Sosyal alg*

SOSYAL BİLİŞ
 Sosyal biliş; insanların toplumsal çevrelerinden
aldıkları bilgilerden yaptıkları çıkarsamaları nasıl
biçimlendirdikleri üzerinde odaklanır.
 Akla, mantığa uygun kararlara varabilmek için bilgileri
bir araya getirmenin doğru ve mantıksal yolları vardır.
 Ancak insanların yargıları sık sık yanlı ve buna bağlı
olarak hatalıdır.
Toplumsal Çıkarsama
 Toplumsal çıkarsama birkaç adımdan oluşur;
1-Bilgi toplama
2-Hangi bilgilerin kullanılacağına karar verme
3-Bilgileri bir yargıda bütünleştirme
BİLGİ TOPLAMA
Bilgi toplama birçok yanlılık kaynağından etkilenmektedir.
1-önceden beklentiler
-yanlış beklentiler
-önceden beklentilerin bilgi toplama da yanlılığa neden olduğunun
farkında olmama
-önceden beklentilerin bilgilerin dikkate alınmasını engellediğinde
-bilgiler beklentilerinizle tutarlı değilse, bilgileri beklentilerimizi
destekleyenler lehinde olmayanları reddetmek
2-bilgide yanlılıklar
3-küçük örneklem
4-istatistiksel bilgiye karşı olay tarihçesi bilgisi
5-olumsuz bilginin etkisi
BİLGİLERİ BÜTÜNLEŞTİRME
 Araştırmalar insanların bütünleyici yetenekleri ve bir
yargıya varma sürecinin oldukça rastlantısal olduğunu
göstermektedir.
 İnsan karar alıcılar seçtikleri bilgileri etkileyen küçük
kuram ve kalıp yargılardan etkilenebilir.
 Bilgileri bütünleştirme aşamasında birlikte değişme
yargıları ve yanılsama korelasyonu hatalara neden
olabilir.
 Olgular arasındaki çağrışımlara dayalı ilişkilendirme
hatalarına birlikte değişme yargıları denir.
Yanılsama Korelasyonu
 İki değişken arasında bir ilişki beklendiğinde, bir kişi
iki şeyin ilişkililik derecesini abartma ya da bir ilişki
olmadığında varmış gibi görme eğilimindedir.
Çerçeveleme Etkileri
 Karar seçeneklerimizin ifade ediliş tarzı ve kullanılan
sözcükler yargıları etkiler.
 Araştırmalar karar seçeneklerinin içerdiği riskler
açısından ifade edildiğinde insanların daha tedbirli,
kazanç açısından ifade edildiğinde daha kendine
güvenir davrandıklarını göstermektedir.
Heyecanlar ve Çıkarsama
 Duygusal olarak bağlanmış olduğumuz kuram veya inançlar





bilgiye ağır basar.
Duygularımızın doğruluk arayışında bilişi yanıltan bir süreç
vardır.
Olumlu duygudurum özgeci davranış üzerinde, olumsuz
duygudurum anti-sosyal davranış üzerinde etkilidir.
Duygudurum belleği de çıkarsamalarda etkilidir. (duygudurum
tutarlı bellek)
İnsanların o anki duygudurumlarına uygun bilgileri daha kolay
algılarlar buna duygudurum tutarlı bellek denir.
Olumsuz duygudurumun yargılar üzerindeki etkisi olumluya
göre daha baskındır. Olumlu duygudurum da yargılar daha
çabuk ve yüzeysel oluşturulabilir. Olumsuz duygudurum da
karar öncesi daha detaycı düşünürsüz.
Güdü ve Çıkarsama
 Bir kişinin güdüsünün özel içeriği de çıkarsamaları
etkiler
 Bilgileri nasıl işleyip bir araya getireceğimiz, yapmak
istediğimiz çıkarsamalardan büyük ölçüde etkilenir.
 İnsanlar genellikle bilgileri kendine-hizmet eder
biçimde üretmek ve değerlendirmek eğilimindedir.
 Yargılarımızı etkileyen bir başka güdüsel etmen bir
alandaki kendi bilgi ve uzmanlığımıza ilişkin yanlış
değerlendirmelerimizdir. İnsanlar tahmin
ettiklerinden daha az şey bilmektedirler.
Otomatik Değerlendirme
 Bir çok duygusal, bilişsel ve davranışsal tepkimiz
otomatik hale gelmiştir.
 Değerlendirmelerimizi çoğu zaman ipuçlarına dikkat
etmeden ve üzerinde düşünme gereği duymadan
yaparız
ŞEMALAR
 Bir kavram ya da uyarıcı hakkında örgütlenmiş ve
yapılandırılmış bilişler takımıdır.
 Biliş bilgisine sahip olunan her şey demektir.
 Şemalar belirli kişiler, toplumsal roller ya da insanların
kendilerine ilişkin olabilir, belirli nesnelere ilişkin
tutumlar olabilir ya da sık karşılaşılan olaylara ilişkin
algılar olabilir.
 Aşırı derecede çok karşılaşılan olaylar hakkındaki
şemalara kalıp denir.
