META OLARAK İLAÇTA SINAİ ve FİKRİ MÜLKİYET REJİMİNİN
advertisement
META OLARAK İLAÇTA SINAİ ve FİKRİ MÜLKİYET REJİMİNİN EKONOMİ POLİTİĞİ* Nurettin ABACIOĞLU1), Ahmet Alpay DİKMEN2) 1. META’A SAHİP OLMA BİÇİMİ OLARAK SINAİ VE FİKRİ MÜLKİYET: ORTAKLIKLAR VE AYIRIMLAR 1.1- Tanımlar: 1.1.1-Sınai Mülkiyet Hakları: 1.1.2-Fikri Mülkiyet Hakları: 1.2- Sınai Mülkiyet Haklarına ve Rejimine İlişkin Verili Durum: Dünya ve Türkiye Saptamaları ve Öğütlenen Düzenlemeler: 1.2.1- Dünya durumuna ilişkin saptama: 1.2.2- Türkiye’ye ilişkin saptama: 1.2.3- Öğütlenen düzenlemeler: 1.3- Sınai ve Fikri Mülkiyet Rejimlerinin Doğaları Üzerine Çözümlemeler 1.3.1- Ulus devlet ölçekli-devletler arası ilişki: 1.3.2- Ulus devlet ölçekli-devletler arası ilişki aygıtı olarak kapitalist-emperyalist devletle ilgili yapı ve süreçler: 1.3.3- Ulus devlet ölçekli-devletler arası ilişkiler bakımından kapitalist sermaye ile ilgili yapı ve süreçler: 1.3.4- Önermeler: 2. SINAİ-FİKRİ MÜLKİYET REJİMİNLERİNİN BİR ARACI OLARAK İLACIN EKONOMİ-POLİTİĞİ 2.1- İlacın Meta Karakteri: 2.2- Emek Ürünlerinin İçerdiği Değer Kavramına Göre İlaç Nasıl Bir Meta’dır? 2.3- Malın Cinsine Göre İlaç Nasıl Bir Meta’dır?2-4) 2.4- Talep ve Talebin Nesnel Özelliklerine Göre İlaç Nasıl Bir Metadır? 2.4.1- Talep Esnekliği ve İlaç Arasındaki İlişki: 2.4.2- İlaç Talebi-Gelir İlişkisi: 2.4.3- İlaç Talebindeki Gelir Esnekliği: 2.4.4- İlaçta Talep Kayması ve Ürün Farklılaştırılması: 2.5- Patent, Faydalı Model ve İlaca Yaklaşım: 2.5.1- Patent : 2.5.2- Faydalı Model: 2.6- İlaç Patentleri 3. İLAÇTA PATENTİN EKONOMİ-POLİTİĞİ 3.1- Ürün Olarak İlacın Sınai Mülkiyet Ara Yüzü: Patent: 3.1.1- Patent Çeşitleri: 3.2- Ürün Olarak İlacın Fikri Mülkiyet Ara Yüzü: Veri Koruması ve Veri İmtiyazı 3.2.1- TRIPs’in Kısa Tarihçesi: 3.2.2- Veri Koruması ve Veri İmtiyazı: SONUÇ * Türkiye Sosyalist İktisat Kongresi, 17-18 Aralık 2005/İstanbul, 1) Gazi Üniversitesi Eczacılık Fakültesi 2) Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi 1/1 1. META’A SAHİP OLMA BİÇİMİ OLARAK SINAİ VE FİKRİ MÜLKİYET: ORTAKLIKLAR VE AYIRIMLAR Sınai ve fikri mülkiyet, kapitalist sisteme özgü bir 1.1.1-Sınai Mülkiyet Hakları: "Sınai Mülkiyet", genel mülkiyet rejimi olup, rejimin kendisi, meta olarak tanımı kendisini var edip, bundan sahip ve paydaşlarına yeniliklerin, yeni tasarımların ve özgün çalışmaların (imtiyaz) bir “hak” ayrıcalığı sanayide ve tarımdaki buluşların, ilk uygulayıcıları adına; ticaret alanında üretilen ve çıkar sağlayan bir sistemdir. Bu sistem, sağlanan çıkarı ile, satılan oluşturan malların üzerlerindeki üreticisinin veya “hukuksal düzenlemeler” şeklinde özgülleştirir. Bu satıcısının ayırt edilmesini sağlayacak işaretlerin, anlamda sahipleri da, kendi aralarında ortaklıklara ve adına kayıt edilmesini ve böylece ilk uygulayıcıların ürünü üretme ve satma hakkına belirli ayrımlara sahiptir. Tanımsal olarak şöyle açılımlar bir süre sahip olmalarını sağlayan gayri maddi bir bulunmaktadır 1): haktır. 1.1- Tanımlar: 1.1.2-Fikri Mülkiyet Hakları: Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu kapsamında korunan eserler arasında yürürlükteki mevzuat bakımından bilim ve edebiyat, müzik, güzel sanat ve sinema eserleri koruma altındadır. Tablo : Sınai ve Fikri Mülkiyet Haklarının Kapsam ve Ayırımları Sınai Mülkiyet Hakları 1. Patentler ve faydalı Fikri Mülkiyet Hakları Bilim ve edebiyat Müzik eserleri 1. Dil ve yazı ile ifade Her nevi sözlü 2. Bilgisayar programları besteler eserleri, modeller 2. Markalar 3. Endüstriyel tasarımlar 4. Coğrafi işaretler olunan eserler ve sözsüz ve hazırlık tasarımları 5. Entegre devrelerin Sinema eserleri Estetik değere sahip Sinema, öğretici ve 1. Yağlı ve suluboya bilimsel, teknik olan; tablolar, 3. Her nevi sözsüz topoğrafyaları Güzel sanat eserleri 2. Her türlü resim, sahne eserleri, yazıl, kazıma, oyma 4. Teknik ve bilimsel teknik filimler ve projeksiyon diyapozitifleri eserler, özellikteki fotoğraf 3. Heykeller ve mimari planlar, projeler, 4. El işleri, minyatürler eserleri, haritalar, eserler, krokiler, resimler, ve tekstil, moda coğrafya ve tasarımları, topoğrafya ya ait 5. Fotoğrafik, grafik 5. Her çeşit mimarlık ve ve tiplemeler, maket ve benzerleri, eserler ve karikatür şehircilik tasarım ve projeleri, mimari maketler, Koruma, eser sahibinin yaşadığı müddetçe ve ölümünden itibaren 70 yıl devam eder. Sahibinin ölümünden sonra alenileşen eserlerde koruma süresi ölüm tarihinden sonra 70 yıldır. Buradan da anlaşılacağı üzere, her iki rejim, insan birinci imtiyaz sahibinin, anlaşma ile kar transferi emeği fikri yapma alıp, metalaştırmakta ve bu anlamda da var etmektedir. Bu metalaştırmakta ve bunu bireysel mülkiyetin aidiyeti örnek, verili bir metanın kendi değerini iki kez ve (genelde düşüncesine toplamı) bir dayalı maddi ürünü veya hedef olanağının yaratılması, rejimin kendisini kılmaktadır. Diğer yandan, çıkar ayrıcalığı olarak üretmesi olarak da açılamlandırılabilir. Şöyle ki, kendisini var etme biçimini de metalaştırarak, bunun birinci açılımda, ürünün bir meta olarak değişim mülkiyet ilişkileri içerisinde değiş-tokuşunu olanaklı değerine konu kılınması, ikincisin de ise; bu metanın kılan hukuki düzenlemeleri de içermektedir. Daha sonra da tekrardan değinilebileceği gibi, patentli bir ilacın her hangi patent özelliğinin, lisans anlaşması yoluyla başka üreticiler elinde ürettirilip, bundan başka bir metalaşma aracı (yani sınai mülkiyet rejimince tanınan imtiyaz özelliğini intrinsik olarak içinde barındırarak) ile yeninden değişim değer aracı olarak var edilmesini sağlama olarak ifade edilebilir. 2/2 1.2- Sınai Mülkiyet Haklarına ve Rejimine İlişkin Verili pazarlanmasından kaçınmak, ii) Yeni ve özgün üretim Durum: Dünya ve Türkiye Saptamaları ve Öğütlenen ve pazarlama yollarını aramak, bulmak ve uygulamak, Düzenlemeler: iii) Elde edilebilecek tüm sınai haklara hem yurtiçi Mülkiyet rejimleri, kapitalizmin siyasal, ekonomik, askeri ve kültürel hegemonyanın alanda oluşturduğu pekiştiricisi olan sosyal hukuksal hem de yurtdışında sahip olmaktan, geçmektedir. Aksi takdirde hem ticari zararlara uğramak hem de cezai yaptırımlara maruz kalmak söz konusudur.” düzenlemeleri kapsamaktadır. Bu kapsam mülkiyet rejimlerine ilişkin hukuki düzenlemelerin verili 1.3- Sınai ve Fikri Mülkiyet Rejimlerinin Doğası durumlarından da anlaşılmaktadır. Sınai mülkiyet Üzerine Çözümlemeler ve Öneriler: hakları ve rejimine ilişkin aşağıda alıntılanan verili Kapitalizmin olgusal bir ürünü olan sınai ve fikri durum, bu saptamayı olurlamaktadır 1). mülkiyet rejimlerini ve bu rejimlerin kabul, uygulama 1.2.1- Dünya durumuna ilişkin saptama: “Özellikle Dünya Ticaret Örgütü Kuruluş Anlaşması ve Eki ve yürütülmesindeki yeni siyasa düzenlemelerini doğası bakımından çözümlemek gerekmektedir. Yukarıdaki açılımın mantığına bakıldığında, ortada Ticaretle Bağlantılı Fikri ve Sınai Mülkiyet Hakları olan durumun, sınai ve fikri mülkiyet rejimlerinin, az Anlaşmasının gelişmiş ulus devlet ekonomilerine, gelişmiş ulus yürürlüğe girdiği 1 Ocak 1995 tarihinden itibaren fikri ve sınai hakların etkin devlet biçimde hukuksal korunması konusunda tüm ülkeler, bu kapitalist bir ekonomilerince, entegrasyonla siyaseten kabul ve ettirildiği konudaki diğer uluslararası anlaşmaların hükümlerini yönündedir. de devletler arası bir ilişki çözümlemesi’ yapılması içerecek mevzuatı yürürlüğe koymakta, Bu yaklaşım, ‘ulus devlet ölçekli- uygulamaları eşit biçime getirmekte ve ihlallere karşı olgusunu ortaya çıkarır. Bu türden çözümleme yapan etkin yaptırımların yollarını ortaya koymaktadır. Az iki kuramsal yaklaşım da bulunmaktadır. Bunlardan gelişmiş olan ülkelere tanınmış olan 10 yıllık geçiş birincisi liberal kurumsal teori ve ikincisi de oyun süresinin sonunda yani 2005 yılında dünyada tüm kuramcı yaklaşımdır 2). ülkeler aynı standartlarda sınai mülkiyet sistemlerine sahip olacaklardır.” 