hükümet dışı örgütler

Hükümet Dışı Uluslararası Örgütler
Doç. Dr. Atilla SANDIKLI
HÜKÜMET DIŞI
ULUSLARARASI ÖRGÜTLER
8. ÜNİTE
Doç. Dr. Atilla SANDIKLI
AMAÇLAR
Bu üniteyi tamamladıktan sonra;
 Hükümet dışı uluslararası örgütleri tanımlayabilecek,
 Hükümet dışı uluslararası örgütlerin dış politika
üzerindeki etkilerini yorumlayabilecek,
 Uluslararası Af Örgütü’nü tanımlayabilecek,
3
AMAÇLAR
Bu üniteyi tamamladıktan sonra;
 İnsan Hakları İzleme Örgütü’nü tanımlayabilecek,
 Yeşil Barış Örgütü’nü tanımlayarak faaliyetlerini
açıklayabilecek,
 Uluslararası Kızılhaç ve Kızılay Federasyonlarını
tanıyacak bilgi ve becerilere sahip olabileceksiniz.
4
ANAHTAR KAVRAMLAR
Sivil Toplum Örgütü
Kâr Amacı Gütmeyen
Kuruluşlar
Greenpeace
Hükümet Dışı Örgüt
(NGO)
Ülke Kuralı
İnsan Hakları İhlalleri
Gökkuşağı Savaşçısı
5
Hükümet dışı uluslararası
örgütleri tanımlamak
 Devletlerin/kamu gücünün kurduğu, yürüttüğü kurumlar
dışında siyasal, ekonomik, dinî, kültürel, toplumsal birçok
alanda kâr amacı gütmeden, gönüllü faaliyet göstermek
üzere kurulan yapıları
 devletlerden ve onların oluşturduğu uluslararası örgütlerden
ayırt etmek için
 “gönüllü kuruluşlar”, “sivil toplum kuruluşları” ve
“hükümet dışı örgütler” başta olmak üzere farklı kavramlar
6
tercih edilebilmektedir.
Hükümet dışı uluslararası
örgütleri tanımlamak
 Hükümet dışı örgütleri tanımlamak için en sık başvurulan
ölçütler arasında, “kâr amacı gütmeme/gönüllülük” ve
“uluslararası
(toplumsal)
yarar gütme”
bulunmaktadır.
7
Hükümet dışı uluslararası örgütlerin dış
politika üzerindeki etkilerini yorumlamak
 Uluslararası ilişkiler sahası genelde devletler ve özelikle 20.
yüzyılın ikinci yarısından başlayarak da devletler tarafından
ve devletler arasında kurulan uluslararası
örgütler aracılığıyla yürütülmektedir.
8
Hükümet dışı uluslararası örgütlerin dış
politika üzerindeki etkilerini yorumlamak
 Devletlerin ve uluslararası örgütlerin yapmadığı, yapamadığı
ya da yetişemediği alanlarda faaliyet gösterme amacıyla yola
çıkan ve/veya kendilerini böyle tanımlayan hükümet dışı
kuruluşların da zamanla bu sisteme bir şekilde dahil olmaya
başladığı görülmektedir.
9
Hükümet dışı uluslararası örgütlerin dış
politika üzerindeki etkilerini yorumlamak
 Birçok hükümet dışı kuruluşun başta Birleşmiş Milletler,
Avrupa Birliği, Avrupa Konseyi, Afrika Birliği, Amerikan
Devletler Örgütü, İslam İşbirliği Örgütü, Arap Birliği vb.
birçok uluslararası örgütte
 daimi ya da ad hoc danışmanlık hatta gözlemci statüsü elde
ettiği bilinmektedir.
10
Hükümet dışı uluslararası örgütlerin dış
politika üzerindeki etkilerini yorumlamak
 İlgili örgütlerin ilgili organları nezdinde genel ya da konu
bazlı söz sahibi olan hükümet dışı kuruluşlar, hükümetler
arası konferanslar da dahil olmak üzere birçok zeminde
birçok konunun gündeme gelmesinde ya da ilgili kararların
formülasyonunda oy vermeksizin pay sahibi olmuşlardır.
