Seçim Sistemleri ve Siyasal Sonuçları: İstikrar ve

Seçim Sistemleri ve Siyasal
Sonuçları: İstikrar ve
Temsiliyet
Dr. Emre Erdoğan
Seçim Sistemlerinin Tanımı:
► ““vatandaşların
oylarının temsilcilerin
sandalyelerine çevrilme mekanizması”
(Lijphart, 1994)
Seçim Sistemlerinin Asli Boyutları
► Formül:
“vatandaşların kullandıkları oyların
partilere göre dağılımlarını göz önünde
tutarak sandalyeleri dağıtmakta kullanılan
formül”;
► Çevre Büyüklüğü: “bir seçim çevresinde
seçilecek milletvekili sayısı”;
► Seçim Barajı: “bir partinin milletvekillikleri
kazanabilmesi için çıkarması gereken en az
milletvekili sayısı”
Seçim Sistemlerinin İkincil Boyutları
► Parlamentonun
büyüklüğü,
► Sandalyeleri illere dağıtma metotları
(Çarkoğlu ve Erdoğan 1998)
Seçim Formülleri:
Oransal Olmayan Formüller
1. Basit Çoğunluk (first past the post):
►
►
►
Genelde tek üye,
Oyların çoğunu alan kazanır,
Birden fazla üyenin seçildiği durumlar (Türkiye, 1950-60)
2. Salt Çoğunluk:
►
►
►
Belirli bir kota (yüzde 50) belirlenir,
Kotayı geçen aday çıkmazsa, ikinci tur yapılabilir,
Fransa’da uygulanan sistem
3. Alternatif Oy Formülü:




1870’ler, Ware tarafından geliştirildi,
Adayların tercih sıralamasına göre sıralanması,
Adayların hiçbiri yüzde 50’yi geçememişse, en az oy verilen
adaya verilen oylar ikinci tercihlere dağıtılır.
Avusturalya’da kullanılmaktadır
Seçim Formülleri:
Oransal Formüller
En Yüksek Ortalamalar (D’Hondt)
1.



Partilerin aldıkları oylar sırasıyla 1,2,3 gibi tamsayılara
bölünerek “ortalama”lar bulunur.
Her aşamadan sonra en yüksek “ortalama”ya sahip
olan parti bir sandalye kazanır.
İskandinav ülkeleri, Lüksemburg, Hollanda, İspanya,
Portekiz, İsrail ve Türkiye
En Yüksek Kalanlar
2.




Önceden bir kota hesaplanır
Kotaya göre sandalyeler dağıtılır
Artan oylar sıralanır ve sandalyeler dağıtılır
Ülke ölçeği: Milli Bakiye (1961 ve 1965)
Oransal Formüller:
Taşınabilir Tek Oy
► Seçmenler
adayları partilere bakmaksızın tercih
sırasına sokar.
► İlk aşamada adayların aldığı birinci tercih oyları
daha önce hesaplanmış bir kotaya göre dağıtılır.
► İkinci aşamada kotayı aşmış adayların oylarının
kotadan fazlaları bu adaya oy verenlerin ikinci
tercihlerin oransal dağılımına göre diğer adaylara
dağıtılır.
► Bu işlem bütün sandalyeler dağıtılıncaya kadar
devam eder.
Seçim Bölgesi Büyüklüğü
► Klasik
dar bölgeden (1), bütün ülkenin tek
bir bölge olduğu sisteme (İsrail) kadar
değişir
Seçim Barajları
► Seçim
yasalarında belirlenen bir partinin
milletvekili çıkarabilmesi için alması gereken
en az oy miktarı;
► Herhangi partinin bu barajın altında kalması
durumunda o partinin kazanmış olduğu
milletvekillikleri diğer partilere dağıtılır.
► Ülke ya da çevre bazında belirlenebilir;
► “Etkin baraj”= f(çevre büyüklüğü)
Seçim Sistemlerinin Statik Sonuçları
► Seçim
sistemleri parti sayısını doğrudan
belirler,
► Hangi partinin kaç milletvekiliyle temsil
edileceğini belirler,
Seçim Sistemlerinin Dinamik
Sonuçları:
► Seçmen
davranışını oyunun kuralını gözönünde
tutarak değiştirebilir: Psikolojik Faktör (Duverger):
“çoğunluk sisteminin küçük partilere verilen oyları heba
etmesi nedeniyle, enerjilerini ve oylarını ziyan etmek
istemeyen seçmenler oylarını büyük partilere kaydırırlar”.