ŞEMALAR
 Yeni bir durumla her karşılaşmamızda onu yeniden
anlamaya çalışmak yerine, geçmişte karşılaştığımız
benzer durumlara ilişkin bilgilerimize bakarız. Bu
yolla şemalar bilgi işlememizde yardımcı olur.
 Bir durum ya da uyarıcının hangi yönlerinin önemli
olduğunu tanımamızı kolaylaştırır.
 Bilgiyi yapılandırır ve örgütler
Şemalarda örgütlenme
 Şemalar genellikle hiyerarşik bir biçimde örgütlenirler.
 Bir çok şema en iyi örnekleri içerir.
Şemaların Avantajları
 Bilgi işleme sürecini kolaylaştırır
 Anımsamayı kolaylaştırır.
 Bilgi işlemeyi hızlandırır.
 Şemalar otomatik çıkarsamayı kolaylaştırır
 Bilgi ekler
 Yorumlamayı kolaylaştırır
 Beklentilerin biçimlenmesine yol açar
 Şemalar duygu içerir
Şemaların Dezavantajları
 Bir şema ya da kurama uyan bilgileri sorgulamadan
kabul etme,
 Birbiri ile ilişkisiz fakat şemayla tutarlı bilgileri
ekleyerek düşüncedeki boşlukları doldurma
 Çok uymadıklarında bile şemaları kullanma,
 Şemalar, değiştirilmesine isteksiz olma eğilimleri
nedeniyle yanlış yargılamalara, gerçekçi olmayan
beklentilere ve katı tepki verme biçimlerine neden
olabilir.
Temsil Edicilik Kestirme Yolu
 İnsanları ya da olayları belirli şemaların örnekleri
olarak kimlikleme bütün toplumsal çıkarsama ve
davranışlar için temeldir.
 Bu yolda çevreden alınan bilgiler şemalardakilerle
eşleştirilir.
Yanlış Bilgileri Bir Araya Getirme
Hatası
 Temsil edicilik kısa yolu, ayrıca birbirine uymayan
bilgilerin bir araya getirilmesine neden olabilir. Çünkü
bilgiler ilişkiliymiş gibi görülebilir.
Ulaşılabilirlik Kestirme Yolu
 Çıkarsamalar yaparken bir rehber ya da kestirme yol
olarak örnekleri anımsamak kolaylığından ya da çok
çabuk anımsayabildiğimiz bilgi miktarından
yararlanmaya ulaşılabilirlik kestirme yolu adı verilir.
Benzeştirme Kestirme Yolu
 Belirli sonuçların akla gelme kolaylığı neyin
olabileceğini kestirmede kullanılır
Gerçek Karşıtı Akıl Yürütme Hatası
 İnsanlar beklenmedik ya da olumsuz etkilerle
karşılaştığında gerçek karşıtı düşünceler üretme
eğilimindedir.
 Kendileri hakkında iyi düşünen insanlar kötü bir
duygudurumu tamir etmek için gerçek karşıtı akıl
yürütmeyi daha çok kullanırlar.
Dayanak Noktası ve Uyarlama
Kestirme Yolu
 İnsanlar belirsiz bilgilerden çıkarsamalar yapmaya
çalışırken sık sık bir başlangıç ya da dayanak noktası
ile başlayıp sonra onu uyarlayarak belirsizliği
azaltmaktadır.
 Toplumsal yargı görevlerinde benlik yaygın bir
dayanak noktasıdır.
Hangi Şemaların Kullanılacağını
Belirleyen Etmenler
 Doğal dışı sınırlar; şemalar algıladığımız bilgilerin
doğal sınırlarını izler.
 Çarpıcılık; bazen başkalarının davranışına yönelik
yorumlarımız çevrenin onlar hakkında hangi bilgileri
çarpıcı kıldığına bağlıdır.
 Öncelik; bir kişi yada durumu çözümlerken hangi
şemanın kullanılacağı çok erken belirlenir. Bunu
durumdan kaynaklana bilgiler yapar.
 Hazırlanmış olma; bir şema yakın geçmişte
kullanılmış olduğunda, yeni bilgilerin yorumunda
tekrar kullanılmak eğilimindedir.
Hangi Şemaların Kullanılacağını
Belirleyen Etmenler
 Önem; hangi şemaların veya kaç şemanın
kullanılacağı işlenen bilginin önemine de bağlıdır.
 Bireysel farklılıklar; insanların durum veya kişiler
hakkında önem verdikleri bilgiler bireysel farklılıklar
gösterir. bu aynı durum ve kişiler hakkında kullanılan
şemalarda da farklılık yaratır.
 Amaçlar; algılayıcının amaçları da kullanılacak
şemaların hangisi olacağı üzerinde etki gösterir.
Şemalar ne zaman kullanılır
 İnsanlar bilgileri ya şemaların hızlı, çabasız yol
gösterici kullanımları yoluyla ya da özgül durumdaki
kanıtlarda daha fazla yararlanarak daha yoğun,
sistematik bir yoldan işler (ikili işleme modeli)
 Çıktı bağımlılığı, sorumlu tutulma olasılığı
durumlarında insanlar bilgileri şemanın ötesine geçip
daha yoğun ve sistematik olarak işleme eğilimindedir.
 Zaman baskısı durumlarında insanlar şemaları
kullanma eğilimi artar.