Kök Hücre Nakli Sonrası Yaşam Kılavuzu
advertisement
Kök Hücre Nakli Sonrası Yaşam Kılavuzu (Hasta ve Hasta Yakınları İçin) Uzman Ellerdesiniz! Kök Hücre Nakli Sonrası Yaşam Kılavuzu Giriş Evde Yaşam Şekli ve Dikkat Etmeniz Gerekenler Günlük Hayatta Bakım ve Aktivite Günlük Temizlik Günlük Egzersiz Sosyal Yaşam Cinsel Yaşam Beslenme Şekli ve Besinlerin Temizliği Nakil Sonrası Oluşabilecek Yan Etkiler ve Öneriler Hemen Bizi Aramanız Gereken Durumlar Kök Hücre Nakli Sonrası Yaşam Kılavuzu 1 Değerli Hastamız, Bu kitapçık, kök hücre nakli sonrasında evde sağlığınızı korumaya devam etmeniz için siz ve bakımınıza destek olacak yakınlarınıza yardımcı olmak amacıyla hazırlanmıştır. Unutmayın, bu kitapçıkta yer alan kuralları uygulamanız ilaçlarınız kadar önemlidir. Aklınıza takılanlar konusunda hekim ve hemşirenize soru sormaktan çekinmeyiniz. Kök Hücre Nakli Sonrası Yaşam Kılavuzu/ 2 Evde Yaşam ve Dikkat Etmeniz Gerekenler Nakil öncesi ve sonrasında kullandığınız ilaçlar vücudunuzun savunma sistemini zayıflatır. Bunu önlemek amacıyla hastane ortamındaki odanız sizi her türlü enfeksiyondan koruyacak şekilde hazırlanmıştır. Nakil sonrası süreci de sağlıkla geçirebilmeniz için hastane koşullarına benzer bir ortamı evde de sağlamanız gerekecektir. Bu durum sizi endişelendirebilir. Ancak bu kitapçıkta yer alan öneriler evde güvenli bir ev ortamı oluşturarak sürdürmenize ve daha hızlı iyileşmenize yardımcı olacaktır. Nakil doktorunuz onay verinceye kadar ev temizliğini kendiniz yapmayın. Odanızın temizliği siz odadan çıktıktan sonra yapılmalıdır. Hasta eve gelmeden önce mümkünse ona özel ve çok az eşya içeren bir oda hazırlayın. Mantar ve bakteri üreme riskini engellemek için odanın duvarlarını boyatın Oda yeni boyanmış bir odaysa duvarları silin. Oturduğunuz bölgede hayvan barınakları varsa, hastanın yatacağı odayı barınaklardan en uzak bölüme taşıyın. Hasta odasındaki perde (tüysüz ve toz tutmayan) diğer örtüleri iki hafta arayla yıkayın. Hastaya özel bir yastık, havlu, giyecek, nevresim takımları hazırlayın ve bunları ilk kullanımdan önce mutlaka yıkayarak ütüleyin. Hastanın enfeksiyondan korunmasını sağlamak için yatak takımlarını en az haftada iki kez değiştirin. Yastık ve yorganları yün, pamuk gibi yıkanması zor ürünler yerine; yıkanabilir elyaf ve benzeri ürünlerden seçin. Giysileri sıcak su ile çamaşır makinesinde yıkayarak iyice kurutun ve kullanım öncesi mutlaka ütüleyin. Yeni satın alınan giysiler kullanılmadan önce yıkanmalıdır. Evin tavan, kalorifer petekleri, döşemeler ve pencerelerini iyice temizleyin. Yer döşemelerinin toz tutmayan, silinebilir özellikte olmasına dikkat edin. Kök Hücre Nakli Sonrası Yaşam Kılavuzu 3 Toz tutmaya müsait halı ve benzeri örtüler kullanmayın. Kaldırmanızın mümkün olmadığı halı ve koltukların üzerini toz tutmayan ve yıkanabilir örtülerle kapatın. Banyo, banyo küveti, duş, lavabo ve klozetteki küflü alanları kontrol ederek iyice temizleyin. Evde birden fazla tuvalet ve banyo varsa birini sadece hastanın kullanımına ayırın. Lavabo, küvet, duş ve klozetin temizliğinde mutlaka çamaşır suyu kullanın ve her kullanımdan sonra klozeti çamaşır suyu ile yıkayın. Kapı kollarını çamaşır suyu ile günlük temizleyin. Hastanın bulunduğu ortamda ahşap kesme, çivi çakma ve bunun gibi toz çıkaran işlemler yapmayın. Mutfak temizliğini sık aralıklarla yapın; bulaşıkları yüksek ısıda yıkayın, iyice durulayarak kurulayın. Nakil sonrası evde, akvaryum da dahil olmak üzere hiçbir hayvan cinsi bulundurmayın. Ev hayvanları hasta sağlığı için problem yaratabilir. Ev hayvanlarınızın varsa taburculuk öncesi nakil ekibiyle paylaşın. Her türlü