Davranış

DAVRANIŞ VE BİYOLOJİK
TEMELLERİ
2. HAFTA
Doç. Dr. Hakan KOLAYİŞ
Davranış
•
•
•
•
•
•
Davranış sözcüğü önceleri sadece görülebilen veya işitilebilen vücut
hareketleri şeklinde yorumlanıyordu. Şimdilerde ise davranış, bir kişinin
yaptığı ve herhangi bir yolla ölçülebilen her şeyi kapsayacak şekilde
genişletilmiştir. Sonuç olarak davranış, hisleri, tutumları ve zihinsel süreçleri,
diğer bir değişle, doğrudan gözlenemeyen tüm içsel olayları kapsamaktadır
(Morgan, 2000).
Davranış, insan ve hayvanın gözlenebilir herhangi bir hareketi.
Davranış, bir başkası veya bir deneycinin cihazları tarafından gözlenebilen
organizma faaliyetleridir,
İçgüdüsel Davranış, tümüyle genetik tarafından kontrol edilen ve doğuştan
olan herhangi bir davranıştır. Ama saptamak oldukça zordur.
Saptanık davranış örüntüsü, türün tüm üyelerinde görülen ve bir uyarıcı
tarafından başlatılan kalıplaşmış hareketler örüntüsüdür. İnsanlarda
öğrenme ve mantık işin içine girdiği için yani önemli olduğu için bu kavramı
kullanmak konusunda kuşku duymaktayız.
Örgütsel davranış, bir örgüt içinde çalışan insanların davranışlarını
anlamaya, geleceğe dönük tahminler yapmaya ve insanların davranışlarını
kontrol etmeye ilişkin bir disiplindir. Örgütsel davranış, insan davranışlarını
içinde yaşadığı çalışma ortamında incelemekte ve bir ölçüde de bireyin
örgütten ne şekilde etkilenerek davranış değiştirdiğini araştırmaktadır
SİNİR SİTEMİ
SİNİR SİSTEMİ
MERKEZİ SİNİR SİSTEMİ
BEYİN
OMURİLİK
ÇEVRESEL SİNİR SİSTEMİ
SOMATİK SİSTEM
OTONOM SİNİR SİSTEMİ
sempatik (sympathetic)
parasempatik (parasympathetic)
Şekil; Sinir Sistemi Organizasyonu
Otonom Sinir Sistemi
YAPI
SEMPATİK UYARI
PARASEMPATİK UYARI
İRİS
PUPİL DİLATASYONU
PUPİL CONSTRİKSİYONU
TÜKÜRÜK BEZLERİ
TÜKÜRÜK YAPIMI AZALIR
TÜKÜRÜK YAPIMI ARTAR
AĞIZ-BURUN
MUKOZASI
MUKUS YAPIMI AZALIR
MUKUS YAPIMI ARTAR
KALP
ATIM HIZI VE KASILMA GÜCÜ ARTAR
ATIM HIZI VE KASILMA GÜCÜ
AZALIR
AKCİĞER
BROŞ KASLARI GEVŞER
BRONŞ KASLARI KASILIR
MİDE
PERİSTALSİS AZALI
MİDE SEKRESYONU ARTAR,
MOTİLİTE ARTAR
İNCE BARSAK
MOTİLİTE AZALIR
SİNDİRİM ARTAR
KALIN BARSAK
MOTİLİTE AZALIR
SEKRESYON VE MOTİLİTE ARTAR
KARACİĞER
GLİKOJENİN GULÜKOZA DÖNÜŞÜMÜ
ARTAR
BÖBREK
İDRAR SEKRESYONU AZALIR
ADRENAL MEDULLA
NOREPİNEPHRİNE VE EPİNEPHRİNE
SALINIR
İDRAR KESESİ
KESE DUVARI GEVŞER, SFİNKTER
KAPANIR
İDRAR SEKRESYONU ARTAR
KESE DUVARI KASILIR, SFİNKTER
GEVŞER
Merkezi Sinir Sistemi
• Omurilik
Omurilik, periferal sinir sistemi ve beyin arasında iletişimi
sağlayan sinir yığınlarından oluşmuş bir spinal sırt
kemiğinden meydana gelmiştir (Pettijohn, 1989).
