The ages of presumptive puberty aboutplasental, 114-115 Adrenocorticotropin Anafaz gecikmesi, 465 these chromosomally abnormal embryos are mosaics. Aktivin(ler) 12 veyears girls and however, adrenalin hiperplazi, 260b 14 years in boys; Anafaz, 12, 14f with Down syndrome Approximately 1% of persons Aktivin-reseptör-benzeri kinaz ChALK2 ve ve doğum,occur. 119 Anal çukur, 209, 210f, 233, 235f variations are mosaics. They have relatively mild stigmata of kardiyovasküler gelişim, 294 Adrenogenital sendrom, 260b Anal kanal, gelişimi, 233-234, 236f Akuaduktal darlık, konjenital, 409b the syndrome and are less 4. Embryology refers to the study of embryonic develAfaki, konjenital, 426b Anal membran,mentally 233, 269f deficient than Akustik meatus, 177 MosaicismAnal canstenoz, be detected opment; clinically, it ilerefers embryonic and fetaldış, 78, 164, usual. Afoni, laringeotrakeal yarık birlikte,to 199b 237, 238f before birth by Ala orbitalis, 345 Ağırlık, doğum that is, the study of prenatal teratojen olarak, 12, cytogenetic studiesAnaljezikler, after amniocentesis or 14f chorionic development; developAla temporalis, 345f çok düşük, 93b Anastomoz, plasental kan damarlarının, 132b villus sampling (see Chapter 6). ment. Teratology refers to the study Alagille of abnormal sendromu, 496 Anatomik pozisyon, 8f, 9 düşük, 93b,and 98b fetal development. It is the branch of embryonic Alar plak, 384 5. Postcoital birth control pills pills”) Anchoring villi, (“morning-after 113f, 118 sigara içilmesi, 476 embryology concerned with birth defects and 442b their Albinizm, duyarsız sendromu, Ağrı kesiciler, teratojen olarak, 480 may be prescribedAndrojen in an emergency (e.g.,272b, after272f sexual causes. Embryologic and sendromu), teratologic alfa-fetoprotein studies are Androjen(ler)(estrogen) taken in large AIDS (kazanılmış immun yetmezlik abuse). Ovarian hormones analizi, 101 applicable to clinical studies because they indicate dişi fetusların maskülinizasyonu, fetal etkileri 481 doses within 72 hours after sexual intercourse271 usually nöral tüp defektlerinin tespitinde, 127 vulnerable prenatal periods of 201, development. Akciğer gelişiminin kanaliküler periodu, teratojen olarak, 473t, 477-478, 477f prevent implantation of the blastocyst, probably by ve fetal anomaliler, 101b 202f-203f Androstenedion 262 altering tubal motility, interfering with corpus luteum Alkol kullanımı Akciğerler Anensefali, 381b, 406b ve fetal büyüme, 99 function, or causing abnormal changes in the endoAneploidi, 461b, 461f agenezis, 206b ve konjenital anomaliler, 473t, 476-477,These 477f hormones C H A Paksesuar, T E R 2206b metrium. prevent468b, implantation, Angelman sendromu, 469t, 470-471 not Allantois kistleri, 59b, 130b, 131f Aniridi, 425b,they 425f should not be called fertilization; consequently, damar, 97 1. Numerical changes in chromosomes Allantois, arise chiefly 58, 70, 130, 131f kordlar, 284f but the blasgelişimi, 200-205 contraceptive pills.Anjiyoblastik Conception occurs, from nondisjunction during a mitotic or meiotic cell gelişimi, 131f Anjiyoblastlar, 62 oligohidramniyoz, 205b tocyst does not implant. It would be more approprikaderi, 131fin division. Most Anjiyogenez faktörü, 21 hipoplazi, 206b clinically important abnormalities ate to call them “contraimplantation pills.” Because kistleri, 130b, 131f Anjiyogenez, 62, 284, 371, 439-440, 494 chromosome meiotic kist, 205b, 206fnumber occur during the first the term abortionAnjiyomas, refers toderideki, a premature stoppage of Allograft, plasenta, 117-118 442b division. Nondisjunction is the failure of double maturasyon, 201-205 a pregnancy, the term abortion couldenzim(ACE) be applied to Alopesi, 445b Anjiyotensin-dönüştürücü alveolarchromosomes evre (geç fetal dönemden chromatid to dissociate Alveolar duringhücreler, ana- tip II, 205b inhibitörler, teratojen olarak, 479 such an early termination of pregnancy. çocukluk döneme phase of cell division. As kadar), a result, both chromosomes Alveolar kanallar, 203f, 204 Ankiloglosi, 173b, 173f 202f-203f, 204-205 pass to the same daughter cell and trisomy are452spontaneously aborted; Alveolarresults. keseler, 204 6. Many early embryos Anodontia, kanaliküler evre (16-25 haftalar), 201, Trisomy 21 (Down syndrome) is the most common the overall early spontaneous abortion rate is approAlveolar rabdomiyosarkom, 496-497 Anoftalmi, 422, 423f Alveolar akciğer matürasyonu, 202f-203f, Anoksi, fetal, umbilikal kordun tam numerical 202f-203f chromosomal disorder resulting insüreç, birth ximately 45%. The common cause of early sponpsödoglandüler evre (5-17 haftalar), 201, 204-205 düğümlenmesi, 124-126, 126f defects. This syndrome occurs approximately once taneous abortion is the presence of chromosomal 202f-203f (alveoli) gelişimi, 202f-203f Anokütanöz (beyaz) çizgi, 233from nondisin every 700kese births 30 to 34 Alveolus years of age; abnormalities, such as those resulting terminal evresiin (24women hafta-doğuma Alveolus, dişlerin, 449 Anoniçya, aplastik, 446b however, itkadar), is more common in older mothers. junction, failure of one or more pairs of chromo201-202, 202f-203f Amasti, 444 Anoperineal fistül, 236-237, 238f somes to separate.Anorektal agenez, 237, 238f neonatal, 205b Ambigiüs genitaller, 270b-271b, 271f 2. A morula with an extra set of chromosomes in its Akondroplazi, 351b, 352f, 469, 470f 372-374, 374b, 480 fistüllü, 237, 238fand 25% of couples cells is called a triploid embryo. This Ameli, chromosome 7. It is estimated that between 12% Aköz humor, 424f, 426 Ameloblastlar, 449 Anorektal anomaliler, 236b-237b, 237f-238f abnormality usually results from fertilization of an in North America are infertile. One third to one Aköz kamara, gözün, 426-427 Amelogenez, imperfekta, 453b Anovulasyon, 23b oocyte by two sperms (dispermy). A fetus could 51 6 half of these cases are due to male infertility. 513 514 İNDEKS Anterior kommissür, 402 Antibiyotikler, teratojen olarak, 478 Antikoagulanlar, teratojen olarak, 478 Antikonvulzanlar, teratojen olarak, 478-479 Antikorlar, maternal, transplasental transportu, 115f, 116 Antimüllerian hormon (AMH), 262 Antineoplastik ajanlar, teratojen olarak, 479 Antrum, 21 Anular pankreas, 221b, 221f Anüs agenez, 237, 238f ektopik, 236-237, 238f imperforat, 236-237, 237f membranöz atrezi, 237, 238f Anüsün membranöz atrezisi, 237, 238f Aort arkusları birinci, türevleri, 318f dördüncü, türevleri, 318f ikinci, türevleri, 318f türevleri, 318f üçüncü, türevleri, 318f Aort atrezisi, 315f, 316b Aort darlığı, 315b Aort kesesi, 288, 292f, 317, 318f, 373f dönüşümü, 319f Aort penceresi, 313b Aort vestibülü, 300, 302f Aorta koarktasyonu, 321b, 322f jukstaduktal, 321b postduktal, 321b, 322f preduktal, 321b, 322f Aorta, 373f dorsal, 288, 318-320, 319f kalıcı, 323b, 324f koarktasyonu, 321b, 322f juxtaduktal, 321b postduktal, 321b, 322f preduktal, 321b, 322f semilunar kapakçıklar, 300, 306f Aortikopulmoner septal defekt, 313b Aortikopulmoner septum, 298, 302f, 316f Aortikoventriküler bağlantı 306f Apendiks Apendiks epididimisin, 245t, 265f, 266b Apendiks veziküloza, 245t, 265f, 267b Apendiküler iskelet, gelişimi, 349-350, 351f Apikal ektodermal kabartı, 363 Apokrin ter bezleri, 440 Apoptozis, 72 Apoptozis-indükleyici ligandlar, 118 Araknoid mater, 385 Araknoid trabekülü, 385 Araknoid villus, 396 Arcus palmaris superficialis, 373f Arçiserebellum, 395 Aristo, 5 Aritenoid kıkırdak, oluşumu, 160t Aritenoid şişkinlikler, 196, 198f Arito teorisi, 5 Arnold-Chiari malformasyonu, 411b Arter (arterler) aksiyal, primary, 373f brakiyal, 373f brakiyosefalik, 319f büyük, transpozisyon, 313b, 314f derin, uyluğun (profunda fermoris), 371-372 endometriyal, 109, 113f faringeal arkus (yay), 158f, 288 altıncı, 320 beşinci, 320 birinci, 317 çift, 321b, 323f dördüncü, 318-320 ikinci, 317-318 konjenital anomalileri, 320 türevleri 317-320 üçüncü, 318 fibular, 373f hiyaloid, 419, 421f, 424f, 426 kalıcı, 424f, 426b iliyak, 373f eksternal, 289, 326f-327f genel, 249, 288 interkostal, 288, 322f, 342 interosseous, 373f intersegmental, 288, 319f, 323f, 373f iskiyadik, 373f karotid external, 317, 319f genel, 318, 319f internal, 318, 319f koryonik, 112 lumbar, 288 maxillar, 317 median, 373f mesenterik inferior, 210f, 212f, 219f, 233 superior, 144, 210f, 212f, 219f, 221 önbağırsak, 143f, 212f plantar, 373f popliteal, 373f pulmonar sağ, 319f, 320 sol, 305f, 314f, 319f, 320 radial, 373f rektal, 233-234 inferior, 234 superior, 233-234 renal, 248f, 249 aksesuar, 249b, 249f sakral, lateral, 288 santral, retina, 422, 424f söliyak, 210f, 212f splenik, 221, 222f stapedial, 317-318 subklavian, 319f-320f, 322f-324f sağ, 318-320, 319f-320f anormal, 323b, 324f-325f tibial, 373f ulnar, 373f umbilikal, 113f, 289, 373f abdominal ligamanlar, 330 adult türevleri, 327f Doppler velosimetrisi, 126b, 126f kaderi, 288-289 yokluğu (SUA), 126b, 126f vertebral, 288, 325f vesikal, superior, 289, 327, 330 vitellin, 210f, 232f, 373f akibeti, 288-289 Arteria ischiadica, 373f Arteriokapiller ağlar, 63-64 Artık ürünler, plasental taşınım, 115f, 116 Asetabulum, anormal gelişimi, 377b Asetilsalisiklik asit, fetal etkileri, 479 Asfiksi, intrauterin, ve sürfaktan üretimi, 205b Asinüs, 174 pankreatik, 219 Asosiasyon, tanımı, 460b Astroblastlar, 383-384 Astrositler, 383-384 Atlantoaksial dislokasyon, 349b Atlas’ın asimilasyonu, 349b Atlas’ın asimilasyonu, 349b Atnalı böbrek, 250, 253f Atom bombasından kurtulan Japonlar, doğum kusurları, 483 Atom bombasından kurtulanlar, doğum defekti çalışmaları, 483 Atriyal septal defektler, 308b-309b, 309f-311f Atriyoventriküler demet, 303f Atriyoventriküler düğüm, 303f Atriyoventriküler kanal bölünmesi, 293-294, 293f, 295f dolaşım boyunca, 292f-293f, 293, 295f gelişimi, 293, 293f Atriyoventriküler kapaklar, 300, 303f Atriyoventriküler septal defekt, 312f, 313f Atriyoventriküler septum, 296f-297f Atriyum ortak, 308b-309b primordiyal, 292f, 293-294, 299f-300f bölümlenmesi, 294, 295f-297f sol, oluşumu, 294-298, 300f Auditor (faringotimpanik) tup, 161, 162f-163f, 430-431 Auditor kemikler, 159f, 430-431 Auerbach pleksusu, 236b Aurikula (kardiyak), 294, 299f-300f Aurikula (kulak), 432, 432f konjenital anomalileri, 432b-433b, 433f-434f yokluğu, 432 Aurikular eklentiler, 432, 433f Aurikular fistüller, 433 Aurikular kaslar, 160f Aurikular tepecikler, 78, 178f, 432 aksesuar, 432, 433f Ayak ayrık el ayak oluşumu, 375b yarık, 375b Ayak başparmağı tomurcuğu, 368f-369f Azigos ven, 286f, 287 lob, 205b B Bağırsak tıkanıklığı, konjenital, 216f Bağırsak, primordiyal, 209, 210f Bağlantı kompleksleri, 489 Bağlantı sapı, 41-42, 70 Bağlantı sapı, 70 Bağlantı, 488 Barr, Murray, 7 Basic helix-loop (bHLH) transkripsiyon faktörü, 497 Basit diffüzyon, plasental taşınım, 114-115 Battledore plasenta, 122f-123f, 124 Bazal plak, 345 Bazal tabaka, endometriyum’un, 18 Bazifaringeal kanal, 400b Baziler invaginasyon, 349b Bebeklik, 2 Beckwith-Wiedemann sendromu, 469t Beklenen doğum tarihi, 99 Benzodiazepin, 480 Bertram, Ewart (Mike), 7 Besinler, transplasental taşınma, 115f, 116 Betametazon, ve fetal akciğer oluşumu, 205b Beyaz (anokütanöz) çizgi, 233 Beyaz ramus communikans, 414 Beyaz yağ, 98 İNDEKS Beyin gelişimi, 392-403 kritik dönemler, 472 konjenital anomaliler, 403, 405f-407f primordiyal, 70 Beyin katlantıları (fleksurları), 392 Beyin vezikülleri primer, 392 sekonder, 392 Bifid burun, 184b Bifid penis, 274b Bifid ureter, 250, 252f Bikornulu (çift boynuzlu) uterus, 274b, 275f-276f kalıntı boynuzla birlikte, 274b, 275f Bilaminar embriyonik disk, 43f, 44 Bilek, 370f Bilirubin, transplasental taşınması, 115f, 116 Biliyöz emesis (safra kusmak), 228b Biparental kalıtım, 93 Birinci farengeal arkus sendromu, 167b Birinci mayoz bölünme, 12 Birleşik kostalar, 347b, 348f Bitişik gen sendromları, 468b, 469t Blastoderm, 6 Blastogenezis, 33-34 Blastomerler, 34b Blastosist boşluğu, 33 Blastosist(ler) implantasyonu, 46-48 konumu, 46 tamamlanması, 39-40, 40f oluşumu, 32f, 33-35, 34f-35f Blink-startle yanıtı, 96 Boş embriyo, 466b Boveri, Theodor, 7 Boyun, 155-193 konjenital anomalileri, 191-192 Bozulma, tanımı, 460b Böbreğin hilusu, 248-249 Böbrekler at nalı, 250, 253f dupleks, 254f ektopik, 250, 253f fazladan, 250, 252f gelişimi, 73-74, 243-249, 243f, 246f-247f moleküler çalışmalar, 248f hilusu, 248-249 kanlanma, değişimler, 249 kistik hastalıklar, 251, 254f konjenital anomalileri, 250b-251b, 241f-254f malrotasyon, 250, 252f pelvik, 250, 253f pozisyonel değişiklik, 247-249, 248f Bradikinin ve duktus arteriosus kapanması, 327-328 Brakidaktili, 376b Brakiosefali, 349b Brakiosefalik ven, sol, 285-287, 286f-287f, 294 Brakiosefalik, 319f Brakiyal arter, 373f Brevicollis, 347b Bronkopulmoner segment, 201 Bronş tomurcukları, 145-146, 145f, 197f, 200, 200f-201f, 244f Bronş, trakeal, 200b Bronşiyoller, 201, 202f-203f Bronşlar gelişimi, 200-205, 201f primer 200 segmental, 201 sekonder, 200 Buksinatör kas, 160f Bulbar kabartılar, 300, 305f-306f Bulbar konjuktiva, 427 Bulbourethral bez, 25, 245t, 264, 265f Bulboventriküler kıvrım, 290f, 291 Bulboventriküler oluk, 292f Bulbus kordis, 287f, 289-291, 289f, 292f bölümlenme 300, 305f dolaşımı, 292f-293f, 293 Burun bifid, 184b Busulfan, teratojen olarak, 479 Büyük arterlerin transpozisyonları, 313b, 314f Büyük arterlerin transpozisyonu, 313b, 314f Büyük cornu, 160t Büyük vestibüler bezler, gelişimi, 245t Büyüme faktörleri, 494, 497 Büyüme merkezleri, 174 C C hücreleri, 163-164 CAH. Bakınız Konjenital adrenal hiperplazi (CAH) Canlılık fetuslar, 93b yapışık ikizler, 135b Carnegie Embiyonik Evreler Sistemi, 85 Carnegie kolleksiyonu, 7 CHAOS (konjenital geniş hava yolu sendromu), 196b Chiari malformasyonu, 411b, 411f Ciliopathies, 491-492 Cinsel gelişim bozuklukları, 270b-271b Cinsel gelişimin farklılaşmamış evresi, 260 Cinselliğin gelişim bozukluğu, 270b-271b karmaşık veya belirsiz interseks, 278b Cisterna chyli, 331, 332f c-Met, ve kas gelişimi, 367 Columna vertebralis gelişimi, 342-344, 343f evresi, 344f kartilagenöz evresi, 342, 344f kemik evresi, 342-344 yarık, 347b Constantinus Africanus of Salerno, 5 Conus arteriosus, 300, 302f, 313b Cor triloculare biatriatum, 311b Corpora cavernosa clitoridis, 245t Corpora cavernosa penis, 245t, 268 Corpus albicans, 23 Corpus callosum, 408b agenezi, 408b, 408f Corpus luteum, 22-23, 40 Corpus spongiosum penis, 245t, 268 Corpus striatum, 400 Coxsackie virüs, transplasental taşınım, 117 Cranium bifidum, 403b, 405f Cri du chat sendromu, 466, 467f Crick, Francis, 7 Crista terminalis, 294, 295f, 299f, 303f Cristae ampullares, 428-430 Cuneiform kıkırdak, 160t Cuticle, 446 Cytomegalovirus teratojen olarak, 473t, 481 transplasental taşınımı, 115f Ç Çan aşaması, diş gelişiminin, 448f, 449 Çapraz renal ektopi, 250, 253f 515 Çekum gelişimi, 225-226, 226f mobil, 231b subhepatik, 230f, 231b Çevresel faktörler, doğum defektleri, 472-484 Çevresel kimyasalları, teratojenler, 480-481 Çift böbrek, 254f Çift penis, 274b Çift uterus, 274b, 275f-276f Çiğneme kasları, oluşumu, 159, 160t Çocuk doğurma, 120f Çocukluk çağı 2 Çoklu hamilelik ve fetal büyüme, 99 D da Vinci, Leonardo, 5 Dalak aksesuar, 221b gelişimi, 221, 222f, 332 Dallanma izleri, 164b, 167f Dallanma morfogenezisi, 204, 246-247 Dallanma sinüsleri, 164b eksternal, 164b, 165f-166f internal, 164b, 165f-166f Dallı villus, 64, 111-112, 113f-114f Damak gelişimi, 180f-181f, 182-183 primer, 180f-181f, 182 sekonder, 182-183, 183f, 185f-186f yarık, 183b-184b, 186f-190f Damak tonsil, 332 Darklılaşma, 70 kök hücreler, 499-500 ve kemik gelişimi, 337-338 Darwin, Charles, 7 Deformasyon, tanımı, 460b Dekstrokardiya, 307b, 307f Delivery tahmini tarih (EDD), 99 Demet dallar, 301 Dengeli translokasyon taşıyıcıları, 466, 467f Dental kese, 447f, 449 Dental lamina, 447, 447f Dentigerous kist, 453b Dentinogenez imperfecta, 453b, 453f Deri anjiyom, 442b bezler, 440-442 gelişimi, 437-452, 438f sınıflandırılması, 439 Deri sindaktili, 376b Deri siniri alanı, 370-371 Dermal kabartılar, 438f, 439 Dermal sinüs, 388b Dermamiyotom, 337, 338f Dermatom, 370 Dermatomal pattern, 439 Dermis, 438f, 439-440 gelişimi, 439-440 Dezidua kapsülaris, 109, 111 Dezidua, 109 Dezidual hücreler, 40 Dezidual reaksiyon, 41 diagnostik, 100, 100b Diazepam, hamilelikte kullanımı, 480 Dietilstilbesterol, teratojen olarak, 473t, 477 Digastrik kas, oluşumu, 160t DiGeorge sendromu, 167b, 469t Dihidrostreptomisin, teratojen olarak, 478 Dijital ışınlar, 78-84, 366 Dikoryonik gebelik, 137f 516 Dil İNDEKS arkus türevleri, 172f bifid yada yarık, 174b gelişimi, 172-173, 172f kaslar, 358 konjenital anomaliler, 173b papilla, gelişimi, 172f sinir innervasyonu, 172f, 173 terminal sulcus, 172, 172f Dilatasyon, 119, 120f Dil-bağlantı, 173b, 173f Dilin foramen sekumu, 168f, 169, 172f Dilin terminal sulkus›u, 172, 172f Dimertizasyon, 493-494 Diphallia, 274b Dishistogenez, 460b Dismorfoloji, 460b Dispermi, 26b, 66 Displastik böbrek hastalığı, multikistik, 255, 258f Displazi, 460b Diş gelişiminin kapak aşaması, 448-449, 448f Diş gelişiminin tomurcuk aşaması, 448 Diş, 446-452, 446f boyun, 449 çan aşaması, 448f, 449 diş çıkması, 448t, 449-450 düşme zamanı, 448t kep aşaması, 448-449, 448f kök, 449, 450f renksiz, 451f-452f, 453b sayısal anomaliler, 452b, 452f tomurcuk aşaması, 448 yapısal farklılıklar, 452 Diş, gelişimi, 472 Dişi üreme siklusu, 20 Dişilerde yardımcı genital bezler, 266 Divertikulum hepatik, 217 hipofiziyal, 397 ileal, 231b, 232f laringotrakeal, 195-196, 196f metanefrik, 245, 248f trakeal, 200b Diyafiz, 350 Diyafragma aksesuar, 151b evantrasyonu, 149b, 150f gelişimi, 146-148 innervasyonu, 148 konjenital yokluğu, 359b krusları, 147-148, 147f posterolateral defektleri, 148b-149b, 150f pozisyonel değişimleri, 148 primordiyal, 147 santral tendonu, 70, 147, 147f primordiyal, 144f, 145, 147 Diyafragmanın krusları, 147-148, 147f Diyafragmatik fıtık, konjenital, 148b-149b, 151f-152f ve pulmonar hipoplazi, 206b Diyaframın posterolateral defektleri, 148b-149b, 150f Diyensefalon, 396-400, 398f, 401f-402f Dizigotik ikizler, 131, 132f, 133t anne yaşı ve, 130 DNA metilasyon, 498 Doğal öldürücü hücreler, öldürücü-inhibitör reseptörleri, 117 Doğum ağırlığı çok düşük, 93b düşük, 93b, 98b sigara içilmesi, 476 Doğum defektleri, 457-486,458f çevresel faktörler, 472-484 insan gelişimi, kritik dönemler, 472-475, 474f, 475 teratogenezisin ilkeleri, 472 teratojenler, 473t, 475-484 çocuklukta, 4 genetik faktörler, 458-472,458f anöploidi, 461b, 461f gelişimsel sinyal yolları ve, 471-472 genler, inaktivasyonu, 460b mutasyonlu genler, 469-471 poliploidi, 461b, 466f sayısal kromozomal abnormaliteler, 459-465 yapısal kromozomal abnormaliteler, 466 multifaktöriyal kalıtım ve, 484 nöronal anormallikler ve, 59b rubella virusu, 117 sınıflandırılması, 457 teratolojide, 458 Toxoplasma gondii, 408b Doğum sonrası, 109, 121, 122f-123f Doğum(lar) çoklu, 133-135. Ayrıca bakınız İkiz(ler) süreci, 119 Doğum, 119-129, 120f Doğum, 119-212, 120f-121f Doğumun dışarıya çıkma aşaması, 119, 120f-121f Doku etkileşimleri, 72 Dokuz ve onikinci haftalar arası, fetal dönem, 94-95, 94f-95f Dolly (klonlanmış koyun), 8 Doppler ultrasonografi, umbilikal kord, 124 Down sendromu, 18b, 102, 459, 463-464, 463f, 464t Dönüştürücü büyüme faktörü , 34-35, 490-491, 491f Dublikasyon, kromozomal, 467f, 468b Ductus arteriosus, 319f-320f daralma, 327 kapanma, 330f patent, 330f, 331b ve ligamentum arteriosum, 330 Ductus deferens, 12-16, 25, 245t, 264 Ductus efferent, 264 Ductus reuniens, 430 Ductus venosus, 285, 287f, 329 Dudak, yarık, 183b-184b, 186f-190f Duodenal atrezi, 214b-215b, 216f-217f Duodenal stenoz, 214b Duodenum, gelişimi, 214, 215f Dura mater, 385 Dut benzeri molar dişler, 452 Duyu aksonları, 367-370 Düşük yapmak, 48 Düşük, tanımı, 48b Düz kas, gelişimi, 358 Düz koryon, 108f, 109, 111, 111f-112f E Ectopia cordis, 307b, 308f Edwards sendromu, 464f, 466 Edwards, Robert G., 7 Ejakulat kanalı, 245t Eklemler fibröz, 341f, 342 gelişimi, 341-342, 341f kıkırdak, 341f, 342 kostovertebral, 344 sinoviyal, 341f, 342 Ekrin ter bezleri, 439f, 440 Eksosölomik membran, 41 Eksternal akustik meatus, 164, 177, 431, 431f atrezisi, 433, 434f yokluğu, 433, 434f Eksternal iliyak arter, 373f Ekstra parmaklar, 376b Ekstraembriyonik mezoderm, 40f, 41, 44 Ekstraembriyonik somatik mezoderm, 42-44 Ekstraembriyonik sölom, 70, 71f, 219f, 223 Ekstraembriyonik splanknik mezoderm, 44 Ekstrahepatik biliyer atrezi, 218b Ekstravillöz trofoblast, 117 Ekstremite anomalileri, 374b Ekstremite defektleri, nedenleri, 374b Ekstremite pleksusları, 370 Ekstremite tomurcukları, 363 üst, 74-75 Ekstremiteler deri innervasyonu, 367-371 gelişimi, 363-378, 366f, 372f erken evreler, 363-367, 365f-367f final evreler, 367-372 insan embriyoları, 364f klinik odaklı sorunlar, 377-378 hareketler, 95 kanlanması, 371-372 kaslar, 358 konjenital anomaliler, 372-374, 374f-375f Ektoderm, embriyonik, 52, 70-72 türevleri, 75f Ektodermal displazi, konjenital, 441, 441b Ektopik anüs, 236-237, 238f Ektopik böbrek, 250, 253f Ektopik gebelik, 46b, 47f Ektopik pankreas, 220b Ektopik paratiroid bez, 168b Ektopik testisler, 279b, 279f Ektopik tiroid bez, 169b, 171f Ektopik üreter, 250-251, 254f Ektrodaktili-ektodermal displazi-yarılma sendromu, 441 El plakaları, 78, 366 Elastik kıkırdak, 339 Elektrolitler, transplasental taşınımı, 115f, 116 Eller ayrık el, ayak oluşumu, 375b iki dala ayrılmış, 375b Embriyo(lar), 