BESLENME VE ENERJİ DENGESİ • Organizmanın canlılığını, işlevlerini, aktivitelerini sürdürmesi için gerekli enerji için yakıtı besinler ile alırız. Besin yolu ile aldığımız temel yakıtlar: • Karbonhidratlar • Proteinler • Lipitlerdir. • Besinsel karbonhidratlar çoğunlukla heksoz (glukoz, galaktoz, fruktoz) polimerleridir. • Karbonhidrat sindiriminin temel ürünü ve kanda dolaşan temel şeker glukozdur. • Diğer şekerler karaciğer tarafından glukoza çevrilir ya da glukoz ile aynı metabolik yollara girer. • Proteinlerin sindirim ürünü amino asitlerdir. • Bazı amino asitler esansiyeldir: Besinle alınmaları gerekir. Diğerleri metabolik gereksinimi karşılayacak oranda sentezlenirler. • Nitrojen dengesi Alım=Kayıp • Pozitif denge Alım> Kayıp (Gebelik, büyüme dönemleri) • Negatif denge Alım<Kayıp (Az protein alımı, esansiyel amino asitlerin alınmaması) • Besinlerle alınan yağlar temel olarak trigliseritleri (triaçilgliserol) içerir. • Trigliseritler, karbonhidrat ve proteinlere daha fazla kalori/gram içerirler. • Yağ dokusu su içermediğinden daha yoğun depolanırlar. Esansiyel Besinler • Su • Mineraller Major elementler (Ca, P, K, Sna, Cl, Mg ) Eser elementler (Fe, I, Cu, Zn, Mn, Co, Cr, Se, Mo, F) • Amino asitler (Lösin, izolösin, Lizin, Metiyonin, Fenilalanin, Treonin, Triptofan, Tirozin, Valin) • Yağ asitleri (Linoleik a., Linolenik a.) • Vitaminler (B kompleksleri, C, A, D, E, K vitaminleri • Diğerleri (Karnitin, kolin, inozitol) • Besin maddelerinin sindirilen son ürünleri organizmada çeşitli yollarla “metabolize” edilirler. • Metabolizma, organizmada oluşan tüm kimyasal ve enerji transformasyonlarıdır. • Besinlerle alınan yakıtların CO2+H2O’ ya dönüştürülerek enerji elde edilmesi katabolik, • Enerjinin depolanması anabolik yolları oluşturur. • Besinlerin katabolizması sonucu açığa çıkan enerji, çeşitli işlevler için kullanılır (iş) ya da depolanır. Enerji=iş+depo+ ısı • Birim zamanda açığa çıkan enerji= Metabolik hız • Metabolizma hızı kişinin kullandığı oksijen, çıkardığı CO2 ölçülerek saptanabilir. • Dinlenim durumunda, optimum ortam koşullarında, yemekten 12-14 saat sonra ölçülen metabolizma hızına “Bazal Metabolizma Hızı” denir. Metabolizma hızını etkileyen faktörler: • • • • • • • • • • Cinsiyet (erkeklerde fazladır) Yaş (çocuklarda fazladır) Vücut ağırlığı, uzunluk, yüzey alanı Vücut sıcaklığı Çevre sıcaklığı Gebelik, laktasyon Hormonlar (tiroid, epinefrin, leptin) Fiziksel aktivite Emosyonel durum Beslenme