1.3.1- Ulus devlet ölçekli-devletler arası ilişki: Liberal kurumsal teori, sınai ve fikri mülkiyet rejimlerine 1.2.2- Türkiye’ye ilişkin saptama: “Bugün Dünya geçişle ilgili dönüşümlerin, Amerika Birleşik Devletleri Ticaret Örgütü Kuruluş Anlaşmasına taraf bir ülke (ABD), Avrupa Birliği (AB) ve Japonya gibi merkez Türkiye, hem ulusal sanayii ve ticareti için hem de çevre ekonomi olan gelişmekte olan ülkelere ve uluslararası ticaret ve rekabette layık olduğu yeri devlet olmanın yanısıra, Avrupa ile Gümrük Birliği yapmış alması ve uluslararası işbirliğine uygun ortam ekonomilerinin kendi ulusal devlet çıkarları adına, aygıtlarına oluşturduğu yaratmak için ülke içinde sınai mülkiyet haklarının ilaçla uluslararası gelişmekte olan ülkelerce standartlarda ve etkin biçimde korunmasına önem vermiştir. yabancı varlığını, firma uluslararası ile bunların işbirliği alanda olarak ilgili sınai ve fikri mülkiyet rejimlerinin, bazı tavizler karşılığı kabulünü, GATT müzakerelerinin bütünü sonunda Türkiye’de aynı sektörde birden fazla büyük ve güçlü firmanın baskılar açıklamaktadır. Oyun kuramcı yaklaşım ise, özellinde birçoğunun yaptığını, yabancı TRIPS anlaşmasına dayandırmaktadır 2). birçok bazılarının firmalarla oluşturulan Dünya Ticaret Anlaşmasına ve eki olan kıyasıya Gerçekte, her tamamlayan iki kuramsal dayanaklar yaklaşımın içerdiğini birbirini belirlemek rekabet ettiğini, firmalarımızın sadece yurtiçinde gerekmektedir. Ancak açılımla ilgili eleştirel bir bakış değil yurtdışında da birbirleri ile rekabete girdiğini açısı görüp değerlendirdiğimizde, “Türkiye’nin, taklitçiliğin devletlerarası bir ilişki olarak yansımasının iktisadi yaratıcılığa dönüşmesi aşamasına gelmiş, kendi geliştirilir açıdan herhangi ise, bir sorunun sınıfsal devlet analiz içi ve temeline özgün çalışmalarını yaparak özgün tasarımlarını ve dayanmadığını da ayrıca saptamak gerekmektedir. olduğunu rahatça ifade edebiliriz.” özne, siyasi, ekonomik gündem ve çıkarlar sahibi gibi 1.2.3- Öğütlenen düzenlemeler: “Uluslararası alanda mas edilmesi, devlet ve toplumu birbirinden bağımsız başkaları ile rekabet etmek istiyorsak oyunu kuralına ve göre yaklaşımları yeni buluşlarını üretme noktasına ulaşmış bir ülke” Devletin toplumsal-sınıfsal ilişkilerden bağımsız bir görülmesi ve bunların ‘ulusallık’ kalıbında birbiriyle oynamamız gerektiğini hiçbir zaman unutmamalıyız. Oyunun kuralı uluslararası işbirliği ve zıt gerçeklikler tümüyle olarak kavrayan yanlışlaşmasa kuramsal bile, eksik bırakmaktadır. ticarette fikri ve sınai haklar da dahil olmak üzere uluslararası Bunun da mevzuata yolu; i) uyumlu Taklit hareket ürün etmektir. üretim ve Kapitalizmin, emperyalizm ile ilgili aşamasındaki ‘devlet’ çözümlemesi ve bunun toplumsal ilişkiler ağı 3/3 içerisindeki yerinin tespitine ilişkin iki temel alanın eliyle ve gerekse devlet aygıtındaki siyasi yöneticiler varlığını görmek olasıdır. Bunlardan birincisi, bir aracılığıyla yönetilmesi ve kullanımının önemli hale siyasi proje ve aygıt olarak devleti eksen alan gelmesi, siyaseten ve ekonomik süreç olarak zaman çözümlemeler ve ikincisi ise, kapitalist sermaye ile ve mekanda yeniden yayılmasını zorunlu kılar. ilgili yapı ve süreçlerdir. Soyut olarak sermaye, kendisini yeniden üretecek 1.3.2- Ulus devlet ölçekli-devletler arası ilişki aygıtı avantaj olarak kapitalist-emperyalist devletle ilgili yapı ve Sermayenin yönlendirim taşeronu olan kapitalist de, süreçler 3): Kapitalist devlet kendisini siyasi bir proje var olan hukuksal düzenlemeler içerisinde bireysel alanları içinde bulunmak durumundadır. olarak ele alır ve bu projedeki yapıyı, “bir ülkenin avantaj oluşturma peşinde hareket eder. Sorumluluğu yönetilmesi ile bunu üstlenen yöneticilerin, bu ülke kendisine ve işletme içerisindeki yakın çevresine üzerindeki siyasi, yöneliktir. Bu nedenle, sermaye birikimi ve bunun yeteneğini gösterecek aktörler olması” zorunluluğuna alma edimlerinden görece bağımsız ve dağınıktır. dayandırır. Bu anlamda kapitalist devlet kendisini, Kapitalist işletme, şirket ya da banka gibi sermaye dünya hedeflerinin kurumları, iktisadi etkinlik göstereceği her coğrafya belirlenmesini, geliştirilmesini ve bunlara ulaşma ve veya mekanda ve zamanda var olurlar; benzeri korunması için izlenmesi gereken bütün siyasi, kurumsal yapılarla karşılaşırlar; etkileşme gösterirler ekonomik, diplomatik ve askeri yönetsel stratejileri ve ortak eğilimleri yönünde çoklu güçler biçiminde içerir bir aygıt olarak sunar. Oysa, yöneticiler eliyle hareket ederler. yurttaşlar ve var olan tüm sınıf ve katmanlar için Bu görüntüler kapitalist devlet örgütlenmesinden çok kollektif avantaj elde etme zorunluluğu taşıyormuş daha esnek ve bağımsızdır. Yani, “ekonomik gücün, gibi gösterilmesine karşın, ortada gerçekte belli üretim şekilleri, ticaret, her türlü sermaye hareketleri, sınıfsal para beşeri ve doğal kaynakları ekonomik ve askeri amaçlarla seferber edebilme ortaya üzerindeki konulan çıkarlarını, yönetim çıkarların yeni biçiminin, gözetilir sözde olduğu tüm ‘ulusallık’ coğrafi ya da mekansal dağılım süreçleri, siyasi karar transferleri, işgücü göçü, bilgi-teknoloji bağlamındaki bir gölgelendirme bulunmaktadır. Ve transferleri, döviz-borsa spekülasyonları, kültürel bunun ardında da, kapitalist devlet aygıtı, sermaye ve etkinlikler” gibi ülke içi ya da ülkeler arası mekansal piyasa ve çıkarları için biçimlenecek bir toplumsal ilişkiler dizgesini işlevsel olarak yaratmaktır. Bu zamansal hareketleri, bu esnekliğin ya da bağımsızlığın örnekleri arasında sayılabilir. Kısacası öznellikler, devlet aygıtını yöneten siyasetçilerin, temel güdü, sermayeyi elinde tutan kapitalistin kar yönetim sağlayacağı alan ve mekana yatırım yapma ve oradan bakımından görünmesini tüm erke sağlamakla eylemliliğinin ve ülkeselleştirilmiş coğrafi sahipmiş birlikte, onların egemenliklerinin bir gibi mekanda, sermaye yoğunlaşmasını sağlama isteği taşımasıdır. gücü, gerçekte Devlet ise, coğrafi sınırsal kısıt ile ona ait hukuksal devletin siyasi, ekonomik ve askeri koşullarının biçimleniş çapının büyüklüğüyle ve burjuva demokratik seçim daralmasında varlık bulmaktadır. Temel fonksiyon denklemi içerisindeki bir alan süreçlerinin kısıtı ile sınırlıdırlar. olarak devlet aygıtının kurumsal düzenlemelerinin sermaye birikimini mümkün kılıcı role sahip olması Yöneticiler ve yönetim biçiminin tüm yurttaşları kipine sahiptir. Onu bu bağlamda güçlü kılan ve kavrayan ekonomik bir aktör haline getiren faktörler olarak da, sanal çerçevesini, bir yukarıda yansıma da ifade ile sunulmasının edilen retorik mali ve diğer parasal ‘ulusçuluk’ kavramı oluşturur. Kavram gerçekte bir düzenleri, sis perdesidir. Sınıfsal çıkarların özgün farklılıklarını mülkiyetin gelir törpüleyip, herkesi ve her şeyi aynı kabın içerisinde biçimlerine masere etmeye yönelmiş bir anlayışı içerir. Ulus’un birikiminin nicelik ve niteliklerine yönelik farklı çağrışım ve görülen tasarruf sahip politikaları, edilmesi olması mekansal eksik araçlar ve vergilendirme dağılımı ve tüketim gibi sayılabilir. zamansal veya kamusal müdahale Sermaye daralmasıyla karlılık krizlerinin beklentiler, özünde farklı sınıfsal aidiyetlerle ilgilidir. aşılmasında da devletin başka coğrafi mekanlarda Bu farklılıkların ortak bir paydada toplanması ise, askeri yaptırıma sahip olması bu gücü daha da eşsiz bazı örneklerde görüldüğü üzere ‘ulusun bölünmez kılar. bütünlüğü’ ya da ‘üniterizm’ tanımlarıyla sağlanmaya çalışılmaktadır. 1.3.4- Önermeler: 1.3.3- Ulus devlet ölçekli-devletler arası ilişkiler mülkiyet rejimlerinin ve özelinde sınai mülkiyet hakkı bakımından kapitalist sermaye ile ilgili yapı ve olarak ilaçta patent ile, fikri mülkiyet hakkı olarak süreçler veri koruma-veri imtiyazının, işlevsel özelliklerinin Yukarıdaki 3): İkinci alana gelince, sermayenin kendisine tabi olan ya da temsil eden özel girişimciler açılımlara dayanarak, sınai ve fikri 4/4 değerlendirilmesinde yöntem olarak aşağıdaki rota ii) sınai-fikri mülkiyet rejimleri, sınıflar arası izlenmesi önerilebilir: i) ilişkiler temelinde sermaye sınıfı çıkarlarını sınai-fikri mülkiyet rejimleri, uluslararası sermayenin yaşadığı çözümündeki karlılık krizinin devlet ölçekli ulus devletlerarası ilişki temeline dayandırılan bir yaptırım aracıdır; ve koruyan ve geliştiren araçlardan birisidir. Aşağıdaki iki bölümde, doğrultusunda, önce buradaki ilacın önermeler ekonomi-politik bakımından genel özellikleri ve sonra da, ilaçta patentin ekonomi-politiği incelenecektir. 