Ermeniler`in devlet kurması imkânsızdı. Ama kışkırtılıyorlardı. i
advertisement
Ermeniler Katolik, Protestan, Gregoryen olmak üzere düşman kamplara bölünmüşlerdi LPÜ “Size orada devlet kuracağız" diyerek dünyanın dört bir köşesinden getirtilen Ermeniler mütarekeden hemen sonra müttefik askerlerinin himayesinde Türk istasyonlarından birinde trenden indiriliyorlar. E R S İ N ’den, Fransa Dışişleri Bakanlığı ’na 31 ekim 1920 tarihi üe ulaştı­ rılan raporda Ermenilere dair aşağıdaki bilgiler veriliyor: M ★ Ermenilerin azgınhklan devam ediyor, önceleri eşkiyaiık yapmış, çete reisi ve şimdi Gregoryen Başpapazı Arslanyan’ı -çok yumuşak davranıyorgerekçesi ile feci halde dövdüler, yarı ölü halde bıraktılar. Fakat Ermenilerin bir kısmı şimdilik sakin duruyor. Ümid edilir ki Londra ile diğer Avrupa-Amerika şehirlerindeki komiteleri bunları yeniden tahrik edip Türklerle ilgili meselelerin yeni­ den ele alınmasına sebeb olmazlar! (O sırada Avrupa’da Ermeni örgütleri, Kemalistlerin Kilikya’da Haçin’de 10 bin ermeniyi daha katletmekte olduklarını yayarak askeri müdahale iste­ mektedirler) ★ Bana ulaşan haberlere göre, Kemalistler Haçin'de Ermenilere birkaç haftadır dokunmamışlar, onları rahat bırakmışlardır. F a ­ kat bu dudumdan istifade eden Ermeniler, Haçin civarındaki ikiüç Türk köyünü basarak soygun } apmışlardır. Haçin'e karşı mil­ li çilerin yeniden taarruza geçmeleı -inin sebebi budur. * i: rmeniler kendi aralarında, o (tadar bölünmüş vaziyetteler ki bir devlet kurup, bir devlet yt ıetmeleri imkânsız. Ermenir in K ato ligi, Protestanı, Grsgoryen’i birbirini hazmedemi­ y or. B irbirlerine düşm an. Pro tes tanlar özellikle Ameri­ ka'dan gelen göçmenlerdir. Bun­ ların bi- bamı anarşist, bolşevik yanlısı. Raporda şu cümle de var: “Küikya'da bir yabanemm yaşayıp Ermeni taraftan olması imkânsız.” (17) ★ ★ ★ Osmanlı idaresi altında hemen dört asır Ermeni milleti dinî ve kilisesi ile bir bütün halinde kal­ mış. Tüm Ermeni Gregoryen... Peki bunlan kimler parçala­ mış, kimini Katolik, kimini Protestan yaparak... birbirlerine düşmanlık duyacak hale getir­ miş? Osmanlı devleti mi? Türkler mi? Yıl 1868... Fransa'nın İstanbul’daki şeriri (Pera: 15 mart) kaydı ile Paris’e, D ışişleri B ak an ı Kont Walewski’ye bir mektup hazırla­ mış. Ana hatlan şunlar: (18) ★ Bir zamandan beri, Ermeni topluluğu içinde, dikkati çeken olaylar cereyan ediyor. İngiltere sefiri Lord Stad ffo rd de Redcliffe’in geniş para yardımla­ rı ile desteklenen Protestan misyonerler Anadolu’da Ermenileri Gregoryen kilisesinden ayıra­ rak kendi kiliselerine bağlıyorlar. Protestan olan her Ermeni, misyonerlerden bir miktar para alıyor. ★ Fakat himayemiz altındaki K atolik k ilisesine de gelen Ermenilerin şayiamda çoğalma­ lar var. Arşövek Hassoun büyük gayretler sarfediyor. Bilhassa Anadolu'da, Harput çevresinde bir yıl zarfında 6000 Ermeni Gregoryen kiliselerini terkedip Katolik Kiliselerine gelmişlerdir. ★ Bu din değiştirme işlerinde Ermenilerin Protestan kilisesine gitmeleri her babmdan Fran­ sa'nın tarihî menfaatlerine ay b n düşm ektedir. Bu sebeble, Anadolu'nun bazı merkezlerinde yeni konsolosluklar açarak yeni gayretler sarfetmemiz şarttır.” ★ ★★ Ve parçalamışlar Ermenileri... Osmanlı padişahı üzerinde Ermeniler'in devlet kurması imkânsızdı. Ama kışkırtılıyorlardı. 