canlı ya da yapay saksı çiçeği ve bitkiyi hasta odasından uzaklaştırın. Evin ısıtılmasında elektrikli soba veya kalorifer tercih edin; soba ve klima enfeksiyona yol açabileceği için kullanılmamalıdır (Bu artlar saglanamıyor ve sobalı bir evde yaşıyorsanız, sobanın yakıldıgı ilk 30 dakika baka bir odada istirahat etmeniz sizi oluşabilecek enfeksiyonlardan korur). Ortamda küf ve mantar oluşturacak ıslak veya nemli yerler olmamasına dikkat edin. Ev temizliğinde kağıt torbalı elektrikli süpürgeler ya da el çalı süpürgeleri yerine özel hepa filtreli veya su hazneli elektrikli süpürgeleri kullanın. Kök Hücre Nakli Sonrası Yaşam Kılavuzu 4 Günlük Hayatta Bakım ve Aktivite Günlük Temizlik Ellerinizi her yemekten tuvaletten önce ve sonra yıkamak sizi oluşabilecek enfeksiyonlardan korur. Size özel sabun ve havlu kullanın. Vücut temizliğinizi yumuşak bir sabun ile günlük banyo ve duş şeklinde yapın. Ancak trombosit sayınız düşükse oturarak ılık duş şeklinde keselenmeden banyo yapabilirsiniz. Aşırı sıcak suyla banyo yapmaktan kaçının. Banyo sonrası iyice kurulanın ve vücudunuzda nemli bölge bırakmayın. Koltuk altı ve kasık bölgenizin temizliğine özen gösterin. Cildi kurutabilen deodorantlı sabunları ve alkol içeren losyonları kullanmayın. Cildiniz kuruysa, banyodan sonra bebe yağı ve nemlendirici kullanın. Tırnaklarınızı banyodan sonra düz ve etlere zarar vermeden kesin. Tırnak kesiminden sonra ellerinizi tekrar yıkayın. Bu uygulama şekli yaralanmaları engelleyerek oluşabilecek enfeksiyonlardan korur. Diş ve diş etlerinizi yumuşak bir diş fırçası ve florlu diş macunuyla günde en az iki kez diş etlerine zarar vermeden fırçalayın. Trombositleri 50 binin altında olan hastalarda kanama oluyorsa, her yemekten sonra temiz su ve antiseptik gargara solüsyonu veya bikarbonatlı su ile ağız iyice çalkalanmalıdır. Trombosit sayısının düşük olduğu durumlarda diş fırçalamak sakıncalı olabileceğinden taburculuk öncesi danışılmalıdır. Takma diş kullanıyorsanız mutlaka temiz tutun. Diş hekimleri takma dişlerin her gün uygun bir temizleyicinin içinde yarım saat bekletildikten sonra suyla en az beş dakika iyice yıkanmasını önerirler. Tıraş için jilet yerine elektronik tıraş aletleri kullanarak, cildinizdeki açık yaralanmaları ve kanamaları engelleyebilirsiniz. Size özel ve cilde temas eden bölümleri her kullanımda temizlenebilen makyaj malzemeleri kullanın. Gözler enfeksiyona açık ve daha hassas olduğu için göz makyajından uzak durun. Güneş ışınları cildinizde ciddi hasarlara yol açacağı için cildinize yüksek koruma faktörlü (en az 30-40 faktör) güneş kremleri sürün, tüm vücudunuzu kapatacak kıyafetler giyin, şapka ve güneş gözlüğü kullanın. Kök Hücre Nakli Sonrası Yaşam Kılavuzu 5 Günlük egzersiz Düzenli egzersiz iyileşme sürecinin önemli bir parçasıdır. Egzersiz yaparak kas gücünüzü ve hareketini yeniden kazanmak yalnızca fiziksel değil, duygusal olarak da kendinizi iyi hissetmenizi sağlar. Taburcu olduktan sonra aktivite veya egzersiz için dayanma gücünüzün azaldığını hissedeceksiniz. Başlangıçta enerji düzeyiniz düşük ve kendinizi yeterince iyi hissetmediğiniz için günlük rutin egzersizler zor olabilir. Gün içerisinde dinlenme ve egzersiz dönemlerinin her ikisini birlikte planlamanız yardımcı olabilir. Özellikle naklin ilk aylarında aşırı yorucu olmayan egzersizler tercih edilmelidir. Trombositleriniz 10 binin altında ise egzersiziniz kıyafetinizi giyip-çıkarma ve tuvalete gitme ile sınırlıdır. Trombositleriniz 20 binin üzerine çıktığında ise en iyi ve kolay egzersiz yürümedir. Hastaneden ayrılmadan önce, oda içinde yürüyerek egzersiz programına başlayabilirsiniz. Egzersiz