2. SINAİ-FİKRİ MÜLKİYET REJİMİNLERİNİN BİR ARACI OLARAK İLACIN EKONOMİ-POLİTİĞİ İlacı, sınai mülkiyet rejiminde, kapsama alanı içerisine başka özellikler de katmaktadır. Ekonomi-politik alan sistem, “patent ve faydalı modeller” dizgesidir. olarak ilacın nasıl bir meta olduğu kavramı, emek Bu bağlamda ilacın önce meta özellikleri bakımından ürünlerindeki değer, malın cinsi ve mala olan talep- incelenmesi ve sonra da patentle ikincil olarak talep ilişkilendirilmesi uygun sayılabilir. açıklık kazanabilir. Kavramsal olarak burada, ilacın 2.1- İlacın Meta Karakteri: yapılacaktır. elastikiyeti bakımından verilecek yanıtlarla özellikle sayılan bu nitelikleri çerçevesinde irdelemesi İlaç, fizyolojik sistemleri veya patolojik durumları, alanın yararına değiştirmek veya incelemek amacıyla 2.2- Emek Ürünlerinin İçerdiği Değer Kavramına Göre kullanılan veya kullanılması öngörülen bir madde ya İlaç Nasıl Bir Meta’dır? da ürün olarak tanımlanır. Bu tanım, Dünya Sağlık Mal veya hizmetleri veya genel anlamda bütün Örgütü’ne (WHO-DSÖ) aittir ve yaygın bir kullanıma metaları birbiriye eşitleyen iki tür değer vardır. da sahiptir. Bunlar, Gerçekte ilaç geniş anlamlı olarak kullanılan bir ihtiyaçların giderilmesine yöneliktir. “Değişim veya terimdir. Eski tanımlamayla şifa, deva aracıdır. Tarih mübadele değeri” ise en basitiyle, o mal veya hizmete boyunca, sahip olabilmek için ödenen fiyatı ifade eder. karışımlar kullanım Metalarda bitkisel, ve hayvansal mineraller kökenli deva-i madde madde ve var değeri olan ve değişim “kullanım değeridir. değeri” insani olarak kullanılmıştır. Günümüzde de, tıbbi etkinliklerde Bu bağlamda, metadaki değer miktarı üç ardışık kullanılan, biyolojik etkinliğe sahip saf kimyasal bir tanımla açıklanabilmektedir. Zira, metadaki değeri madde veya saf madde ile eşdeğer olan bitkisel, oluşturan bütün kavramsal süreçler birbiri içerisine hayvansal kaynaklı standart madde karışımı genelde geçerek Bunlar gerçekleşmektedir. da şöyle ilaç olarak tanımlanmaktadır 4). sıralanmaktadır: i- Metadaki “değer” miktarının kendisi, Dünya Sağlık Örgütü’nün tanımı ise ağırlıklı olarak, ii- Metanın yaratılmasında, “emek veya çalışma ilacı biyolojik sistemle ilişkileri bakımından tanımlamaktadır. Oysa iktisat açısından meta, en süresi” olarak ifade edilen, “zaman” kavramı, iii- “Toplumsal bakımdan normal üretim koşulları”. yalın biçimiyle, değişim için üretilen bir emek ürünü olarak tanımlanmaktadır ve ilaç da, kullanım değerine sahip, değişim için üretilen herhangi diğer bir meta veya maldan farklılık göstermez. Kısaca, tüm metalarda olduğu gibi ilacın kullanım ve değişim Bu kavramlar tanımlanacak olursa; “metadaki değer miktarı”nın kendisi, “metanın yapımı için toplumsal bakımdan gerekli emek veya çalışma süresi”ni ifade eder. olmak üzere iki değeri bulunmaktadır. Bu bakımdan ilacı, ekonomi-politik açısından da yerli yerine Kavram olarak zamanı ifade eden, “toplumsal oturtmak gerekir. Bu anlamda yapılan tanımlamalar bakımdan gerekli emek veya çalışma süresi” de, “her da bulunmaktadır. sistemleri yararına veya Buna patolojik değiştirmek veya ilaç “fizyolojik dönemde, toplumsal bakımdan normal olan üretim durumları, göre kullananın koşulları altında, yani ortalama emek deneyim ve amacıyla becerileri ve işin ortalama güçlüğü açısından gerekli incelemek kullanılan veya kullanılması öngörülen, bu nedenle olan zaman” olarak tanımlanmaktadır. “toplumsal” bir madde ya da ürün olarak ifade Yukarıdaki kavramın içerisinde yer alan “toplumsal değişim için üretilen, onsuz olunmaz nitelikte”, edilmektedir 4). “Onsuz olunmazlık” özelliği ilacın bakımdan talep elastikiyeti ile ilgilidir. Bu çerçevede, ilacın türünün, her dönemdeki ana kütlesinin üretildiği farmakolojik üretim koşulları” olarak tanımlanmaktadır. tanımı, onun görünen, ön yüzünü normal üretim koşulları” da, “meta oluştururken, iktisadi içsel özellikleri tıbbi değerine 5/5 Bu açıklamalardan sonra “ilaç nasıl bir metadır?” ilgili uzmanları sayılan hekim ve eczacılar, ilaçla ilgili sorusuna daha kolay yanıt verilebilir. Her şeyden tercihi önce ilaç maddi bir nesne olarak ve kullanımı açısından, malın fiyatının koşulsuz olarak kabul sırasında gördüğümüz bir biçime sahiptir ve buna da onun “farmasötik şekli” denmektedir. ampul ve viyal, şurup, adına yaparlar. Bu da, tüketici edilmesi zorunluluğunu doğurur 6). İlaçların farmasötik şekilleri arasında tablet, kapsül, pastil, supozituvar, tüketici merhem, İlacın kullanım değeri bakımından içerdiği birincil özellik onun endikasyonu bakımından etkin olmasıdır. süspansiyon, emülsiyon, losyon gibi ilaç biçimleri Etkinlik kavram olarak ilaca özgü bir kaliteliliği içinde bulunmaktadır. Farmasötik şekil olarak ilacın biçimi, barındırır. Burada kalite bir standartlar bileşkesidir ve kullanım yolunu da belirler. Yani ilacın ağızdan (oral) ilacın üretim, dağıtım ve tüketim alanlarını ilgilendirir. alınacak şekilleri, damar ya da kas içine verilecek Etkinlik ve kalitenin emniyet ve geçerliliği (validasyon) biçiminden farklılık göstermektedir. Bir farmasötik ise, şekil halindeki ilaç, tıpkı diğer mallar gibi bir kullanım değeri ile ilgili diğer parametrik ölçütlerdir. İlacın değişim değeri bakımından önemli gereksinimi gidermek amacıyla kullanılmaktadır 5). olan ilk etmen, ilacın edinilebilirliğidir. Aynı zamanda Yani bu anlamda ilaç da, özgün yapısı, özellikleri ve ilaç, işlevi bir yana konulduğunda herhangi bir meta, mal edinilebilirliği ulaşılabilir de olmak doğrudan zorundadır. onun fiyatı ile İlacın ilgilidir. veya üründen farklı bir özellik taşımaz. Ancak ilacın Ulaşılabilirlik ise, zamansal olarak her arandığında ve kullanım değeri, ilacı, bütün diğer metalardan ayıran her özellikler mekanizmalarını kapsamaktadır. içerir. İlaç, insanı ya hastalıklardan korumak veya hastalığın tanısı ve/veya sağaltımında yerde bulunabilirliğini, yani dağıtım kullanılmak özelliklerini ve değerini taşır. Ancak, Sonuç olarak ilacın meta özelliği aşağıdaki gibi farklı hastalıkların teşhis ve tedavisi yine farklı özetlenebilir; ilaçlarla yapılabilir. İlacın kullanım değerindeki bu i- farka (endikasyon farkına) onun “farmakolojik etkisi” özelliklerine sahip bir maldır. denir. Bu değere özgü diğer bir özellik de, ilacın mal ii- veya ürün olarak birbiri yerine ikame edilemez değerler, kullanım ve değişim değerleridir. İlaç, maddi bir nesne olarak değer üretme İlacı diğer mal veya metalarla eşitleyen özelliğidir. Örneğin diyabet hastalığının tedavisinde, iii- İlacın kullanım değeri onun etkinlik, kalite, ancak emniyet ve geçerlilik özellikleriyle ilgilidir. insülin ve/veya oral antidiyabetikler kullanılabilir. Bu hastalık, daha ucuz bir ilaç olan aspirinle tedavi edilememektedir. Çünkü endikasyona iv- İlacın kullanım değeri, mal diğer veya metalardan farklılık gösterir. Mal olarak ilaç göre farmakolojik etkileri farklılaşan ilaçlarla ancak yerine başka bir meta ikame edilemediği gibi, ilacın ilgili olduğu hastalık tedavi edilebilmektedir. ilaçlar da kendi aralarında endikasyon farkına bağlı ikame edilemez özellik gösterirler. Sağlık hizmetlerinin verilmesi sırasında çok çeşitli v- mal belirlenmektedir. ve hizmet sunum şekli uygulamaya İlaçtaki değişim değeri onun fiyatında katılmaktadır. İlaç da, hizmet sunumunun bir parçası vi- İlaç, değişim değeri bakımından her zaman ve olarak ve özgün kullanım değeri taşıyarak, diğer her tokuş edilmesine bağlı oluşmaktadır. Yani ilaç da, vii- Bir meta olarak ilacın değişim değeri, bir talep diğer mallar gibi bir değişim değeri içerir ve bu elastikiyeti içermez. değişim değeri, para cinsinden üzerindeki fiyat viii- İlaç bir arzu, istek ve beğeni malı değildir. küpürüne yansır. Ancak, ilacın değişim değerinin de, Seçimini başka eller yapar. mallar gibi bu süreçte kullanılmakta ve değeri değiş- diğer malların değişim değerlerinden yerde edinilebilir ve durumundadır. ulaşılabilir olmak farklılaşan özgün bir yanı vardır. İlaca olan tüketici talebinde 2.3- Malın Cinsine Göre İlaç Nasıl Bir Meta’dır? 7-10) herhangi bir esneklik olmadığı için, bu malın değişim Bir mal cinsi olarak ilacın bulunduğu kategori, değeri her ne olursa olsun tüketim mallarıdır. İktisat bilimine göre iki tür mal mutlaka edinilmek durumundadır. İktisatta, “talep elastikiyeti veya istem bulunmaktadır. Bunlar hava, su, güneş ışınları gibi esnekliği” olarak geçen bu ifade, bütün metalara emek atfedilen değer ve onun kategorik özellikleriyle ilgili gereksinmeleri karşılayan “serbest mallar” ile emek harcanmadan bir kavramdır. Bu kavram eksen olarak, asıl ve genel harcanarak kavramlar olan meta ve değer ile ve bu ikisinin mallar” dır. elde elde edilen ve edilen “gerçek veya insani gereksinimleri insani ekonomik sarmalında talep kavramının bizatihi kendisi ile ilişkili bir örtüşme özelliği taşımaktadır. Diğer yandan, bu Gerçek malın (ilacın) seçiminde, tüketicinin tercihi, beğenisi, öznelliğine bağlı olarak “doğrudan ve dolaylı giderici bilgisi fonksiyon” olmadığı gibi ilacın fiyatı yönünden de çekiciliği söz konusu değildir. Sağlık alanının, ilaçla mallar görürler. Bazı mallar ise giderme kullanılış yerlerine göre, ya tüketim, ya da üretim malı 6/6 olabilirler. Gereksinimleri doğrudan gideren mallara ii- “tüketim malları”; dolaylı olarak gideren mallara ise içerisine girer. “üretim, sermaye ya da yatırım malları” denmektedir. İlaç, gerçek mal kategorilerinden tüketim malları iii- İlaç bir kez kullanıldığından dolayı, dayanıksız tüketim malı olarak sayılır. İlaç için her ikisi de gerçekliktir. Yiyecek, içecek ve iv- İlaç yapımında kullanılan etken ve yardımcı giyecek gibi klasik tüketim mallı örneklerinin yanısıra maddeler bir üretim, sermaye ve yatırım malı ilaç da, bir farmasötik şekil olarak tüketim malıdır. özelliği de taşırlar. Buna karşın demir, çimento, makineler, Bir yollar, elektrik enerji nakil hatları, fabrika binaları ve diğer ifadeyle, ilaç etken ve yardımcı maddeleri döner sermaye mallarıdır. üretimde kullanılan hammadde ve yardımcı madde gibi mallar “üretim, sermaye veya yatırım malları” grubuna örnek sayılabilmektedir. Bu anlamda, ilaç 2.4- Talep ve Talebin Nesnel Özelliklerine Göre İlaç Nasıl Bir Metadır? 