11
Uluslararası Af Örgütü’nü tanımlamak
 Uluslararası Af Örgütü, günümüzde kendi misyonunu temel
olarak şu altı alanla ifade etmekte:
Kadınların, çocukların, azınlıkların ve yerel halkların hakları
İşkenceye son verme
İdam cezasının kaldırılması
Fikir mahkûmlarının, sığınmacıların ve göçmenlerin sorunları ve hakları
Siyasi suçluların hakları
12
İnsan onurunun korunması
Uluslararası Af Örgütü’nü tanımlamak
 Uluslararası Af Örgütü, bu çerçevede, işkence ve kötü
muameleye son verilmesi,
 idam cezasının kaldırılması,
 şiddette başvurmamış tüm siyasi mahkûmların serbest
bırakılması,
 kadınlara karşı şiddetin durdurulması,
 yoksul ve yoksunların hakları ve onurunun gözetilmesi,
13
 göçmenlerin ve sığınmacıların hakları,
Uluslararası Af Örgütü’nü tanımlamak
 küresel silah ticaretinin düzenlenmesi ve terörle mücadelenin
adaletten ayrılmadan yürütülmesi,
 nefret söylemi hariç ifade özgürlüğünün sağlanması gibi
konularda aktif kampanyalar yürütmekte,
 çeşitli hükümetler ve uluslararası örgütler nezdinde baskı ve
lobi faaliyetleri yapmaktadır.
14
İnsan Hakları İzleme Örgütü’nü tanımlamak
 İnsan Hakları İzleme Örgütü (Human
Rights Watch: HRW), 1978’den
itibaren kurulan bir dizi insan hakları
örgütünün 1988’de tek bir şemsiye
altında toplanmasıyla kurulmuştur.
15
İnsan Hakları İzleme Örgütü’nü tanımlamak
 HRW, temel hedefi; ortaya çıkarılan insan hakları ihlalleri
ışığında ihlalci devletler üzerinde uluslararası baskının
artırılması ve ilgili devletlerin bu kapsamda uygun ve etkin
önlemleri almasının sağlanması olarak açıklamaktadır.
16
İnsan Hakları İzleme Örgütü’nü tanımlamak
 Bu çerçevede, dünyadaki tüm insanların haklarının
korunması,
 ayrımcılığın önlenmesi,
 siyasi özgürlüklerin sağlanması,
 insanların savaş sırasındaki gayri insani uygulanmalardan
korunması,
17
İnsan Hakları İzleme Örgütü’nü tanımlamak
 ihlalcilerin adalet önüne getirilmesi,
 işkencenin ve her türlü kötü muamelenin önlenmesi ve
 tüm bu ve benzeri konularda uluslararası toplumun
desteğinin alınması misyonu benimsenmektedir.
18
İnsan Hakları İzleme Örgütü’nü tanımlamak
 HRW, bu kapsamda ihlalci ülkelere inceleme/araştırma
ziyaretleri yapmakta ve ulaşılan sonuçları Raporlar
aracılığıyla kamuoyuna duyurmaktadır.
19
Yeşil Barış Örgütü’nün faaliyetlerini açıklamak
 Günümüzde 28 ülkede bölgesel bürosu, 42 ülkede de doğrudan
çalışma merkezî olan ve profesyonel çalışanlarının yanı sıra
gönüllüleri vasıtasıyla çeşitli kampanyalar, eylemler, yayınlar
ve aktiviteler yapan Yeşil Barış (Greenpeace),
 dünyanın ilgi alanı genişliği itibarıyla
en kapsamlı, faal ve etkin uluslararası
çevre örgütü sayılmaktadır.
20
Yeşil Barış Örgütü’nün faaliyetlerini açıklamak
 14 Ekim 1979’da Amsterdam merkezli Greenpeace
International’ın oluşmasıyla çok kısa sürede küresel çapta
faaliyet göstermeye başlamıştır.
 Zehirli ve kimyasal atıklar, balina avcılığı, deniz canlılarının
korunması, okyanuslar, yağmur ormanları ve habitat,
biyolojik çeşitlilik, sürdürülebilir tarım, temiz enerji, iklim
değişikliği, nükleer kirlilik ve
21
Yeşil Barış Örgütü’nün faaliyetlerini açıklamak
 silahsızlanma, genetiği değiştirilmiş organizmalar vb.
konular dahil her türlü çevresel sorun örgütün zamanla
genişleyen ajandasında yer almaktadır.
22
Uluslararası Kızılhaç ve Kızılay
Federasyonlarını tanımak
 1919’da kurulan Uluslararası Kızılhaç ve Kızılay
Federasyonu büyük ölçüde özerk/bağımsız ulusal sivil
toplum örgütleri/dernekler şeklinde örgütlenmiş yapılardan
oluşan bir uluslararası çatı örgütüdür.
 Bu çatı yapılanmanın en yaygın bilinen parçalarından olan
“Uluslararası Kızılhaç Komitesi” aslında uluslararası bir
örgüt değildir; bir İsviçre kuruluşudur.
23
Uluslararası Kızılhaç ve Kızılay
Federasyonlarını tanımak
 “Uluslararası” nitelemesini benimsediği amaçlardan ve
faaliyetlerden alan yapının 100’e yakın ülkede temsilciliği ve
dünyanın neredeyse her yerinden bağışçısı ve gönüllüsü
bulunmaktadır.