zamanlamasına 3-5 dakika ile başlayın ve zamanla 20-30 dakikaya çıkarın. Bundan sonra ise günlük egzersize 20-30 dakika devam edebilirsiniz. Trombositleriniz 50 binin üzerine çıktığında nakil ekibinin onayını alarak daha güç egzersizler yapabilirsiniz. Kök Hücre Nakli Sonrası Yaşam Kılavuzu 6 Sosyal Yaşam Kişilerle sarılma, öpüşme ve el sıkışma gibi yakın temastan kaçının. Alışveriş merkezi, kafeterya, toplu taşıma araçları gibi kalabalık ortamlardan uzak durun; mutlaka bulunmanız gereken bir durum varsa N95 maske kullanın. Araç içerisinde klima açmayın. Üst solunum yolu enfeksiyonu olan kişilerle aynı ortamda bulunmayın. Çocukları kucağınıza almamanız ve öpmemeniz gerekir. Sağlıklı kişiler temizlik kurallarına uyarak ziyaretinize gelebilirler ancak ziyaretçi sayısı 1-2 kişiyi aşmamalı ve aranızda en az 1 metre mesafe olmalıdır. Nakilden sonra 6 ay boyunca canlı aşı yaptırmayın. Ev içerisindeki bireylerin de suçiçeği, kızamık, kızamıkçık, kabakulak gibi canlı aşıları yaptırmaması; yaptırmış olanların da en az 3 hafta uzak durması gerekir. Deniz, göl, gölet, havuz gibi enfeksiyon kapma olasılığı olan yerlerden en az 1 yıl ve sonrasında nakil ekibi onaylayana kadar uzak durun. Akciğer hasarına neden olmasından dolayı sigara içilen ortamlardan uzak durun ve kesinlikle sigara kullanmayın. Nakil sonrası alkol alımı ilk 6 ay kesinlikle sakıncalıdır. Ayrıca 6 ay sonunda da ilaç kullanımı devam ediyorsa, alkolden uzak durun. Cinsel Yaşam Hastalık ve tedavi süreci; vücut direncinizi düşürdüğü için cinsel hayatınızı da olumsuz yönde etkileyebilir. Nakilin ilk 4 ayında mümkünse cinsel ilişkiden uzak durun. Cinsel ilişki öncesi sıhhi kurallara kesinlikle uyun ve korunma yöntemi olarak prezervatif kullanın. Eğer trombositleriniz 50.000/mm3'ün altında ise özellikle kadınlarda kanama riskini artırabileceği için bu dönemde cinsel ilişkiden kaçının. Eğer hamilelik düşünüyorsanız mutlaka hekiminizle görüşün. Kök Hücre Nakli Sonrası Yaşam Kılavuzu 7 Beslenme ve Besinlerin Temizliği Besinler savunma sistemi baskılanmış kişileri etkileyerek enfeksiyona neden olabilir. Özellikle acı, ekşi ve asitli besinler midenizdeki asit oranını artırabilir. Tedaviniz süresince beslenmenizde dikkat etmeniz gerekenler aşağıda yer almaktadır. Buzdolabınızı temizleyin, sıcaklığını yaz ve kış konumuna göre ayarlayın. Yiyeceklerinizi hazırlayan kişiler mutlaka hazırlamadan önce ve sonra ellerini yıkamalıdır. Yemek pişirmede ve yemede kullanılan tabak, çatal, kaşık, bardak, tencere gibi araç ve gereçleri bulaşık makinesinde en yüksek ısıda yıkayın. Bulaşık makineniz yoksa yıkadıktan sonra iyice durulayın. Midenizi yormamak için az ve sık aralıklarla besleniniz. Besinlerin bakteri üremesini engellemek için, iyi pişmiş ve bekletilmemiş taze yemekler yiyin. Bol su ile yıkanmış sağlam ve kalın kabuklu meyveler ve sebzeleri kalınca soyarak bekletmeden tüketin (Gıdalarınızı içerisine 1 ölçek sirke ya da 1 ölçek limon suyu eklenmiş 9 ölçek suda yarım saat bekleterek yıkayın). Katı ve iyi pişirilmiş yumurta ve yumurtalı gıdaları tüketin; pişmemiş ve az pişmiş yumurta içeren gıdalardan uzak durun. Yeşillik ve çilek gibi soyulmadan tüketilen meyve ve sebzeleri yemeyin. Lokanta ve açık yerlerde satılan yiyecek ve içeceklerden kaçının. Baharatlı ve acı besinler aldığınız ilaçlardan dolayı hassas olan ağız, boğaz, mide ve bağırsak sisteminize zarar verebilir; yemeklerin üzerine eklenen çiğ baharatlar ise mantar enfeksiyonu riski oluşturacağından tüketmeyin. Yemek pişirmek için çelik, cam ve ürünler, yemek yemek için cam ve porselen ürünleri tercih edin. Toprak kaplar kullanmayın. Yemekleri ağzı