371f 12-gün, 41, 41f-42f 14-gün, 44, 45f 16-gün, 54f 21-gün, 61f 4.5-hafta, 157f anormal, 34b gelişen ekstremiteler, 372f gelişim dönemleri, tahminler için kriterler, 76t genotip, 475 katlanması, 70, 71f, 142f ve kardiyovasküler sistem, 291f kaudal ucu, 74f kökeni, 44f kusurlar, 466b spontan düşüklüğü, 49b, 472 spontaneous movements of, 78 İNDEKS transferi, 30b, 31f ultrasondu, 88b Embriyoloji antik görünümleri, 4-5 Orta çağda, 5, 5f önemi, 4 Rönesans›ta, 5-7, 6f tanımı, 8, 9f uygulamalı, 4 Embriyolojide Sanskrit yazıları, 4 Embriyonik disk, 6, 41, 70 bilaminar, 57f oluşumu, 41-42, 43 trilaminar, 51 oluşumu, 53f Embriyonik gelişim altıncı hafta, 78, 83f aşamaları, 2, 2f-3f beşinci hafta, 75-78, 82f dördüncü hafta, 74-75, 77f-81f fazları, 69-70 kontrolü, 72-74 sekizinci hafta, 84-85, 84f-86f tanımı , 72 yedinci hafta, 78-84, 83f Embriyonik vücut boşluğu, 141-146 bölünmesi 144-146 mesenterler, 143f, 144 Embriyonik yaş, tahmini, 85, 86f-87f, 87b Embriyonun genotipi ve teratojenlerin etkileri, 475 Embryoblast, 30, 41 Enamel epiteli, 448-449 Enamel hipoplazi, 451b, 451f-452f Enamel incisi, 451f, 452 Enamel organ, 447f, 448-449 Enamel retikulum, 447f, 449 Enamel, 446-447, 447f, 449, 449f Endoderm, embriyonik, 52, 72 türevleri, 75f Endokardiyal kalb tüpleri, 62, 289f-290f Endokardiyal yastıkçık, 292f-293f defektleri, 308b-309b Endokardiyum, 289, 289f-290f Endokondral kemik oluşumu, 337-338 Endokrin sentezi, plasenta, 117 Endolenfatik kanal, 428, 430f Endometriyal arterler, 109, 113f Endometriyal epitelyum, 34 Endometriyal venler, 109 Endometriyum, 18, 20f, 23-24 Ensefalosel, 403b, 405f Epaksiyal dal, miyotomların, 357 Epiblast, 41, 52 Epidermal çıkıntılar, 438 Epidermis, 437-439, 438f Epididimis, 12-16, 245t, 266b appendiks, 245t, 265f, 266b gelişimi, 264 Epifizyal kıkırdak plakları (büyüme plakları), 341 Epigastrik herni, konjenital, 149b Epigenetik, 497-499, 497t, 498f Epigenez, 6 Epiglottis, gelişimi, 196 Epikardiyum, 289, 289f-290f Epispadiyas, 255b, 273b Epitalamik sulcus, 396 Epitalamus, 409 Epiteliyal-mezenkimal geçiş, 489 Epiteliyal-mezenkimal transformasyon, 293-294 Epitheliomesenchymal transformasyon, 355 Eponişiyum, 446 Epooforon, 245t, 267b kanal, 245t Erektör kas, (erektör pili kası), 445 Eritroblastozis fetalis (yenidoğanın hemolitik hastalığı), 101, 453 Eritropoiezis, 94-95, 97 Eritrosit mosaicism, 132b Erkek genital sistemini, 25f Estrojenler, 21-22, 23f doğum, 119 Etisteron, hamilelikten kaçınma, 477 Evantrasyonu, diyaframın, 149b, 150f F Fabricius, Girolamo (Fabricius of Aquapendente), 5 Fallot tetraloji, 315b, 316f-317f Fallus, primordiyal, 267 erişkin türevleri ve vestigiyal kalıntılar, 245t Falsiform ligament, 217 Faringeal aparatus, 155-193 klinik odaklı sorunlar, 191-192 Faringeal arkuslar, 74-75, 155-161, 156f akibetleri, 158-159 altıncı, 155 arterleri, 320 kaslar, türevleri, 160t kıkırdak, türevleri, 160t arterleri, 158f, 288 altıncı, 320 beşinci, 320 birinci, 317 çift, 321b, 323f dördüncü, 318-320 ikinci, 317-318 konjenital anomaliler, 320 türevleri, 317-320 üçüncü, 318 beşinci, 155, 159 arterleri, 320 bileşenleri, 157-161, 160t birinci, 155-157 arterleri, 317 kaslar, türevleri, 159, 160f, 160t kıkırdak, türevleri, 159, 159f, 160t dördüncü arterleri, 318-320 kaslar, türevleri, 159, 160f, 160t kıkırdak, türevleri, 159, 159f, 160t ikinci, 155-157 arterleri, 317-318 kaslar, türevleri, 159, 160f, 160t kıkırdak, türevleri, 159, 159f, 160t kasları, 358 türevleri, 159, 160f, 160t kıkırdaklar, türevleri, 159, 159f, 160t sinirler, 413-414, 413f türevleri, 159-161, 160t, 161f üçüncü arterleri, 318 kaslar, türevleri, 159, 160f, 160t kıkırdak, türevleri, 159, 159f, 160t ve dil gelişimi, 172f Faringeal cepler, 158f, 161-164 birinci, türevleri, 161, 162f dördüncü, türevleri, 162f-163f, 163 ikinci, türevleri, 161-163, 162f türevleri, 161-164 517 üçüncü, türevleri, 162f, 163 Faringeal hipofiz, 400b Faringeal membranlar, 161, 164 Faringeal oluklar, 164 Faringeal tonsiller, 332 Faringotimpanik tüp, 161, 162f-163f, 430-431 Farinks konstriktör kasları, gelişimi, 160t Farklılaşmamış gonad, 260 erişkin türevleri ve vestigial artıklar, 245t Fasiyal primordiyumu, 174 Fasiyal sinir, 160t, 161, 413-414, 432 Fasiyal yarıklar, 186b, 191f Fazladan bir böbrek, 250, 252f Fenilalanin hidroksilaz eksikliği, 483-484 Fenilketonüri (PKU), fetal etkileri, 483-484 Fenitoin, teratojen olarak, 473t, 475, 478-479, 478f Fenotipleri, 459, 462 Fertilite, erkek 26b Fertilizasyon yaşı, 87b Fertilizasyon, 24, 28f, 29, 36f Fetal alkol sendromu, 476, 477f Fetal büyüme, etki eden faktörleri, 99-100 Fetal distress, 103 Fetal dolaşım, 325, 326f, 328f-329f Fetal hidantoin sendromu, 475, 478f Fetal hidantoin, 478-479 Fetal kalp ultrasonografi, 300b, 304f Fetal membranlar çoklu hamilelik, 130-131 doğum sonrası, 109, 121, 122f-123f gelişimi, 108f klinik odaklı sorunlar, 138-139 Fetal peryodu dokuz ve onikinci haftalar arası, 94-95, 94f-95f fetal dönem süresince fertilizasyon yaşı belirleme kriterleri, 92t fetal hayatın önemli dönemleri, 94-98 onüçüncü ve onaltıncı haftalar arası, 95, 95f-96f onyedi ve yirminci haftalar arası, 95-96, 96f otuz ve otuzdördüncü haftalar arası, 97 otuzbeş otuzsekizinci haftalar arası, 97-98, 97f-98f yirmialtı ve yirmidokuzuncu haftalar arası, 97, 97f yirmibir ve yirmibeşinci haftalar arası, 96, 97f Fetal solunum hareketleri, 204-205, 204f Fetal yaş, tahmini, 93, 93t Fetal-plasental dolaşım, 112 umbilikal kord Doppler velosimetri, 126b Fetoskopi, 103 Fetus canlılığı, 93b dolaşım, 97-98 durumu, değerlendirme, 100-103 monitorizasyonu, 103 ölçüm ve özellikleri, 93 ve cinsiyet tayini, 270b-271b, 271f ve spontan abortus, 49b yeni doğan metabolizma hastalıkları, 102 Fibroblast büyüme faktörleri, ve sindirim sistem gelişimi, 209 Fibröz eklemler, 341f, 342 Fibröz kıkırdak, 339 Fibüler arteri, 373f Filiform papilla, 172-173 Firinci arkus sendromu, 167f, 432-433 Fistula›lar 518 İNDEKS anal anagez, 237, 238f anoperineal, 236-237, 238f lingual, 173b omfaloenterik, 231b, 233f servikal (brankiyal), 164b, 165f trakeaözefageal, 198b, 199f-200f urakus, 255b, 257f Fizyolojik umbilikal herni, 223, 224f Fleksuralar, beyin, 392 Flemming, Walter, 7 Floresan in situ hibridizasyon (FISH), 468b Focomelia, 374b, 480, 480f Follikül stimule eden hormon (FSH), 20, 20f, 23f Folliküllerin gelişimi, 21-22 Folyat papilla, 172-173 Fontaneller, 346 Foramen ovale, 296f-299f, 326, 330 kapatılması, 296f-297f patent, 308b-309b, 310f-312f Foramen primum, 294, 295f-297f Foramen secundum, 295f 46 XX, DSD, 271 46 XY, DSD, 271 Fossa ovalis, 298f, 330, 330f Fotoreseptör, 421 Frajil X sendromu, 469, 470f Frontal sinüsler, 181 Frontonazal prominans, 174, 175f-177f Fundus, 18 G Galaktosemi, konjenital, 427 Galen, Claudius, 5 Gamet intrafallopian (intratubal) transfer, 30b Gametler, 11-12, 16f anormal, 18b canlılık, 26-27 iletim, 25-26 karşılaştırılması, 17 Gametogenez, 11-12 anormal, 12b, 15f normal, 13f Gangliyon (gangliya) otonomik, 412 preaortik, 414 spinal, 384-385 gelişimi, 384-385, 386f-387f trigeminal, 413 Gap junction, 488-489, 488f Garrod, Archibald, 7 Gartner kanal kistleri, 265f, 267b Gartner kanalı, 245t, 265f Gastroşisiz, 149b, 228b, 229f Gastrulasyon, 51-52, 70-72 Gazlar, transplasental iletim, 115 Gebelik testleri, 40 Gelişim anatomisi, tanımı, 4 Gelişim periyodları, 1-4 gelişimi, 22-226, 226f Gelişimsel sinyal yolları, 471-472, 487-501 Gelişmekte olan insan, 1-10 birinci hafta, 11-37, 36f dördüncü ve sekizinci haftaları of, 69-89 ikinci hafta, 39-50 klinikle ilgili problemler, 49-50 klinikle ilgili problemler, 8 moleküler biyoloji, 7-8 üçüncü hafta, 51-67, 52f Gelişmenin kıritik periyodu, 472-475, 474f, 475t Genetik faktörler ve büyüme geriliği, 100 Genetik ve insan gelişimi, 7 Genital kanallar dişi, 264-266 embriyonik genital bezlerin kalıntıları, 266 erkek, 264 gelişimi, 262-264, 265f-266f Genital sistem, gelişimi, 260-266 farklılaşmamış aşama, 260 Genital tüberkül, 267 Genital yapılar agenezis, 273b, 274f ambigius, 270b-271b, 271f dış, 94, 267-270, 269f erkek, 267-268, 269f kadın, 268-270, 269f Genler anlatım, düzenlenmesi, 470 inaktivasyonu, 460b mutant, 469-471 Genler ve proteinler için uluslararası terminoloji standartları, 488t Genlerin inaktivasyonu, 460b Gerçek düğüm, umbilikal kord, 124-126, 126f Germ hücre tümörleri, 279b Germ hücreleri, primordiyal, 260 Germ tabakaları oluşumu, 51-52 türevleri, 70-72, 75f, 156f Gestasyonel koryokarsinom, 121b Gestasyonel yaş, 93 tahmini, 87b ultrasound ile belirlenmesi, 87b Gevşek eklem, genelleştirilmiş, 377b Gigantism, 352b Ginekomasti, 443b Gingiva (diş eti), 477f, 449 Glans klitoris, 245t Glans penis, 245t, 268 Glanüler hipospadias, 273 Gliyal-derive nörotrofik faktör ve renal gelişim, 246-247 Gliyoblastlar, 383-384 Glokom, konjenital, 425f, 426b Glomerulus, 246 Glossofaringeal sinir, 160t, 161, 173, 414 Glossoşizis, 174b Glottis, primordiyal, 196 Gonadal disgenezis, karışık, 273b Gonadal kabartı, 241, 260, 262f Gonadal kordlar, 260 Gonadal venler, 287 Gonadlar farklılaşmamış, 260 erişkin türevleri ve vestigiyal artıklar, 245t gelişimi, 260-262, 261f Göz kapakları, 97, 424f, 427 koloboma, 428b konjenital pitozis, 427b, 428f Gözler arka kamara, 424f, 426-427 doğum kusurları, 422b, 423f gelişimi, 417-428, 418f, 434-435 gelişimin durması, 422 ön kamara, 424f, 426 Graaf, Regnier de, 5-6 Gregg, Norman, 7 Greig sefalopolisindaktili sendromunu, 471 Gri boynuz, 384 Gubernaculum testis, 245t Gubernaculum, 245t, 276 H Halka kromozomu, 466, 467f Hamilelik, 24-25 çift, 99, 130-135. Bakınız İkizler ektopik, 46b, 47f preeklampsi, 118, 118b semptomlar, 52b trimesterler, 93 tubal, 46b, 48f uterusta büyüme, 118-119, 119f uzamış (postmatürite sendromu), 99b Hanhart sendromu, 174b Haploid hücreler, 17 Harvey, William, 5 Havers sistemleri, 339-340 Hayvan deneyleri, 476b Hedgehog, 491-492, 492f sonik, 73 Hematom, 121 Hematopoietik kök hücreleri, 163, 499 Hematopoietik merkez, 221 Hematopoietik progenitör hücreleri, 62 Hematopoiez, 217 Hemiazigos ven, 286f Hemimelia, 374b Hemivertebra, 347b Hemofili, 102 Hemopoietik hücreler, kemik iliğinin, 340-341 Hepatik divertikulum, 217 Hepatik kanallar, aksesuar, 218b Hepatik kordlar, 21 Hepatik portal sistem, 285 Hepatik sinuzoidler, 217, 285 Hepatik venler, 286f, 325, 327f-328f Hepatoduodenal ligament, 217 Hepatogastrik ligament, 217 Hepatopankreatik ampulla, 214b-215b Hermafroditism, 272f Hernia diafragmatik, konjenital, 148b-149b, 151f-152f ve pulmoner hipoplazi, 206b epigastrik, konjenital, 149b hiatal, konjenital, 151b inguinal, konjenital, 279b internal, 230f, 231b parasternal, 151b retrosternal, 151b sternocostal hiatus, herniasyon, 151b umbilikal, 228b Herpes simplex