(GSYH) 2016-IV. Çeyrek

PERSPEKTİF
SAYI: 167
MART 2017
Gayrisafi Yurt İçi Hasıla (GSYH)
2016-IV. Çeyrek (Ekim, Kasım, Aralık)
ve 2016 Yılı Değerlendirmesi
ERDAL TANAS KARAGÖL
• 2016’da gerçekleşen ekonomik büyümenin kaynağı nedir?
• Gerçekleşen ekonomik büyümede Türkiye’nin dünya sıralamasındaki yeri nedir?
• 2017 yılında Türkiye’nin ekonomik büyüme beklentisi nedir?
GİRİŞ
Türkiye’nin 2016 yılı 4. çeyrek ekonomik büyümesinde iç faktörler ile birlikte dışarıda yaşanan gelişmeler de etkili olmuştur. Bu çeyrekte küresel piyasaları
etkisi altına gelişmelerin başında 8 Kasım’da Trump’ın
sürpriz bir şekilde ABD başkanı seçilmesi gelmiştir.
Trump’ın, ABD başkanı seçilmesi durumunda yerine
getireceğini söylediği vaatlerini seçilmesi ile birlikte
uygulamaya başlaması piyasalarda tedirgin ve belirsiz
bir hava oluşturmuştur. Ayrıca ABD Merkez Bankası (FED) 2016 yılının son toplantısını yaptığı 13-14
Aralık tarihlerinde beklentiler paralelinde faiz oranlarını 25 baz puan artırmış ve bu artışın 2017 yılında
üç kez daha olabileceğinin de sinyallerini vermiştir.
Bunun yanında Birleşik Krallık’ın AB’den resmen ayrılma sürecinin Mart 2017 itibarıyla başlayacağının
açıklanması Brexit kaynaklı risklerin artmasına yol
açmıştır. Avrupa Merkez Bankası (ECB) ise gerçekleştirdiği para politikası toplantısında herhangi bir faiz
değişimine gitmeden varlık alım programını 2017 yılı
sonuna kadar uzatma kararı almıştır.
Küresel piyasaları yakından ilgilendiren bir diğer
önemli gelişme OPEC ülkelerinin petrol üretiminde
kısıtlamaya gitmesi yönünde aldığı karar olmuştur. Petrol fiyatlarında uzun zamandır yaşanan düşüşe önlem
olması amacıyla alınan bu karara OPEC üyesi olmayan
Rusya’nın da katılması 2016 yılı sonuna doğru petrol
fiyatlarında yükselişi beraberinde getirmiştir. Ancak karar sonrası üye ülkelerin üretimi kısma yönünde belirgin adım atmamış olmaları petrol fiyatlarında istenilen
yükselişi getirmemiştir. Öte yandan Çin’deki ekonomik
büyümede istikrarın sağlanması ve Japonya ekonomisinde deflasyonist baskıların devam ediyor olması da
küresel piyasaları etkisi altına almaya devam etmiştir.
2016 yılı 4. çeyrekte Türkiye ekonomisini etkileyen iç piyasada yaşanan gelişmelere bakıldığında 15
Temmuz başarısız darbe girişiminin etkilerinin devam
ettiği görülmüştür. Küresel belirsizlikler ve döviz kurundaki gelişmelere bağlı olarak TCMB 25 baz puan
faiz artırımına giderken, yaşanan kötü süreçten kaynaklı algıyı yıkmak adına birçok kurum ve kuruluş da
bu yönde çaba sarf etmiştir. Ayrıca petrol fiyatlarının
ERDAL TANAS KARAGÖL
İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi İktisat Bölümü’nden 1992 yılında derece ile mezun oldu. Yüksek lisansını Connecticut Üniversitesi’nde
tamamladı. Doktorasını ise 2002 yılında İngiltere’de York Üniversitesi’nde “Dış Borçlar ve Ekonomik Büyüme İlişkisi ve Dış Borç Öteleme Riski”
konusu üzerinde tamamladı. Ekonomik büyüme, savunma ekonomisi, dış borçlar, borç krizleri, IMF stand-by anlaşmaları, enerji ekonomisi, kamu
harcamaları, sosyal yardımlar ve yoksulluk konularında yayımları bulunmaktadır. Halen Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi İktisat
Bölümü’nde profesör olarak çalışmaktadır.
