Document

advertisement
2) Paramagnetik Maddeler
Manyetik alan içerisine konulduğunda manyetik
alan yönünde zayıf olarak mıknatıslanan
maddelere “paramagnetik maddeler” denir. Atomik
yapısında paylaşılmamış elektronu bulunan ve bu
yüzden bir manyetik alan tarafından zayıf da olsa
çekilen maddelerdir. (O)
Mıknatıs
Demir, nikel, kobalt gibi elementleri çekme özelliği
gösteren maddelere “mıknatıs” denir.
Mıknatıslardan etkilenebilen ve mıknatıs haline
getirilebilen maddelere “manyetik maddeler”
denir.
Mıknatısın kuzey (N) ve güney (S) olmak üzere iki
kutbu vardır.
3) Ferromagnetik Maddeler
Manyetik alan içerisine konulduğunda çok kuvvetli
olarak mıknatıslanan manyetik alan yönünü kendi
yönüne
çevirmeye
çalışan
maddelere
“ferromagnetik maddeler”
denir.
Manyetik
momente sahiptirler, manyetik alan tarafından
kuvvetle çekilirler. Uygulanan manyetik alan
kalktığında manyetik özelliklerini korurlar. (Fe, Ni)
Aynı cins kutuplar birbirini iter.
Zıt cins kutuplar birbirini çekerler.
Manyetik Alan
Mıknatısların etkisini gösterebildiği bölgeye
“manyetik alan” denir.

 B ile gösterilir.
 Yönlü büyüklük olduğundan vektöreldir.
 Manyetik alanın büyüklüğü, kuvvet çizgilerinin
sık olduğu bölgelerde büyük, seyrek olduğu
yerlerde ise küçüktür.
Bu çekme ya da itme kuvveti,


Kutup şiddetleri ile doğru,
Aralarındaki uzaklığının
orantılıdır.
karesi
ile
ters
Manyetik Alan Çizgileri
Fk
Birim şiddetteki kutba etkiyen kuvvetin şiddetine
“manyetik alan” şiddeti denir.
m1.m 2
d2
( k = 9 10 -7
N
Amp 2
)
Cisimlerin manyetik alan içindeki etkilenmeleri
farklı farklıdır.
Bunu üç durumda inceleyebiliriz:
1) Diamagnetik Maddeler
Manyetik alan içerisine konulduğunda manyetik
alana zıt yönde zayıf olarak mıknatıslanan
cisimlere “diamanyetik maddeler” denir. Atomik
yapısında paylaşılmamış elektronu bulunmayan ve
bu sebeple bir magnetik alan tarafından
çekilmeyen veya hafifçe itilen maddelere (Cıva)
1

Manyetik alanın yönü N kutbundan S kutbuna
doğrudur.

Alan çizgileri hiçbir zaman birbirini kesmezler.

Manyetik alan çizgileri bir yerde başlayıp bir
yerde bitmezler, daima kapalı eğriler çizerler.

N kutbundan çıkan çizgi sayısı S kutbuna giren
çizgi sayısı birbirine eşittir.

Bu çizgilerin tamamına mıknatısın “manyetik
tayfı denir.
3) Etki ile mıknatıslanma
Bir mıknatıs demir tozlarına temas etmeden
yaklaştırılırsa, demir tozlarını çeker. Demir tozları
da mıknatıslık özelliği göstermeye başlar.

Mıknatıslar her zaman çift kutupludur. Bir
mıknatıs iki parçaya ayrılırsa ayrılan her bir
parça da çift kutuplu olur.
4) Elektromıknatıs
Geçici Mıknatıs Elde Etme Yolları
Elektrik akımı geçen bir bobinin içine demir çubuk
konulursa çubuk mıknatıslık özelliği gösterir.
1) Sürtünme ile mıknatıslanma
Bir demir parçasına bir mıknatıs aynı yönde
sürtülürse demir mıknatıs özelliği kazanır.
Yerkürenin Manyetik Alanı
Yerkürenin manyetik alanı coğrafik yönün tam
tersidir. Yerkürenin coğrafik kuzeyi manyetik
güneyi, coğrafik güneyi de manyetik kuzeyi
gösterir. Bu yüzden pusula her zaman coğrafik
kuzeyi gösterir.
2) Dokunma ile mıknatıslanma
Mıknatısa dokunan bir toplu iğne mıknatıslık
özelliği kazanır.
2
Manyetik Akı
Bir manyetik alan içine konulan yüzeyden dik
olarak geçen alan çizgi sayısına “manyetik akı”
denir. Φ ile gösterilir. Birimi weber ’dir.
Manyetik alanın içindeki kapalı bir yüzeyin alanı A,
bu yüzeyden geçen manyetik akı Ф ise manyetik
alanın şiddeti;
B

A


2i
BT  k .
r
weber
 Tesla ile gösterilir.
m2
Telin üzerindeki akımın yönü
manyetik alanın yönünde değişir.
değiştirilirse
Sağ el kuralı: Başparmak teldeki akımın yönünü
gösterecek şekilde tel avuçlanırsa dört parmağın
yönü manyetik alanın yönünü gösterir.
Sayfa düzleminden içeri
Φ = B.A
Sayfa
Φ = B.A.Cosα
düzleminden
doğru
dışarı
doğru
Burada k=10-7N/A2, B=Tesla, N/amp.m, wb/m2
AKIM TAŞIYAN İLETKENLERİN MANYETİK
ALANLARI
2) Çemberin
Manyetik Alan
Merkezinde
Oluşturduğu
1) Düz Bir Telin Manyetik Alanı
Akım taşıyan çemberin merkezindeki manyetik
alan;
Akım geçen bir telin etrafında bir manyetik alan
oluşur.
BÇ  k .
Sonsuz uzunlukta bir düz telin, merkezinden d
kadar dik uzaklıkta, çembere teğet meydana gelen
manyetik alan şiddeti;
3
2. .i
r
Eğer N tane çember varsa;
BÇ  k .