virusu, teratojen olarak, 473t, 481 Hızlanmış fetal hareketler, 95-96 Hiatal hernia, konjenital, 151b Hidatid (Morgagni), 245t, 267b Hidranensefali, 420b Hidronefroz, 249b Hidrosefalus, 409b, 409f-410f Hidrosöl, 279b, 280f Higroma, kistik, 333b, 333f Himen, 245t, 266, 274, 276f Hiperdiploid, 461 Hiperpituitarizm, 352b Hipertriçozis, 445b Hipertrofik pilorik stenoz, 211b, 214f Hipoblast, 34-35, 41 Hipodiploid, 461 Hipofaringeal eminens, 172, 172f, 196 Hipofiziyal divertikül (Rathke kesesi), 397 Hipofizyel portal sistem, 20 Hipogastrik ven, 286f İNDEKS Hipoglisemik ilaçlar, fetal etkileri, 479 Hiponişyum, 446, 446f Hipoplastik sol kalp sendromu, 315b, 317f Hipospadias, 273b, 273f Hipotalamik sulcus, 396 Hipotalamus, 20, 20f, 397 Hipotelorism, 410b Hipotiroidism, 169b, 352b Hippo sinyal yolu, 30, 494, 495f Hippocampal commissure, 402 His, Wilhelm, 7 Histon, 498 asetilasyonu, 498, 498f metilasyonu, 498 Hiyalin kıkırdak, 339 hiyalin membran hastalığı, 205b Hiyaloid arteri, 419, 421f, 424f, 426 kalıcı, 424f, 426b Hiyoid kemik, 160t Holoprozensefali, 410b, 410f, 422, 471, 471t SHH mutasyonları, 491 Homeobox (HOX) genleri, 471, 496 mutasyonları, 471t Homeobox (HOX) proteinleri, 496 Homolog kromozomlar (homologlar), 459 Hormonlar maskülinizasyon, 264 transplasental transport, 115f, 116 Housekeeping genler, 470 Human immünyetmezlik virusu (HIV) enfeksiyonu, fetal etkileri, 481 Human koriyonik gonadotropin (hCG), 22-23, 40 Hücre adezyon molekülleri, 489-490 nöral, 489 Hücre kültürü, fetal, 102, 102f Hücre zarı, 26 I IgG gamma globulins, plasental transferi, 115f İç kulağın membranöz labirenti, 428-430, 429f-430f İçtiyosis, 441, 441f harlequin, 441 lamellar, 441 İdrar kesesi ekstrofi, 255b, 257f-258f gelişimi, 245t, 255, 256f trigon, 255, 256f İdrar kesesi trigon alanı, 255, 256f İdrar oluşumu, fetal, 94-95 İkinci mayoz bölünme, 12, 14f İkinci polar cisimcik, 17 İkiz transfüzyon sendromu, 134f, 135b İkiz-ikiz transfüzyon sendromu, 103 İkizler birleşik, 135b, 136f-138f disefalik birleşik, 138f dizigotik, 131, 132f, 133t erken ölümü, 135b maternal yaş ve, 130 monozigotik, 132-133, 133f-134f, 133t, 136f birleşik, 135b, 137f parasitik, 138f ve fetal membranlar, 130-131 zigot, 135b İlaç(lar) dozları, 475 hayvanlarda test edilmesi, 476b teratojen olarak, 476-480 transplasental taşınımı, 115f, 116-117 yasadışı uyuşturucular, fetal etkileri, 99, 480 İleal divertikül, 231b, 232f İliyak arterleri, 373f eksternal, 373f internal, 289, 326f-327f ortak (communis), 288, 373f İliyak lenf keseleri, 332f iliyak venler eksternal, 286f internal, 286f ortak (communis), 286f İmmünogobulin ailesi, 489-490 İmperfore anus, 236-237, 237f İmplantasyon blastosist, 46-48 hedef bölgeler, 46 tamamlanması, 39-40, 40f inhibisyonu, 49b İn vitro fertilizasyon, 7, 26-27 transferi, 30, 31f İnce bağırsaklar atrezi, 231b duplikasyon, 233b, 234f fiksasyon, 224-225, 225f gangren, 228b halka, geri çekilme, 224-225 karın boşluğuna dönme, 223f rotasyon, 223f stenoz, 231b İncisiv fossa, 182-183, 183f İncus, oluşumu, 159, 160t İndometacin ve ductus arteriosus’un kapanması, 328 İndüksiyon, 72-73 İnfeksiyöz ajanlar teratojenler olarak, 481-482 transplasental transport, 117 İnferior colliculus, 396 İnferior mesenterik arteri, 210f, 212f, 219f, 233 İnferior vena cava, 296f-297f, 299f, 309f-310f, 330f, 332f çift, 288b gelişimi, 286f-287f, 287 hepatik segment, 286f, 287 yokluğu, 288b postrenal segment, 286f, 287 prerenal segment, 286f, 287 renal segment, 286f, 287 valvula, 299f İnferior vena cavanın hepatik segmenti, 287 İnfundibular kök (stem), 398 infundibulum, 18, 25, 397-398 İnfundibüler stenoz, 313b İnguinal hernia, konjenital, 279b İnguinal kanallar, gelişimi, 276, 277f İnmemiş testis, 273, 279b İnsulin, 99 fetal etkileri, 479 salgılanması, 219 İnterkalar diskler, 359 İnterkostal arterleri, 288, 322f, 342 İntermediat (ara) mesoderm, 61 İntermediat (ara) zon, 382-383 İntermediolateral hücre columnası (sütunu), 414 İnternal hernia, 230f, 231f İnternal kapsül, 402 İnterosseous arteri, 373f ortak (communis), 373f İntersegmental arterleri, 288, 319f, 323f, 371 519 dorsal, 284f, 342 İnterselüler iletişim, 487-490 İnterstisyal ektopia, 279b İnterstisyal hücreleri (Leydig), 262 İntertalamik adhezyonu, 396-397 İnterventriküler foramen, 298, 302f-303f İnterventriküler septum membranöz parça, 298 musküler parça, 298, 301f primordiyal, 293f, 295f İntervertebral disk, 342 intervillöz aralık, 41, 63-64, 111, 113f İntraembriyonik mezoderm, 337 İntraembriyonik sölom, 70, 71f, 73f, 141, 142f, 144f, 151, 177f, 219f gelişimi, 60f, 62 İntrakartilagenöz ossifikasyon, 340f İntramembranöz kemik oluşumu, 337-338 İntramembranöz ossifikasyon, 339-340 İntraoküler basınç artımı, 426 İntraretinal aralık, 421, 421f, 424f İntrasitoplazmik sperm injeksiyonu, 30b İntrauterin büyüme geriliği, 99 genetik faktörler ve, 100 sigara kullanımı, 99, 476 İntrauterin dönem, 93 İntrauterin fetal transfüzyonu, 103 İnversiyon, kromozom, 468b İris, 423 koloboma, 422, 423f renk, 424b İskelet aksyial gelişimi, 342-347 apendiküler, gelişimi, 349-350, 351f kardiyak, 301 İskelet kası, gelişimi, 355-358, 357f İskelet sistemi, 337-354, 472 klinik odaklı sorunlar, 353 malformasyonlar, genelleştirilmiş, 351b İskemik faz, 24 izokromozomları, 467f, 469b J jugular lenf keseleri, 332f jugular ven, 286f K Kadherinler, 489, 489f Kafa dersi vasküler pleksus, 84 Kafa katlantısı, 70, 72f-73f ve kardiyovasküler sistem, 291f Kafa tası (calvaria), 346 Kafa, büyümesi, 409b Kahverengi yağ dokusu, fetal, 96 Kalbin iletim sistemi, 301, 303f Kalça, gelişimsel displazi, 377b Kalçanın gelişimsel displazisi, 377b Kalıcı dişler, 450, 450f Kalın bağırsak, sol taraf (orta bağırsağın rotasyon yokluğu), 228b, 230f Kaliksler gelişimi, 245, 245t major, 245, 246f minor, 245, 246f Kalp gelişim erken, 284-289, 284f-285f geç, 289-301 iletim sistemi, 301, 303f konjenital anomaliler, 301 pozisyon, kafa katlantısı, 291f 520 İNDEKS primordiyal bölmelenme, 293-294 dolaşımı, 291-293, 292f-293f üç odacıklı, 311b venlerle birlikte, gelişimi, 285-288, 286f-287f Kalp kabartısı, 74, 78 Kalp kapakçıklarının gelişimi, 300, 303f, 306f Kalp kası lifleri, 359 Kalp kasının gelişimi, 359 Kalp tüpleri, 289f-290f primordiyal, 62 Kalsiyum, 163 Kalvarya, 346 Kan adaları, 62, 284f Kan beyin bariyeri, fetal, 481 Kan damarları anastomoz, 132b gelişimi, 63f, 284-289, 284f-285f Kan dolaşımı amniyotik sıvı, 127 fetal, 325, 326f, 328f-329f fetal-plasental, 112 umbilikal kord Doppler velosimetrisi, 126b ilkel kalp, 291-293, 292f-293f neonatal, 325-330, 327f geçişken, 325-329 plasental, 111-112, 113f-114f fetal, 112, 113f-114f maternal, 112 uteroplasental primordiyal, 41 umbilikal kord Doppler velosimetrisi, 126b Kan hücreleri, 62 Kan, gelişimi, 63f Kanal kökü, 449 Kanal(lar) alveolar, 203f, 204 ejakülator, 245t epididimis, 264 Gartner, 245t genital, 262-264 hepatik, aksesuar, 218b lenf gelişimi, 331, 332f sağ, 332f mezonefrik, 243 kalıntıları, 266b-267b yetişkin türevleri ve körelmiş kalıntıları, 245t omfaloenterik, 223 pankreatik, 219 paramezonefrik gelişimi, 263-264 kalıntıları, 267b yetişkin türevleri ve körelmiş kalıntıları, 245t safra, gelişimi, 215f, 217 semisirküler, 428-430 sistik, 217 submandibular, 174 torasik, gelişimi, 331, 332f Kangren, bağırsaklar, 228b Kapanan tampon, 41 Kapasitasyon, 26 Kapsül, ve dalak gelişimi, 221 Karaciğer gelişimi, 215f, 217, 218f konjenital anomaliler, 218b ligamentum teres, 329, 329f primordiyum, 217 visseral periton, 217 Karaciğerin visseral peritonu, 217 Karboksihemoglobin, sigara içmek, 476 Karbondioksit, transplasental ulaşım, 115f Karbonmonoksit, transplasental ulaşım, 115, 115f Kardinal venler, 289f, 292f, 373f anterior, 285-287, 286f-287f, 292f gelişimi, 285-287, 286f-287f genel, 144f, 285-287, 286f-287f, 292f posterior, 244f, 284f, 286f-287f, 287, 292f Kardiyak atriyal septal defekt, 496 Kardiyak iskelet, 301 Kardiyak jölesi, 289f-290f, 292f, 293 Kardiyak miyoblastlar, 359 Kardiyojenik alan, 55-58, 62 kardiyovasküler gelişim, 294 Kardiyovasküler sistem, 74-75 Doppler ultrasonografi, 64f fetal, 325 gelişimi, 283-335 erken, 62-63 klinik odaklı sorunlar, 334 primordiyal, 62-63, 64f Karotid arterler eksternal, 317, 319f genel, 318, 319f internal, 318, 319f Kartilagenöz eklemler, 341f, 342 Kartilagenöz nörokraniyum, 345-346, 345f Kartilagenöz otik kapsüller, 429f, 430 Kartilagenöz visserokranium, 346 Kas distrofisi, 102 Kas sistemi, 355 gelişimi, 359f klinik odaklı sorunlar, 361-362 Kaslar aksesuar, 361b düz, gelişimi, 358 iskelet, gelişimi, 355-358, 356f-357f kardiyak, gelişimi, 359 konjenital anomaliler, 359b laringeal, gelişimi, 196 variasyon, 360b Katarakt, konjenital, 425f, 427b rubella virüs ve, 481 Kauda ekuina, 387 Kaudal kabartılar, 145 Kaudal nöropor, 381 Kaudal, 70, 74-75, 84 kaudat nükleus, 402 Kaval sistem, 333 Kavramsal yaş, 87b Kemik gövdesi, oluşumu, 340 Kemik labirenti, 430 Kemik matriksi, 339 Kemik morfogenetik proteinler (BMPs), 490491, 491f ve ekstremite gelişimi, 363 ve gastrulasyon, 52 ve kardiyovasküler gelişim, 294 Kemik sindaktili, 376b Kemik yaşı, 350b Kemik(ler) gelişimi, 337-341 intramembranöz kemikleşme ve, 339-340 histogenez, 339 Keratinizasyon, 437-438 bozukluklar, 441b Kıkırdak aritenoid, 160t faringeal arkus, türevleri, 159, 159f histogenez, 339 kemik gelişimi, 337-341 parakordal, 345 Kıkırdak, 370f Kıkırdaklaşma merkezi, 367 Kıl bulbusu, 445 Kıl papilla, 445, 445f Kıl, 445, 445f Kırmızı kan hücreleri, plasental taşınma, 116b Kimyasallar dozları, 475 teratojen olarak, 480-481 Kist(ler) akciğer, konjenital, 205b allantois, 59b, 130b, 131f branşiyal, 166f dentigeröz, 453b Gartner kanalı, 265f, 267b lingual, konjenital, 205b meningeal, 390b servikal (branşiyal), 164b, 166f tiroglossal kanal, 169b, 170f-171f urakus, 255b, 257f Klimakterik, 23 Klinefelter sendromu, 465, 465f Klippel-Feil sendromu (Brevicollis), 347b Klitoral urethra, 271 Klitoris, gelişimi, 268-270, 269f-270f Kloaka, 70, 212f, 233 bölünmesi, 233, 235f kalıcı, 238f Kloakal membran, 58, 70, 209, 233, 258f, 267 Kohana, 181, 181f primordiyal, 181, 181f Kokain kullanımı ve doğum defektleri, 473t, 480 Kokhlear kanal, 430 Kokhlear sinir, 414 Kokhlear, membranöz, 429f, 430 Kolaylaştırılmış diffüzyon, plasental transport, 114-115 Kolesteatom, konjenital, 433 Kollodiyon bebek, 441 Koloboma, 422, 423f göz kapakları, 428f iris, 422, 423f palpebral, 428b retinokoroid, 422 Kolon, konjenital büyütülmüş (megakolon), 236b, 236f Kommissurlar, serebral, 402-403, 404f anterior, 402 hippokampal, 402 Kompaksiyon, 30 Kompakt tabaka, endometriyumun, 18 Komperatif genomik hibridizasyon (CGH), 468b Kompleman regülatör proteinler, 118 Konal gelişim hipotezi, büyük arterlerin