6) üretim tesisi olarak fabrikalar, laboratuvarlar ve İktisatta ayrıca ilaç ham ve yardımcı maddeleri ve bunların bulunmaktadır. Örneğin, “talep, satın alma gücüyle talep kavramıyla ilgili çeşitli tanımlar üretildiği her türlü tesisi üretim-yatırım malları desteklenmiş satın alma arzusudur” veya “bir malın talebi, çeşitli fiyatlarda alıcıların o maldan satın kategorisi içindedir. almaya razı oldukları miktarlardır” şeklinde tanımlar Gerek üretim ve gerekse tüketim malları kendi içerisinde “dayanıklı-ömürlü” olup yapılmaktadır. olmadıklarına bağlı olarak ikiye ayrılmaktadır. Tüketim malları Tüketicinin bir mala talebinden bahsedildiğinde o sürecinde fiyatta ve c) belirli bir zamanda ortaya çıkması bakımından malın ömürlü olup olmadığı tüketim dayanıklı ayrıştırılabilir. ve Örneğin dayanıksız ilaç, yiyecek ve olarak yakacak mala ait talebin a) belirli bir piyasada, b) belirli bir gerekmektedir. maddeleri “bir defada tüketilen dayanıksız tüketim malları” kapsamına girerken giyecek, kırtasiye Talebin bir ihtiyacı karşılaması veya üreticisi malzemesi gibi mallar “kısa ömür süreli mallar” a tarafından sanal olarak yaratılan bir taleple, bir malın örnek oluştururlar. Buna karşın televizyon, bilgisayar, veya hizmetin tükettirilmesi, toplumsal ölçekte belli buzdolabı, çamaşır makinesi gibi beyaz eşyalar ya da koşullara bağlıdır. Talebi belirleyen koşullar kısaca araba, otobüs, kamyon gibi binek araçları uzun yıllar sıralanacak olursa; ve tekrar kullanılabilmeleri bakımından “dayanıklı a) tüketim malları”na örnek oluştururlar. Talebin belirlenmesinin ön şartı, tüketicilerin içinde yer aldıkları toplumun siyasi, sosyal ve ekonomik koşullarına bağlıdır, Üretim, sermaye veya yatırım malları, hammadde b) Talebin belirlenmesi tüketicinin gelirine bağlıdır, düzeyinde bir defada kullanılıp yok olabiliyorsa, yani c) Talebin belirlenmesinde malın ve/veya hizmetin d) Malın ve/veya hizmetin fiyatının diğer mallardan yeni üretilen mala sermayenin “döner” yatırım malı olarak geçiyorsa, bunlar değişen kısmını oluştururlar. İlacın bir nesnesi, fiyatı asal unsurdur, belli endikasyonda farklılaşabilmesi ya da esnekliğinin bulunması kullanım özelliği içeren bir farmasötik şekildir. Bu farmasötik şekil içerisinde kullanılmış olan etken ve yardımcı maddeler endikasyon ve ise, yeni farmasötik bir mal şekle olarak talebin belirlenmesini ve yaratılmasını sağlar, e) o geçmiş Tüketicinin toplumsal, kültürel koşulları talebin belirlenmesindeki öncel etmenlerdendir, f) olduklarından, değişen sermayenin döner kısmını Tüketicinin bireysel olarak zevk ve alışkanlıkları talebin belirlenmesindeki önemli etmendir, oluştururlar. Örneğin dijital glikoziti, hammadde g) olarak bir defada kullanılıp bir farmasötik şekil olarak koşullara bağlı olarak tüketicinin tüketme isteğine ‘tablet’ biçiminde ve ‘konjestif kalp yetmezliği’ gibi dayanır. belli bir endikasyonda kullanılan ilaca dönüşür. Sonuçta, talebin belirlenmesi yukarıda sayılan Yeniden üretim sürecinde kullanılan alet, makine, Günlük yaşantıda ilaca olan taleple ilgili başlıca iki bina gibi dayanıklı üretim malları ise “sabit sermaye” faktöriyel bileşke tartışma konusudur. İlaca olan olarak talebin tanımlanmaktadır. Sanayii ölçekli ilaç birinci bileşkesi, fizyolojik-fizyopatolojik üretimine ait tesis ve teçhizat da sabit sermaye gereksinimlere dayalıdır. Kısaca bu, doğrudan ilacın mallarıdır. kullanım değeriyle ilgilidir. İkincisi ise, talebin iktisadi özelliği olarak onun değişim değeri ya da fiyatını Bu kısımla ilgili ulaşılan başlıca sonuçlar şunlardır: i- konu alır. Mal cinsi bakımından ilaç, gerçek veya ekonomik bir maldır. Mallarının veya hizmetlerin sınıflandırılmasındaki ayırım biçimlerinden birisi, onların zorunluluk veya 7/7 arzu-istek, beğeni dayalıdır. malları Zorunluluk olup malları olmadıklarına yaşam ve onun sürdürülmesi bakımından vazgeçilmezdir; dolayısıyla “onsuz olunmazlık” içerir. İlaç da, insan sağlığı ile ilgili bir zorunluluk malıdır. Zorunluluğun asal belirleyicisi, bozulan sağlık sorunlarının giderilmesi aslında talep elastikliği negatif işaret taşır; ancak bu işaret çoğu kez ihmal edilir. Şu halde, talep elastikliği mutlak değer olarak, talep eğrisinin eğiminin tersinin P/q ile çarpımına ait bir eşitlik biçiminde tanımlanabilir. ve sağlığın yeniden ikamesidir. Bu anlamda, ilaç bir arzu ve zevk malı olarak düşünülmez ve talep edilmez. Yani ilaçlara olan talep, sadece onların Bu durumda da ilacın talep elastikliği, sıfıra yakın ya da eşit olmaktadır. özgün kullanım özelliklerine dayalı olan kullanılmatüketilme zorunluluğuna dayanmaktadır. Bütün mallar gibi ilaç-talep ilişkisinde, tüketici veya Tüketicinin satın alma gücü her ne olursa olsun, ilaca kayması karşı bu satın alma gücü ile desteklenmiş bir satın durumundadır. hastanın gelir düzeyi, talebin gelir esnekliği ve talep diğer değişkenler olarak irdelenmek alma arzusu bulunmamaktadır. Yani ilaca olan talep, onun değişim değerinden (fiyatından) ve bu değere 2.4.2- İlaç Talebi-Gelir İlişkisi 6): İlaca olan talep, bağlı ortaya çıkabilecek satın alma ya da almama talep-gelir arzusundan gelirinde artma bu mala karşı tüketim veya kullanım bağımsız “toplam-talep” bir bağlamında, zorunluluktur. ilacı bir Bu da mal olarak ekonominin genel dengesinden bağımsız kılar. eğilimini ilişkisinden değiştirmez. bağımsızdır. Tersine Yani bireyin kişinin gelirinde azalma veya düşük gelire sahip olma yine ilaç kullanım gerekliliğini değiştirmez. 2.4.1- Talep Esnekliği ve İlaç Arasındaki İlişki 6): Malın fiyatındaki bir değişmeye karşılık, talep edilen 2.4.3- İlaç Talebindeki Gelir Esnekliği 6): Kişilerin miktarının nasıl bir değişme gösterdiği “talebin fiyat gelirlerindeki herhangi bir değişiklik ilaca olan talebi elastikliği”, ya da kısaca “talep esnekliği” kavramı ile değiştirmez. Yani hastanın ilacı edinme gücü, ilacın açıklanabilir. Bir başka değişle talep esnekliği, malın fiyatına karşı onun korunmasız bir konumda bırakır. miktarındaki yüzde değişmenin, malın fiyatındaki İlaç fiyatındaki artış yönündeki değişiklikler, yani yüzde değişmeye oranıdır. ilacın fiyatına yapılacak zam, ilacın kullanılması ep (talep elastikliği) = Malın Miktarındaki % Değişme / Malın Fiyattaki % Değişme Burada asal sorun ve soru, fiyatlardaki herhangi bir değişikliğin, bütün malların talebini aynı şekilde etkileyip, etkilemediğidir. Gündelik yaşamda, lüks bir beğeni malı ile, ilaç gibi zorunlu bir malın fiyatındaki aynı oranlı bir artışın, bunların talep edilen miktarlarını aynı oranda azaltmadığı iyi bilinmektedir. Yani ilaç örneğinde olduğu gibi, fiyat artışları karşısında, malın cinsine bağlı olarak talebinde de farklı tepkiler görülmektedir. İlaç örneği yeniden ele alındığında, zorunlu bir mal olması nedeniyle onun talep elastikiyeti, yani talep eğrisinin eğimi düşük olduğundan, ilaç fiyatlarındaki artış bu malın talebini, arzu-beğeni mallarına oranla daha az etkileyecektir veya hiç etkilemeyecektir. zorunluluğundan bir vazgeçme neden olamaz. Kullanmadan vazgeçme sağlığın geri kazanımına, dolayısıyla yaşamın devamına engel oluşturur. 