Osmanlı Devleti Gerileme Dönemi Word Olarak indirmek için

OSMANLI GERİLEME DÖNEMİ (1699 – 1792)
II. Mustafa (1695 – 1703)
III. Ahmet (1703 – 1730)
I. Mahmut (1730 – 1754)
III. Osman (1754 – 1757)
III. Mustafa (1757 – 1774)
I. Abdülhamit (1774 – 1789)
III. Selim (1789 – 1807)
* 18. yy. Dış Politika: Karlofça ve İstanbul Antlaşması’yla kaybedilen yerleri geri almak ve
mevcut toprakları korumak amacıyla batıda Avusturya ve Venedik, kuzeyde Rusya ve doğuda
İran ile savaşlar yapılmıştır.
* 18. yy. İç Politika: Bu yüzyılda Avrupa’dan geri kalındığı Pasarofça Antlaşması’ndan
itibaren kabul edilmiş ve yapılan ıslahatlarda Avrupa örnek alınmıştır.
18. YÜZYIL SİYASİ OLAYLARI:
* 1703 Edirne Vakası (Cebeci İsyanı): Sultan II. Mustafa devlet işlerinden elini çekmiş ve
vaktinin çoğunu Edirne’de geçirmeye başlamıştır. Şeyhülislam Feyzullah Efendi’nin eline
kalan devlet işlerinde önemli aksamalar görülmüştür. Bir de başkentin Edirne’ye taşınacağı
söylentisi, yeniçerilerin isyanına sebep olmuştur. Şeyh’ül-İslam öldürülmüş, II. Mustafa tahttan
indirilerek yerine Sultan III. Ahmet getirilmiştir.
* 1711 Prut Savaşı: 18. Yy. başlarında Rus Çarı olan I. Petro Rusya’yı bir Avrupa devleti
haline getirmiş ve tarihi bir dış politika tayin etmiştir. Bir taraftan Baltık Denizi’ne diğer
taraftan Akdeniz’e açılmayı hedeflemiştir. Lehistan’ın iç işlerine karışması İsveç ile savaşlara
sebep olmuş Poltova Savaşı’nda Ruslara mağlup olan İsveç kralı 12. Şarl’ın peşinden Petro da
Osmanlı topraklarına girmiştir. Bunun üzerine Osmanlı, Rusya’ya savaş açmıştır. Prut
bataklığında Rus ordusu sıkıştırılmışsa da Yeniçerilere güvenemediği için Baltacı Mehmet
Paşa antlaşmaya razı olmuştur.
* 1711 Prut Antlaşması:
¨ Azak Kalesi ve çevresi Osmanlı’ya verilecek
¨ Ruslar İstanbul’da elçi bulunduramayacak
¨ Rusya Lehistan’ın iç işlerine karışmayacak
¨ Demirbaş Şarl ülkesine dönebilecek
¨ Çar Petro ve ordusu serbest bırakılacaktır.
Not: İstanbul Antlaşması’yla kaybedilen yerler ve haklar geri alınmıştır. Karlofça ile
kaybedilen yerlerin de geri alınabileceği ümidi doğmuştur.
Not: Karadeniz yeniden Ruslar’a kapatılmış ve Türk gölü haline gelmiştir.
1715 – 1718 OSMANLI – AVUSTURYA VE VENEDİK SAVAŞLARI
Mora halkının Venedik idaresinden memnun olmayıp Osmanlı’dan yardım istemesi üzerine
Venedik ile savaş yapılmış, Mora alınmıştır. Fakat bu olay Karlofça’nın garantör devleti olan
Avusturya’nın Osmanlı’ya savaş açmasına sebep olmuştur. İki devletle birden savaşmak
zorunda kalan Osmanlı Devleti barış istemiştir.
* 1715 Pasarofça Antlaşması: Banat, Temeşvar ve Belgrat dahil Macaristan’ın büyük bir
bölümü Avusturya’ya bırakıldı. Arnavutluk, Hersek ve Dalmaçya kıyıları Venedik’e, Mora
Osmanlı’ya bırakılmıştır.