transpozisyonu, 313b Kondroblastlar, 339 Kondrogenez, 339 Kondrokraniyum, 345 Kondrosit, 339f Konjenital adrenal hiperplazi (CAH), 260b, 260f, 271f, 477f Konjenital anomaliler böbrekler ve üreterlerin, 250b-251b, 251f-254f İNDEKS dilin, 173b kasların, 359b Konjenital auriküler sinüsler ve kistler, 180b Konjenital diyafragmatik herni (CDH), 148b-149b, 151f-152f ve pulmoner hipoplazi, 206b Konjenital ektodermal displazi, 441, 460b Konjenital epigastrik herni, 149b Konjenital geniş havayolu obstrüksiyonu sendromu (CHAOS), 196b Konjenital hiatal herni, 151b Konjenital hipoparatiyroidizm, 167b Konjenital kalb defektleri, 301 Konjenital kataraktlar, rubella virus, 425f, 427 Konjenital megakolon, 236b, 236f Konjenital monozigotik ikizler, 135b, 136f-138 Konjenital multipleks artrogripozis, 360b, 360f Konjenital rubella sendromu, 473t, 481 Konjenital suprarenal hiperplazi, 469, 477f Konjuktiva bulbar, 427 palpebral, 427 Konjuktival kese, 427 Konsantrik lameller, 339-340 Kontroseptifler, oral, fetal etkileri, 477 Kopula, 172, 172f Korda tendinea, 298-300, 303f Korda timpani sinir, 413-414, 430-431 Korde, 273b Kordoma, 342b Korioretinit, 482, 482f Kornea, 427 Kornikulat kıkırdak, 160t Koroid çizgi, 400 Koroid kan damarları, 427 Koroid pleksus, 396 serebrospinal sıvı, 396 Koroid, 422, 424f, 427 Korona radiata, 16, 22, 26 Koroner sinüs, 287f, 294, 299f, 309f-310f kalıcı sol superior vena cava, 288b Korteks, ovarian, 245t, 263f Kortikal kordon, 262 Kortikosteroidler, teratojen, 479 Kortikotropin-uyarıcı hormon, doğum, 119 Kortizol ve doğum, 119 Kortizon, fetal etkileri, 479 Koryokarsinomalar, 118, 121b Koryon, 44 düz, 108f, 109, 111, 111f-112f villöz, 108f, 109, 111f, 128f Koryonik arterler, 112 Koryonik damarlar, 110f, 121-124, 122f-123f, 125f Koryonik kese, 43f, 44 desidua ile kaynaşması, 111 gelişimi, 42-44 ve ultrasonografi, 109b Koryonik plak, 109-111, 112f-113f Koryonik villus örneği, 87b, 101 tanısal değeri, 101b Koryonik villuslar dalı (terminal), 111-112, 113f gelişimi, 63-64 primer, 42-44, 43f, 63 sekondar, 63, 65f tersiyer, 63, 65f Kosta oluşumu, 344 Kostalar aksesuar, 347b anormallikler, vertebra ve, 348f birleşmiş, 347b, 348f gelişimi, 344 lumbar, 347b servikal, 347b yüzen, 344 Kostodiyafragmatik çıkmaz, 148, 148f Kostovertebral sinoviyal eklem, 344 Kotiledonlar, 109-111 Kök hücreleri, 488, 499f farklılaşma ve pluripotent özellikleri, 499500 lenfositler, 163 Kraniyal doğum defektleri, 349b Kraniyal kabartılar, 145 Kraniyal sinir (CN), 160t özel (special) visseral efferent (brankial) bileşenleri, 159-161 Kraniyal sinir, 412-414 somatik efferent, 412-413 Kraniyofarinjioma, 400b, 400f Kraniyofasiyal anomaliler, benzodiazepin türevleri ve, 480 Kraniyofasiyal dismorfizm mikrotia, 479 Kraniyolaküna, 391b Kraniyosinostoz, 349b, 350f Kraniyovertebral eklemler, anomalilerde, 349b Kraniyum, gelişimi, 344-346 neonatal kraniyumu, 346-347 postnatal kranyial gelişim, 347 Kremasterik kas ve fasya, 277f, 278 Kretinizm, 352b, 479 Kricoid kıkırdak, 160t Kricotiroid kas, oluşumu, 159, 160t Kriptoftalmos, 428b Kriptorşidism, 273, 279b, 279f Kromafin hücreler, 386f, 412 Kromafin sistem, 412 Kromatid, 11-12 Kromatin biçimlenme, bozuklukları, 497-498 Kromatoforez, 424 Kromozom sendromlar, oriküler anormallikler ve, 432 Kromozom(lar), 11-12 ayrılmaması, 459, 459f, 462 dublikasyon, 467f, 468b halka, 466, 467f homolog, 459 kırılma, 466, 467f mikrodelesyonlar ve mikrodublikasyonlar, 468b silinmesi, 466, 467f translokasyonu, 466, 467f Kromozomal analiz, 102, 102f Kromozomal anormallikler anne yaşı ve, 463, 464t sayısal, 459-465 yapısal, 466 Kromozomların ayrılmaması, 459, 459f, 462 Kulak dış, 431-432 gelişimi, 179f, 428-432, 429f, 435 iç, 428-430 orta, 430-431, 431f Kumulus ooforus, 21 Kuran-ı Kerim, 5 Kurşun, teratojen olarak, 481 Kuyruk katlantısı, 70, 74f Küçük kornu, 160t Küçük omentum, 217 521 L Labia minora›nın frenulumu, 268-270, 269f Labiya major, 245t, 268-270, 269f Labiya minor, 245t, 268-270, 269f Labiyal commissur, 268-270, 269f Labiyogingival çukur, 178-179 Labiyogingival lamina, 178-179 Labiyoskrotal şişkinlik, erişkin türevleri ve vestigial kalıntılar, 245t Lakrimal bezler, 428 Lakuna, 24, 41 Lakunar ağ, 41, 42f Lamina terminalis, 402 Lanugo, 95-97, 445 Laringeal atrezi, 196b Laringeal giriş, 195-196 Laringeal kaslar, 196 Laringeal kıkırdaklar, 196 Laringeal sinirler, recurrent, 320, 320f Laringotrakeal çukur, 172f, 195 Laringotrakeal divertikülü, 195-196, 196f Laringotrakeal tüp, 195-196 Laringotrakeözefageal yarık, 199b Larinks gelişimi, 196, 198f intrinsik kasları, oluşumu, 160t Lateral inhibisyon, 496 Lateral kıvrımlar, 70, 73f Lateral mezoderm, 61 Lateral palatal uzantı, 182, 185f-186f Lateral vücut duvarlarındaki kasların vücut içine doğru gelişimi, 148 Lejeune, Jérôme Jean Louis, 7 Lenf düğümleri, geliştirme, 331 Lenf kanalları gelişimi, 331, 332f sağ, 332f Lenf keseleri gelişimi, 331, 332f iliyak, 332f jugular, 332f retroperitoneal, 332f Lenf sinüsleri, 331 Lenfatik sistem gelişim, 331-332, 332f konjenital anomaliler, 333b Lenfositler, 163 gelişimi, 331-332 Lenfödem, konjenital, 333b Lens çukur, 419 Lens epiteli, 425 Lens kapsül, 426 Lens plakod, 74-75, 418f, 419 Lens, 418f, 425-426 gelişimi, 426 Lensin ekvatoryal zonu, 424f-425f, 426 Lenz, Widukind, 7 Leptomeninges, 385 Levan, Albert, 7 Levator palpebra superioris, 427 Levator veli palatini, 160t Leydig hücreleri, 262 Ligamanlar falsiform, 217 geniş, 266, 268f hepatoduodenal, 217 hepatogastrik, 217 ligamentum teres uteri, 329, 329f uterus, 245t, 278 malleus, anterior, 160t ovarian, 245t, 278 522 İNDEKS periodontal, 449 sfenomandibüler, 160t splenorenal, 221 stilohiyoid, oluşumu, 160t umbilikal, 255, 257f medial, 327f, 330 Ligamentum arteriosum, 319f-320f, 330, 330f Ligamentum teres karaciğer, 329, 329f uterus, 245t, 278 Ligamentum teres, 266, 268f Ligamentum teres, 327f Ligamentum venosum, 329, 329f Lingual kistler ve fistül, konjenital, 173b Lingual papilla, 172-173 Lingual septum, 172 Lingual şişkinlik, 172 Lingual tiroid dokusu, 169b Lingual tonsil, 332 Lityum karbonat, fetal etkileri, 473t, 480 Lobül, 432, 432f Lumbar arterleri, 288 Lumbar kosta, 347b Lumbosakral meningomyelosel, 390b Luteal faz, adet döngüsünün, 24 Luteinizan hormon (LH), 20, 20f, 23f üretimi, 22 M Magnetik resonans görüntüleme, fetal değerlendirme için, 103, 103f Major histokompatibilite, 117 Makroglosi, 173b Makrositomi, 186b Maksiller çıkıntı, 74, 157f Maksiller diş, 449 Maksiller sinüsler, 181 Malformasyon, tanımı, 460b Mall, Franklin P., 7 Malleus anterior ligament, 159, 160t oluşumu, 159, 160t Malpighi, Marcello, 6 Mandibüler çıkıntı, 157f Mandibüler diş, 449 Marjinal sinus, 371 Maskülizan hormonları, 264 Mastoid antrum, 431 Mastoid uzantı, 431 Maternal yaş, dizigotik ikizler ve, 130 Matür folikül, 20-21 Matür sperm, 12, 16 Mayoz, 12 hataları, anne yaşı 463-464 temsili, 14f McBride, William, 7 Meckel kıkırdağı, 159 Medial umbilikal ligament, 327f, 330 Median arteri, 373f Median düzlem, katlama, 70 Median eminens, 398-400 Median palatal uzantı, 180f, 182 Median umbilikal ligament, 58, 255, 257f Mediastinum, primordiyal, 146 Medulla oblongata, 392 Meduller koni, 387 Medüller kavite, 341 Medüller merkez, 403 Megakist, konjenital, 255b, 257f Megakolon, konjenital, 236b, 236f Mekonyum, 127, 237 Melanin, 419-421, 424f, 445 iris, 424 Melanoblast, 438, 438f, 445 Melanositler, 438f, 439 Membranöz kohlea, 429f, 430 Membranöz nörokraniyum, 346, 346f Membranöz visserokraniyum, 346 Meme bezleri, 442, 443f aplazikti, 444b rudimentary, 442 yokluğu, 444b Meme çukurları, 442, 443f Meme ucu ekstradan, 444b ters, 444b yokluğu (atelia), 444b Memeler fazladan, 444b, 444f gelişimi, 442, 443f konjenital anomalileri, 444b yokluğu (amastia), 444b Mendel, Gregor, 7 Meningeal kist, 390b Meninges, 385 Meningoensefalosel, 403, 406f Meningomyelosel, 391b Meningosel spina bifida ile birlikte, 389f yenidoğanda manyetik rezonans görüntüleri, 407f Menopoz, 17, 23 Menstrüel siklus, 20f, 23-25 anovulatuvar, 24b evreleri, 24-25 Mental gerilik, 411b Merkür, organik, teratojenin olarak, 480-481 Meroensefali, 381b, 389f, 406b, 407f Meromelia, 372-374, 374b, 374f, 475, 480 Mesanenin ekstrofisi, 255b, 257f-258f Mesovaryum, 262, 267b Metabolizma, plasenta, 114 Metadon, fetal etkileri, 480 Metafaz, 14f Metanefrik divertikül, 245, 248f Metanefrik veziküller, 245 Metanefrojenik blastem, 245 Metanefroz, 245-247 Metensefalon, 395-396, 395f Metilmerkür, 473t, 480-481 Metotreksat, teratojen olarak, 473t, 479 Mezenkim, 52, 427 özet, 341-342 ve iskelet gelişimi, 337-338 Mezenter, 143f, 144 klinik odaklı sorunlar, 153 mide, 211, 212f-213f tanımı, 144 Mezenterik arter inferior, 210f, 212f, 219f, 233 superior, 144, 210f, 212f, 219f, 221 Mezoderm, 417 embriyonik, 52, 72 türevleri, 75f intermediyat (ara), 61 intraembriyonik, 337 lateral, 61 paraksiyal, 61, 337 prechordal, 54-55 somatik, 62 Mezokardiyum, 291 dorsal, 290f Mezonefrik kanallar, 243 artıklar erkek, 266b kadın, 267b erişkin türevleri ve vestigial artıklar, 245t Mezonefrik tübüller, 243 erişkin türevleri ve vestigial artıklar, 245t Mezonefroz, 243, 243f-244f Mısırlılar, embriyolojide antic manzaralar, 4 Mide gelişimi, 211, 212f-213f, 222f mezenterler, 211, 212f-213f rotasyon, 211, 212f-213f Mikrodelesyon, 468b Mikroduplikasyonlar, 468b Mikroftalmi, 422 Mikrogliya (mikrogliyal hücreler), 384 Mikroglossi, 174b Mikromelia, 480 Mikropenis, 274b MikroRNAs, 499 Mikrosefali, 349b, 408b, 408f, 469, 476 Mikrostomi, 184b Mikrotia, 433, 434f Miller-Dieker sendromu, 469t Milohiyoid kası, oluşumu, 160t Minamata hastalığı, 480-481 Mitojenlerle aktive olan protein kinase 3 ve 1 (MAPK3/1), 22 Mitokondri, 17 Mitoz, 17 mitral kapaklar, gelişimi, 300 Mittelschmerz ve ovulasyon, 23b Miyelensefalon, 392-395 Miyelin kılıflar, 388 Miyelinizasyon, spinal sinir liflerin, 387-388, 388f Miyeloşizis, 391b, 391f Miyoblastlar, 355, 357 Miyofibriller, 356-357 Miyoflamentler, 356-357 Miyogenesiz gen düzenleyici ağlar, 358f indüksiyonu, 355 Miyojenik prekürsor hücreleri, 355 Miyokardiyum, 289, 289f-290f Miyometrium, 18 Miyotomlar, 356f, 357 Miyotomların hipaksiyal bölümü, 357 Miyotüpler, 355 Mobil çekum, 231b Mol hidatiform, 66b, 66f Moleküler biyoloji, insan gelişimi, 7-8 Moleküler sitogenetik, 468b Monosomi X kromozomu anomalisi, 462 Monozigotik ikizler (MZ), 132-133, 133f-134f, 133t, 136f yapışık, 135b, 137f Mons pubis, 268-270, 269f Moore, Keith L., 7 Morfogenez, 52, 69 dallı, 204, 246-247 Morfogenler, 363-366, 471, 487-488, 490-493 Morgagni foramen, herniasyon, 151b Mosaisizim, 33b, 271, 463-464, 465b eritrosit, 132b Motor aksonlar, 367-370 Multifaktoryal kalıtım, 301, 484 Multikistik displastik böbrek hastalığı, 251, 