2.4.4- İlaçta Talep Kayması ve Ürün Farklılaştırılması 6): Talebin arkasında yatan en önemli dürtü kuşkusuz tüketicinin talep ettiği mala olan ihtiyacıdır. İhtiyaç, talebi yarattığı gibi, talep ihtiyaçtan bağımsız olarak meta üreticileri tarafından da yaratılabilir ve tüketici yaratılmış olan bu göreceli talebin ardındaki mal veya hizmetlere yönlendirilebilir. Üreticinin güdümünde ve onun tarafından ve aslında gerçek veya mutlak bir ihtiyaç olmamasına karşın yaratılan bu talebe iktisatta “talep kayması” denmektedir. İlaca olan talebin belirlenmesini güdüleyen etkenler tüketicinin gelirinden, mal olarak ilacın fiyatından, ilacın fiyatının diğer mallardan farklılaşmasından ve tüketicinin zevk, alışkanlık ve bunlara bağlı tüketim ep = ∆q q ∆P ∆q q = * P ∆P P ep = talep elastikliği ∆q = miktardaki artış (azalış) ∆P = fiyattaki azalış (artış) Fiyatlardaki bir artış, talep edilen miktarda bir azalmaya neden olduğundan (ya da tam tersi), isteğinden bağımsız olmakla beraber, ilaç sektöründe hem tıbbi olarak ve hem de, meta üreticileri tarafından yaratılan bir talep kaymasından kavramsal olarak bahsedilebilir. İlaçların temel kullanımının, hastalıklardan korunma ve onların tanı ve tedavisiyle ilgili oldukları yeniden hatırlandığında, tıbbi açıdan hastalık nedenlerinin daha iyi anlaşıldığı ve endikasyon olarak kullanılacak 8/8 yeni kimyasal moleküllerin keşfedildiği bir süreç, yandan ürün geliştirmeler olarak sonuçlanır. yeni ilaçların Yanı sıra, kullanıma nedeni girmesiyle bilinen çeşitli hastalıklarda, onların tedavisinde kullanılan ilaçlardan da var ve olan teknolojilerde iyileştirilmeler de yenilikler, sağlanmasına olanak oluşturur. daha etkin yeni moleküllerin keşfedilmesi ve ilaç Kapitalizm, olarak klinik kullanıma sunulması, talebin bu ilaçlara uygulanabilen buluşların çoğalmasını, buluşlara ait sanayideki yeniliklerin ve sanayiye yönelmesini de sağlayabilmektedir. İnsan sağlığı doğru ve eksiksiz bilginin yaygınlaşmasını kamusal açısından olumlu olarak nitelenebilecek bu örnekler, mülkiyet alanı içerisinde görmez; tersine bunu özel tıbbi-klinik kullanım açısından yeni bir talep kayması mülkiyetin alanı içinde değerlendirerek ve buradan da oluşturur. “buluş Bunun yanında doğrudan ilaç yapılmasının özendirilmesi” olarak üreticilerinden kaynaklanan ve bilinen bir hastalığın tanımlanabilecek yeni bir mülkiyet ve meşruiyet alanı tedavisinde kullanılan bir ilacın endikasyon alanlarını oluşturulmasını öngörür ve düzenler. genişleten veya o ilacın yeni bir doz içeriği ve farmasötik şekli ile yeniden kullanıma sunulması, Özetle kapitalist ilişkiler ağı, yenilikler ve buluşların farmasötik sanayii bakımından ürün farklılaşması sanayiye uygulanması ve sonuçta ekonomiye katkı olarak nitelendirilmekte ve iktisaden de tipik bir talep sağlayabilmesi için buluş sahibinin ödüllendirilmesini kayması özelliği içermektedir. ve böylece buluş yapılmasının özendirilmesini ilke olarak benimser. İşte buluş yapılmasının 2.5- Patent, Faydalı Model ve İlaca Yaklaşım: özendirilmesi Bir ekonomik sistem olarak kapitalizmde de, ülkelerin kullanma ve kullandırma konusunda belirli bir süre bunun ardındaki sınıfsal çıkar bulunmaktadır. Ulusal özendirerek sanayinin gelişmesine yardım edeceği çıkar sanayi, tarım gibi üretim alanlarında ya da tasarımlandırılan patent sistemi de geliştirilmiştir. bir görünür ya da yansıyan ulusal hedefi(leri), bir de ekonominin değişen tümünde koşullar gelişmişliği karşısında geliştirilmesini öngörür. gerçekleşmesinde bazı ve korunarak Bu etkenlere de bunun da daha da ayrıcalık için, veren buluş ve sahibine, böylece buluşunu buluş yapılmasını Patent ile korunabilecek buluşların uygulanabilirlik öngörünün olarak, gereksinim aşılması" ve "sanayiye uygulabilirlik” "yenilik", "tekniğin niteliklerini taşıması (AR-GE) dayalı yeni teknolojilerin üretilmesi ve bu uygulanan faydalı model korumasında ise, yalnızca gelişmelerin sanayiye uygulanması, Buluşların durumunun vardır. Bunların başında araştırma ve geliştirmeye teknolojik gerekmektedir. bilinen korunmasına “yenilik” ve “sanayiye uygulanabilir” olma kriterleri büyüyen sanayi gelirleri ile yeni yatırım, istihdam ve aranmaktadır. katma değer yaratılması beklentileri gelmektedir 11). yeniliktir. Usuller ve bu usuller sonucunda elde edilen Buradaki yenilik de yine mutlak Kuşkusuz, çıkar ilişkileri bağlamında, zeminin böylesi ürünler bir “ulusallık” temeline oturtulması ya da kaydırılması, koruma ölçütlerini içerseler bile faydalı model belgesi beşeri verilerek korunamazlar. üretim emeğinin faktörü gözünde olarak de insan sınıfsal işgücü çıkarların ve ile kimyasal maddelere ilişkin buluşlar, nasıl biçimlendiğini çoğu kez perdeleyebilir. Oysa gerçekte, Türk Patent Enstitüsü patent ve faydalı model için içselleştirmiş sermaye sınıfları, “ulusalcı” paydada, 2.5.1- Patent : “Bir buluş için buluş sahibine devlet üretim araç ve teknolojilerinin bireysel mülkiyetini toplumsal yarardan ziyade çoğu kez kar aşağıdaki tanımları vermektedir 13). tarafından verilen bir patent, sınai mülkiyet maksimizasyonunu hedef almaktadır. Ancak siyasa haklarından biri olup, buluş sahibinin izni olmadan olarak yansıtılan “ulusal çıkarcılığa dayalı yatırımcılık” başkalarının buluşu üretmesini, kullanmasını veya olmaktadır. satmasını belirli bir süre boyunca engelleme hakkı vermektedir. Ayrıca, buluşun ayrıntılarıyla açıkladığı Kapitalist üretim karlılığının büyümesi ürünlerin üretilmesi ilişkileri içerisinde bakımından ve bu yeni üretim sermaye ve farklı sürecindeki belgeye, tescil edildikten sonra patent denilmektedir.” 2.5.2- Faydalı Model: “Faydalı Model, Türkiye’de ve teknolojik üstünlüğü ortaya çıkaran, koruyan ve dünyada yeni olan, sanayiye uygulanabilen buluşların geliştiren bir Ar-Ge alanına sahip olmak önemli bir sahiplerine ayrıcalığı oluşturmaktadır 12). Ar-Ge ye dayalı yeni sağlayan bir sistemdir.” teknolojik gelişmelerin yaratımı ise, verilen, patent niteliğinde koruma sanayideki yenilikler ve buluşlar ile sağlanır. Buluş kısa ifade ile, “Patent hakkı, buluş sahibine, buluşunu açıklaması sanayideki teknik bir problemin çözümü olarak karşılığında buluş konusu ürünü üretme, pazarlama, tanımlanabilir. Sanayideki yenilikler ve buluşlar ise, satma ve kullandırma konusunda tercihe göre 7 veya bir yandan yeniden yeni teknolojilerin üretilmesi ve 20 yeni ürünlerin geliştirilmesini sağladığı gibi, diğer yıl ayrıcalık vermekte iken faydalı korumasında aynı haklar 10 yıl için geçerlidir.” model 9/9 2.6- İlaç Patentleri İlaç, iktisadi ve sonrasında da ürünün beşeri uygulanmalarını özellikleri bakımından değişim ve kapsayan klinik çalışmaların bulunduğunu da ayırt kullanım değeri içeren herhangi bir metadan farklılık etmek ve ürün olarak değerlendirilmektedir. İlacın ürün konu haline gelmesi sürecinde, fikri tasarım ile bu tasarımı edinimini olanaklı kılabilir. göstermediği için, buluşa konu olabilen bir tasarım gerekmektedir. Bu tasarım ve ürüne dönüştürme süreçlerinin bütünü patente ya da buluşa oluşturabilen bir “imtiyaz” müracaatı ve maddi bir ürüne dönüştürme süreçleri olmak üzere başlıca iki genel dönem bulunmaktadır. Fikri tasarıma Bunun tarihselliği ve diğer teknik ayrıntılarını başka döneminde, önceki dönemlere ait verili bilgilerden bir çalışmanın konusu olarak ayırt edip, ekonomik- yeni soyutlamalar yapılması süreci yaşanır. Takiben, politik bunun ürüne dönüştürülme süreçleri olarak öncelikle kapitalizmin açısından ilaçta deneysel aşamaların yaşandığı laboratuvar çalışmaları aramak gerekmektedir. hedeflediği patentin nedir? önemi Sorularına ve yanıt 3. İLAÇTA PATENTİN EKONOMİ-POLİTİĞİ İlaçta patentin tarihsel olarak gelişimine bakıldığında, Çevre ekonomilerin ulusal sermayesi, bir yandan ilaç sanayiinde uluslararasılaşmanın bir aracı olarak ulusal ekonomi içerisinde sınıfsal çıkarlarını diğer dönemsel ve sürekli eklemlenme ya da çelişkileri sınıflara üstün tutacak politikaların sahibi olurken, bir içinde yandan da uluslararası sermayeye karşı, sermayeler barındıran bir mülkiyet rejimi olduğu arası bir rekabet içerisinde olmuştur. Kısacası sınıfsal görülmektedir. çıkar ortaklığı ve işbirliği, diğer sınıflar üzerindeki Gelişmiş merkez ekonomiler, tarihsel olarak yeni hegemonyanın aracı olurken , sermaye içi rekabette kar oluşturulması içsel çelişki ve mücadelelerin de yaşanmasına neden (doğrudan yatırımlar, ya da işbirliği sağlanan yerel olmuştur. Sermaye içi rekabet stratejileri çok çeşitli sermaye araçlara coğrafyalara nüfuz etme, nüfuz alanlarından kalıcı transfer mekanizmalarının grupları ile beraber ortak üretim ve dayalı ortaya çıkan eksik tüketim ve karlılık krizi sahiptir. İlaç sanayii açısından Ar-Ge nüfuz çalışmalarını gerçekleştirebilme gücü ve büyüklüğü, alanlarını gerek ürün ve gerekse işgücü olarak bir yandan uluslararasılaşmanın, diğer yandan da doğrudan kontrol yöntemlerini etkin kılacak arayışlar sermaye içerisinde çalışmalarının dönüştürücü lokomotifi, ilaç olarak pazarlama yatırımları gibi olmuşlardır. araçlarla) Gelişmekte ve olan çevre ekonomiler ise, tarihsel olarak çoğu kez ithal ikameci sanayileşme politikalarını (ulusal sermaye oluşturulması, ulusal yeterliliği, gümrük sanayii içi rekabetin asal unsurudur. Ar-Ge adlandırılan metanın kendisi ve onun ara yüzü olarak da tanımlanabilecek imtiyaz mülkiyeti patenttir. duvarları