Not : Avrupa’nın üstünlüğü kabul edilmiş, Lale Devri başlamış ve ilk kez Avrupa örnek alınarak
ıslahatlara girişilmiştir.
OSMANLI – İRAN İLİŞKİLERİ
İran’ın Sünni Müslümanlara baskı yapmasıyla mezhep ve saltanat mücadelesi başlamıştır.
İranda ortaya çıkan bu karışıklıktan faydalanmak isteyen Rusya İran’a saldırınca Osmanlı
Devleti de İran’a girmiş, Fransa’nın arabuluculuğu ile savaş olmadan Rusya ile 1724 İstanbul
Antlaşması imzalanmıştır. Buna göre, İran’ın kuzeyi Rusya’ya batısı Osmanlı Devleti’ne
bırakılmıştır. İran Osmanlı Devleti’nin ele geçirdiği toprakları geri almak isteyince Osmanlı –
İran savaşları başlamış, 1732 Ahmet Paşa Antlaşması ile son bulmuştur. Buna göre, Tebriz,
Kirman, Hemedan İran’da, Tiflis ve Dağıstan Osmanlı’da kalıyordu. Bu esnada İran’da, taht
değişikliği olmuş, Safevi hanedanına son veren Avşar Türkleri’nden Nadir Şah tahta geçmiş ve
yapılan anlaşmayı tanımayarak Osmanlı’ya savaş açmıştır. Sonunda 1746 Kerden (II. Kasr-ı
Şirin) Antlaşması imzalanmıştır. Buna göre; I. Kasr-ı Şirin Antlaşması esas alınmış ve Zağros
Dağları sınır kabul edilmiştir. Böylece günümüze kadar süren dostluk dönemi başlamıştır.
1736 – 1739 OSMANLI – AVUSTURYA VE RUSYA SAVAŞLARI
Rusya’nın Kırım’a saldırması, Osmanlı – İran Savaşları’nda Kırım hanının göndereceği
yardımın Ruslar tarafından engellenmesi, Avusturya ile Rusya’nın Osmanlı Devleti’ni
parçalama konusunda anlaşmaları üzerine savaşlar başlamıştır. Osmanlı Devleti bu yüzyılda
bile iki büyük devlete karşı başarılı mücadeleler vermiş. Fransa’nın da arabuluculuğu ile
antlaşma imzalanmıştır.
* 1739 Belgrat Antlaşması
– Banat hariç, Pasarofça ile kaybedilen yerler geri alınmış
– Azak kalesi yıkılmak şartı ile Rusya’ya bırakılmıştır.
– Rusya Karadeniz’de donanma ve ticaret gemisi bulunduramayacak
– Rusya savaş sırasında işgal ettiği Kırım ve Eflak’tan çekilecektir.
Notlar: Gerileme döneminde imzalanan son karlı antlaşmadır.
– Karadeniz’in Türk gölü olduğu son kez kabul edilmiştir.
– Fransızlar’a verilmiş olan kapitülasyonlar 1740’da sürekli hale getirilmiştir.
1768 – 1774 OSMANLI – RUS SAVAŞI
Rus çariçesi II. Katharina Deli Petro’nun yolundan gidiyor, Kırım’ı ele geçirmek, Balkanlar’da
kendine ait devletçikler kurmak, Kafkaslar’ı ve Lehistan’ı ele geçirmek istiyordu. Lehistan’da
çıkan taht mücadelelerine karışmış, Rusya yanlısı birini kral seçtirmiştir. Lehliler’in
Osmanlılar’dan yardım istemesi üzerine Osmanlı – Rus Savaşları yeniden başlamıştır. Baltık
Denizi ve İngilizler’in de yardımıyla Vebelitarık’tan dolaşan Ruas donanması Çeşme önlerinde
Osmanlı donanmasını yakmışlardır (1770). Kartal meydan muharebesinde 180.000 kişilik
Osmanlı ordusu 30.000 kişilik Rus ordusu karşısında ağır bir yenilgiye uğramıştır. Bu olayları
duyan III. Mustafa kederinden ölmüştür. Tahta geçen I. Abdülhamit barış istemiş, 1774 Küçük
kaynarca Antlaşması imzalanmıştır. Buna göre;
* Kırım bağımsız olacak (Böylece ilk kez halkının tamamı müslüman olan bir bölge
kaybedilmiştir ve ilk kez halifeliğin siyasi gücünden faydalanılmaya başlanmıştır.)