254f İNDEKS Mutasyon hızı, 469 Mutasyon, 469 N Natal diş, 451b Nazal çıkıntı, 174, 178f-179f Nazal çukurlar, 174, 177f, 181 Nazal kaviteler, gelişimi, 181-182, 181f Nazal keseler, primordiyal, 178f, 181 Nazal plakod, 174 Nazolakrimal kanal, 177, 428 atrezi, 180b Nazolakrimal oluk, 174-177 Nazopalatin kanal, 182-183 Nefrojenik kordon, 241, 242f Nefron kangalı, 245-246 Nefronlar, gelişimi, 246, 247f Neonatal dönem, 138 Neonatal sirkülasyon, 325-330, 327f geçişgen, 325-329 Neonate, 1 akciğer, 205b Neoserebellum, 396 Nerveus vagus›un superior laringeal dalı, oluşumu, 160t Nervus hypoglossus, 173, 412-413 Nevus flammeus, 442, 442f Noretisterone, hamileliğin engellenmesi, 477 Nostril, tek, 184b Notch-delta yolağı, 488, 494-496 Notokord kanal, 58 Notokord plak, 58 Notokord uzantı, 54-58, 56f-57f Notokord, 54-58, 491 Nöral kanal, 381 Nöral katlantılar, 61f, 70, 381 Nöral krest oluşumu, 56, 61f türevleri, 386f Nöral krest hücreleri, 70-72, 438 türevleri, 70-72 ve diş, 446-447 ve ekstremite gelişimi, 367-370 ve iskelet gelişimi, 346 ve kardiyovasküler gelişimi, 300 ve spinal gelişimi, 386f ve timus gelişimi, 163 Nöral krest populasyonu, 174 Nöral oluk, 59, 61f Nöral plak, 58-59 nöral tüp, 380f Nöral retina, 418f, 419-421, 421f, 424f Nöral tüp defektleri, 389f, 392b, 393f Nöral tüp, 59, 70, 74, 380f kapanmaması, 381b oluşum, 58-59, 61f Nöroblastlar, 396 Nöroektoderm, 70-72, 417 Nörohipofiz, 397 Nörokraniyum kıkırdak, 345-346, 345f membranöz, 346, 346f Nörolemma (Schwann) hücreleri, 388 Nöroporlar, 74, 381 Nörulasyon, 58-59, 381 Nuck kanalı, 278 Nukleus cuneatus, 392 Nukleus gracilis, 392 Nukleus pulposus, 342 O Oblik ven, 286f-287f Obstruktiv uropati, 129b Odontoblastik uzantı, 449, 449f Odontoblastlar, 449 Odontogenez, 447, 447f Oksazepam, hamilelik sırasında, 480 Oksifil hücreleri, 163 Oksijen, transplasental taşınma, 115f Oküler kaslar, 358 Okülomotor sinir, 413, 427 Olfaktor bulbus, 181, 402 Olfaktor epiteli, 181 Olfaktor sinir, 181, 414 Oligodendrositler, 382 Oligohidramnios, 129b, 205b, 479 bilateral renal agenez ve, 250-251f Oliver nükleus, 394f Oluşumu, Foetus (Galen), 5 Omental bursa, 211, 213f Omfaloenterik fistül, 231b, 233f Omfaloenterik kanal, 70, 144-145, 223 Omfalosel, konjenital, 226b, 227f-228f On günlük insan konseptusu, 41 Oncomirs, 499 Onüçüncüden onaltıncı haftaya kadar, fetal periyod, 95 Onyedinci ve yirminci haftalar, 95-96, 96f Oogenez, 13f, 17 Oogonya, 17, 95 Oosit maturasyon inhibitörü (OMI), 17 Oositler, 16f, 26-27 postnatal maturasyon, 17 prenatal maturasyon, 17 primer, 262 taşınma, 25 Ootid, 28f Optik cup (kadeh), 418f-421f, 419 kenarı, 423 Optik disk, 419, 419f-420f, 421 ödem, 427b Optik kiyazma, 403 Optik oluk, 417-419, 418f, 434-435 Optik sap, 418f, 419 Optik sinir, gelişimi, 414, 420f, 421 Optik vezikül, 396, 417-419, 418f, 434 Oral kontraseptifler, fetal etkileri, 477 Orbikülaris oküli kası, 424f, 427 Organogenetik dönem, 472, 475f, 475t Orofaringeal membran, 58, 70, 209 Orta bağırsak, 70 halka herniasyon, 223-224, 223f rotasyon, 223f, 224 konjenital anomaliler, 228b rotasyonun olmaması, 228b, 230f ters rotasyon, 229b türevleri, 221 volvulus, 228b Orta Çağ, embriyoloji, 5, 5f Ortabeyin fleksura, 392 Ortabeyin, 396, 397f Ortak atrium 308b-309b Ortak ventrikül, 311b Ossifikasyon, 2 bacak kemikleri, 341 endokondral, 340-341, 340f, 352f fetal iskelet, 95 intrakartilagenöz, 340f intramembranöz, 339-340 523 primer merkezler, 94, 349-350 sekonder merkezler, 344f Osteoblastlar, 340-341 Osteogenez, 337-338 uzun kemikler, 367 Osteoid doku, 339 Osteoklastlar, 339-340, 450 Osteositler, 339, 339f Ostium sekundum defektleri, 308b-309b Otik çukurlar, 74-75, 428, 429f Otik plakod, 428, 429f Otik vezikül, 428, 429f Otonom sinir sistemi, 414 Otonomik gangliyonlar, 412 Otozomal, 17, 459 trizomi, 462-464 Otuzbeşinci haftadan otuzsekizinci haftaya kadar, 97-98, 97f-98f Otuzuncu haftadan otuzdördüncü haftaya kadar, fetal periyod, 97 Ovarian folliküller gelişimi, 245t primordiyal, 95 Ovarian korteks, 21f, 245t, 263f Ovarian ligament, 245t, 278 Ovarian siklus, 20-23, 36f Ovarian ven, 286f Ovaryumlar, 18-20, 20f aşağa inmesi, 278 gelişimi, 245t, 262, 263f, 268f interstisyel bezi, 21-22 Ovotestiküler DSD, 271 Ovulasyon, 17, 20-22 illüstrasyonlar, 22f mittelschmerz, 23b Ö Ön bağırsak arteri, 143f, 212f Ön bağırsak, 70, 210-221 Ön bağırsak, dorso-ventral oluşum, 197f Önbeyin, 74-75, 396-403, 401f Özefageal atrezi, 210b Özefageal stenoz, 211b Özefagus çizgili kaslar, 160t dorsal mezenter, diyaframın gelişimi, 147148, 147f gelişimi, 210 Özel duyu sinirler, 414 P Paleoserebellum, 396 Pallister-Hall sendromu, 471 Palpebral kolobomlar, 428b Palpebral konjunktiva, 427 Pander, Heinrich Christian, 6 Pankreas anüler, 221b, 221f ektopik, 220b gelişimi, 219, 220f histogenez, 219 kafa, 219 Pankreas adacıkları, 219 Pankreas asinusu, 219 Pankreas kanalları, 219 Pankreas tomurcuğu, 219 Papilla (papillae) dil, gelişimi, 172f sirkumvallat, 172f Papilla ödemi, 427 Papilla sirkumvallata, 172f 524 İNDEKS Papiller kaslar, 298-300, 303f Paradidimis, 245t Parafolliküler hücreler, 163-164 Parakordal kıkırdak, 345 Paraksiyal mezoderm, 61, 337 Paraliz, sfinkter, spina bifida cystica, 390b Parametriyum, 266 Paramezonefrik kanal erişkin türevleri ve vestigiyal kalıntılar, 245t gelişimi, 263-264 kalıntılar erkek, 267b kadın, 267b ve kadın genital sistemi, 264 Paranazal sinüsler, gelişimi, 181-182, 182f, 450 postnatal, 182b Parasempatik sinir sistemi, gelişimi, 414 Parasentrik inversiyon, 468b Parasitik ikiz, 138f Parasternal herni, 151b Paratiroid bezler, 162f, 163 anormal sayı, 168b ektopik, 168b histogenez, 163-164 Paraüretral bezler, 245t, 266 Pariyetal plöra, 201 Parooforon, 245t, 267b Parotis bezleri, gelişimi, 174 Pars intermediya, 398 Pars nervoza, 398-400 Pars tuberalis, 398 Patau sendromu, 464f Patent ductus arteriosus, 330f, 331b Patent foramen ovale, 308b-309b, 310f-311f Patent foramen primum-ostium primum defekti, 308b-309b PAX genleri, 496-497 Pektinat çizgi, 233 Pektoralis majör, yokluğu, 359b Pelvik böbrek, 250, 253f Pelvis, renal, gelişimi, 245t Penil hipospadias, 273 Penis bifid, 274b çift, 274b gelişimi, 245t, 258f-259f, 267-268 Penoskrotal hipospadias, 273 Pentasomi, 465b Periderm, 437-438, 438f Periferik sinir sistemi, 412 Perikardiyal defekler, konjenital, 145b Perikardiyal kavite, 148f gelişimi, 289-291, 289f-290f Perikardiyal sinus, transvers, 290f, 291 Perikardiyal sölom, 70 Perikardiyoperitoneal kanallar, 146, 147f Perikardiyum, visseral (endokardiyum), 289, 290f Perikondriyum, 340-341 Perilenf, 430 Perilenfatik boşluk, 429f, 430 Perimetriyum, 18 Perinatoloji, 100 Perineal hipospadias, 273 Periodontal ligament, 449 Periosteum, 340-341 Perisentrik inversiyon, 468b Peristaltik, 25 Perkütanöz umbilikal kord kan örneği (PUBS), 103 Piebaldism, 442 Pierre Robin sendromu, 167 Pigment granülleri, 438 Pigment oluşumu, 439 Pili torti, 455b Pilorik stenoz, hipertrofik, 211b Pineal bez (gövde), 397 Pinositoz, plasental taşınma, 114-115 Pipoparatiroidism, konjenital, 167b Piramidler, 392 Piriform sinüs fistülü, 164b Pituiter bez, 20f, 397, 399f, 399t Plajiosefali, 349b Plantar arteri, 373f Plasenta accreta, 124b, 125f Plasenta percreta, 124b, 125f Plasenta previa, 48b, 124b, 125f Plasenta, 42-44, 107-119 aksesuar, 121, 124f allograft olarak, 117-118 anomaliler, 124b, 125f battledore, 122f-123f, 124 bidiscoid, 121 doğum sonrası, 109, 121, 122f-123f endokrin sentezi ve sekresyonu, 117 fetal bölümü, 109 fetal yüzeyi, 121-124, 122f-123f gelişimi, 108f, 109-111 görevleri ve aktiviteleri, 114-117 immünkorunma, 117-118 incelenmesi, 121, 124f intervillöz aralık, 111, 113f invaziv olarak, tümör benzeri yapılar, 118 klinik odaklı sorunlar, 138-139 maternal tarafı, 109 maternal yüzeyi, 121, 122f-123f metabolizması, 114 şekli, 109-111 transportu, 114-115, 115f antikorlar, 115f artık ürünler, 115f, 116 basit diffüzyon, 114-115 elektrolitler, 115f, 116 gazlar, 115 hormonlar, 115f, 116 ilaçlar ve ilaç metabolizması, 115f, 116117 infeksiyöz ajanlar, 117 kırmızı kan kan hücrleri ile, 116b kolaylaştırılmış diffüzyon, 114-115 nütrientler, 115f, 116 pinositoz, 114-115 Plasental aşama, doğum, 119 Plasental dolaşım fetal, 112, 113f-114f maternal, 112 Plasental membran, 99, 113-114, 122f-123f taşınma, 115f Plasental septa, 109-111 Plasentanın immünokoruyucu etkisi, 117-118 Plöra pariyetal, 201 visseral, 201 Plöral kavite, 148, 148f Plöroperikardiyal membranlar, 145-146, 145f Plöroperitoneal membranlar, 146-147, 146f-147f, 148b-149b Pluripotensi, kök hücreler, 499-500 Pnömonitis, trakeöezefageal fistül ve, 198b Pnömositler, 202 Poland sendromu, 359b, 360f, 444 Polarize akitivite zonu (ZPA), 363 Polidaktili, 376b, 376f Polihidramnios, 129b, 148b-149b duodenal atrezi ve, 214b-215b ezöfageal atrezi/trakeoözofageal fistül, 198b, 210b Poliklorinatlı bifenils, teratojenler olarak, 473t, 481 Poliploidi, 461b, 466f Polispleni, 221b Politopik alan defekti, 460b Pons, 392 Pontin fleksür, 392 Popliteal arteri, 373f Portal sistem, hepatik, 285 Portal ven, gelişimi, 287f Port-wine boyası, 442, 442f Postmaturite sendromu, 99b Postnatal peryod, 1-2 Potter sendromu, 250 Prader-Willi sendromu, 468b, 469t, 470-471 Preaortik gangliya, 414 Preauriküler fistül, 433, 434f Preauriküler sinüsler, 433 Preimplantasyon genetik diyagnoz, 34b Preklampsi, 118, 118b Prekordal plak, 43f, 44, 54-55, 56f Prenatal dönem, 1 Prenatal gelişim, aşaması, 2f-3f Prenatal tanı, noninvaziv, 102 Prepubertal büyüme, 2 Primer anoftalmi, 422 Primer folikül, 21 Primer lens fibers, 424f-425f, 425 Primer oosit, 17, 21f Primer silya, Shh sinyal yolları, 491-492 Primer spermatosit, 12 Primer umbilikal kese, 41 Primitif çukur, 52 Primitif düğüm, 52, 53f Primitif oluk, 52 Primitive çizgi, 52-54, 53f-54f, 70 geleceği, 54, 55f Primordiyal foliküller, 17, 21f Primordiyal üteroplasental dolaşım, 41 Probe patent foramen ovale, 308b-309b, 309f Profaz, 12, 17 aşamaları, 14f Profunda fermoris arteri, 371-372, 373f Progestojenler/progestinler, teratojenler olarak, 477-478 Programlı hücre ölümü (apoptoz), 367, 376b Proktodeum, 209, 210f, 233, 235f Proliferasyon, kontrollü, 72 Proliferatif faz, menstrüel siklus, 24 Pronefroz, 243 Propiltiourasil, 479 Prosesus vajinalis, 276 kalıcı, 279b, 280f Prostaglandinler, 25 ve doğum, 119 Prostat bezi, 25 gelişimi, 245t, 264, 267f Prostatik utrikül, 245t, 267b Protein kinazlar, 493-494 reseptör tirozin kinazlar, 493-494 Proteinler, plasental transferi, 116 Psikotropik ilaçlar, fetal etkileri, 480 Psödoglandüler aşama, akciğer maturasyonu, 201, 202f-203f Ptozis, konjenital, 427b, 428f Puberte, tanımı, 2-4 İNDEKS Pulmoner arteri sağ, 319f, 320 sol, 305f, 314f, 319f, 320 Pulmoner atelektazi, 