► Partiler
davranışlarını değiştirebilirler: seçim
koalisyonu oluşturabilirler
► Partiler oyunun kurallarını değiştirebilirler:
Gerrymandering
► Seçim sistemi sürekli olarak bir toplumsal grubu
parlamentodan dışlamaktaysa: Meşruiyet krizi
Seçim Sistemlerini Değerlendirme
Kriterleri:
► Temsiliyet:
 “toplumsal yapının bir mikrokosmos olarak
yasama organında varolabilmesi”
► İstikrar:
 “seçimler, ülkeyi yönetecek istikrarlı hükümetler
doğurur”
Kuramsal Beklentiler:Çoğunluk
Formülleri
Çoğunluk Formülleri:
► Statik Sonuçlar:
 Büyük partiler daha çok, küçük partiler daha az temsil edilirler;
 Belli bölgelerde güçlü olmayan küçük partiler dışlanacak ve parlamentodaki parti
sayısı azalacaktır;
 Büyük partilerin Meclis çoğunluğunu alması daha kolay olacaktır;
 Küçük partilerin koalisyon sürecinde pazarlık gücü daha az olacaktır;
►
Dinamik Sonuçlar:
Seçmen büyük partilere (ikinci tercihe) oy kaydıracaktır;
Küçük partiler seçim koalisyonları kurarlar;
Yeni partilerin siyasete atılması kolay olmayacaktır;
Her seçimde toplumun bir kısmı parlamentodan dışlanacaktır: geleneksel olmayan
katılımın artması;
 Kısıtlı seçeneklerden memnun olmayan seçmen sistem dışına kaçarak sisteme
yabancılaşabilir;
 Alternatif oluşturmanın zorluğu seçmeni sistem dışına iter;




►
Kısa vadede istikrar, orta vadede temsiliyet krizi
Kuramsal Beklentiler:Salt Çoğunluk/İki
Turlu Çoğunluk Formülleri
Çoğunluk formülüyle benzer sorunları taşır.
► Statik Sonuçlar
►
 İki turlu seçim olması ikinci turdaki seçim ittifaklarını ön plana çıkarır.
 Aday stratejisi: İlk turda kendi tabanından yeterli miktarda oy almak, ikinci turda ise
diğer seçmenlerden oy çekebilmek: Yumuşak rekabet;
 Büyük partileri kayırmaktadır, ancak seçim ittifakları temsiliyet sorununu doğrudan
etkiler;
 Seçime katılan parti sayısı değil parlamentodaki parti sayısı azalır;
 Küçük partilerin pazarlık gücü daha fazladır;
►
Dinamik Sonuçları:





►
Seçmen stratejik oy verebilir, dolayısıyla birleştirici etkisi daha azdır;
Seçim ittifakları yerel düzeyde olabilir, dolayısıyla kurumsallaşması beklenmemelidir.