kapaklı düdüklü tencere gibi kaplarda, kapağı kapalı olacak şekilde veya fırınlama yöntemiyle pişirin. Kök Hücre Nakli Sonrası Yaşam Kılavuzu 8 Kızartma yağını bir defa kullanın ve kızartılarak yapılan yiyecekleri çok sık tüketmeyin. Odun ve kömür ateşinde pişmiş gıdalardan uzak durun. Pastörize ve tek kullanımlık süt, yoğurt, peynir, tereyağı, bal, reçel gibi besinleri açıldığında hemen tüketin. Besinleri çok sıcak ve çok soğuk olarak tüketmeyin. Sıcak ve soğuk besinlerin arka arkaya alınması ağız ve boğazda hassasiyeti artırır. Çayı, poşet çay olarak kaynatarak demleyin ve çok koyu çay içmeyin. Günlük su tüketiminiz 2-3 litre olmalıdır. Tek kullanımlık, açıldığında bitirilebilecek en fazla 500 ml şişe su kullanın. Turşu, peynir, salamura yaprak gibi ürünler tüketmeyin. Kola ve benzeri asitli gıdalardan kaçının. Kabuklu ve kabuksuz kuruyemişler ağız içinde tahrişe yol açabileceği ve mikroorganizma bulundurduğu için kesinlikle tüketmeyin. Kök Hücre Nakli Sonrası Yaşam Kılavuzu 9 Nakil Sonrası Oluşabilecek Yan Etkiler ve Öneriler Graft Versus Host Hastalığı (GVHH) Akraba veya akraba dışı vericilerden yapılan allojenik kök hücre naklinde görülür. Otolog nakilde görülmez. Doku uyumlu vericiden hücre toplanarak yapılan nakillerde, nakil sonrası GVHH önemli bir yan etkidir. Vericinin hücreleri, hastanın vücut hücrelerini yabancı olarak görür ve hücreler arası etkileşime bağlı olarak ortaya Graft Versus Host Hastalığı çıkar. GVHH nakil olduktan sonraki ilk 100 gün içerisinde gelişmişse akut GVHH, 100 gün sonra gelişmişse kronik GVHH olarak adlandırılır. Akut GVHH Belirtileri El, ayak, kulak kenarlarında kırmızı döküntü, karaciğer enzim değerlerinin yükselmesi, tüm deride görülen sarılık, yorgunluk, mide bulantısı, kusma, karın ağrısı, yeşil renkli ve sulu ishal şeklinde görülebilmektedir. Kronik GVHH Belirtileri El, ayak, kulak kenarlarında kırmızı döküntü, ağız kuruluğu, ağız içinde yara, yutkunmada güçlük, gözde kuruluk ya da yaşlanma hissi, kilo kaybı, tırnaklarda ve diş etlerinde çekilme gibi belirtilerden herhangi birini yaşarsanız hemen nakil ünitesine başvurunuz. Kök Hücre Nakli Sonrası Yaşam Kılavuzu 10 Enfeksiyon Vücuda giren yabancı mikroplarla beyaz kan hücreleri ve diğer savunma görevi taşıyan hücreler savaşır ve birlikte mikropları yok ederler. Nakilden sonra ise verilen ilaçlar ve ışının etkisiyle savaşamaz hale gelebilirler. Nakilden sonra bir süre doğal savunmanız bozulduğundan mikrop kapmanız kolaylaşır. Bundan da öncelikle deriniz, ağız ve dudaklarınız etkilenir. Enfeksiyonlara virüsler, bakteriler ve mantarlar neden olur. Nakil ekibi; virüs, bakteri ve mantarlara karşı kullanılacak ilaçlar ve nasıl önlem almanız gerektiği konusunda sizi bilgilendirecektir. Enfeksiyondan korunma Ellerinizi sık sık yıkayın ve ziyaretçilerinizden de ellerini yıkamalarını rica edin. Kalabalık ortamlara girmeyin. Grip ya da başka enfeksiyonu olan kişilerden uzak durun. Aşı yapılmış çocuklardan 6 ay uzak kalın. Evde hayvan beslemeyin. Kaplıca, göl, havuz, deniz gibi yerlere girmeyin. Beyaz kan hücreleriniz yükselene kadar taze sebze ve meyve yemeyin. Kan Değerlerinin Düşmesi Nakil sonrası 2-4 haftaya kadar kan değerleriniz yükselmeyebilir. Kan değerleri düşükken enfeksiyon riskiniz artar. Taburcu olduktan sonra da kan değerleriniz düşebilir. Beyaz Kan Hücrelerinin Düşüklüğü: Kanın beyaz hücre kısmı azaldığında vücut savaşamaz hale gelir ve böylece değişik enfeksiyonlar oluşabilir. Kök Hücre Nakli Sonrası Yaşam Kılavuzu 11 Beyaz Kan Hücrelerinin Düşüklüğü ile Ortaya Çıkan Sorunlar ve Öneriler Ağız ve Diş Sorunları: Kemoterapi ve ışın tedavisine bağlı ağız