PERSPEKTİF
GRAFİK 1. BİR ÖNCEKİ YILIN AYNI DÖNEMİNE GÖRE
SABİT FİYATLARLA GSYH’DE DEĞİŞİM (YÜZDE)
8
7,4
7,2
7
5,9
6
6,1
4
5,3
4,5
5
3,5
3,5
3
2,9
2
1
0
-1
2015-I 2015-II 2015-III 2015-IV 2015
-2
2016-I 2016-II 2016-III 2016-IV 2016
-1.3
Kaynak: TÜİK
2016 yılının tamamında iktisadi faaliyet kollarına
göre GSYH gelişme hızları incelendiğinde en yüksek
büyüme oranı yüzde 7,2 ile inşaat sektöründe meydana gelmiştir. İkinci en yüksek oran yüzde 7,1 ile finans
ve sigorta sektöründe gerçekleşmiştir. İmalat sanayii
sektörünün 2016 yılı gelişim hızı ise yüzde 3,9 olarak
kaydedilmiştir (Grafik 2).
Diğer yandan 2016 yılı 4. çeyreğinde takvim etkisinden arındırılmış imalat sanayii endeksi bir önceki
yılın aynı ayına göre Ekim ayında yüzde 1,7, Kasım
ayında yüzde 2,1 ve Aralık ayında yüzde 1,3 artmıştır.
Bu artış hızıyla birlikte 2016 yılı dördüncü çeyrekte
imalat sanayii bir önceki yılın aynı dönemine göre
yüzde 1,7 oranında artış göstermiştir.
2
GRAFİK 2. İKTİSADİ FAALİYET KOLLARINA GÖRE
GSYH GELİŞME HIZLARI (YÜZDE)
7.2
7.1
7
6.3
4.5
5
3.9
4
3.6
3.4
üb
va
ns
iyo
n
5.6
6
le
ri
8
3
2
1
m
rg
i-S
aa
liy
et
Ve
an
ay
i
en
ku
lF
al
at
S
yr
im
İm
ği=
Ga
ve
So
sy
al
n
Sa
,İ
ns
a
kH
te
De
s
e
i,E
iv
Ka
m
u
Y
ön
e=
m
ki,
İd
ar
le
es
M
ğı
ğlı
Fa
al
iye
tle
ri
izm
et
Bi
lg
iv
e
İle
=ş
im
e
Sig
or
ta
İn
şa
at
0
Fin
an
sv
sağladığı katkı ile Türkiye’nin 2016 yılındaki petrol
ithalatı 27 milyar dolara gerilemiş ve bu durum ülke
ekonomisinin önemli problemlerinden biri olan cari
açığın azalmasını beraberinde getirmiştir.
Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) verilerine göre
gayrisafi yurt içi hasıla (GSYH), 2016 yılı 4. çeyrekte
bir önceki yılın aynı dönemine göre beklentilerin çok
üzerinde yüzde 3,5 oranında büyümüştür. 2016 yılının tamamında ise ekonomik büyüme bir önceki yıla
göre reel olarak yüzde 2,9 oranında artmıştır (Grafik
1). Böylece 2016 yılı üretim yöntemine göre cari fiyatlarla GSYH 2 trilyon 590 milyar 517 milyon TL’ye
ve ABD doları cinsinden 856 milyar 791 milyon dolara ulaşmıştır. Ayrıca 2016 yılında kişi başına düşen
GSYH cari fiyatlar ile 32 bin 676 TL, ABD doları cinsinden 10 bin 807 dolar olarak gerçekleşmiştir.
Kaynak: TÜİK
ÜLKELER VE EKONOMİK BÜYÜME
2016 yılında ABD’de Trump’ın başkan seçilmesi dünya piyasalarında şok ve belirsizliğe neden olmuştur.