aracılığıyla korumacılık, yatırım teşvikleriyle 3.1- Ürün Olarak İlacın Sınai Mülkiyet Ara Yüzü: ulusal sermayelerin önünü açma) öncelikle tercih Patent 14): etmişlerdir. Bu politikalar özellikle ikinci dünya savaşı Patent bir sınai mülkiyet ürünü ve imtiyazı olarak, sonrası eksik dönemden başlayarak, 1980lerin başına tüketim ve karlılık krizini kar değin süren bir tarihsellik de göstermiştir. Buradaki maksimizasyonuna taşıyabilen araçlardan birisidir. önemli Patente ortak payda, ithal ikameci sanayileşme politikalarının kapitalist gelişme sürecinin bir parçası ilişkin üretilmesi, olarak işlev görmesi olup, hem uygulandığı dönemde getirilmesi, ve hem de özellikle 1980 ler sonrası, kapitalizmin ve sermayeler bilimsel bunların sermaye arası bilgi bir ve ürün teknolojilerin portföyü yatırımcısının rekabetin şekillenmektedir. organizasyon büyüklüğüne sanayileşme politikaları yerel özel sermaye gruplarını, yapılanmaları da, ulusal gümrük korumacılığı ve yatırım teşvikleri ile ulusötesileşmenin görüntülerinden birisi olan Çok bir yandan geliştirip, palazlarken, diğer yandan da Uluslu uluslararası sermayenin çevre ekonomilere nüfuzunu etmendir. gümrük duvarlarıyla sağlanan ucuz hammadde, bir ve olarak sürecini beslemiş ve büyütmüştür. İthal ikameci kolaylaştıracak işlev de görmüştür. Etmen olarak, türden gücü biçimi bu anlamda sermayenin küresel gelişme ve yayılma Şirket Bu bir haline yatırım erişebilen uluslararasılaşma (ÇUŞ) dönüşümünü ve firma ya sağlayan da asal 3.1.1- Patent Çeşitleri: Teknik olarak, başlıca yöntem işçilik maliyetlerindeki ucuzluk ve destek alımları ile ve doğrudan yatırımları da özendiren teşvikler, bu nüfuz bulunmaktadır. Yöntem patenti bir etken maddenin etme süreç ve sıklığını arttıran başlıca faktörler üretilmesi için başvuru dosyasında belirtilen sentez arasında olmuştur 2). yöntemine verilen patent hakkıdır. Sonuçta, aynı ürün etken patenti maddeyi olmak başka üzere bir iki sentez tür patent yöntemi ile üretebilen kişi ya da kuruluşlar, kendi adlarına patent 10/10 alarak bu maddeyi kendi yöntemleriyle üretebilirler. ekonomiler Ürün uygulanmasıdır. patenti ise, bir etken maddeye, üretim yöntemine bakılmaksızın verilen patenttir. Başlıca iki özelliği bulunmaktadır. Bunlar: a) Ürün tarafından en zayıf biçimiyle patenti 3.2.1- TRIPs’in Kısa Tarihçesi: Burada Eren’den alınmış bir maddenin, farklı yöntemle dahi izinsiz alıntıyla tarihçe şöyle özetlenecektir. “Uluslarötesi ilaç üretimi söz konusu değildir, b) Ürün patenti, yöntem sermayesinin, patentini de kapsar. gösterdiği sağlamayan Patent kapsamı içerisinde olan bir başka sınai 1980’li yıllarda önemli başarı, en ülkelere uygulanmasına karşı, yönelik siyasi anlamda patent koruması ticari bir yaptırımların mekanizmanın mülkiyet biçimi de lisanstır. Lisans, patenti (beratı) geliştirilmesinde ve uygulanmasında oynadığı roldür başkasına ait olan bir malı yapmak, bir olanağı 2, 15). kullanmak veya bir teknik yöntemden faydalanmak üzere alınmış izin karşılığı anlamını taşır. Başlıca “Bu rol özellikle1984 ve 1985 yılları boyunca ve 1986 özelliği lisans sahibi işletmecinin, patent kapsamına da başlayan fikri mülkiyet haklarının GATT Uruguay giren sınai mülkiyet hakkını sürekli ya da geçici ticari müzakereleri kapsamına alınması sırasında ön olarak kullanabilmesidir. Lisans, sözleşmeye dayalı plana lisans ve zorunlu lisans olmak üzere başlıca iki uluslararası çeşitlilik göstermektedir. Sözleşmeye dayalı olan çalışmalarıyla, lisans korumasının kapsamının, ilaç üretim yöntemleri ve çeşitleri de yedi başlık altında sınıflandırılmaktadır. Bunlar a) geliştirme ve yeniden yapma lisansları, b) üretim lisansı, c) montaj lisansı, çıkmıştır. Özellikle ilaç ABD ve firmalarının gelişmekte AB kökenli yürüttüğü olan lobi ülkelerde patent ürünlerini de içermesi için yapılan büyük ısrar ve baskılar (patent koruması sağlamayan ülkelere karşı d) kullanma lisansı, e) ithal lisansı, f) ihraç lisansı ve tutarlı bir şekilde uygulanan ticari yaptırımlar) 1992 g) satış lisansıdır. Bir patentin tescil edildiği ülkede yılında, henüz GATT müzakereleri sonuçlanmadan, belirli bir süre içinde uygulamaya konmamasına bağlı bir çok gelişmekte olan ülkede ilaç üretim yöntemleri olarak ve patent sahibinin isteği dışında, üretimi için ve lisans vermeye mecbur olması durumuna da zorunlu sağlamıştır. Sonuç, 1994 yılında imzalanan TRIPs lisans (Trade Related Aspeccts of Intellectual Property denmektedir. Bu süre uluslararası sözleşmelerden birisi olan Paris sözleşmesinde üç yıl olarak saptanmıştır. TRIPS anlaşması da zorunlu lisansa yönelik hükümler içermektedir. ürünlerine patent korumasının kabulünü Rights) anlaşmasıdır 2, 15). “TRIPs, fikri ve sınai hakların korunmasına yönelik uluslararası anlaşmalar arasında en kapsamlısı Uluslararası patent sisteminin bir diğer parçası da olmakla birlikte, Uruguay Müzakerelerinin tartışmalı süreç bilgisi (know-how) dır. Süreç bilgisi, belirli bir içeriğinden dolayı ulusal otoritelere gerek patent amaç için teknolojinin unsurlarından olan araştırma rejimlerinin ilaç ürünlerine yönelik uygulamalarında ve/veya tasarımın meydana getirilmesi ile tasarlanmış (örneğin mecburi lisans sistemi, paralel ithalata bir konunun uygulamaya konmasında kullanılan ve a) yönelik usul, yol ve yöntemlerini anlamlı bir sıraya sokma, b) korumasından yöntemler yaratma ve d) eksik, yetersiz yöntemleri koruması ile ilgili önemli esneklikler tanımıştır. iyileştirme, gerekirse sırasını değiştirme etkinlikleri Böylece, TRIPs sonrasında, ulusal ve uluslararası bu konuda belirli kurallar oluşturma, c) yeni olarak sayılan bir işlemler bütünüdür. koşulların belirlenmesi önce tanınacak ve geçiş patent sürelerinin belirlenmesi) ve gerekse ilaç ürünlerine ait verilerin alanda fikri mülkiyet hakları ile ilgili tartışmalar anlaşma içerisinde nasıl bulunan esnekliklerin değerlendirileceği ya da konusuna 3.2- Ürün Olarak İlacın Fikri Mülkiyet Ara Yüzü: Veri boşlukların Koruması ve Veri İmtiyazı odaklanmıştır. Söz konusu alanlar, gelişmekte olan İlaçta patenti de kapsayan sınai mülkiyet rejiminin, ülkelerde kapitalist gelişme içerisindeki tarihsel serüveni ana sermayesinin geleceği için önemli sonuçlar içerdiği olan ülkelerin, ulusal sermayelerini ithal ikameci siyasa süreçleri içerisinde en önemli noktalar olarak hatlarıyla yukarıda açılımlandırılırken, gelişmekte temel ilaçlara ulaşım ve yerli ilaç için, TRIPs hükümlerinin ulusal rejimlere eklendiği sanayileşme politikaları ile yapılandırma ve tahkim ortaya etme politikaları geliştirdiklerini ve bu çabaların uluslarötesi merkez ekonomilerin hegemonyasına karşı sermaye ülkelerdeki içi bir tepki ya da direnç olarak doğmasına karşın, mücadelelerin odak noktasını oluşturmuştur. Daha da sonunda önemlisi, entegrasyonu engelleyemediği yukarıda çıkmış ve ilaç bu süreçlerde sermayesi toplumsal TRIPs ve rol alan gelişmekte aktif olan sınıflar anlaşmasının ulusal arasındaki rejimlere özetlenmişti. Bu sürecin en belirgin sonuçlarından eklemlenmesi sürecinde yaşanan bu mücadeleler, birisi ilaçta patent korumasının gelişmekte olan Dünya Ticaret sayesinde, 2001 Örgütünün yılında sağladığı benimsenen platform Doha 11/11 Deklarasyonu örneğinde de görüldüğü gibi, küresel Bütün bu olgular, uluslararası firmalarca, patent düzeyde fikri mülkiyet hakları ile ilgili müzakereleri sistemine atfedilen bir yetersizlik olarak görüldüğü yeniden yapılandırmıştır 2, 15). için, DTÖ’nün kuruluş sürecinin parçalarından birisi olan TRIPs anlaşması içerisinde çözülmeye 3.2.2- Veri Koruması ve Veri İmtiyazı 2, 15, 16): çalışılmıştır. Ancak tanım, veri koruma ve veri Tanımsal farklarına bakmadan önce veri koruması imtiyazı farklı yorumlarını içeren bir tartışmaya da ve(veya) veri imtiyazının TRIPs anlaşmasının 39. konu maddesi ile ilgili olduğunu ve tartışmaların merkez ve oturmuş bulunmaktadır. olacak bir biçimde sektörün gündemine çevre ekonomilerce farklı çıkar ve rekabet konusu Şimdi Uluslar arası ilaç firmaları ile jenerik üreticilerin edildiğini vurgulamak gerekmektedir. arasında bir rekabet anlayışı olarak tartışmaya konu Başını ABD, AB ülkeleri ve Japonya gibi gelişmiş olan veri korumanın ve veri imtiyazının ne anlama tarafında, uluslararasılaşma süreci, adına buluşçu Dünya Ticaret Örgütü Anlaşması’nın eklerinden olan merkez ekonomilerin çektiği İlaç sanayii yapılanması geldiğine bakılması gerekmektedir. Veri koruma, dayalı TRIPs Anlaşması’nın 39/3 maddesinde ve 551 sayılı firmalarca belirlenmektedir. İlaç sanayiinde Ar-Ge Kanun Hükmünde Kararnamenin 83/3 maddesinde (inovatör) denilen araştırma-geliştirmeye “rekabete çalışmaları, yönelik buluş” süreci tanımlandığı gibi, anılmaktadır 17-19). Bu süreç, sektör içi ve firmalar arası pazar varlığında karlılığını karşılıklı etkilediğinden, riskler de birbirleri taşımaktadır. “Patent başvurusu yapılmış olan beşeri, veteriner ve Bu zirai ilaçların imalat ve satış ruhsatlarının tasdiki için ilacın hem bilgisi ve hem de ürün olarak kendisi, birikimleri önemli bir gayret ve masraf gerektiren ve patent sistemi ile bir mülkiyet ve çıkar konusu sahipleri tarafından umuma açıklanmamış olan bilgi kılınmakta ve korunmaktadır. İnovatör firmalar bu ve test sonuçlarının talep sahibi makam tarafından rekabete yönelik buluş sürecinde, inovatör firmaya ait ilgili makamlarca talep edilen ve yaratılmaları ve sistemin yetersizliklerinden şikayetçidir. Birinci neden, gizli tutulup, bunların haksız kullanımının önlenmesi ilaca ilişkin araştırma-geliştirme ve ruhsatlandırılarak için gerekli tedbirleri almasıdır.” piyasaya sunulması süreçlerinin patent süresi içerisinde sayılmasıdır. İkinci neden ise, kalan sürenin 2/97 sayılı Ortaklık Konseyi Kararında ifade edilen imtiyaz haklarını kullanılması ve kar maksimizasyonu data exclusivity veya veri imtiyazı ise özellikle AB ve Üçüncü neden ise, patent süresi dolumuyla birlikte ilaç ruhsat başvurularını kabul etmelerini engelleyen ürünün jenerik üretime geçmesiyle birlikte pazarda patent süresinin bitiminden itibaren başlayan pazar yeni rakiplerle karşılaşmak ve böylece ürüne ilişkin koruması olup, süresi ülkeden ülkeye değişmektedir. tekel olma özelliğinin yitirilmesidir. Örneğin, ABD’de 5 yıl olan bu süre, Avrupa Birliği Çevre ekonomilerde bulunan ilaç sanayinin asal olmakla birlikte Avrupa Komisyonu’nda bu sürenin yapısını ise, jenerik ilaç üreticileri oluşturmaktadır. 10 yapılması bakımından olarak değerlendirilmesidir. ABD’de belli bir süre için sağlık otoritelerinin jenerik üyesi ülkelerin bazılarında 6, bazılarında 10 yıl Jenerik ilaç, önceleri inovatör firmaya ait olan ve patent süresi dolduğu için (patent koruması bitmiş) yılın üzerine çıkarılması etmektedir. devam tartışmaları inovatör firma imtiyazından çıkmış bir ilacın, ulusal Talep edilen “Veri İmtiyazı” ruhsatlandırılmış orijinal resmi ürüne ait verilerin, patent süresi dolduktan sonra (üretici otoritece, hem hammaddesi bakımından ülkeye ilişkin tanıklık belgesi-menşe şahadetnamesi ile yasal koşullara uyguluğu belgelenmiş) hem de ruhsatlandırma koşullarına uygun olarak üretim ve satışı bakımından, izin verilen ilacı tanımlamaktadır. Kısacası, jenerik ilaç üreticileri, yerli jenerik ilaç üreticileri tarafından ruhsat başvuruları esnasında referans gösterilmesine izin verilmemesi ve sadece orijinal ürüne ruhsat hakkı tanınmasıdır. buluşçu firmaya ait ilaç bilgisinin ruhsata konu olan Burada söz konusu olan asal durum şudur 2, 8, 14- bölümlerini, patent süresi sonrası, jenerik ilaçların 16): ruhsatlandırılmasında da kullanabilmektedir. Bu, a. jenerik ilaçların bir taraftan daha ucuz olmalarını ve diğer yandan da, inovatör firmaların pazarı yönlendirim güçlerini önemle baskılamakta ve onlara Uluslararası ilaç firmaları ile jenerik ilaç üreticileri, TRIPs anlaşmasındaki hükümleri farklı yorumlamaktadır, b. ABD ve Avrupa karşı Pazar paylarını azaltıcı bir tehdit ve risk ülkelerdeki oluşturmaktadır. TRIPs Birliği uluslararası anlaşmasındaki gibi ilaç gelişmiş sermayesi, hükümleri şöyle yorumlamaktadır: 12/12 b.1- TRIPs anlaşmasındaki hükümler veri imtiyazı olarak a. değerlendirmelidir (IFPMA,2000). Buna göre de, kadar yenilik arz etmeyen ilaçlar ya da başvuran üçüncü kişilere, koruma süresi bakımından önem göstermektedir 2, 20). b.2- Ulusal otoritelere ruhsat almak için boyunca orijinal ilaca ait bilgiler teşhir patent süresinin sonuna gelmiş olan ilaçlar b. edilmemelidir, b.3- Başka resmi ilaç başvurularını otoriteler tarafından rekabetine üreticileri anlaşmasındaki ise, ürün yönelik bir Bu bağlamda, uluslararası ilaç sermayesince, veri TRIPs hükümleri kaldığı kısıtlamaya uygulama gerçekleştirmek istemesidir. c. ilaç maruz portfolyosunu temel alınmamalıdır. Jenerik Uluslararası ilaç sermayesinin veri imtiyazı kavramını tercih nedeni, jenerik üreticilerin değerlendirirken, orijinal ilaca ait veriler, c. Kavramsal olarak veri imtiyazı, uluslararası ilaç sermayesi için, temelde patent alacak imtiyazı konusuna atfedilen önem başlıca üç açıdan değerlendirilebilir. Bunlar: şöyle yorumlamaktadır: c.1- Uluslararası ilaç sermayesinin, veri c.1- TRIPs anlaşmasındaki hüküm sadece imtiyazı haklarını kullanarak kendi ürün veri korumasına yöneliktir, portfolyosunu c.2- Bu hüküm, patent başvurusu yapılan maksimizasyonu artırmaya çabalamak, orijinal ilaçla ilgili bilgilerin üçüncü kişilerce c.2- Veri imtiyazını, DOHA Deklarasyonuna kullanımını kısıtlamaktadır, karşı kavramsal ve uygulama alanının bir genişletme yolu ile kar siyasi taktiği olarak kullanmak 15), c.3- Jenerik ilaç başvuruları patent süresi c.3- 2006 itibariyle, bir çok ülkede patent biten ilaçlar için söz konusudur, c.4- Jenerik ilaç başvurularında yürürlükte süreleri sona erecek olan ve karlılığı çok olan uygulama, inovatör firmanın orijinal yüksek olan bioteknoloji ürünlerini pazarda ilacına yapılarak atıf sunulan bilgilerin veri imtiyazı ile koruma altına alma isteğidir. ruhsatlandırılmada temel kabul edilmesidir, c.5- TRIPs de söz konusu olan kısıtlamanın, Burada DOHA deklarasyonuna (2001 yılında orijinal ilaca ait bilgilerin jenerik ilaç ruhsat benimsendi) bir not düşmek gerekmektedir. Bu başvurularında ilgisi deklarasyon, gelişmekte olan ülkelerin, yerli ya olmadığından, bu türden bir müracaatta, da yabancı üreticilere tahsis edecekleri patent engellememektedir 2). lisans resmi kullanılması otoritelerce ile kabulünü de haklarını, uygun gördükleri durumlarda, zorunlu hakkına dayanarak kısıtlayabilmelerini onaylamaktadır. Uluslararası ilaç sermayesi de, kapsamında jenerik ilaç Burada, asal sorunun, uluslararası ilaç sektörünün veri çıkarlarının jenerik ilaç üreticilerince zedelendiği bir üreticilerinin piyasaya girişini engelleyecek yeni tablonun kısıtlamalar ile karşı bir dengeleme çabasını varlığının söz konusu olmasıdır. Bu imtiyazı sürdürmek istemektedir. sonuçları değerlendirmek gerekirse; SONUÇ 1- 2- Bu çalışma, ilacın bir ürün olarak sınai ve 5- fikri mülkiyet rejimine nasıl konu edildiğinin rejimi tartışma ve uygulama bir çerçevesini çizmeyi amaçlamıştır. sermaye çıkarlarının biçimlenmesine olanak Bu çerçevenin cereyan ettiği seçili alan, kapitalist ekonomik ilişkiler ekseni olarak Kapitalizmin, Patent sisteminin burada incelenmeyen kronolojisi, 19.yy dan bu yana kapitalizmin ilişkiler gelişim dinamikleri ile beraber işleyen ve bağlamında bir sanayii sektörüne verili alan uluslar bugün somutlanışını DTÖ’nün kuruluş belge oluşturma koşulu arası ise, özel mülkiyeti, yani ve serbest piyasa düzenini sürekli ve değişmez kılacak sınıflar arası, sınıflar içi ve devletler 4- alanı olarak oluşturmaktadır. 6- değerlendirilmiştir. 3- Uluslar arası patent sistemi, ilaçta mülkiyet eki anlaşmalarında somutlayan tarihsel gelişim içermektedir. 7- İlaçta patent sistemi, uluslararası bir ilaç arası ilişkiler bütünün kavranması ve analiz sermayesinin artan yapısal gücüne karşın, ile koşutluk olarak anlaşılmıştır. yaşadığı Kapitalizmde, ilaçta sınai ve fikri mülkiyet belirgin bir gündem oluşturma alanı haline rejiminin ortaya çıkışı, ilacın diğer metalardan ayrışmayan ürün özelliklerine ve değerlerine dayalı görünmektedir. karlılık krizinin derinleşmesiyle dönüşüm göstermektedir. 8- Bu karlılık krizi bir yandan merkez devlet siyasalarını etkilerken, diğer yandan da 13/13 çevre 9- ekonomileri hegemonik düzlemde 12- Yoğunlaşan sermayenin, tutmayı tasarlayan bağlayıcı uluslararası bir stratejileri hukuk düzeni ile tahkim edilmektedir. yoğunluğunda Sermaye içi çatışma ve rekabet alanları karlılık krizinin uluslararası birer ilaç sonucu firmaları ile sermayenin olarak yerel ilaç ve çeşitli krediler daha rekabet aracılığıyla, da artış merkezileşmesini olması gündeme getirmektedir. 13- İlaç sanayinin uluslararası bölümünün hem sanayicilerini hem karşı karşıya getirmekte sermaye ve hem de bunun bir diğer sonucu olarak merkezileşmesi sermaye birleşmelerinin önünü ve yolunu endüstriyel etkinlik alanı olduğu saptamak açmaktadır. düzenlemelere bir karşın özellikle kapitalizmin kapitalist refah dönüşümü de bir yoğunlaşmış bir araçları kitlesi ve teknolojisi biçimine rejimlerinin, uluslararası bir üretim ve merkezileşmesi fikri mülkiyet bir siyasa dönüşümü hegemonya aracı haline dönüştüğü saptanabilir. biçiminde varolmaktadır. Bunun bireysel kapitalistin mülkiyeti sermaye sınai taşıyan hukuksal düzenlemeler biçiminde 11- Sermaye görünüm olarak ve emek süreciyle olarak, ilaçta bakımından, garantörlüğünü ve yaptırımsal edimlerini gelecekte öngörülememektedir. ilişkili hem eşsiz 14- Bu bağlamda ve bütüne bakıldığında ve süregen karlılık krizinin önüne geçebilecek başka ve bağlamında gerekmektedir. 