içinde değişiklikler meydana gelir. Bunlar ağızda ve dudaklarda kuruluk, ağız ülseri, beyazlama, diş eti çekilmesi ve çürüklerdir. Bu dönemde iyi bir ağız bakımı yapmak, ağızda oluşabilecek mantar ve diğer enfeksiyonları önler. Önceleri ağız bakımınızı sodyum bikarbonatla yapabilirsiniz. Daha sonra ise nakil ekibinin uygun gördüğü zamanda (trombositlerinizin 50 bin ve üzeri olduğu dönem) yumuşak bir diş fırçası kullanarak en az 3 kez fırçalayın. Her gün ayna karşısında ağız içinizi renk değişikliği, beyaz plaklar, diş eti çekilmesi ve diş çürükleri açısından kontrol edin. Bu uyarılara dikkat ettiğinizde hem ağzınızdaki sorunların iyileştiğini hem de enfeksiyonlardan korunabildiğinizi fark edeceksiniz. Yapılacak diş çekimi gibi herhangi bir girişimde mutlaka nakil ekibini önceden bilgilendirin. Deri Sorunları ve Bakımı: Kemoterapi ve ışın tedavisine bağlı ortak sorunlardan biri de deride görülen kuruluk, renk değişikliği ve kararmadır. Deride kızarıklık, döküntü, çatlak, yara ve yaradan akıntı gelmesi ise enfeksiyon olduğunu gösterir. Deriniz ışın tedavisi ve güneşe bağlı çok hassaslaştığından kolayca yanıklar meydana gelebilir. Kısa süreli de olsa güneşe çıktığınızda önlem olarak en az 20 faktör korumalı kremler kullanmanız, uzun kollu giysiler giymeniz ve şapka takmanız yanıkların oluşmasını önler. Dikkat etmediğinizde cildinizde renk değişiklikleri oluşabilir. Nemlendirici olarak kokusuz hipoalerjenik kremler ve vazelini vücut bakımı için kullanabilirsiniz. Nakil ekibiniz cilt yapınıza uygun kullanabileceğiniz nemlendiriciler konusunda sizi bilgilendirecektir. Makyaj yaparken daha önce kullanmadığınız ve size ait yeni aldığınız hipoalerjenik makyaj malzemeleri kullanın. Kullandığınız makyaj malzemelerini kimseyle paylaşmayın. Rimel kirpikte kalarak enfeksiyona neden olabileceği ve gözyaşını etkileyebileceği için önerilmez. Alkol içeren parfüm, koku veya losyonlar cildinizde tahrişe neden olabileceği için kesinlikle kullanmayın. Günlük banyo yapmanız vücut temizliğinizi sağlarken, vücudunuzda gelişebilecek olası döküntü ve değişiklikleri erken fark etmenize yardımcı olur. Oturarak banyo yapmak özellikle kadınlarda idrar yolu enfeksiyonuna neden olabileceği için banyonuzu ayakta duş şeklinde yapmanız daha doğru olacaktır. Kök Hücre Nakli Sonrası Yaşam Kılavuzu 12 Ağır kokulu sabunlar cildinizi tahriş edebilir. Banyo sırasında kokusuz ve nemlendirici niteliği olan sabunlar kullanın. Vücudunuzdaki tüyleri ve kaşınızı nakil ekibi izin verene kadar almayın. Bunun için trombositlerinizin 50.000/mikrolitre üzeri ve beyaz kürelerin 5000/ mikrolitre üzeri olması gerekir. Almanıza onay verildiğinde ise trombosit ve beyaz kan hücrelerinin tam yerleşmediğini düşünerek, enfeksiyon ve kanama riski nedeniyle makine kullanmalı, jilet veya ağdadan kaçınmalısınız. Akciğer Enfeksiyonu: Öksürük şikayetiniz olursa mutlaka nakil ekibinizi arayın; çünkü öksürüğünüz akciğer enfeksiyonuna işaret ediyor olabilir. Nefes almada güçlük, titreme ve ateş de enfeksiyon belirtilerinden olabilir. İdrar yolu enfeksiyonu: Kan değerleri düşen hastalarda idrar yolu enfeksiyonu görülebilir. İdrar yaparken yanma, sık idrara çıkma, idrarda koku ve idrarda renk değişikliği ve ateş, idrar yolu enfeksiyonu belirtilerinin en sık görülenleridir. Kadınlar idrar yaptıktan sonra organını önden arkaya doğru temizlemeli, erkekler ise her idrardan sonra temizliklerini yapmalıdır. Eğer sıvı kısıtlaması yoksa günde 3 litre su içilmesi önerilir. Hemoroid: Yüksek doz ilaç sonrası makat damarlarında genişlemeye bağlı hemoroid gelişebilir. Kan değerleri düştükten sonra büyük tuvaletinizi yaptığınız