Birçok ülke ile zıtlıklar içeren politikalarına karşın
Trump’ın seçim sürecinde vaat ettiklerini yerine getirme yolunda adımlar atması, 2016 yılının son çeyreğine damgasını vurmuştur. FED’in Aralık ayında faiz
artırımına gitmesi ve bunun 2017 yılında da devam
edeceğini açıklaması, küresel piyasalarda ABD etkisinin ağırlıkta olacağını göstermektedir.
Birleşik Krallık’ın AB’den ayrılma sürecinin 2017
Mart ayında resmen başlayacağının açıklanması, İtalya’da yapılan referandum sonrasında yeni başbakanın
seçilmesi ve AB ülkelerinin genelinde seçim süreçlerinin yaşanması 2016 yılı genelindeki Avrupa gündeminin iç gelişmeler yoğunluklu olduğunu göstermektedir. Öte yandan AB ve ABD tarafından ambargoların
devam ettiği Rusya’nın 2016 yılı ekonomik büyümesi
düşmeye devam etmiştir. Tüm bunlarla birlikte Çin’in
ekonomik büyümesinde istikrara odaklanması IMF ve
OECD’nin küresel ekonomik büyüme tahminini düşürmesinde etkili olmuştur.
2016 yılında G20’ye üye ülkelerin büyüme performanslarına bakıldığında dördüncü çeyrekte en
yüksek büyüme oranını yüzde 7 ile Hindistan’ın gerçekleştirdiği görülmektedir. Ekonomik büyümesi son
yıllarda düşüşe geçen Çin ise yüzde 6,8 büyüme ile
setav.org
GAYRISAFI YURT İÇI HASILA (GSYH) 2016-IV. ÇEYREK (EKIM, KASIM, ARALIK) VE 2016 YILI DEĞERLENDIRMESI
Hindistan’ı takip etmiştir. Türkiye ise yüzde 3,5 büyüme oranı ile G20 ülkeleri içinde en hızlı büyüyen
dördüncü ülke olmuştur (Grafik 3).
7
8
7,4
6,7
6
GRAFİK 3. 2016 YILI IV. ÇEYREK BÜYÜME ORANLARI:
SEÇİLMİŞ G20 ÜLKELERİ (YÜZDE)
8
GRAFİK 5. 2016 YILI BÜYÜME ORANLARI:
SEÇİLMİŞ G20 ÜLKELERİ (YÜZDE)
5
4
2,9 2,6
2
6,8
2,1 2 1,9 1,9
1,7 1,5 1,4
1,1 1 0,9
0,7
2,4 2,4 2,4
2
2
1,9 1,9 1,9 1,6
1
0,7
Kaynak: Tradingeconomics
AB
Ka na
d
Ja a
po
ny
a
Al
m an
ya
Fr an
sa
Gü İta
ne lya
y
Af
rik
a
Ru
sy
Br a
ez
ily
a
n
ne
zy
a
Tü Gü rkiy
ne e
y
K
Av ore
us
tr
al
y
M a
ek
sik
İn a
gi
lte
re
AB
D
n
Çi
En
do
st
a
di
Hi
n
-2
-2,9
-4
1,2 1,1
-0,4
0
-0.6
,
do
Hi
3.5
En
-2
nd
4
ist
an
4,9
Çi
n
ne zy
T a
Gü ürk
ne iye
yK o
M re
ek
sik
İn
g a
Av ilter
us e
tra
lya
AB
A
Al BD
m an
y
Ka a
na
Ja da
po
ny
a
İta lya
Gü Fra ne ns
yA a
fri
ka
Ru s
Br ya
ez
ily
a
0
6
-2,5
-4
Kaynak: Tradingeconomics
Üye sayısı 34 olan OECD ülkeleri içinde dördüncü çeyrekte en yüksek büyüme oranına sahip olan
ülke yüzde 11,3 ile İzlanda olmuştur. OECD ülkeleri
içerisinde en hızlı büyüyen ikinci ülke ise yüzde 3,5
büyüme oranı ile Türkiye olmuştur. Üçüncü sırayı da
yüzde 3 büyüme oranı ile İspanya almıştır (Grafik 4).