Omurilik birbirine simetrik iki yarıya bölünür. Bu simetrik
yarıların her biri bedenin bir yanından gelen sinir liflerini
alır ve giden sinir liflerini yollar. Omurilik omurganın
içindedir. Omurga 24 tane omurdan oluşur. Omurilik ise
omurganın yaklaşık 2/3 sine kadar uzanır. 31 çift omurilik
siniri vardır ve omurlar arasındaki boşluklardan geçen
içeri götüren (afferent)ve dışarı götüren (efferent) dallar
halinde bulunurlar
Beyin
yaş ve cinsiyet durumuna insan beyninin gram bazındaki ağırlığıdır. bir yetişkin
beyni kadınlarda ortalama 1240 gr, erkeklerde 1350 gr dır. yeni doğan bir bebeğin
beyin ağırlığı ortalama 350 gram civarındadır. bir yaşındaki bir çocuğun ortalama
beyin ağırlığı 1000 gr civarındadır. 7 yaşındaki bir çocuğun ortalama beyin ağırlığı
1150 gr,14 yaşındaki bir bireyin ise, ortalama beyin ağırlığı 1200 gr civarındadır.
ÖZELİKLERİ
vücut ağırlığının sadece %2
Arka beyin (hindbrain),
orta beyin (midbrain)
ön beyin (forebrain)
Arka Beyin
• Medulla, omuriliğin beyinle bağlantı yaptığı yerdeki
şişkinliğe verilen addır
• Serebellum veya beyincik, omuriliğin beyinle birleştiği
yerde birbiri üzerine katlanmış ve kırışmış ufak bir
yapıdır ve beyin yarı kürelerinin her ikisinin arka alt
kısmına sokularak saklanmıştır. Birincil görevi, motor
hareketlerin düzenli ve koordineli olmasını sağlayarak
(Crooks ve Stein, 1991), kas faaliyetlerimizi kontrol
ederek hareketlerimizi düzgün ve akıcı bir hale
getirmektir (Cüceloğlu,1996). Serebellumun fonksiyonu
hareket, denge ve postürün sağlanmasıyla ilgilidir. Bu
kısım iğneden ipliği geçirirken, ameliyat yaparken,
piyano çalarken bisiklete binerken gerekli koordinasyonu
sağlar.
• Pons veya köprü denen kısım beyinciğin iki lobu
arasındaki ilişkiyi kurar. Solunumla ilgili nöronlar yer alır
Orta Beyin
• Beyin sapı (brain stem), Merkezi sinir sisteminin ikinci kısmı, beyin
sapı olarak adlandırdığımız bölümdür. Bu bölge, temel hayati
fonksiyonların yürütülebilmesi için vazgeçilmez öneme sahiptir
Nefes alıp verme, kanın damarlarda dolaşması, kalbin atım düzeni,
uyku ve uyanıklık, dikkat
• Retiküler aktivasyon sistem (RAS) son derece karmaşık ilişkileri
içeren nöronlardan oluşur. Temel işlevi uyanıklık ve dikkat
derecesini belirleyerek uyanık durumdan uykuya, uyku durumundan
uyanık duruma geçmemizi sağlayabilir.