alanda kızarıklık, çatlaklık, akıntı gelişebilir. Bu belirtiler enfeksiyonun haberci olabilir. Bu durumu hemen nakil ekibinizle paylaşın. Kök Hücre Nakli Sonrası Yaşam Kılavuzu 13 Kansızlık Kansızlık bütün organlarınıza oksijen taşınmasını olumsuz yönde etkilediği için bitkin ve yorgun hissedebilirsiniz. Nakil ekibi böyle bir durumda size kan takviyesi yapılmasına karar verebilir. Trombosit Düşüklüğü Trombositler kanı pıhtılaştırmaya yardım eder. Trombositlerin düşüklüğünde kanamaya yatkınlık olacağından nakil ekibi size trombosit verilmesi gerektiği kararını alabilir. Kanama Olasılığını Azaltabilecek Önlemler: Sizi yoracak aktivitelerden kaçının. Ağır şeyler kaldırmayın. Trombositleriniz 50 binin altında ise sodyum bikarbonatlı gargara, 50 binin üzerindeyse yumuşak diş fırçası yardımıyla ağız bakımınızı yapın. Kabız olmamaya özen gösterin. Su için ve posalı pişmiş yiyecekler tüketin. Trombositleriniz 50 binin altında ise elektrikli tıraş makinesi; 50 binin üzerinde ise jilet kullanın. Dişlerinizi ve burnunuzu karıştırmayın. Tırnaklarınızı çok derinden kesmeyin. Bıçak, makas gibi kesici aletleri çok dikkatli kullanın. Trombositleriniz 50 binin altındaysa cinsel ilişkiye girmeyin. Nakil ekibinden habersiz ağrı kesici dahil hiçbir ilaç kullanmayın. Mide Bulantısı ve Kusma Kemoterapi ve ışın tedavisi sonrası ortak yan etki mide bulantısı ve kusmadır. Nakil ekibi tarafından size mide bulantısını durduracak ilaçlar önerilecektir. Yemek öncesi mide bulantısı ilaçlarınızı almanız ve az az, sık aralıklarla öğünlerinizi yemeniz bulantınızı azaltabilir. Bazı yemekler (balık vb.) pişme sırasında kötü kokuya neden olurlar. Yemeğe karşı hassasiyetiniz azalacağı düşüncesi ile yemek hazırlama ve pişirme sırasında mutfağa girmeyiniz. Kök Hücre Nakli Sonrası Yaşam Kılavuzu 14 Saç Dökülmesi Kemoterapi ve ışın tedavisine bağlı vücuttaki saç, kirpik, koltuk altı ve genital bölgedeki tüyler dökülür. Nakil yapıldıktan sonra yaklaşık 3-4 haftada saçlarınız ve diğer tüylü bölgeler tekrar çıkmaya başlayacaktır. Görüntünüz sizi rahatsız ediyor olabilir; istiyorsanız bandana, peruk ya da şapka kullanabilirsiniz. Saç kökü sizde olduğu için saçınız tedavi bittikten sonra tekrar çıkacaktır. Saçlarınızı boyatmadan önce nakil ekibine danışınız. Uyku Bozuklukları Bazı kişiler yüksek doz kemoterapinin yan etkisi ve nakil sonrası ilaçlara bağlı uyku bozukluğu yaşayabilir. Uyku kalitesini etkileyen durumlar; Yatmadan önce bir şeyler yemek Kahve, kola gibi kafein içeren içecekleri tüketmek Gün içinde uyumak Ruhsal durum Mide bulantısı Ağrı Rahatsız olduğunuz ve canınızı sıkan olayları ailenizle paylaşmak sizi rahatlatabilir. Ev içerisinde yapılan yürüyüş de bir egzersiz gibi rahat uyumanızı sağlayabilir. Kabızlık Kabızlığın nedenleri; yeşil yapraklı sebzeler, kepek ekmek, meyveler gibi posalı besinlerin ve sıvıların az tüketilmesi, hareketsizlik, kemoterapinin yan etkisi, bağırsak hastalıkları ve bazı ilaçlardır. Nakil ekibinin önerisiyle posalı yiyecekler alınması, yürüyüş ve çok su tüketimi kabızlığı önleyebilir. Tuvaletinizi 2 gün geçmesine rağmen yapamadığınızda mutlaka nakil ekibini bilgilendirin. İshal İshalin nedenleri; kemoterapi ve ışın tedavisi, diğer ilaçlar, stres ve enfeksiyondur. Su kaybı, potasyum, magnezyum gibi insan için gerekli olan minerallerin kaybı sonucunda karın ağrısı, makatta ağrı, hassasiyet ve çatlaklıkla birlikte ishale dönüşebilir. Ayrıca bağırsak GVHH'de ishal önemli bir belirtidir. İshaliniz 24 saatten fazladır devam ediyorsa ve günde 3 kez ve üzerinde ise mutlaka nakil ekibini bilgilendirin. Kök Hücre Nakli Sonrası Yaşam Kılavuzu 15 Ağrı Ağrı, kemik