Seçilmiş OECD ülkelerinin 2016 yılı ekonomik
büyüme performanslarına bakıldığında yüzde 9,6 ile
İzlanda’nın başı çektiği görülmektedir. Yeni Zelanda
yüzde 3,3 büyüme oranı ile ikinci sırayı alırken İsveç
ve İspanya yüzde 3,2 büyüme oranları ile üçüncü sırayı
paylaşmışlardır. Türkiye ise yüzde 2,9 büyüme oranı
ile beşinci sırada yer almıştır (Grafik 6).
GRAFİK 6. 2016 YILI BÜYÜME ORANLARI:
SEÇİLMİŞ OECD ÜLKELERİ (YÜZDE)
12
GRAFİK 4. 2016 YILI IV. ÇEYREK BÜYÜME ORANLARI:
SEÇİLMİŞ OECD ÜLKELERİ (YÜZDE)
10
9,6
8
6
12
11,3
4
10
2
8
3,3 3,2 3,2 3 2,9
2,6 2,5 2,5 2,5 2,2
2
2 1,9 1,9 1,8 1,71,64
1,5
0
3,5
4
Ye İzla
ni nd
Ze a
la nd
a
İsv İsp eç
a
Slo nya
va k
T ya
Gü ürk ne iye
yK Po ore
lo Slo nya
ve Ho nya
M llan ac da
ar is
İn tan
Yu gilte na re
n Av ista
us n
t
Çe Fi raly
kC nla a
um nd
hu iya
riy
eR
AB
İsv D
i
Al çre
m an
No ya
rv
eç
6
-2
3
3
2,7 2,7 2,6 2,5 2,4 2,4 2,3
2
2
1,9 1,9 1,8 1,6
1,3 1,2
0,6
-0.9
,
Tü
İzl
an
-2
da
rk
iy
İsp e
an
Slo ya
va
ky
Po a
Ye lon
ni
Ze ya
la
n
Slo da
ve
n
Ho ya
l
Gü land
n e a
yK
Av ore
us
tra
lya
İsv
eç
Çe
İ
kC ngil um ter
hu e
riy
eO
AB
D
No M rve
ac
ç
ar is
Fin tan
la
nd
i
Al ya
m
an
ya
İs Yu viçr
na e
ni
st
an
0
-1,1
Kaynak: Tradingeconomics
2016 yılı ekonomik büyüme oranlarına bakıldığında G20 ülke ekonomilerinde Hindistan yüzde 7,4
büyüme oranıyla ilk sırada yer alırken Çin yüzde 6,7
büyüme oranı ile ikinci sırada gelmiştir. Gelişmekte
olan bir diğer ülke olan Endonezya ise yüzde 5 büyüme oranı ile üçüncü sırada yer alırken Türkiye yüzde
2,9 ekonomik büyüme oranı ile G20 ülkeleri arasında 2016 yılında dördüncü en hızlı büyüyen ülke olmuştur (Grafik 5).
setav.org
Kaynak: Tradingeconomics
HANEHALKI VE DEVLETİN
NİHAİ TÜKETİM HARCAMALARI ARTTI
2016 yılı mal ve hizmet ihracat oranı yüzde 2 oranında azalmıştır. İç taleple ilgili en önemli göstergelerden biri olan hanehalkı nihai tüketim harcamaları
bir önceki yıla göre yüzde 2,3 ve devletin nihai tüketim harcamaları ise yüzde 7,3 oranında artış göstermiştir. İthalat oranında yaşanan artış yüzde 3,9 olarak gerçekleşmiş ve dolayısıyla 2016 yılı ekonomik
büyümesinde devletin nihai tüketim harcamaları
etkili olmuştur (Grafik 7).
3
PERSPEKTİF
GRAFİK 7. 2016 YILI ÖZEL SEKTÖR, KAMU SEKTÖRÜ, İHRACAT
VE İTHALAT GELİŞİM HIZLARI (YÜZDE)
8
7,3
6
3,9
4
2,3
2
0
-2
HanehalklarınınNihai
Devle9nNihai
Tüke9mHarcaması Tüke9mHarcamaları
İhracat
İthalat
-2
-4
Kaynak: TÜİK
Türkiye’nin ekonomik büyüme performansında
önemli bir kalem olan ihracatın 2016 yılında jeopolitik koşullar nedeniyle azalmış olduğu görülmektedir.
