BAŞKENT ÜNİVERSİTESİ SAĞLIK BİLİMLERİ FAKÜLTESİ

BAŞKENT ÜNİVERSİTESİ
SAĞLIK BİLİMLERİ FAKÜLTESİ
HEMŞİRELİK VE SAĞLIK HİZMETLERİ BÖLÜMÜ ÖĞRENCİLERİNİN
CİNSEL SAĞLIK VE ÜREME SAĞLIĞI
BİLGİ VE BECERİLERİNİ ARTIRMA PROJESİ
Proje Direktörü:
Prof. Dr. Mithat ÇORUH
Proje İzleme ve Değerlendirme Komitesi
Prof. Dr. Korkut ERSOY
Prof. Dr. Rengin ERDAL
Yrd. Doç. Dr. Cihangir ÖZCAN
Proje Takım Lideri:
Prof. Dr. Lale ALGIER
Eğitim Takımı Üyeleri:
Ziyafet HANOĞLU
Gül PINAR
Gülcihan AKKUZU
Nevin DOĞAN
Miral URAL
Hülya ARSLANTORUN
Murat Devrim ATILGAN
1
ÖNSÖZ
Türkiye’de anne ve çocuk ölümleri ülkemizin sosyo-ekonomik düzeyine göre yüksektir.
Yarım asıra yakın bir süre içinde, bir çok uluslararası kuruluş Sağlık Bakanlığımızla
işbirliği yaparak anne ve çocuk ölümlerinin oranını azaltmak için projeler yürütmüşlerdir.
Bu projelerin etkisi uygulandığı süreç ve yörede oldukça belirgin olduğu halde beklenilen
düzeyde bir iyileşme getirdiği söylenemez. Araştırma ve geliştirme uzmanlarınca anne ve
çocuk ölümlerinin tatmin edici bir düzeyde azaltılması düşüncesi ile; üniversitemiz, ana
çocuk sağlığı hizmetlerinin tasarımına destek olmak, uygulama, izleme, geliştirilme ve
değerlendirilme konularını kapsayan projeler gerçekleştirmenin gereğine inanmıştır.
Bu proje, Akademik Değerlendirme ve Kalite Geliştirme (ADKG) doğrultusunda, Başkent
Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi (SBF) Hemşirelik ve Sağlık Hizmetleri Bölümü
(HSHB) Cinsel Sağlık ve Üreme Sağlığı ( CS/ÜS )
konularında bilgi ve becerinin
artırılması ve yaygınlaştırılmasına katkıda bulunmak amacıyla yürütülmüştür.
İnsan gücü ve mali kaynakları üniversite olanaklarıyla karşılanan proje kapsamında;
HSHB ‘de uygulanmakta olan müfredat uluslararası kalite güvencesi standartlarına uyarlı
olarak revize edilmiş , eğitim/öğretim uygulama süreçlerini izleme ve değerlendirme
prosesleri geliştirilmiş , proje uygulamalarından elde edilen sonuçların üniversitemizin
değişik
il
ve
ilçelerde
faaliyette
bulunan
sağlık
kuruluşlarına
aktarılması
ve
yaygınlaştırılması planlanmıştır.
Proje uygulamalarından kazanılan müfredat geliştirme, stratejik yaklaşım, uygulama bilgi
ve becerileri diğer fakülte, yüksekokul ve araştırma–geliştirme merkezlerimize de yol
gösterici olacaktır. Planlanmasında ve uygulanmasında görev alan, katkıda bulunan tüm
öğretim elemanlarımıza ve projeyi yöneten MÇYKM kalite takımına teşekkür ediyorum.
Prof. Dr. Mehmet Haberal
Başkent Üniversitesi Rektörü
2
1. Giriş
Türkiye’nin sosyo-ekonomik yapısı ve milli gelirine oranla anne ve bebek ölümleri yüksek
düzeyde bulunmaktadır.
T.C. Sağlık Bakanlığı son 40 yıl içinde birçok uluslararası kuruluşla işbirliği içinde çalışarak
(USAID, JHPIEGO; UNICEF ve benzer kar amacı gütmeyen kuruluşlar) CS/ÜS alanında
eğitim ve araştırma projeleri yürütmüşlerdir. Bu fonlarla yapılan eğitimler CS/ÜS hizmetlerinin
gelişmesinde projenin uygulama sürecinde yararlı olmuşsa da projenin bitiminden sonra
sürdürülebilir bir izleme ve değerlendirme faaliyetlerinde yeterli derecede etkili olmamıştır.