* Azak kalesi ve çevresi Rusya’ya bırakılacak
* Ruslar istedikleri yerlerde konsolosluk açabilecek
* Rusya, Ortodoksların hamiliğini üstlenmiştir. (Rusya Osmanlı’nın iç işlerine karışma
yetkisini elde etmiştir.)
* Ruslar kapitülasyonlardan faydalanabilecek (ilk kez)
* Rusya, Karadeniz’de savaş ve ticaret gemileri bulundurabilecek, Osmanlı limanlarını
kullanabilecek (Karadeniz bir Türk gölü olmaktan çıkmıştır.)
* Rusya savaş sırasında işgal ettiği, Eflak, Boğdan ve Ege adalarından çekilecek, Osmanlı
Devleti buralarda genel af ilan edecek, belli bir süre vergi almayacak ve halkın göç etmesine
izin verecektir.
* Osmanlı Devleti savaş tazminatı verecek (Tarihinde ilk kez)
Önemi: Osmanlı Devleti’nin bu yüzyılda imzaladığı en ağır anlaşmadır.
- 1779 Aynalıkavak Antlaşması (Tenkihnamesi): II. Katherina’nın Rusya yanlısı Şahin
Giray’ı Kırım hanı seçtirmesi üzerine Kırım halkı Osmanlı’dan yardım istemiştir. Fakat savaş
durumu ortaya çıkmadan Fransa’nın arabuluculuğu ile AynalıKavak Tenkihnamesi (1779)
imzalanmıştır. Buna göre; Kırım bağımsız kalacak, Şahin Giray’ın Kırım Hanlığı’nı Osmanlı
Devleti kabul edecektir.
- 1787 – 1792 Osmanlı – Rusya ve Avusturya Savaşları: Ruslar’ın Kırım’ı işgal etmeleri, göç
eden halkı katletmeleri ve Osmanlı’yı paylaşma konusunda Avusturya ile anlamları üzerine
savaşlar başlamıştır. Özi kalesinin Ruslar tarafından ele geçirilip halkının katledilmesi üzerine
I. Abdülhamit kederinden ölmüş, yerine III. Selim geçmiştir. 1789 Fransız İhtilali olunca
Avusturya, 1791 Ziştovi Antlaşması’nı imzalayıp savaştan çekilmiştir. Buna göre,
- Savaşta alınan yerler geri verilecek
– Unna ve Orsova çevresi Avusturya’ya bırakılacak
– Rusya ile savaş devam ederse Avusturya yardım yapmayacaktır.
Not: Osmanlı-Avusturya Savaşları sona ermiştir.
Yalnız kalan Rusya da barış istemiştir. 1792 Yaş Antlaşması’na göre;
- Kırım ve Özi Rusya’da kalacak
– Dinyester Irmağı sınır kabul edilecektir.
Not-1: Dağılma dönemi başlamıştır.
Not-2: Fransız İhtilali’nin çıkması Osmanlı’nın kaybını azaltmıştır.
XVIII. YÜZYIL ISLAHAT HAREKETLERİ
* Lale Devri (1718 – 1730) : Pasarofça Antlaşmasıyla başlamış, Patrona Halil İsyanı’yla sona
ermiştir. Bu dönemde Avrupa’nın üstünlüğü anlaşılmış ve ilk kez Avrupa örnek alınarak
ıslahatlar yapılmıştır. Bu dönemde askeri ıslahat yoktur. Yapılan ıslahatlar :
- İbrahim Müteferrika ve Sait Efendi tarafından ilk kez matbaa getirildi. (ilk teknik yenilik)
– Avrupa’da ilk kez geçici elçilikler açıldı. (Yeniliklerin öğrenilmesi maksadıyla).