Yeni partiler sisteme daha kolay dahil olurlar;
Seçmenlerin tercihleri kısıtlanmamış, meşruiyet krizi olasılığı daha az;
Toplumun bir kesimi sürekli olarak sistemden dışlanmaz;
Kısa vadede daha az istikrar, orta vadede temsiliyet krizi
olasılığı daha az
Kuramsal Beklentiler: Alternatif Oy
Formülleri
►
Statik Sonuçlar:
 Seçmenin birden fazla tercihini gözönünde tutar; toplumun istemediği
tercih söz konusu olamaz;
 Büyük partiler lehine çalışacaktır;
 Küçük partilerin mecliste olması hükümeti bu parti seçmenlerinin talebine
duyarlı hale getirecektir;
►
Dinamik Sonuçlar:






Küçük partilerin seçime girmesi daha kolaydır;
Seçmen stratejik tercihini ilk turda yapar;
Yeni partilerin yaşama şansı daha fazladır;
Reaksiyoner seçmenlerin gidebilecekleri alternatifler vardır;
Değişen seçmen talepleri daha kolay sisteme yansır;
İstenmeyen tercihlerin seçilememesi istikrara katkıda bulunur
► Kısa
vadede daha fazla istikrar, orta vadede
temsiliyet krizi olasılığı daha az
Kuramsal Beklentiler: Oransal Oy
Formülleri
► Statik
Sonuçlar:
 Sistemdeki parti sayısını azaltması beklenmez;
 Küçük partiler hükümet kurma sürecinde söz sahibi
olacaklardır;
► Dinamik
Sonuçlar:
 Bütün seçmenler temsil edildiğinden sistemden dışlanma
olmaz;
 Küçük partiler yaşamlarını sürdürürler;
 Yeni partilerin kurulması kolaydır;
►Kısa
vadede daha az istikrar, orta
vadede temsiliyet krizi yok
Kuramsal Beklentiler: Seçim Çevresi
Büyüklüğü
► Seçim
çevresi ne kadar büyürse, seçim
sonuçlarında o kadar oranlılığa yaklaşılır.
 Seçim çevresi büyüklüğünün temsiliyete pozitif etkisi
vardır;
► Seçim
çevresi büyüdükçe küçük partiler daha fazla
temsil edilir;
► Etkin Baraj: T(%)=%50/M
► Seçim çevresi büyüklüğü oransal seçim
formüllerinin yol açtığı istikrarsızlık riskini
yönetmekte kullanılabilir;
Kuramsal Beklentiler: Yasal Barajlar
► Yasal
baraj yükseldikçe mecliste temsil
edilen parti sayısı azalır;
► Ülke ve bölge barajları yükseldikçe
temsiliyetten uzaklaşılır;
► Parti oyları ülkeye homojen dağılmadıkça
bölgesel partiler barajdan yararlanabilirler;
Görgül Bulgular: Temsiliyet
1
► Rae’nin I: I  n  vi  si
FORMÜL
LRH
SL
DH
STV
SNTV
AV
PLU
MP
İngilizcesi
Türkçe
Largest Remainders-Hare En Büyük Kalanlar-Hare
Sainte-lague
Sainte-lague
D’Hondt
D’Hondt
Single Transferrable Vote
Taşınabilir Tek oy
Single Non Transferrable Vote
Taşınamaz Tek Oy
Alternative Vote
Alternatif Oy
Plularility
Çoğunluk
Majority Plurality
Salt Çoğunluk
Seçim Formülleri ve Temsiliyet
Seçim Formülleri ve Temsiliyet İndeksleri
6,00
5,00
4,00
3,00
I
2,00
1,00
0,00
I
LRH
SL
DH
STV
SNTV
AV
PLU
MP
0,92
1,22
2,10
3,01
2,68
4,73
5,53
5,05
Seçim Çevresi Büyüklüğü ve
Temsiliyet
SEÇİM ÇEVRESİ BÜYÜKLÜĞÜ ve I
9
8
7
6
I
5
4
y = 4,8677x-0,3644
R2 = 0,6653
3
2
1
0
1
10
100
Seçim Çevresi Büyüklüğü (Logaritmik Ölçek)
Çevre Büyüklüğü
Power (Çevre Büyüklüğü)
1000
Etkin Barajlar ve Temsiliyet
Etkin Barajlar ve I İndeksi
9
8
y = 0,1364x + 0,8138
R2 = 0,6855
7
6
D
5
4
3
2
1
0
0
5
10
15
20
Etkin Baraj Oranı (%)
25
30
35
40
Görgül Bulgular: İstikrar
1
Ns 
2
 si
►
Etkin Parti Sayısı:
►
“parlamento çoğunluğu”: bir seçim sisteminin belli bir
seçimler dizisinde ürettiği parlamento çoğunluğunun
toplam seçim sayısına oranı.