iliği/kök hücre nakli tedavisinin bir yan etkisi olarak meydana gelir. Ağrı, yerel ve genel vücut ağrısı şeklinde görülebilir. Ağrıyla birlikte günlük yaşamınız da zorlaşabilir. Nakil ekibinizin önerisi dışında kesinlikle ağrı kesici kullanmayın. İlaçlar Siklosporin (Allojenik Hastalarda) Siklosporin 25 mg ya da 100 mg kapsüller şeklindedir. Damardan veya ilaç şurup şeklinde ağız yoluyla da alınabilir. GVHH (Graft Versus Host Hastalığı)'yi önlemek ve tedavi etmek amacıyla kullanılan bu ilaç, günde 2 kez aynı zamanda alınmalıdır. Şurup şekli portakal suyu veya süt ile karıştırılarak içilebilir. İlacı portakal suyu veya süte karıştıracaksanız cam bardak ve metal kaşık kullanın. Sabah kan testiniz yapılacaksa ilacı almayın. Çünkü kanda siklosporin düzeyine bakılarak ilaç miktarı ayarlanır. 3-6 ay boyunca ilacı kullanmaya devam edebilirsiniz. Greyfurt suyuyla birlikte ilaç içmeyin. Çünkü greyfurt suyu kandaki cyclosporine düzeyini artırır. Siklosporin'in, ellerde titreme, enfeksiyon riskinin artması, magnezyum düzeyinin azalması, saçların büyümesinde artış, ağız içi, damak, kolesterol gibi kan lipid düzeyinde ve kan şekerinde değişiklikler, baş ağrısı, böbrek hasarı, kan basıncının artışı, mide bulantısı, kusma, alerjik durum ve karaciğer hasarı gibi yan etkileri olabilir .Başka ilaçlarla etkileşimi olabileceğinden doktorunuzun önermediği ilaçlarla birlikte kullanmayın. Prednisone Ağızdan ve damardan verilebilen şekli olan Prednisone; GVHH'yi ve akciğerde oluşabilecek yan etkileri engellemek amacıyla kullanılır. İlacı kullanırken; hekiminizin önerisine uygun ve dozunu atlamadan kullanın. İlacın yemeklerden sonra alınması mide ülseri ve gastriti engeller. İlacı bırakma zamanınız geldiğinde hekiminizin önerisine göre azaltarak kesin. Kısa dönemde kan basıncı ve kan şekerinin artışı, mide yanması, dikkat eksikliği gibi yan etkilere neden olabilir. Uzun dönemde ise kemik erimesi, kan şekeri artışı, mide ağrısı, ülser, katarakt, deride incelme ve hassasiyet, enfeksiyon ve kas zayıflaması görülebilir. Kök Hücre Nakli Sonrası Yaşam Kılavuzu 16 Levofloksasin Bakteriyel enfeksiyonları engellemek ve tedavi etmek amacıyla 24 saatte bir kez kullanılır. Yemeklerden veya içeceklerden 1-2 saat önce ya da sonra almayın. Antiasitlerle, alüminyum, kalsiyum ve vitamin içeren ilaçlarla birlikte almayın. Aradan 1-2 saat geçmesini bekleyin. Ek besin olarak verilen mamalar yiyeceklerden 1-2 saat önce ya da sonra verilebilir. Flukanazol Mantar enfeksiyonlarını engellemek ve tedavisi amacıyla günde 1 veya 2 tablet olarak kullanılır. Yan etki olarak mide bulantısı, kusma, ishal, karın ağrısı ve nadiren karaciğer testlerinde değişiklik meydana gelebilir. Metranidazole İshal ve diğer enfeksiyonların tedavisinde kullanılır. 250 mg ve 500 mg'lik tabletleri mevcuttur. Günde 3-4 kez kullanılır. İlacı aldığınız sürece ve ilaç kesildikten 48 saat sonrasına kadar alkol içeren yiyeceklerden uzak kalın. Ağzınızda metalik tat, mide bulantısı ve baş ağrısı görülebilir. Asiklovir Viral enfeksiyonu engellemek ve tedavi etmek amacıyla günde 2-3 kez kullanılır. Baş ağrısı, mide bulantısı, bilinç bulanıklığı gibi yan etkilere neden olabilir. Kök Hücre Nakli Sonrası Yaşam Kılavuzu 17 İntravenö İmmün globulinler (IVIG) IVIG antibiyotik değildir. Ancak savunma sisteminizi geliştirmek, enfeksiyonları önlemek ve GVHH'yi engellemek amacıyla kullanılır. Her hafta kandaki immün globulin düzeyinize (IgG) bakılır. Hekiminizin önerisiyle IVIG dozunu 3 ya da 6 ay boyunca damar yoluyla alırsınız. Alerji oluşabileceğinden ilaca başlamadan 15 dakika önce alerji ilacınızı yaptırın. İlacı bir yerden bir