– İlk çiçek aşısı uygulandı.
– Yeniçerilerden ilk itfaiye bölüğü oluşturuldu (Tulumbacılar).
– Yalova’da bir kağıt fabrikası kuruldu.
– İznik ve Kütahya’da çini imalathaneleri kuruldu.
– İstanbul’da kumaş fabrikaları kuruldu.
- Bilim ve tercüme heyetleri oluşturularak bir çok eser Türkçe’ye çevrildi.
– Mimari’de ilk kez Avrupa tarzında eserler inşa edildi (sivil mimari gelişti).
– Köşkler, bahçeler, kütüphaneler kuruldu.
– Bu dönemde minyatürde Levni, şiirde Nedim meşhurdur.
* I. Mahmut Dönemi Islahatları (1730 – 1754): Aslen Fransız olan Humbaracı Ahmet Paşa
tarafından Humbaracı ve topçu ocakları ıslah edildi.
Not : İlk kez Avrupalı birisinin tecrübesinden faydalanarak Islahat yapılmıştır.
Kara Mühendishanesi kurulmuştur. (Subay yetiştirmek için). Avrupa tarzında açılan ilk
okuldur. Ordu onlu sisteme göre yeniden düzenlenmiştir.
* III. Mustafa Dönemi Islahatları (1757 – 1774) :
- Sadrazam Koca Ragıp Paşa öncülüğünde yapılmıştır.
– Baran dö Tot tarafından “Sürat Topçuları Ocağı” kurulmuşsa da bir müddet sonra
kapanmıştır.
– Deniz Mühendishanesi (Mühendishane-i Bahr-i Hümayun) açılmıştır.
– İlk borçlanma başlamıştır.
* I. Abdülhamit Dönemi Islahatları (1774 – 1789) :
Sadrazam Halil Hamit Paşa öncülüğünde topçu ocakları ıslah edilmiş, Sürat topçuları yeniden
kurulmuş, ilk yeniçeri sayımı yapılmış, ulufe alım – satımı yasaklanmış, İstihkam Okulu açılmış
ve Cezayirli Hasan Paşa tarafından donanma ıslah edilmiştir.
* III. Selim Dönemi Islahatları (1789 – 1807) :
Köklü ıslahatlar yapmıştır. Yaptığı ıslahatlara genel olarak Nizam-ı Cedit adı verilir. Ayrıca
hususi olarak Avrupa tarzında kurduğu bu orduya da bu ad verilir. Bu ordunun ihtiyaçlarını
karşılamak için İrad-ı Cedit adlı bir hazine kurulmuştur. Bu ordunun eğitimi için Levent ve
Selimiye kışlaları yaptırılmış, Fransa’dan subaylar getirilmiştir. İlk devlet matbaası (Matbaai Amire) kurulmuştur. İlk kez Avrupa’ya daimi elçiler gönderilmiştir. Kara ve deniz
mühendishanelerini geliştirerek Mühendishane-i Berr-i Hümayun ve Mühendishane-i Bahr-i
Hümayun adı verilmiştir Yerli malı teşvik edilmiştir.
* Gerileme Dönemi Islahatlarının Genel Özellikleri:
- Avrupa örnek alınmıştır.
– Duraklamaya göre daha köklüdür.
– Askeri alanda ağırlıklıdır.
– Islahatlar, yapan kişilerin döneminde geçerli olmuş bir devlet politikası haline gelememiştir.
– Islahatlar, yeniçerilerin, halkın ve ulemanın tepkisiyle karşılaşmıştır.
– Yönetim ve hukuk alanında ıslahat yapılmamıştır.
– 17. Y.y.’a göre daha başarılı olmakla beraber devletin çöküşü önlenememiştir.
– Devlet adamları tarafından yapılmıştır.