►
“üretilmiş çoğunluk”: oyların yarısından azını alan bir
partinin seçim sistemi sayesinde mecliste çoğunluğu ele
geçirmesidir. “Üretilmiş çoğunluk” oranları da bir seçim
sisteminin belli bir seçimler dizisinde ürettiği üretilmiş
çoğunluğunun toplam seçim sayısına oranıdır
Seçim Sistemleri ve İstikrar
Parlamentodaki Etkin Parti Sayısı
4,0
3,5
3,0
2,5
2,0
PEP
1,5
1,0
0,5
0,0
PEP
AV
PLU
STV
SNTV
LRH
SL
DH
MP
2,4
2,0
2,8
2,9
3,5
3,5
3,6
3,3
Seçim Sistemleri ve İstikrar
Seçimde Etkin Parti Sayısı
5,0
4,5
4,0
3,5
3,0
2,5
2,0
1,5
1,0
0,5
0,0
SEP
AV
PLU
STV
SNTV
LRH
SL
DH
MP
2,8
3,1
3,2
3,5
3,7
3,9
4,3
4,7
Parlamentoda Etkin Parti Sayısı
Parlamentoda ve Seçimde Etkin Parti
Sayısı
DH
LR HSL
MP
STV
SN TV
AV
PLU
1.5
2
2.5
3
3.5
Seçimde Etkin Parti Sayısı
4
4.5
5
Çevre Büyüklüğü ve SEP
SEÇİM ÇEVRESİ BÜYÜKLÜĞÜ ve SEÇİMDE ETKİN PARTİ SAYISI
9
8
7
y = 3,4114x0,0376
R2 = 0,0591
6
SEP
5
4
3
2
1
0
1
10
100
Seçim Çevresi Büyüklüğü (Logaritmik Ölçek)
Çevre Büyüklüğü
Power (Çevre Büyüklüğü)
1000
Çevre Büyüklüğü ve PEP
SEÇİM ÇEVRESİ BÜYÜKLÜĞÜ ve PARLAMENTODA
ETKİN PARTİ SAYISI
8
7
y = 2,5632x0,0793
R2 = 0,222
6
SEP
5
4
3
2
1
0
1
10
100
Seçim Çevresi Büyüklüğü (Logaritmik Ölçek)
Çevre Büyüklüğü
Power (Çevre Büyüklüğü)
1000
Etkin Baraj Büyüklüğü ve SEP
Etkin Baraj Büyüklüğü ve Seçimde Etkin Parti Sayısı
9
8
7
y = -0,0331x + 4,3465
R2 = 0,1021
6
5
4
3
2
1
0
0
5
10
15
20
Etkin Baraj Büyüklüğü
25
30
35
40
Etkin Baraj Büyüklüğü ve PEP
Etkin Baraj Büyüklüğü ve Parlamentoda Etkin Parti Sayısı
8
7
6
5
y = -0,0501x + 3,9581
R2 = 0,2781
4
3
2
1
0
0
5
10
15
20
Etkin Baraj Büyüklüğü
25
30
35
40
İstikrar ve Seçim Formülleri
Çoğunluk Hükümetleri ve Seçim Formülleri
1,00
0,90
0,80
0,70
0,60
0,50
0,40
0,30
0,20
0,10
0,00
SL
MP
LRH
DH
STV
SNTV
AV
PLU
Parlamento Çoğunluğu
0,10
0,15
0,18
0,19
0,46
0,65
0,78
0,93
Üretilmiş Çoğunluk
0,06
0,15
0,07
0,15
0,24
0,47
0,78
0,71
Çevre Büyüklüğü ve Parlamento
Çoğunluğu
Çevre Büyüklüğü ve Parlamento Çoğunluğı
1
0,8
0,6
0,4
0,2
y = -0,1202Ln(x) + 0,6365
R2 = 0,3425
0
1
10
100
-0,2
Seçim Çevresi Büyüklüğü
1000
Çevre Büyüklüğü ve Üretilmiş
Çoğunluk
Çevre Büyüklüğü ve Üretilmiş Çoğunluk
1
0,8
0,6
0,4
0,2
y = -0,0957Ln(x) + 0,4861
R2 = 0,2916
0
1
10
100
-0,2
Seçim Çevresi Büyüklüğü
1000
Etkin Baraj Büyüklüğü ve Parlamento
Çoğunluğu
Etkin Baraj Büyüklüğü ve Parlamento Çoğunluğu
1
y = 0,1993Ln(x) - 0,0856
R2 = 0,331
0,8
0,6
0,4
0,2
0
0
5
10
15
20
-0,2
-0,4
Etkin Baraj Büyüklüğü
25
30
35
40
Etkin Baraj Büyüklüğü ve