İhracat 2016 yılında bir önceki yıla göre yüzde 0,9
azalarak 142 milyar dolar seviyesinde gerçekleşmiştir.
2016 yılında ithalat ise yüzde 4,2 azalarak 198 milyar
dolar seviyesine gerilemiştir. Diğer yandan ithalatın
ihracattan daha yüksek bir hızla düşüş yaşaması neticesinde 2016 yılında ihracatın ithalatı karşılama oranı bir önceki yılın aynı dönemine göre artarak yüzde
69,5’ten yüzde 71,8’e yükselmiştir.
İhracatta yaşanan düşüşün önceki yıllara göre
düşük kalmasında AB ülkelerinin ekonomik anlamda
toparlanmaları etkili olmuştur. Bu bağlamda Türkiye’nin en büyük ticari pazarı olan AB ülkelerine olan
ihracatı 2016 yılında bir önceki yıla kıyasla yüzde 6,8
artış göstererek 68 milyar dolara yükselmiştir. Bu durumun yanı sıra Ortadoğu ülkelerine yapılan ihracatta
yaşanan artış Türkiye’nin ihracat performansını olumlu etkileyen bir diğer unsur olmuştur. Afrika ülkelerine
yapılan ihracatta yaşanan yüzde 8,4 oranındaki düşüş
ise Türkiye’nin 2016 yılı ihracatındaki artışı engelleyen önemli unsurlardan biri olmuştur (Tablo 1).
TABLO 1. ÜLKE GRUPLARINA GÖRE İHRACAT
2015 (Ocak-Aralık)
2016 (Ocak-Aralık)
Değişim
Değer
(Bin Dolar)
Yüzde
Değer
(Bin Dolar)
Yüzde
Yüzde
İhracat
Toplam
143.838.871
100,0
142.606.247
100,0
-0,9
A- AVRUPA BİRLİĞİ (AB-28)
63.998.494
44,5
68.371.621
47,9
6,8
B- TÜRKİYE SERBEST BÖLGELERİ
1.906.792
1,3
1.837.475
1,3
-3,6
C- DİĞER ÜLKELER
77.933.585
54,2
72.397.151
50,8
-7,1
1- Diğer Avrupa Ülkeleri
14.141.058
9,8
9.739.641
6,8
-31,1
2- Afrika Ülkeleri
12.448.924
8,7
11.408.595
8,0
-8,4
Kuzey Afrika Ülkeleri
8.527.126
5,9
7.756.711
5,4
-9,0
Diğer Afrika Ülkeleri
3.921.798
2,7
3.651.885
2,6
-6,9
9.225.109
6,4
9.350.620
6,6
1,4
7.066.506
4,9
7.408.613
5,2
4,8
Ülke Grupları
3- Amerika Ülkeleri
Kuzey Amerika Ülkeleri
Orta Amerika ve Karayip Ülkeleri
848.820
0,6
846.302
0,6
-0,3
1.309.783
0,9
1.095.705
0,8
-16,3
41.393.124
28,8
41.009.824
28,8
-0,9
Yakın ve Ortadoğu Ülkeleri
31.085.756
21,6
31.317.746
22,0
0,7
Diğer Asya Ülkeleri
Güney Amerika Ülkeleri
4- Asya Ülkeleri
10.307.368
7,2
9.692.079
6,8
-6,0
5- Avustralya ve Yeni Zelanda
619.476
0,4
736.046
0,5
18,8
6- Diğer Ülkeler
105.894
0,1
152.424
0,1
43,9
İhracatın İthalatı Karşılama Oranı
69,5
71,8
Kaynak: TÜİK
4
setav.org
GAYRISAFI YURT İÇI HASILA (GSYH) 2016-IV. ÇEYREK (EKIM, KASIM, ARALIK) VE 2016 YILI DEĞERLENDIRMESI
SONUÇ VE ÖNERİLER
2016 yılının son çeyreğinde küresel ekonominin büyük ölçüde Trump’lı ABD’nin etkisiyle şekillendiği
görülmüştür. 2016 yılı genelinde ise ABD’deki seçim
hazırlıkları, FED’in faiz artırıp artırmayacağı ve Birleşik Krallık’ın AB’den ayrılmaya yönelik kararı küresel
piyasaların şekillenmesinde etkili olmuştur. Bunun
yanında Ortadoğu’da yaşanan olaylara ABD ve Rusya’nın müdahil olması ve Suriye iç savaşından kaynaklı
devam eden mülteci sorunu birçok ülkenin dış politikasında belirleyici bir faktör olmuştur.