yere götürürken buz kalıplarının içine koyun. Buzluğa koymayın. Çünkü ilacınız kristalleşerek bozulur. Buzdolabının sebze/meyve bölümünde ya da rafında saklayabilirsiniz. Ateş, titreme, nefes darlığı, kan basıncının düşmesi ve alerjik reaksiyonlar gibi yan etkiler görülebilir. Bulantı ve Kusma Önleyici İlaçlar Yemeklerden 45 dakika önce birer tablet şeklinde ya da damardan mide bulantısı için verilir. Kemoterapi gibi yoğun mide bulantısı yapan ilaçlarla kullanımı çok etkilidir. Baş ağrısı, kabızlık ya da ishal gibi yan etkileri görülebilir. Ativan (Lorazepam) Mide bulantısı ve kusma için her 4 saatte bir tablet, ihtiyaç duyulduğunda kullanılabilir. Ativan mide bulantısı yanında uyku ve sinirlilik gibi problemlere de yardımcı olur. Bilinç bulanıklığı ve güç nefes alma gibi yan etkilere neden olabilir. Magnezyum (Mg) Vücut fonksiyonları için önemli bir elektrolittir. Magnezyum kanda bakılır. Nakil sonrası kullanılan ilaçlara bağlı olarak kandaki miktarı azalabilir. Kontrollerinizde magnezyum değerinize bakıp damardan veya tablet olarak magnezyum tedavisine başlanılabilir. Yan etki olarak ishal gelişebilir. Beyaz Kan Hücrelerini Artıran İlaçlar G-CSF; insan kemik iliğindeki fonksiyonel nötrofil üretimi ve salınımını desteklemek amacıyla kullanılan bir proteindir. G-CSF kan değerleri düştüğünde üretimi artırmak ve kök hücrelerin normal kanda çoğalmasını sağlayarak toplanmasına yardımcı olmak amacıyla kullanılan ilaçtır. Kök hücresi toplanacak kişi, hastanın kendisi veya vericisi olabilir. Her iki durumda da G-CSF uygulanır. Uygulama damardan veya cilt altına yapılır. Kök hücre toplanacaksa Aspirin gibi kan sulandırıcı veya Apranax gibi ağrı kesiciler ve romatizma ilaçları kullanılmamalıdır. Kök Hücre Nakli Sonrası Yaşam Kılavuzu 18 İlaç buzdolabının meyvelik bölümünde ya da kapağında saklanmalıdır. Oda sıcaklığı veya buzdolabının dondurucu bölümüne kesinlikle konulmamalıdır. Uygulamadan 5 dakika önce dışarıya çıkarıp oda sıcaklığında bekletmeniz, ilaç yapılırken ağrı oluşumunu önler. G-CSF tek kullanımlıktır, artan ilaç tekrar kullanılmamalıdır. İlaca bağlı kemiklerde ağrı ve gribe benzer kırgınlık hissedebilirsiniz. Hekiminiz size parasetamol içeren bir ilaç önerecektir. NOT: Doktorunuzun önerdiği ilaçlar dışında önerilen hiçbir ilaç ya da bitkisel maddeyi kullanmayınız. Kapsüllü ilaçlar kesinlikle açılmamalı, çiğnenmemeli ve ezilmemelidir. Kök Hücre Nakli Sonrası Yaşam Kılavuzu 19 Hemen Bizi Aramanız Gereken Durumlar Ateşiniz 38 derecenin üzerine çıkarsa, Geçmeyen şiddetli kemik ağrılarınız varsa, Aksırma, öksürme, ses kısıklığı görülüyorsa, İdrar yaparken yanma, sık sık idrara çıkma şikayetleri yaşıyorsanız, Kasık bölgenizde yara, akıntı, koku, kanama varsa, Deride döküntü, kabarıklık, kırmızılık, morarma görülüyorsa, Ağız içinde yara, renk değişikliği, diş eti sorunları varsa, Makatta ağrı, kanama problemleri yaşıyorsanız, Baş dönmesi ve ağrısı varsa, Vücudunuzda; özellikle el ve ayak tabanında döküntü ve kızarıklık oluşmaya başlarsa, İshal ve kusma şikayetleriniz varsa, İdrar yaparken yanma ve kanama olursa, Gözlerinizde kuruluk varsa, Normalden uzun süren ve aşırı miktarda adet kanaması olması durumunda mutlaka hekiminize başvurunuz. Gelişebilecek göğüs ağrısı, nefes darlığı gibi problemlerde de mutlaka hastaneye geliniz. Kök Hücre Nakli Sonrası Yaşam Kılavuzu 20 Doktor Not: Kök Hücre Nakli Sonrası Yaşam Kılavuzu 21 Doktor Not: Kök Hücre Nakli Sonrası Yaşam Kılavuzu 22 Sizin İçin En Sağlıklı Yol Saray Mah. Site Yolu Cad. No: 7 Ümraniye / İstanbul TURKEY T: (+90 216) 524 13 00 (Pbx) F: (+90 216) 524 13 23 www.hisarhospital.com /hisarhospital