359b Pulmoner trunkus, 300, 302f, 305f Pulmoner valv stenoz, 313b Pulmoner ven, 299f-300f primordiyal, 294-298, 300f venöz bağlantıları anomalileri, 298b Pupiller membran, 424f, 426 kalıcı, 424f, 426b Pupiller refleksi, 97 Purkinje lifleri, 359 R Radial arteri, 373f Radius kemiği, konjenital yokluğu, 375b Radyasyon, teratojen olarak, 473t, 483 Raşiszis, 347b Rectoüterin cep, 266 Refleks yanıt, 78 Rektal arteri, 233-234 inferior, 234 süperior, 233-234 Rektal atrezi, 237, 238f Rektum ayrılması, 235f gelişimi, 233, 235f Rekürrent laringeal dal, 160t Rekürrent laringeal siniri, 320, 320f Renaissans, embriyoloji, 5-7, 6f Renal agenez, 129b, 250, 251f-252f Renal arterleri, 248f, 249 aksesuar, 249b, 249f Renal ektopi, çapraz, 250, 253f Renal kaliksler, 245, 246f Renal pelvis, 245t Renal venler aksesuar, 249f gelişimi, 286f Reseptör tirozin kinaz, 488, 493-494 anjiogenezin düzenlenmesi, 494 ortak özellikler, 493-494, 493f Resiprokal indüksiyon, 246 Resiprokal translokasyon, 466, 467f Respiratuar bronşiyoller, 201 Respiratuar distres sendromu, 205b Respiratuar primordiyum, 195-196 Respiratuar sistem, 195-208 klinik odaklı sorunlar, 207 Respiratuar tomurcuk, 195, 197f Rete ovari, 262, 263f Rete testis, 245t, 261-262, 263f Retina, 418f, 419-421 ayrılması, 422 nonvizüel, 423 pigment tabakası, 419-421 santral arter, 422, 424f sinirsel, 421 tabaka, füzyon, 421, 424f Retinal fissur, 418f, 419, 420f Retinoik asit, 430, 490, 490f teratojen olarak, 472, 479 Retinokoroidal koloboma, 422 Retroözefageal sağ subklavian arteri, 323b Retroperitoneal lenf keseleri, 332f Retrosternal herni, 151b Rett sendromu, 498 Rikets, 341b, 451 Rima glottis, 172f Rostral nöropor, 381 Rotasyon olmaması, ortabağısak, 228b, 230f Roux, Wilhelm, 7 Rubella virusu, 7 doğum defekleri, 117 konjenital katarakt ve, 425f, 427 konjenital sağırlık, 432 transplasental taşınım, 115f S Safra atrezi, 218b Safra kanalı, 215f, 217 Safra kesesi, gelişmi, 217 Safra oluşumu, 217 Safra yollarının gelişimi, 215f, 217 Sağırlık doğuştan, 432b, 435 streptomisin, 478 Saint Hilaire, Etienne, 6 Saint Hilaire, Isidore, 6 Sakral arterleri, lateral, 288 Sakral ven, median, 286f Sakrokoksegeal ligament, 357 Sakrokoksegeal miyotom, 357 Sakrokoksegeal teratom, 55b, 55f Samuel-el-Yehudi, 5 Satelit hücreleri, 412 Sayısal kromozomal anomaliler, 459-465 Schleiden, Mattias, 6-7 Schwann hücreleri, 388 Schwann, Theodor, 6-7 Sebase bezleri, 440 Sebum, 440 Segmental bronkus, 201 Sekansı, 460b Sekonder follikül, 21 Sekonder oosit, 17, 21f Sekonder spermatosit, 12 Seks kromozomları, 459 bozukluklar, 17 embriyo cinselliğinin belirlenmesi, 29b Seksin belirlenmesi, 260-261 krozomal ve genetik, 260 Selektif serotonin reuptake inhibitörleri, 480 Sement, diş, 449 Sementoblastlar, 449 Sementoenamel bağlantı, 449 Semilüner valvler, 300, 306f Seminal bezler, 25, 264 Seminal kollikülus, 245t Seminiferöz kordlar, 261-262, 263f Seminiferöz tübüller, 12-16, 245t, 262, 263f-264f Semisirküler kanallar, 428-430 Sempatik sinir sistemi, gelişimi, 414 Sendrom, 460b Sentral arter ve ven retina 422, 424f Sentral kanal, medulla spinalisin, 382 Sentral kesici dişler, 449 Sentral sinir sistemi, 379 Sentral tendon, diafragmanın, 70, 147, 147f primordiyal, 144f, 145, 147 Sentromer, 11-12 Sentrum, 342 Septalı uterus, 275f Septum pellucidum, 403 Septum primum, 294, 295f-299f Septum secundum, 294, 296f-297f Septum transversum, 70, 147, 147f, 217, 218f, 291f Serebellar korteks, 395 Serebellum, 392 Serebral akuadukt, 396, 410f Serebral hemisferler, 400, 403f konjenital yokluğu, 410b Serebral kommisur, 402-403, 404f anterior, 402 hippokampal, 402 Serebral korteks, 403 525 Serebral pedünküller, 396 Serebral vesküller, 400 Serebrospinal sıvı, 385 Sertoli hücreleri, 12-16, 262 serum AFP seviyeleri ve, 390b Servikal (brankiyal) fistül, 164b, 165f servikal (brankiyal) izler, 164b, 167f Servikal (brankiyal) kistler, 164b, 166f Servikal eğrilik, 392 Servikal kaburgalar, 347b Servikal kanal, 18 Servikal miyotomlar, 357, 359f Servikal sinüsler, 158-159, 164b, 165f-166f eksternal, 164b, 165f-166f internal, 164b, 165f-166f Servikal somitler, 148, 243f Serviks, 18 Sfenomandibüler ligament, 160t Sfinkter paraliz, spina bifida cystica ile birlikte, 390b Shickel, Theophilus, 7 Shprintzen sendromu, 469t Sifilis, konjenital, 452, 482 Sigara içilmesi, fetal etkileri, 99, 476 Siklops, 422, 423f Siliyer cisim, 421f, 423, 424f Siliyer kas, 423 Siliyer süreç, 423, 424f, 427 Silme, kromozomal, 466, 467f Sindactili, 376b sindirim sistemi gelişimi, 209 Sindirim sistemi, 209-240 Sinir sistemi, 379-416 gelişimi, 379-381, 381f-382f hücreler, histogenez, 385f klinik odaklı sorunlar, 415-416 otonomik, 414 parasempatik, 414 periferal, 412-414 sempatik, 414 Sinirler abdusent, 413 aksesuar, spinal, 414 aurikular, 432 faringeal arkus, 159-161, 161f, 413-414 türevleri, 160t fasiyal, 160t, 161, 413-414, 432 glossofaringeal, 160t, 161, 414 hipoglossal, 412-413 kohlea, 414 korda timpani, 413-414, 430-431 kraniyal, 160t, 412-414 spesial visseral efferent (brankial), 159161 laringeal, recurrent, 320, 320f miyelinizasyon, 387-388 okulomotor, 413, 427 olfaktor, 181, 414 optik, 414, 420f, 421 spesial duyu, 414 spinal, 412 trigeminal, 160t, 161, 173, 413, 432 troklear, 413 vagus, 160t, 161, 414 superior laringeal dalı, oluşumu, 160t vestibular, 414 vestibulokohlear, oluşumu, 414, 430 Sinoftalmi, 422 Sinovajinal bulbus, 274 Sinoviyal eklemler, 341f, 342 Sinoviyal membran, 342 Sinpolidactili, 471t Sinsityotrofoblast, 34, 39 Sinuatriyal düğüm, 301, 303f 526 İNDEKS Sinuatriyal valv, 292f-293f Sinus venarum, 294, 299f Sinus venosus atriyal septal defektleri, 308b-309b, 310f Sinus venosus, 285, 286f-287f, 289, 289f-290f, 292f-293f, 373f boynuzlar, 287f, 292f, 299f değişiklikler, 294-300, 299f dolaşım, 292f-293f Sinüs tüberkülü, 263-264, 266 erişkin türevleri ve artıkları, 245t Sinüsler brankiyal, 164b, 165f-166f eksternal, 165f-166f internal, 165f dermal, 388b frontal, 181 koroner, 294, 299f, 309f-310f kalıcı sol süperior vena cava ve, 288b lenf, 331 maksiller, 181 marjinal, 371 paranazal, gelişim, 181-182, 182f perikardiyal, transvers, 290f, 291 preauriküler, 433 servikal. Bakınız Servikal sinüsler tiroglossal, 169b, 170f ürogenital, 255, 256f erişkin türevleri ve artıkları, 245t Sinüzoidler, maternal, 41 Sinyal yolakları, gelişim ve doğum kusurları, 471-472 Sisterna şili, 331, 332f Sistik böbrek hastalığı, 251, 254f Sistik higroma, 333b, 333f, 442 Sistik kanal, 217 Sistik lenfanjiom, 442 Sitoplazma, 11-12, 17 Sitotrofoblast, 34, 39 Sitotrofoblastik kabuk, 63-64, 109 Siyanotik kalb hastalığı, 313b Siyanoz, 308b-309b, 315b Skafosefali, 349b Sklera, gelişimi, 424f, 427 Sklerotomlar, 342 Skrotal hidrosel, 279b, 280f Skrotal rafe, 268 Skrotum, gelişimi, 245t, 268 Smith-Lemli-Opitz sendromu, 471 Smith-Magenis sendromu, 469t Solunum hareketleri, fetal, 97, 204-205, 204f Somatik efferent kraniyal sinirler, 412-413 Somitler gelişimi, 60f-61f, 61-62 mezoderm, 337 oluşumu ve erken farklılaşma, 338f servikal, 148, 243f Son bağırsak, 70 türevleri, 233 Son beyin, 392-396 Son normal menstruel peryod (LNMP), 87b, 93 Sonic hedgehog, 73, 471 Söliak trunkus, 210f, 212f, 222f Sölom. Ayrıca bakınız özel vücut boşlukları ekstraembriyonik, 40f, 41-42, 42f, 44, 70, 71f, 219f, 223 embriyonik, 70 intraembriyonik, 70, 71f, 73f, 141, 144f, 151, 177f, 219f perikardiyal, 70 Sölomik alanlar, 62 ekstraembriyonik, 40f, 41-42 Spallanzani, Lazaro, 6 Spektrofotometrik çalışmalar, 101 Spemann, Hans, 7 Sperm, 1, 16f hareketli, 25-26 kapasitasyon, 26-27 maturasyon olayı, 26-27 matür, 12, 16 taşınım, 25-26 Spermatidler, haploid, 12 Spermatik kord, hidrosel, 279b, 280f Spermatik ven, 286f Spermatogenez, 12-17, 13f, 16f Spermatogonya, 12, 262 Spermiyogenez, 12, 16f Spina bifida, 347b, 390f-391f meningomyelosel ile birlikte, 389f, 390b, 391f meningosel ile birlikte, 389f occulta, 390b sistika, 390b, 458 Spinal gangliyon, gelişimi, 384-385, 386f-387f Spinal kord gelişimi, 382-388, 383f-384f, 386f konjenital anomaliler, 388b posizyonel değişiklikler, 387, 387f sentral kanal, 382 yeni doğanda, 387 Spinal meninks, 385 Spinal sinirler, 412 Spiral arterler, 24 Spiral endometriyal arterleri, 41, 111, 112f Splanknoplöra, 62 Splenik arteri, 221, 222f Splenorenal ligament, 221 Spontan aborsiyon (düşük), 48b embriyo ve fetuslar, 49b embriyo, 110f fetus, 127f insan koryonik keseleri, 111f Stapedial arterleri, 317-318 Stapedius kası, oluşumu, 160t, 431 Stapes, oluşumu, 160t konjenital tespit, 432 Stem villi, 64 Steptoe, Patrick, 7 Sternokostal hiatus, herniasyon, 151b Sternum anomalileri, 348b gelişimi, 344 Stilofaringeus kası, oluşumu, 159, 160f, 160t Stilohiyoid kası, oluşumu, 160t Stilohiyoid ligament, oluşumu, 160t Stiloid uzantı, oluşumu, 160t Stomodeum, 70, 174, 175f-177f, 209 Stratum germinativum, 438, 438f Stratum lucidum, 438 Streptomisin, sağırlık ve, 478 Stroma, 424, 427 Su çiçeği, fetal etkiler, 481 Su, plasental taşınım, 115f Subaraknoid aralık, 385 subhepatik, 230f, 231b Subkardinal venler, 286f, 287 Subklavian arterleri, sağ, 319f anomaliler, 323b, 324f-325f Subklavian venler, 286f Sublingual tiroid bezi, 169b Submandibular kanal, 174 Submandibüler bezler, gelişimi, 174 Substantia nigra, 396 Substantia propria, 426 Sulkus limitans, 384 Sulkus terminalis, 299f Superfekundasyon, 135b Superior kollikulus, 397f Superior mezenterik arter, 210f, 219f, 221 Superior vena cava, 299f, 301f çift, 288f, 288b gelişimi, 285-287, 286f kalıcı sol, 288b sol, 288b Superior vezikal arterleri, 289, 327f, 330 Suprakardinal venler, 286, 287 Suprarenal bezler gelişimi, 243f-244f, 247f, 259-260, 259f medulla, 259f Suprarenal korteks, 260b, 263f Suprarenal venler, gelişimi, 286f Sustentaküler hücreler, 262 Sutton, Walter, 7 Süngerimsi tabaka, endometriyum, 18 Süngerimsi üretra, 267-268, 270f Sürfaktan, 96, 202 Süt dişi, 447f, 448 Süt kanalları, 442, 443f Swiss cheese ventriküler septal defektleri, 311b Ş Şizensefali, 471t T Tad cisimcikleri, gelişimi, 172-173 Talamus, 396-397 Talidomid, 7 teratojen, 372-374, 374f, 458, 473t, 475, 480, 480f Talipes equinovarus, 377b, 377f Talmud, 5 Tamamlanmış düşük, 48b Taşınım, plasentadan, 114 Tegmentum, 396 Tehdit eden düşük, tanımı, 48b Tek boynuzlu uterus, 274b, 275f Tek minör defektler, 458 Tek ventrikül, 311b Teka eksterna, 21 Teka follikül, 21 Teka interna, 21 Tektum, 396 Tela koroidea, 396 Telensefalik vezikül, 396 Telensefalon, 394f, 400-402 Telofaz, 14f Tendinöz kordlar, 298-300, 303f Tensor timpani, 160t, 431 Tensor veli palatini, 160t Tepe-oturma uzunluğu (CRL), 85, 93 Tepe-topuk uzunluğu (CHL), 85 Ter bezleri, 440, 440f apokrin, 440 ekrin, 439f, 440 Terajogenler olarak mekanik faktörler, 