10- İlaçta sınai ve fikri mülkiyet rejimlerindeki tüm yoğunlaşması 15- Tek tek ülkelerin ve devletlerin özgül çıkar ve karşılıklı mücadelelerinden çok, ortak bir de sermayenin yoğunlaşmış toplumsal servet sermaye eksenli sınıfsal çıkarlar ve ona göre bölümünü temsil eder. siyasa konumlanmaları da görüntünün diğer Kısaca sermayenin yoğunlaşması demek olan bu olgunun, ilaç bir parçasını oluşturmaktadır. sanayiinde son derece yaygın bir gerçeklik olduğu görülmektedir. Kaynaklar 1. http://www.yalciner.com.tr/main.html Erişim: 11.10. 2005 2. 3. 4. Çeviri: Yalçın Ş), Üçüncü Baskı: Syf. 28-49, Bilim Eren İ. (2004) Gelişmekte Olan Ülkeler Ve 11. Başgut B, Abacıoğlu N. (2005) İlaç Sanayiinde Rejimi Değişikliklerinin Siyasal İktisadı. Toplum Araştırma Geliştirme ve Yeni İlaçlar, Üniversite ve ve Hekim 19(5), 383-393. Abacıoğlu N. Uluslararasılaşma Kavramından Toplum 5(3)-www.universite-toplum.org 12. Soyak A. Küreselleşme,Teknoloji Uluslararası İlaç Sanayine: Yapısal Süreçler ve Politikası,Türkiye: Sınai Mülkiyet Hakları ve Ar- Sosyalist Ge Destekleri Açısından Bir Değerlendirme, (Der. Seçenek SoLMeclis-Türkiye’nin Sosyalist Seçeneği Toplantısı, 23 Ekim 2005- Alkan Soyak), Küreselleşme: İktisadi Yönelimler İstanbul ve Abacıoğlu N. (1982) İlacın Ekonomi Politiğine Yayınevi, 2002 Değeri ve Değer, AEOB (Ank Ecz Od Bül) 4:5, 715 Sosyopolitik Karşıtlıklar, İstanbul: Om 13. http://www.turkpatent.gov.tr/tpe/index.jsp Erişim: 11.10. 2005 14. Yalçıner G. Türkiye’de İlaçta Patentin Bugünü ve Kayaalp O S. Farmakolojiye Giriş, Rasyonel Yarını, Ankara Barosu, Uluslar arası Hukuk Tedavi Yönünden Tıbbi Farmakoloji (Ed S. O. Kurultayı, Fikri Mülkiyet ve Rekabet Hukuku, Kayaalp) 10. Baskı Hacettepe-Taş Kitapçılık Ltd. Şti. Ankara, 2002 6. ve Sosyalizm Yayınları, Ankara, 1996 Türkiye’de İlaç Ürünlerine Yönelik Fikri Mülkiyet Yaklaşım-I: Meta Olarak Sağlık ve İlaç Kullanım 5. 10. Eaton J. Meta Üretimi, Ekonomi politik (Türkçe Abacıoğlu N. (2005) Ankara, 8-11 Ocak 2002 15. TRIPS and pharmaceutical patents, WTO-OMC İlaç: Meta Özellikleri Bakımından İrdelenmesi Üniversite ve Toplum Fact sheet, Sept 2003 16. Kanzık İ. (2004) Türkiye’de İlaçta Patent ve Veri (2005) 5(4)-www.universite-toplum.org Koruması’nın Bugünü ve Yarını Toplum ve Hekim 7. Abacıoğlu N. (2000) İlacın ekonomi-politiği, 19(5), 394-397. 8. Abacıoğlu N. (2001) Sorularla ilacın ekonomi- Pazarı ve Uluslararasılaşma, Toplum Ve Hekim politiği, AEOB İlaç Forumu 19, 2, 56-62 19(6): 404-430 9. AEOB İlaç Forumu 18, 2, 45-60 Zagalov NA. Meta, Ekonomi-Politiğin Temelleri Ders Kitabı, Birinci Baskı: Syf. 129-131, Yayınları, İstanbul, 1979 May 17. Abacıoğlu N. (2004) Sınai Ürün Boyutuyla İlaç 18. Abacıoğlu N. (2005) Sağlığın Ekonomi- Politiğinden Küreselleşen İlaç Sanayiine, Havan, Haziran, 19-42 14/14 19. Abacıoğlu N. Paradigmasından Üniversite toplum.org ve (2002) Bir Küreselleşme Kesit: Toplum İlaç ve Siyaset, 2(2)-www.universite- 20. IFPMA (2000) Encouragement of New Clinical Drug Development: The Role of Data Exclusivity Meraklısına Diğer Okuma Önerileri: o Eaton J. Sermaye Birikimi, Ekonomi politik ve şirket birleşmeleri: dünya ilaç endüstrisi örneği, [Alkan Soyak (Ed.), Küreselleşme: Bilim ve Sosyalizm Yayınları, İktisadi Turkish Pharmaceutical Industry, o A. (1986) Corporations The and Local o Juillet Y. (2003) Internationalization of Abacıoğlu N. İlacın ve teknolojisinin tarihsel serüveni, Capital: 2000-2020 yılında nasıl bir Comparative Conduct and Performance in tıp/sağlık/ülke/dünya ortamı öngürülebilir? the Turkish Pharmaceutical Industry, World oluşturulabilir? Türk Tabibleri Birliği Yayını, Kırım A. (1987) Türkiye ilaç endüstrisinde Ankara, Nisan 2002 o TFD-Bülteni, 76:11-16 rapor, TEB-Haberler 33, 14-27 Kırım A. endüstrisinin (1987) Uluslararası ekonomisi, ODTÜ Abacıoğlu N. (2003) Uluslararası Farmasötik Endüstri: 2000’den 2005’e Kısa Ufuk Turu, sanayi yapısı ve rekabet yöntemleri üzerine o Sosyopolitik Pharmacol 17, 21-25 Transnational Development 14(4), 503-521 o ve Regulatory Requirements, Fundament Clin World Development 13(2), 219-236 Kırım Yönelimler Karşıtlıklar], İstanbul, Om Yayınevi, 2002 Kırım A. (1985) Reconsidering Patents and Economic development: A Case Study of The o Yaşgül S. Küreselleşme, çokuluslu şirketler 91-111, Ankara, 1996 o o (Türkçe Çeviri: Yalçın Ş), Üçüncü Baskı: Syf. ilaç Gelişme o Abacıoğlu N. (2004) Ekonomik Sistem ve İlaç, TFD-Bülteni, 82:5-9 Dergisi, 14(2): 147-177 15/15 Türkiye Sosyalist İktisat Kongresi Programı TÜRKİYE SOSYALİST İKTİSAT KONGRESİ (KONGRE) SOCIALIST ECONOMICS CONGRESS IN TURKEY (SEC) 17-18 Aralık 2005 tarihlerinde Petrol-İş Sendikası'nın Altunizade-İstanbul'daki genel merkez binasında gerçekleştirilecek olan Türkiye Sosyalist İktisat Kongresi'nin programı belli oldu... PROGRAM 17 ARALIK CUMARTESİ 10.00-11.00: BİRİNCİ OTURUM (Oturum Başkanı: Erkin Özalp) AÇIŞ KONUŞMALARI • soL Meclis adına açış konuşması / Mesut Odman • Üniversite Konseyleri Derneği adına açış konuşması / İzzettin Önder İLK KONGRE SUNUŞLARI • Türkiye'de İktisadi Düşüncenin Temel Çizgisi Üzerine / Tevfik Çavdar • Türkiye'de İktisat Politikası Tartışmaları: Geçmişe Dönüşü Savunarak İleriye Gitmek / Korkut Boratav 11.30-13.00: DÜNYA KAPİTALİZMİ NEREYE GİDİYOR? (Oturum Başkanı: Mesut Odman) • Devlet ve Sermaye İlişkisi Olarak Dünya Kapitalizminde Krizin Dağılımı / Ahmet Haşim Köse-Ahmet Öncü • Emperyalist Güçler Arasındaki İşbirliğinin ve Rekabetin Sınırları / Nail Satlıgan • Üretim Sürecindeki Değişmeler ve İşçi Sınıfı / İlker Belek 14.30-16.00: ÇALIŞMA GRUPLARI PANELİ (Oturum Başkanı: Nihat Falay) Avrupa Birliği (Barış Karaağaç, Erkin Özalp, İlhami Alkan), Dış İktisadi İlişkiler (Burak Gürbüz, Erkin Özalp, Ömer Emirkadı), İktisat-Siyaset İlişkisi (Deniz Alca, Türkan Hançer, Yasemin Dildar), İşsizlik ve Sağlık (Alp Ergör, Belgin Ünal, Bülent Kılıç, Yücel Demiral) çalışma gruplarından birer temsilcinin katılımıyla... 16.30-18.00: ALTERNATİF İKTİSAT POLİTİKASI ARAYIŞLARI (Oturum Başkanı: İlker Belek) • "Küreselleşme" Kavramının İktisadi ve İdeolojik Anlamları / E. Ahmet Tonak • Sınıfsal Temeli Zayıf Alternatif Arayışlarının Sınırları / İzzettin Önder 16/16 • AB Bir Alternatif mi? AB İçinde Alternatif Yaratılabilir mi? / Nikos Papaconstantinou (Yunanistan Marksist Araştırmalar Merkezi YK üyesi) • İktisat Eğitimi ve Alternatif Arayışları / Nihat Falay 18 ARALIK PAZAR 10.00-11.30: TÜRKİYE KAPİTALİZMİ NEREYE GİDİYOR? (Oturum Başkanı: İzzettin Önder) • 2001 Krizi Sonrasında Türkiye Ekonomisinde Değişenler, Değişmeyenler / Erinç Yeldan • AB'ye Üyelik Sürecinin İktisadi ve Toplumsal Boyutları / Özgür Müftüoğlu • Türkiye'de Sanayileşme ve Sanayisizleşme Dinamikleri / Ayfer Eğilmez • Finans Sektöründe Yabancı Sermayenin Rolü / Öztin Akgüç 13.00-14.30: ÇALIŞMA GRUPLARI PANELİ (Oturum Başkanı: Ayfer Eğilmez) Bilim ve Teknoloji Politikaları (Beyza Üstün, Çiçek Çavdar, Helin Dutağacı, Koray Çiftçi), Devlet-Ekonomi İlişkisi (Attila Güney, H. Yasemin Özuğurlu, Metin Altıok, Yüksel Akkaya), İlaçta Sınai ve Fikri Mülkiyet (Ahmet Alpay Dikmen, Nurettin Abacıoğlu), Sosyalist Emek Süreci (Ali Murat Özdemir, Burçak Özoğlu, Gamze Yücesan-Özdemir), Türkiye'nin Sanayi Politikaları (Ali Somel, Alper Birdal, Aytek Soner Alpan) çalışma gruplarından birer temsilcinin katılımıyla... 15.00-16.30: SOSYALİST KALKINMA STRATEJİLERİ (Oturum Başkanı: Burçak Özoğlu) • Küba Ekonomisinin Sosyalizm Perspektifine Katkıları / Ernesto Gomez Abascal (Küba Büyükelçisi) • Türkiye'de Sanayileşmenin Önündeki Engel: Kapitalizm ve Biricik Alternatif Olarak Sosyalizm / Aziz Hatman • Türkiye'nin Yeraltı Kaynakları ve Sosyalizm / Tahir Öngür • Teknolojik Gelişmeler Işığında Sosyalist Planlamada Yeni Olanaklar / Erkin Özalp 17.00-18.00: Forum ve Sonuç Bildirgesi'nin Açıklanması Kongre kapsamında ayrıca kısa müzik dinletilerine ve dia gösterilerine yer verilecektir. İzleyici olarak katılım serbest ve ücretsizdir. YER: Petrol-İş Sendikası Genel Merkez Binası (Altunizade Mah. Kuşbakışı Cad. No:25 ÜSKÜDAR/İSTANBUL Tel: 0.216.474.98.70) Ayrıntılı Bilgi: www.iktisatkongresi.org İletişim: sekretarya@iktisatkongresi.org / 0505.655.46.92 (Erkin Özalp) 17/17