 Temel uluslararası etkisini ve statüsünü 1946 Cenevre
Sözleşmeleri’nden alan “Uluslararası Kızılhaç ve Kızılay
Federasyonu” ise 190’a yakın ülkeden bileşeniyle Cenevre
24
merkezli olarak faaliyet göstermektedir.
Kâr amacı gütmeyen hükümet dışı uluslararası
örgütlerin temel özellikleri nelerdir?
 Kâr amacı gütmeme/gönüllülük ölçütüne göre, bir oluşumun
hükümet dışı örgüt olabilmesi için özel/ticari şirketlerden
farklı olarak faaliyetlerini herhangi bir maddi beklenti
olmadan yürütmesi gerekmektedir.
25
Kâr amacı gütmeyen hükümet dışı uluslararası
örgütlerin temel özellikleri nelerdir?
 Öte yandan, genelde faaliyet gösterebilmek için her durumda
ekonomik kaynaklara ihtiyaç duyulduğu ve bunu
karşılamanın bireysel katkılar, bağışlar ve aidatlarla
mümkün olmadığı vurgulamakta ve
 yine üyelere dağıtılmamak ve diğer faaliyetlerde kullanılmak
kaydıyla kazanç/ kâr getirici faaliyetlerin temel ilkeye halel
getirmediği söylenmektedir.
26
Hükümet dışı uluslararası örgütler, uluslararası
politikayı hangi kanallardan etkileyebilmektedir?
 Uluslararası ilişkiler sahası genelde devletler ve özelikle 20.
yüzyılın ikinci yarısından başlayarak da devletler tarafından
ve devletler arasında kurulan uluslararası örgütler
aracılığıyla yürütülmektedir.
 Bu durum özellikle bağlayıcı kararlar alma ve bunları
uygulama anlamında geçerlidir.
27
Hükümet dışı uluslararası örgütler, uluslararası
politikayı hangi kanallardan etkileyebilmektedir?
 Öte yandan, devletlerin ve uluslararası örgütlerin yapmadığı,
yapamadığı ya da yetişemediği alanlarda faaliyet gösterme
amacıyla yola çıkan ve/veya kendilerini böyle tanımlayan
hükümet dışı örgütlerin de zamanla bu sisteme bir şekilde
dâhil olmaya başladığını görülmektedir.
28
Hükümet dışı uluslararası örgütler, uluslararası
politikayı hangi kanallardan etkileyebilmektedir?
 Özellikle insan hakları ve çevre sorunları konusunda faaliyet
gösteren birçok hükümet dışı örgütün, uluslararası örgütler
nezdinde gündem yaratabildiği, görüş bildirdiği veya ilgili
kararların formülasyonunda oy vermeksizin pay sahibi
olduğu görülmektedir.
 Kısacası, hükümet dışı örgütler uluslararası politikaya
29
ucundan kıyısından da olsa katılmakta, katkı vermektedir.
Uluslararası Af Örgütü’nün faaliyet
amaçları nelerdir?
 UAÖ, günümüzde kendi misyonunu temel olarak şu altı alanla
ifade etmektedir:
Kadınların, çocukların, azınlıkların ve yerel halkların hakları
İşkenceye son verme
İdam cezasının kaldırılması
Fikir mahkûmlarının, sığınmacıların ve göçmenlerin sorunları ve hakları
Siyasi suçluların hakları
30
İnsan onurunun korunması
İnsan Hakları İzleme Örgütünün
temel faaliyet alanları nelerdir?
 İnsan hakları İzleme Örgütü, temel hedefini ortaya çıkarılan
insan hakları ihlalleri ışığında ihlalci devletler üzerinde
uluslararası baskının artması ve ilgili devletlerin bu
kapsamda uygun ve etkin önlemleri alınmasının sağlanması
olarak ilan etmiş durumdadır.
31
İnsan Hakları İzleme Örgütünün
temel faaliyet alanları nelerdir?
 Bu çerçevede, dünyadaki tüm insanların haklarının
korunması, ayrımcılığın önlenmesi, siyasi özgürlüklerin
sağlanması, insanların savaş sırasındaki gayriinsani
uygulanmalardan korunması,
 ihlalcilerin adalet önüne getirilmesi, işkencenin ve her türlü
kötü muamelenin önlenmesi ve tüm bu ve benzeri konularda
uluslararası toplumun desteğinin alınması misyonunun
32
benimsediği açıklanmaktadır.
Yeşil Barış’ın mücadele ettiği temel
çevresel sorunlar nelerdir?