Ayrıca dikkatimizi odaklaştırma kabiliyetimizde de rol oynar
Ön Beyin
•Talamus, periferden gelen duyusal bilgiyi alıp bunu serebral kortekse ileten
bir röle gibidir. Duyu organlarından gelen nöronların beyin kabuğuyla olan
ilişkisini Sağlar. acı, dokunma, görsel ve işitsel uyarılmaları içeren duyuşsal
bilgi için önemli bir posta istasyonudur
•Hipotalamus, talamusla hipofiz salgı bezinin arasında yer alır. Hipotalamus,
heyecanların ve arzuların denetlendiği merkezdir. Cinsel davranış, yeme, içme,
seks, uyuma, ısının düzenlenmesi ve salgı bezleri hipotalamusta denetlenir
•Limbik sistem, beyin sapının yukarı kısmıyla ön beyin arasında yer alan nöron
ağından oluşur. Heyecan yaşantısı, saldırma ve kaçma davranışlarıyla ilişkisi
vardır, ayrıca motivasyon, öğrenme ve hafıza ile ilgili önemli rol oynar
Serebrum, insanda en gelişmiş beyin yapısıdır. Beyin sapının üstünde
yer alır. Girintili, çıkıntılı yapıya sahiptir. Temelde sol yarımküre
vücudun sağ tarafını, sağ yarımküre vücudun sol tarafını kontrol eder
Beyin yarı küresinin (hemisphere) her biri dört loba ayrılmıştır. Merkez
oluk (central fissure), alın (frontal) lobunu çeper (parietal)
lobundan ayırır. Yanlamasına oluk (lateral fissure), şakak
(temporal) lobunu alın ve çeper lobundan ayırır. Ense (oksipital)
lobunu ayıran bir yarık yoktur
Frontal lop
• Her iki yarımkürede 4 lobun en büyüğüdür ve motor ve
assosiation korteks için önemli bir merkezdir (Pettijohn,
1989) beynin central sulcustan ön kısmına kadar uzanır.
Hareketin kontrolü için özelleşmiştir (Kalat, 1988). Sınıfta
otururken geçmiş olayların hatırlanması veya bir soruya
cevap verilmesi anında frontal lop kullanılır (Pettijohn,
1989). Hemen hemen kasıtlı vücut hareketleri bir topu
atmak için ayak baş parmağını oynatmak, direkt olarak
motor korteks içindeki bölgeler tarafından yönetilir.
Frontal lobun assosiation bölgeleri karar verme, problem
çözme, planlama yapma, hedef belirleme ve yeni
durumlara adapte olma üzerinde önemli rol oynar
Parietal lop
• Parietal lop, central fissure arkasında ve lateral fissure
üstünde yer alır. Parietal lobun hemen önünde
somatosensory korteks denilen alan bulunmaktadır.
Parietal lobun bu bölümü, dokunma, baskı, acı, ısı ve
vücut bölümleri hakkında duyuşsal bilgileri alır.
Somatosensory bölgede motor korteks gibi her iki yarım
kürede bulunur ve vücudun zıt bölgeleri hakkında bilgi
alır (Crooks ve Stein, 1991). Ayrıca kas gerilimi
reseptörleri ve eklem reseptörlerini içine alan vücut
bilgisiyle alakalı olarak özelleşmiştir (Kalat, 1988). Zarar
görmesi sonucunda, insanlar dokunma duyularını ve kas
ve eklem duyularını tamamen kaybetmezler fakat
zayıflar.
Occipital lop
• Occipital lop, her iki yarımkürede
yerleşmiştir. Bu bölgenin birincil içeriği
görsel (visual) kortekstir (Crooks ve Stein,
1991; Kalat; 1988). Bu bölgenin zarar
görmesi görmeyi zayıflatır veya kalıcı
körlüğe neden olmasının yanında Karl
Lashley (1929)’ in yaptığı çalışmada
ratların kör olmalarının yanında labirent
öğrenmelerinde zayıflama olduğunu
belirlemiştir
Temporal lop
• Temporal lop, birinci fonksiyonu duymadır. Temporal lop
her iki yarım kürenin de dış kısmında yerleşmiştir (Kalat,
1988). İşitsel (Audiotary) korteks, temporal lobun iç
bölgelerinde, lateral fissurenin altındaki bölgede olup
audiotary sistemden direkt bilgi alır. Wernicke’s bölgesi
konuşurken çıkan sesleri ve diğer sesleri yorumlamayla
ilgilidir. Temporal lobun içindeki association alanları aynı
zamanda hafıza ile ilgilidir (Crooks ve Stein, 1991).
Temporal lop aynı zamanda motivasyonel ve duygusal
davranışların bir bölümünde önemli rol oynar
ÖZET
• Kısaca yukarıda saydıklarımızı
toparlarsak; frontal lop, hareket ve hafıza,
occipital lop (görme), çevreyi görmeye ve
yorumlamaya, temporal lop (duyma),
öğretmen konuşurken onu duymamıza,
parietal lop (somatosensory duyuları), ısı,
acı ve dokunma gibi somatosensory
duyularının yorumlanmasından
sorumludur