484 Terajojenler olarak maternal faktörler, 483-484 Teratojenite kanıtı, 476b test, 476 Teratojenite, deliller, 472 Teratojenler, 69, 459, 472, 473t, 475-484 çevresel kimysal etkileri, 480-481 düşük doğum ağırlığı, 98b ilaçlar, 476-480 maternal faktörler, 483-484 mekanik faktörler, 484 ve insan gelişiminin kritik dönemleri, 472475, 474f, 475t Teratoloji, 458, 474f tanımı, 4 terimler, 460b Terminal filum, 387 İNDEKS Terminal kese peryodu, akciğer maturasyonu, 201-202, 202f Testiküler feminizasyon sendromu, 272b, 272f Testis (testikül) ektopik, 279b, 279f gelişimi, 245t, 261-262, 263f-264f inmemiş, 273, 279b inmiş, 277f, 278 rete, 261-262, 263f vesiküler apendiks, 267b Testis›in veziküler apendiksi, 267b Testosteron, 262 Tetracycline, 472, 473t ile boyama, 453 teratojen olarak, 478 Tetraploidi, 466b Tetrasomi, 465b Tırnak alanları, 446 Tırnak katlantısı,446, 446f Tırnaklar, 446, 446f yokluğu, 446 Tibial arter, 373f Timpanik kavite, 161, 430-431 Timpanik membran, 431-432 Timus aksesuar doku, 168b, 168f histogenez, 163 Timus cisimciği, 163 Tiroglossal duct kistleri vesinüsler, 169b, 170f-171f Tiroid bezi agenez, 172b aksesuar doku, 171f ektopik, 169b, 171f gelişimi, 168-169, 168f histogenez, 163-164, 169 istmus, 168-169, 169f lingual doku, 169b sublingual, 169b Tiroid folikülleri, 169 Tiroid hipoplazi, 167b Tiroid ilaçları, teratojenin olarak, 479-480 Tiroid kıkırdak, oluşumu, 160t Tjio, Joe Hin, 7 Toksoplazmozis, 482, 482f-483f Tonsil kriptleri, 161-163 Tonsiller faringeal, 332 gelişimi, 332 lingual, 332 palatin, 332 tubal, 332 Toplama kanalları, 245, 246f-247f Toplama tübülleri, 245, 245t, 246f-247f Torasik kanal, gelişimi, 331, 332f Torticollis, konjenital, 361b, 361f Totipotent hücre. 11 Toxoplasma gondii (toksoplasmoz) plasentadan geçişi, 115f teratojen olarak, 473t, 482 Trabeculae carneae, 298-300, 303f Trakea, gelişimi, 198, 199f Trakeal atrezi, 199b trakeal bronkus, 200b Trakeal divertikül (trakeal bronkus), 200b Trakeal stenoz, 199b Trakeaösefageal septum, 195-196, 197f, 198b, 210 Trakeaözefageal fistül, 198b, 199f-200f, 210b Trakeaözefageal katlantılar, 195-196, 198b Trakeobronkial ağaç, 195 Transabdominal ince iğne embriyo fetoskopisi, 103 transabdominal, 101f Transkripsiyon faktörleri, 74, 471, 488, 496-497 Pax genleri, 496-497 ve kemik gelişimi, 339f ve plasental gelişim, 109-111 Translokasyon, kromozomal, 466, 467f Transvajinal sonografi, 86f, 88b Transvajinal ultrasonografi, 44, 44f Treacher Collins sendromu, 167 Tricuspid valv, gelişimi, 300 Trigeminal gangliyon, 413 Trigeminal sinir, 160t, 161, 173, 413, 432 Trigonosefali, 349b Trilaminar embriyonik disk, 51, 53f Trimesterler gebelik, 93 tanımı, 2 Trimetadion, teratojen olarak, 473t, 478 Trinükleotid genişlemesi, 469 Triploidi, 26b, 466b, 466f Trisomi 13, 464f Trisomi 18, 464f Trisomi 21, 7, 102, 464-464, 463f, 464t Trisomi, 18b otozomlar, 462-464, 464t seks kromozomlar, 465, 465f, 465t Trofoblast anormal büyüme, 66b, 66f ekstravillöz, 117 Troklear siniri, oluşumu, 413 Trunkus arteriosus, 287f, 289f-290f, 291, 293f ayrılması, 300 dolaşım, 292f-293f, 293 dönüşüm ve erişkin türevleri, 319f eşit olmayan bölünme, 313b, 315f-316f kalıcı, 311b, 314f Trunkus sempatikus, 414 Tubal hamilelik, 46b, 48f Tubal tonsiller, 332 Tubotimpanik çıkmaz, 161, 430-431, 431f Tunika albuginea, 261-262 Tunika vaskulosa lentis, 424f- 426 Turner sendromu, 461f-462f, 462, 466 Tükrük bezleri, gelişimi, 174 Tümör baskılayıcı genler, 498 Tümör, plasenta, 118 Tümörü inhibe eden kimyasal maddeler, oldukça teratojenik, 479 U Ulnar arteri, 373f Ultrason embriyo, 88b fetal, 100, 100f fetal/gestasyonal yaşın belirlenmesi için, 87b koryonik kese, 109b Ultrasonik dalgalar, fetal etkileri, 483 Umbilikal arterleri, 58, 113f, 289, 373f Dopler velosimetri, 126b, 126f erişkin türevleri, 327f geleceği, 288-289 ve abdominal ligamanlar, 330 yokluğu (SUA), 126b, 126f Umbilikal herni, 228b Umbilikal kord, 70, 124-126, 373f Doppler ultrason›un renk dağılımmı, 124 gerçek düğüm, 124-126, 126f prolapsus, 124 velamentöz insersiyon, 125f Umbilikal ligament, medial, 255, 257f, 327f, 330 Umbilikal veinler, 217, 286f-287f, 292, 325, 373f dönüşüm, 286f erişkin türevleri, 329f gelişimi, 285, 287f ve ligamentum teres hepatis, 329 527 Umbilikal vezikül geleceği, 44, 70, 129-130 oluşumu, 41-42, 43f önemi, 130 sekonder, 41-42 Unsinat proses, 219 Urakus, 58, 255, 256f idrar kesesi, ilişkisi, 257f kistler, 255b, 257f umbilikal arterler, ilişkisi, 257f Uterin tüp, 18 anomalileri, 274b, 275f-276f gelişimi, 245t Uterovajinal primordiyum, 264-266 Uterus gövdesi, 18 Uterus, 18 anomalileri, 274b, 275f-276f çift boynuzlu, 274b, 275f-276f rudimenter boynuzlu, 274b, 275f çift, 274b, 275f-276f gelişimi, 245t, 268f hamileliğin gelişmesi, 118-119, 119f ligamentum teres, 278 parçaları, 19f septa, 275f tek boynuzlu, 274b, 275f yokluğu, 274b Utrikül, 245t, 267b Uvula, 182 yarık, 183b-184b, 187f Uyarılmış düşük, tanımı, 48b Uygulamalı embriyoloji, 4 Uyluğun derin arteri, 373f Ü Üç odalı kalp, 311b Üçüncü trimester, 114 Üniparental disomi, 470-471 Üre, placental taşınım, 115f Üreter tomurcuğu, 245 Üreterler bifid, 250, 252f ektopik, 250-251, 254f gelişimi, 243-249 konjenital anomaliler, 250b-251b, 251f-254f Üreterostomiler, fetal, 104f Üretra gelişimi, 245t, 258-259, 259f klitoris, 271 süngerimsi, 267-268, 270f Üretral bezler, 266 Üretral kanal, 267 Üretral katlantılar, 268-270, 269f Üretral plak, 267-268 Ürik asit, plasental taşınım, 115f Üriner sistem, gelişimi, 243-259 Üriner yolları, ikileşme, 250, 254f Üriniferöz tübül, 247f Ürogenital kabartı, 242f Ürogenital katlantılar, erişkin türevleri ve artıklar, 245t Ürogenital membran, 235f, 267 Ürogenital sinus, 255, 256f erişkin türevleri ve artıklar, 245t vezikal parça, 255, 256f Ürogenital sistem, 241-282 erişkin türevleri ve artıklar, 245t klinik odaklı sorunlar, 280-281 Üropati, tıkanma, 129b Ürorektal septum, 233, 235f, 236b-237b Üst ekstremite tomurcukları, 363, 373f Üteroplasental dolaşımın bozulması ve fetal büyüme, 99 umbilikal kord Dopler velosimetri, 126b 528 İNDEKS V Vagus siniri, 160t, 161, 414 superior laringeal dal, oluşumu, 160t Vajina adenokarsinom, dietilstilbestrol maruziyeti ve, 477 bölümleri, 19f gelişimi, 245t, 266 konjenital anomaliler, 274b, 275f-276f yokluğu, 274b Vajinal atrezi, 274 Vajinal plak, 266 Vallat papilla, 172-173 Valproik asit, teratojen olarak, 473t, 479 Valvler atriyoventriküler, gelişimi, 300, 303f foramen ovale, 294, 296f-297f inferior vena cava, 299f kardiyak, gelişimi, 300, 303f mitral, gelişimi, 300 semilunar, 300 sinuatriyal, 292f-293f trikuspid, 300 van Arnheim, Johan Ham, 6 van Leeuwenhoek, Anton, 6 Varisella virusu, teratojen olarak, 473t, 481 Vasektomi, 26b Vaskülogenez, 62, 439-440, 494 ve endometriyal, ve implantasyon, 39 ve pankreatik gelişim, 219 Vekil anne, 30b Velamentöz insersiyon, umbilikal kord, 125f Velokardiyofasyal sendromu, 469t Vena cava, konjenital anomaliler, 288b Venler azigos, 286f, 287 lob, 205b brakiyosefalik, sol, 285-287, 286f-287f, 294 endometriyal, 109 gonadal, 287 hemiazigos, 286f hepatik, 286f, 325, 327f-328f hipogastrik, 286f iliyak eksternal, 286f internal, 286f ortak, 286f jugular, 286f kalple bağlantılı, gelişimi, 285-288, 286f-287f kardinal, 373f anterior, 285-287, 286f-287f, 294, 299f gelişimi, 285-287, 286f-287f ortak (communis), 144f, 285-287, 286f-287f, 292f posterior, 244f, 284f, 286f-287f, 287 oblik, 286f-287f ovarian, 286f portal, gelişimi, 287f pulmoner, primordiyal, 294-298, 300f renal aksesuar, 249f gelişimi, 286f sakral, median, 286f spermatik, 286f subkardinal, 286f, 287 subklavian, 286f suprakardinal, 286f, 287 suprarenal, gelişimi, 286f umbilikal, 217, 285, 286f-287f, 292f, 325, 373f gelişimi, 286f-287f transformasyon, 286f vitellin, 285, 286f, 292f, 373f gelişimi, 286f-287f Ventral abdominal duvar defektleri (VWDs), belirlenmesi, alfa-fetoprotein analizi, 101b Ventral median fissur, 384 Ventral median septum, 384 Ventral mezenter, 217 Ventriküler septal defektler, 311b, 312f-313f Ventriküler zon, 382 Ventriküller, kardiyak gelişimi, 289f, 295f-297f primordiyal, konumlanma, 298-300, 301f Ventriküloperitoneal şant, hidranensefali, 410b Verniks caseosa, 95-96, 437-438, 439f, 445 Vertebra gelişmesinin kıkırdak aşaması, 342, 344f Vertebra, sayısal farklılıklar, 344b Vertebral arter, 288, 325f vertebral gövde, 343 Vestibulokohlear sinir, oluşumu, 414, 430 Vestibüler sinir, 414 Vezikal arteri, superior, 289, 327f, 330 Vezikouterin cep, 266 Veziküler eklenti, 267b Veziküller beyin primer, 392 sekonder, 392 metanefrik, 245 optik, 396, 417-419, 418f, 434 otik, 428, 429f telensefalik, 396 Villöz koryon, 108f, 109, 111f, 128f Virusler, plasental taşınım, 115f Visseral plöra, 201 Visserokraniyum kartilagenöz, 346 membranöz, 346 Vitaminler, plasental taşınım, 115f Vitellin arteri, 210f, 232f, 373f geleceği, 288-289 Vitellin veinler, 285, 286f, 292f, 373f gelişimi, 286f-287f Vitröz cisim, 421f, 424f, 426 Vivo fertilizayon destekli, 30b Volvulus, orta bağırsak, 228b Vomeronazal organ (VMO), 181-182 Vomeronazal primordiya, 181-182 von Baer, Karl Ernst, 6 von Beneden, Eduard, 7 von Winiwarter, Felix, 7 Vücut boşlukları. Ayrıca bakınız özel vücut boşlukları embriyonik, 141-146 bölümlenmesi, 144-146, 145f gelişimi, 141-146 embriyonik bölünmesi, 144-146 klinik odaklı sorunları, 153 W Waardenburg sendromu, 471t, 496-497 Warfarin, teratojen olarak, 473t, 478 Watson, James, 7 Wharton jel, 124-126, 126f Williams sendromu, 469t Wilmut, Ian, 8 Wnt sinyal yolları, 492-493, 493f Wolff, Caspar Friedrich, 6 X X inaktivasyonu, 460b Y Y kromozomu, 46 XY, DSD, 271 Yarık ayak, 375b Yarık columna vertebralis, 347b, 348f Yarık dil, 174b Yarık dudak ve damak, 183b-184b, 186f-190f Yarık uvula, 183b-184b, 187f Yasa dışı ilaçlar, fetal etkileri, 480 Yaş anne çift yumurta ikizleri ve, 130 kromozomal anomaliler, 463, 464t embriyonik, 87b tahmini, 87t fertilizasyon, 87b fetal, tahmini, 93, 93t gestasyonal, 93 tahmini, 87b ultrason değerlendirmesi, 87b kemik, 350b Yenidoğanda hemolitik hastalık, 101, 116b intrauterin fetal transfüzyonu, 103 Yetişkinlik, tanımı, 4 yırtılması, 129b Yirmialtıncı haftadan yirmidokuzuncu haftaya kadar, 97, 97f Yirmibirinci haftadan yirmibeşinci haftataya kadar, 96, 97f Yoğun mezenkim, 341-342 Yoğunlaşma ve kemik gelişimi, 337-338 Yolk kesesi. Bkz. Umbilikal vezikül Yumru ayak, 377b, 377f Yüz ifadeleri, kasları, 160t, 181 Yüz, 155-193 gelişimi, 174-179, 175f-177f konjenital anamolileri, 191-192 Yüzen kostalar, 344 Z Zigot, 1, 11, 28 yarıklanma, 30, 32f-33f Zigot, ikiz hamileliklerde, 135b Zona fasikülata, 259, 259f Zona glomeruloza, 259, 259f Zona pellusida, 16-17, 21f, 22, 33-34 Zona retikularis, 259, 259f