1ERMENİLERİN BÖLÜNMESİ 1850’Lİ YILLARA KADAR D A Y A N IR İ N n l ı İ7i p MCMpFAfAT^İoil' AR,N’ ÇARLIK RUSYASININ BU BÖLÜNMEDE ÇEŞİTLİ R|R^pROTf RTi N ApRM pnBkMm^ ^ M Ü Ş L E R D İ Kİ, İSTANBUL’DA<Il EN , R ' ROTESTAN ERMENİNİN, GREGORYEN MEZARLIĞINA Gî G m h i y cu' İSTENMESİ, 2 TARAFIN BİRBİRİNE GİRMESİNE NEDEN OLMUŞTU b a sb kurmuşlar, Ermenilerin bir Gregoryen patriği varken buna bir de Ermeni Katolik Patriği bir de Ermeni Protestan Patriği eklenmiş. Emelleri Ermenileri huzura, bağımsızlığa mı kavuşturmak? Çarlık Rusya’sı -Gregoryen Kilisesi’nin merkezî Eçmiyazin elinde olduğundan- bunları alet ederek sıcak denizlere inmek emelinde. Ingiltere’nin Hindis­ tan yolunu kesecek. Britanya imparatorluğu da, Protestan Ermeniler sayesinde bu inişe karşı sed çekecek, Hindistan yolunu emniyete alacak. Fransa ise, Ehlisalip günlerinden beri Doğuda Katoliklerin "koruyucu­ su” durumunda. O da nüfuzunu koruyabilmek amacı ile bir kısım Ermenileri kendi kilisesine çek­ miş... ★ ★ ★ Bütün bu çekişmeler içinde Erm enilerin insan olarak menfaatleri ne olmuş? Kimin umurunda... Aradan iki yıl g e çm iş... 1860’ın temmuz ayı... Fransız sefiri Marki De La V alette, D ışişleri B akan ı Thouvenel’e İstanbul’da cere­ yan eden bir olayı duyurur: (19) P ro testan b ir Erm eni ölmüştür. Bu kilisenin papazları duasını yaparlar ve gömmek üzere Edimekapı Ermeni mezar­ lığına getirirler. Orada bulunan Ermeni görevlileri bu mezarlığın Gregoryen E rm enilere ait olduğunu söyleyerek cenazenin B a lık lı Erm eni m ezarlığına götürülm esini söylerler. Protestan papazlar sinirlenir, öyle ya, sırtlarım Ingiltere Sefaretine dayamış kişiler... İlle de bu m ezarlığa göm eceğiz deyince ortalık kanşır. Kavga çı­ kar, Gregoryen Erm eni ile Protestan Ermeni birbirine girer, sonunda da Protestanlar ceryi alıp dönerler. İn g iltere B ü y ü ’ Henry B u 1w p Osmanlı de'’’ ker. 0 = kan.«!*>■ Edimekapı’ya sağlamadı diye... gömülmesini SirBulvver, Ermeni Gregoryen Patriği Serkis’e de, tehdit dolu bir mektup yollar. Ve Ermeni cemaati içinde kavga sürer gider... Fransız diplomatının 1920 yılında Kilikya’daki Ermeniler içinde gördüğü düşmanlık ve kinin temelim Ingiltere ile Fransa 60 yıl önce atmışlar... Ermeni halkına daha iyi gün­ ler sağlamak için?... (17) — Sérié, Levant; 1918-1929. S Y R IE —LIBA N -C IL IC IE. cild; 136. (S; 201) (18) — Documents Politiques, Nouvelle Sérié; TU RQ U IE, cild; 334 (S: 228) (19) — Aym seride; TURQ U IE, cild; .346. (S; 169) YARINr ERMENİLER, FRANSIZ GENERALLERİ ÖLÜME MAHKÛM EDİYOR Kişisel Arşivlerde İstanbul Belleği Taha Toros Arşivi i
