FEN BİLİMLERİ HÜCRENİN TEMEL KISIMLARI ÖZET Hücre Canlının canlılık özelliği gösteren en küçük yapı birimine hücre denir. Bilim insanları, canlılar üzerine yaptıkları çalışmalarda gözle görülemeyecek kadar küçük bu yapıları göremedikleri için 1600’lü yıllara kadar hücreyi tanımlayamamışlardır. Gelişen teknoloji ve bunun bilim dünyasındaki yansımaları sonucunda daha gelişmiş lensler üretilebilmiş ve ilk mikroskoplar yapılmıştır. Mikroskobun Tarihçesi Mikroskop, çıplak gözle görülemeyen çok küçük canlı veya cansızları görmeye ve yapılarını incelemeye yarayan bir araçtır. Canlıların yapıtaşı olan hücre terimi ilk olarak mikroskobun mucidi Robert Hooke tarafından kullanılmıştır. Ünlü Hollandalı bilim insanı Robert Hooke yaptığı çalışmalar sonucunda geliştirdiği mikroskopla şişe mantarını incelemiştir. İlerleyen yıllarda Anton van Leeuwenhoek adlı bilim insanı büyütme gücü daha yüksek bir mikroskop geliştirmiş ve gözlemler yapmıştır. Leewenhoek’un mikroskobu Hooke’un mikroskobu Hızla gelişen teknolojiyle beraber mikroskopların görüntüleme güçleri de artmış ve bilim insanlarının vazgeçilmez araçlarından biri olmuştur. 1/4 FEN BİLİMLERİ HÜCRENİN TEMEL KISIMLARI ÖZET Mikroskobun Parçaları Günümüzde yaygın olarak kullanılan mikroskop ışık mikroskobudur. Işık mikroskoplarında incelenen örnek, ışık yardımıyla aydınlatılır. Işık kaynağından gelen ışığın miktarını arttırıp azaltmak için diyafram kullanılır. Oküler, mikroskop içindeki merceklerden göze yakın olanlardan oluşur. İçinde değişik güçlerde mercekler bulunduran, gözün incelenen canlıyı ya da cismi gördüğü kısımdır. Işık mikroskobu Objektif, incelenen canlıya ya da cisme en yakın merceklerdir. Görüntüyü ters çevirip büyütür. Birçok mikroskopta 4, 10, 40 ve bazı mikroskoplarda 100 defa büyüten merceklerden oluşan objektifler vardır. Mikroskopta incelenecek olan örnek, lam denilen cama yerleştirildikten sonra tablaya yerleştirilir. Görüntünün netliğini ayarlanmak için kaba ayar vidası ve ince ayar vidası kullanılır. İncelenen örnek kaba ayar vidası yardımı ile yavaş yavaş yukarı kaldırılarak objektiflere yaklaştırılır, ince ayar vidası ile netleştirilir. Hücrenin Temel Kısımları Tüm canlıların en küçük yapı birimi olan hücrenin yapısını inceleyerek canlıların yapıları hakkında çok daha kesin bilgilere ulaşabiliriz. Bilim insanları, uzun yıllar boyunca hücrenin yapısını incelemişler ve ortak bir hücre modeli oluşturmaya çalışmışlardır. Yaptıkları çalışmalar sonucunda, hücrelerdeki ortak yapıların hücre zarı, sitoplâzma ve çekirdek olduğu sonucuna ulaşmışlardır. 2/4 FEN BİLİMLERİ HÜCRENİN TEMEL KISIMLARI ÖZET Hücrenin temel kısımları Hücre zarı, hücreyi dıştan saran seçici geçirgen yani hücre içine giren ve hücreden dışarı çıkan maddeleri düzenleyen bir yapıdır. Hücre zarı, hücreyi korur ve hücredeki madde alışverişine olanak sağlar. Çekirdek, bir hücrenin yönetim ve kontrol merkezidir. Çekirdek zarıyla sitoplâzmadan ayrılmıştır. Çekirdeğin en önemli görevi hücre bölünmesini başlatmak ve hücre içi kontrolü sağlamaktır. Hücreye ait kalıtsal yapı çekirdekte bulunur. Sitoplâzma, hücre zarı ile çekirdek arasında kalan bölgedir. Saydam ve yarı akışkan bir yapıdadır. Boşaltım, beslenme, salgılama, sindirim gibi yaşamsal faaliyetler; sitoplazmada gerçekleşir. Bu yaşamsal faaliyetler organel denen hücre içi yapılar tarafından gerçekleştirilir. Bitki ve hayvan hücrelerinde bu organeller farklılık gösterebilir. Ribozomlar, hücre içinde bulunan en küçük organellerdir. Protein yapımında görevlidir. Hücre zarı ile çekirdek arasında yayılmış olan endoplazmik retikulum, hücre içindeki madde iletiminden sorumludur. Golgi aygıtı, hücredeki salgı maddelerinin paketlenmesinden sorumlu organeldir. Hücrede meydana gelen bütün olaylar için enerjiye ihtiyaç vardır. Mitokondri, hücredeki besin ve oksijeni kullanarak enerji üretir. Enerji ihtiyacı fazla olan hücrelerdeki mitokondri sayısı da fazladır. 3/4 FEN BİLİMLERİ HÜCRENİN TEMEL KISIMLARI ÖZET Lizozom, hayvan hücrelerinde hücre içi sindirimden sorumlu organeldir. Aynı zamanda, hücre içine giren yabancı maddelerin parçalanması işlemini gerçekleştirir. Sentrozom, hayvan hücresinde birbirine dik, sentriol denilen iki yapının birleşmesinden oluşan organeldir. Hücre bölünmesi sırasında görev alır. Koful, hem hayvan hem de bitki hücresinde bulunan, genellikle besinleri ve atıkları depolayan organeldir. Bitki hücrelerindeki kofullar büyük ve az sayıdadır. Hayvan hücrelerindeki kofullar ise küçük ve çok sayıdadır. Bazı tek hücreli canlılarda ve yeşil renkli bitkileri oluşturan hücrelerde bulunur. Kloroplast organelleri klorofil adı verilen tanecikleri taşır. Kloroplastlar güneş ışığı yardımıyla besin ve oksijen üretilmesinde görevlidir. 4/4