 Greenpeace, zehirli ve kimyasal atıklar, balina avcılığı, deniz
canlılarının korunması, okyanuslar, yağmur ormanları ve
habitat, biyolojik çeşitlilik, sürdürülebilir tarım, temiz enerji,
iklim değişikliği, nükleer kirlilik ve
 silahsızlanma, genetiği değiştirilmiş organizmalar vb.
konular dâhil her türlü çevresel sorunla ilgilenmektedir.
33
KISA BİLGİLER
 BM’ye göre devletlerarası anlaşmalarla kurulmamış, bütün
uluslararası örgütler “hükümet dışı örgüt” olarak kabul edilir,
 Sivil toplum kuruluşlarının, mevcut düzenin açıklarını
kapatarak kendisini idame ettirmesi için yönlendiren, bu
anlamda da toplumun “gazını alma” işlevi gören ve “halka
dayalı alternatifler” olmaktan ziyade “neo-liberalizmin
araçları” olarak faaliyet gösteren yapılanmalar olduğu yönünde
34
eleştiriler getirilmektedir.
KISA BİLGİLER
 Hükümet dışı örgütlerin temel faaliyet alanları arasında
sayılabilecek çevre, insan hakları, kültürel değerlerin
korunması gibi konuların küresel nitelikte olması bu
örgütlerin de küreselleşmesi sonucunu doğurmuştur.
35
KISA BİLGİLER
 Hükümet dışı örgütler birçok uluslararası örgütte görüş
bildirme, gündem yaratma ve danışma işlevi görmektedir.
36
KISA BİLGİLER
 Uluslararası Af Örgütü, insan haklarına saygı gösterilmesi ve
bu hakların korunması konusunda çalışan insanların
oluşturduğu uluslararası alanda tanınan küresel bir harekettir.
Vizyonu, her insanın İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi
tarafından kabul edilen insan haklarına ve diğer tüm
uluslararası insan hakları standartlarına erişebilmesini
sağlamaktır.
37
KISA BİLGİLER
 Uluslararası Af Örgütü “karanlığa küfredeceğine bir mum
da sen yak” anlayışından esinlenerek ve fakat mevcut
sorunlara, engellere ve mahkûmiyetlere de dikkat çekerek
dikenli telle çevrilmiş bir mum şeklinde bir amblem
benimsemiştir.
38
KISA BİLGİLER
 Uluslararası Af Örgütü, 1977’de Nobel Barış Ödülü,
1978’de BM İnsan Hakları Ödülü’nü almıştır.
UAÖ, genel olarak etkin, bilinen ve saygın hükümet dışı
kuruluşlar arasında sayılmaktadır.
Ayrıca çeşitli uluslararası örgütler, resmî konferanslar gibi
platformlarda danışmanlık/gözlemci
statüsü de elde etmiş durumdadır.
39
KISA BİLGİLER
 Yumuşama (détant) döneminde, sosyalist bloğa karşı,
özellikle insan hakları alanında önemli eleştiriler
yönelmiştir.
Bu eleştirilere aracılık eden hükümet dışı örgütlerin
başında da İnsan Hakları İzleme Örgütü gelmektedir.
40
KISA BİLGİLER
 Yeşil Barış, 1971 yılından itibaren küresel düzeyde çevre
sorunlarına karşı mücadele veren en önemli hükümet dışı
uluslararası örgüttür.
 1972 tarihli Birleşmiş Milletler İnsan ve Çevre Konferansı
neticesinde imzalanmış olan Stockholm Deklarasyonu,
“çevre hakkı” konusunda uluslararası düzeydeki ilk ve en
önemli belgedir.
41
KISA BİLGİLER
Greenpeace’in, çalışmalar yürüttüğü temel konular şunlardır:
Okyanuslar ve yaşlı ormanların korunması,
İklim değişikliğini durdurabilmek için fosil yakıtların kademeli
olarak sonlandırılması ve yenilenebilir enerjilerin teşvik edilmesi,
Nükleer silahlanma ve nükleer kirliliğe son verilmesi,
Zehirli kimyasalların ortadan kaldırılması,
Genleri ile oynanmış organizmaların doğaya bırakılmasının önlenmesi.
42
KISA BİLGİLER
 11 Haziran 1868 tarihinde “Osmanlı Yaralı ve Hasta
Askerlere Yardım Cemiyeti” adıyla kurulan Kızılay, 1947’de
“Türkiye Kızılay Derneği” adını almıştır.
Kuruluşa “KIZILAY” adını Atatürk vermiştir.
43
ULUSLARARASI ÖRGÜTLER
8. ÜNİTE
Doç. Dr. Atilla SANDIKLI