Üretilmiş Çoğunluk
Etkin Baraj Büyüklüğü ve Üretilmiş Çoğunluk
1
0,8
y = 0,1674Ln(x) - 0,1057
R2 = 0,3134
0,6
0,4
0,2
0
0
5
10
15
20
-0,2
-0,4
Etkin Baraj Büyüklüğü
25
30
35
40
Seçim Sistemleri
Türkiye Örneği
Seçim Sistemi Uygulamaları:
1950-1969
1950, 1954, 1957
Basit Çoğunluk
Geniş Bölge
1961
D’Hondt
Geniş Bölge
Bölge Barajı
1965
Geniş Bölge
Bölge Barajı
Milli Bakiye
1969
D’Hondt
Barajsız (Anayasa Mahkemesi İptal
Etti)
Geniş Bölge
Seçim Sistemi Uygulamaları:
19831983
D’Hondt
Dar Bölge
Bölgesel ve Ulusal Baraj
1987
D’Hondt
Dar Bölge
Bölgesel ve Ulusal Baraj
Kontenjan Milletvekilliği
450 Milletvekili
1991
D’Hondt
Görece Düşük Bölgesel Baraj
Ulusal Baraj
Kontenjan Milletvekilliği
Tercih Oyu
Dar Bölge
1995
D’Hondt
Geniş Bölge
Ülke Barajı
550 Milletvekili (Anayasa Mahkemesi Kararı)
Türkiye’de Seçimler ve Temsiliyet
Türkiye'de Seçimler ve Orantısızlık
18
16
14
12
10
I
8
6
4
2
0
1950
1954
1957
1961
1965
1969
1973
1977
Seçimler
1983
1987
1991
1995
1999
2002
Türkiye’de Seçimler ve Temsiliyet
Türkiye'de Seçimler ve Orantısızlık
7
6
5
4
3
2
1
0
1950
1954
1957
1961
1965
1969
1973
1977
1983
1987
1991
Seçimler
Seçimde Etkin Parti Sayısı
Parlamentoda Etkin Parti Sayısı
1995
1999
2002
Türkiye’de Seçimler ve İstikrar
ORTALA MA HÜKÜMET SÜRELERİ (gün)
1600
1400
1200
1000
800
600
400
2002
1999
1995
1991
1987
1983
1977
1973
1969
1965
1961
1957
1954
0
1950
200
Kaynaklar:
►
►
►
►
►
►
►
►
►
Aleskerov, Fuad ve Ali Çarkoğlu, 1998, “Seçim Sistemleri ve İstikrar”, Boğaziçi
Üniversitesi Araştırması
Aleskerov, Fuad, Hasan Ersel ve Yavuz Sabuncu; 1999, Seçimden Koalisyona:
Siyasal Karar Alma, (Yapı Kredi Yayınları)
Çarkoğlu Ali, Emre Erdoğan, 1998; “Fairness in the Apportionment of Seats in Turkish
Legislature: Is There Room for Improvement", New Perspectives on Turkey
Erdoğan, Emre., 1999, Seçim Sistemleri ve Siyasal Sonuçları: İstikrar ve
Temsiliyet, Manuscript; www.urbanhobbit.net
Gürsel, Seyfettin; 1996, “Seçim Sistemleri ve Siyasete Etkileri”, 5. Ulusal Kalite
Kongresi: Özgeçmişler ve Tebliğler, cilt:1, (TÜSİAD)
Gürsel, Seyfettin; 1996, Seçim Sistemi Tartışması ve İki Turlu Sistem, (TÜSİAD)
Gürsel, Seyfettin; 1998, Siyasal İstikrar ve İki Turlu Dar Bölge Seçim Sistemi
Simülasyon Modeli, (TÜSİAD)
Kalaycıoğlu, Ersin ve Murat Sertel; 1995, Türkiye İçin Yeni Bir Seçim Yöntemi
Tasarımına Doğru, (TÜSİAD)
Taagepera Rein ve M. S. Shugart, 1989, Seats and Votes: The Effects and
Determinants of Electoral Systems, (Yale University Press)