Sağ el kuralı uygulanırken dört parmak
selenoiddeki
akımı
gösterecek
şekilde
kavranırsa başparmak bize manyetik alanın
yönünü gösterecektir.

Eğer makara halka şeklinde kıvrılacak olursa
“toroid” oluşur. Toroidin içindeki magnetik alan
şiddeti ise;
2. .i
.N
r
 Sağ elin başparmağı akım yönünde olacak
şekilde sağ el halkanın üzerine konur ve tel avucun
içine alınırsa, diğer dört parmak halkanın
merkezindeki alanın yönünü gösterir.
B  k.
2. .i
.N


Manyetik alan çizgileri makaranın bir ucundan
girer bir ucundan çıkar bu yüzden mıknatıs gibi
davranır. Bir ucu S kutbu, diğer ucu N kutbu gibi
davranır.

Makaranın içinde manyetik alan düzgün iken
makaranın dışındaki manyetik alan düzgün
değildir.
3) Selenoidin (Bobin) Oluşturduğu Manyetik
Alan
Manyetik Alanda Akım Taşıyan İletkene
Etkiyen Kuvvet
Uzunluğu ℓ , yarıçapı r olan bir silindirin üzerine N
tane sargı sarılarak “selenoid” oluşturulur.
Selenoidin
ekseni
üzerindeki manyetik
alanın büyüklüğü;
Düzgün bir manyetik alan içindeki akım üzerinden
geçen tele bir kuvvet etki eder.
BS  k .
4. .i
.N

4
Paralel İki Telin Birbirine Uyguladığı Manyetik
Kuvvet
Çok uzun ve akım taşıyan iki
telden
birinin,
diğerinin
ℓ
uzunluktaki kısmına uyguladığı
kuvvet;
Üzerinden akım geçen tele etkiyen manyetik
kuvvet;
FB  B.i.
F  B.i.
Tel manyetik alana dik değilse;
F1 

2i
BT  k .
r
k.2.i1 .i2 .
ve
d
F2 
k.2.i2 .i1 .
d


F1   F2

FB  B.i..Sin
Eğer tel manyetik alana paralel ise manyetik
kuvvet sıfırdır.
Birbirlerine paralel olan tellerden aynı yönlü
akım geçerse birbirlerini çekerler, akımlar zıt
yönlü ise birbirlerini iterler.
Yüklü Parçacıklara Etki Eden Manyetik Kuvvet
FB = 0
Manyetik alana
dik
düzlem
üzerinde belli
bir hızla atılan
yüklü bir cisme
kuvvet
manyetik
bir
kuvvet
etki
eder. Bu kuvvet;
FB → Manyetik kuvvet
B → Manyetik alan şiddeti
i → Akımın şiddeti
ℓ → Manyetik alan içindeki telin boyu
θ → Akım ile manyetik alan arasındaki açı

Tel üzerindeki kuvvetin yönünü bulmak için sağ
el kuralı kullanılır. Avucumuzu açarız, dört
parmağımız
manyetik
alanın
yönünü,
başparmağımız telden geçen akımın yönünü
gösterecek olursa avucumuzun içi manyetik
kuvvetin yönünü gösterir.
F  B.i. 
q
q
i 
F  B. . 
t
t

v 
t
F  q.v.B
Manyetik alan içine ilk hızla atılan taneciğin ivmesi,
hem hıza hem de manyetik alana diktir. Dolayısıyla
5
manyetik alan içine dik olarak atılan yüklü tanecik
alan içerisinde dairesel hareket yapar.
Fmerkezkaç  Fmagnetik
q.V .B 
m.v 2
r
Bu eşitlik kullanılarak yüklü taneciğin izlediği
yörüngenin yarıçapı, hızı, yükü, periyodu ve kinetik
enerjisi hesaplanabilir.
r
m.v
q.B
V 
q.B.r
m
T
2. .m
q.B
Ek
2

q.B.r 

2.m

Sağ el kuralı kullanılarak taneciğe etki eden
manyetik kuvvetin yönü bulunabilir. Eğer
tanecik pozitif yüklü ise dört parmak manyetik
alanın yönünü başparmakta hızın yönünü
gösterirse, avuç içi bize taneciğe etki eden
kuvvetin yönünü gösterir. Eğer tanecik negatif
yüklü ise tam tersi yön alınır.

Yüksüz bir taneciğe manyetik alan içerisinde
manyetik kuvvet etki etmez.

Manyetik alan içerisindeki hareketsiz bir yüke
manyetik kuvvet etki etmez.
6
Download