Türkiye özelinde ise 2016 yılının ikinci yarısında
yaşanan 15 Temmuz başarısız darbe girişimi, ilk anda
piyasalarda tedirginlik yaratmış olsa da ilgili kurum ve
kuruluşların büyük bir özveri ile geliştirdiği politikalar
sayesinde Türkiye, 2016 yılında yüzde 2,9 oranında büyüme kaydetmiştir. Özellikle uluslararası kredi derecelendirme kuruluşlarının bu süreçte açıkladığı düşük notlara
ve başlatılan kur manipülasyonlarına rağmen Türkiye
ekonomisi istikrarlı seyrine devam etmiş ve beklentilerin
üzerinde bir büyüme performansı sergilemiştir.
Türkiye’nin son 14 yıllık ekonomik büyümesinde iç taleple birlikte ihracat da önemli bir rol oynamıştır. AB ülkelerinde yaşanan ekonomik toparlanma
2016 yılı genelinde ihracatta bir artışa yol açmış ancak
www.setav.org | info@setav.org | @setavakfi
setav.org
bu durum istenilen seviyeye ulaşamamıştır. Suriye ve
Irak’taki çatışma ortamının 2016 yılında da devam
etmesi Türkiye’nin ihracat performansında hedeflenen artışı gerçekleştirememesine sebep olmuştur. AB
ülkelerinde yaşanan toparlanma ve Suriye’deki olası
çözüm senaryolarının etkisi ile Ortadoğu ülkelerinde
yaşanacak toparlanma, Türkiye’nin 2017 yılında ihracat destekli daha yüksek büyüme oranlarına ulaşmasına yardımcı olacaktır. Bu bağlamda Türkiye’nin önümüzdeki dönemlerde ihracat performansına öncelik
vermesi gerekmektedir.
Türkiye’nin yüzde 2,9 büyüme oranı ile 20172019 Orta Vadeli Programı’nda (OVP) 2016 yılı için
hedeflenen ekonomik büyüme oranına yaklaşması,
2017 yılında odaklanılması gereken yapısal reformlar
için itici bir güç olacaktır. Petrol fiyatlarında devam
eden düşüşün cari açığa olumlu katkısının devam
edeceği öngörüsü ve beraberinde hayata geçirilecek
yapısal reformlar Türkiye ekonomisini içeride ve
dışarıda yaşanacak şoklara karşı daha dirençli hale
getirecektir. Bu bağlamda önümüzdeki dönemlerde
politika yapıcıların Türkiye ekonomisindeki sorunlu
alanların başında gelen tasarruf, AR-GE yatırımları
ve katma değerli üretime odaklı yapısal problemlere
yönelmesi gerekmektedir.
SETA | Ankara
Nenehatun Cd. No: 66 GOP Çankaya
06700 Ankara TÜRKİYE
Tel: +90 312 551 21 00 | Faks: +90 312 551 21 90
SETA | Washington D.C.
1025 Connecticut Avenue, N.W., Suite
1106 Washington D.C. 20036 USA
Tel: 202-223-9885 | Faks: 202-223-6099
SETA | İstanbul
Defterdar Mh. Savaklar Cd. Ayvansaray Kavşağı
No: 41-43 Eyüp İstanbul TÜRKİYE
Tel: +90 212 315 11 00 | Faks: +90 212 315 11 11
SETA | Cairo
21 Fahmi Street Bab al Luq Abdeen
Flat No: 19 Cairo EGYPT
5
Tel: 00202 279 56866 | 00202 279 56985