Sağlık kuruluşları istatistikleri ve bilimsel araştırmalar ülkenin milli gelirine oranla yüksek
seviyede anne ve bebek ölümlerini göstermekte ve bu oranın azaltılması için sağlık eğitimi
yapan yüksek öğretim kuruluşlarında okuyan öğrencilere
daha fazla bilgi ve beceri
kazandırmak gerekmektedir.
Başkent Üniversitesi (BÜ) Rektörü Prof. Dr. Mehmet HABERAL, Sağlık Bilimleri Fakültesi
(SBF) Hemşirelik ve Sağlık Hizmetleri Bölümü (HSHB) öğrencilerinin eğitim/öğretiminde teorik
bilgileri öğrenmeleri yanında pratik ağırlıklı beceri kazanmalarına karar vererek SBF HSHB ve
Mithat Çoruh Kalite Yönetimi Merkezi (MÇKYM) yöneticilerinden uluslararası eğitim/öğretim
standartlarına uyarlı hizmet öncesi Cinsel Sağlık ve Üreme Sağlığı (CSÜS) eğitimi projesini
yürütmelerini istemiştir.
Üniversitemiz bu projenin Mart 2005 tarihinde uygulamaya başlatılmasıyla Türkiye Yüksek
Öğretim Kurumu (YÖK) nun “Akademik Değerlendirme ve Kalite Geliştirme Yönetmeliği”ne
uyarlılığın sağlanması yanında uluslararası alanda kabul gören bilgi ve beceriye dayanan
eğitim/öğretimi başlatma ve sürdürme amacındadır. Bu eğitim/öğretim metodu yaklaşımıyla
öğrenciler
sağlık
hizmetlerinde
daha
etkili ve
verimli
hizmet
verme
potansiyelini
kazanacaklardır.
Projenin 2005-2006 akademik yılında, yeterli öğrenci sayıları bulunan HSHB 1. ve 2. sınıf
öğrencilerine CS/ÜS seminerleri düzeyinde uygulanmasına karar verilmiştir.
3
2. Tanıtım
Projenin uygulanmasında; Başkent Üniversitesi (BÜ), Mithat Çoruh Kalite Yönetimi Merkezi
(MÇKYM), Sağlık Bilimleri Fakültesi (SBF) Hemşirelik ve Sağlık Hizmetleri Bölümü (HSHB),
Güzel Sanatlar Tasarım ve Mimarlık Fakültesi (GSTMF) ilgili bölümleri işbirliği yapmışlardır.
(Ek 1: Tanıtım)
2.1. Nüfus Yapısı ve Demografik Özellikler
Türkiye Cumhuriyeti Asya ve Avrupa kıtaları arasında uzanan ve 774 813 m2’lik bir alanı
kaplayan demokratik ve laik bir ülkedir.
Günümüzdeki nüfusu yaklaşık 71 milyon olarak tahmin edilmektedir. Nüfusun % 65’i
şehirlerde, % 35’i ise kırsal alanlarda yaşamaktadır. Ülke nüfusunun üçte biri 15 yaş ve
altındayken, 65 yaş ve üzeri nüfusun payı yaklaşık olarak yüzde 6’dır. Son 20-30 yılda
doğurganlık hızlarında önemli azalmalar meydana gelmiştir. 1970’lerin başında kadın başına
5 çocuk düzeyinde olan toplam doğurganlık hızı 1990’lı yılların sonunda 2.6’ya düşmüştür.
Kaba doğum hızı 2000’li yılların başı için binde 22 olarak tahmin edilmiştir. 15-64 ve 65+ yaş
gruplarındaki nüfus büyüklüğündeki artışın devam edeceği beklenmektedir. Bebek ölüm hızı
halen yüksek oup 1990’ların sonu için binde 42, kaba ölüm hızı ise binde 7 olarak
4
hesaplanmıştır. Günümüzde doğuşta yaşam umudu erkekler için 66, kadınlar için 71 yıl
olarak hesaplanmaktadır.
Türkiye’de her yıl 1.400 anne, doğumla ilgili komplikasyonlar sonucu hayatını kaybetmekte,
her bin bebekten 29’u bir yaşına gelmeden ölmektedir. Her yıl yaklaşık 2 milyon kadın gebe
kalırken, bu gebeliklerin ancak 1.371.000’i canlı doğumla sonuçlanmaktadır. Bu nedenlerle,
doğurganlık çağındaki kadınların gebeliğe bağlı nedenlerle ölüm oranı
gelişmiş ülkelere
kıyasla 10–15 kat daha fazladır.
2.2. Türkiye’de Sağlık Alanındaki Yükseköğretim Kurumları:
Türkiye’de halen 80’in üzerinde üniversite, 81 Hemşirelik Okulu, 50’den fazla Tıp Fakültesi ve
30 Ebelik Okulu faaliyet göstermektedir. Tıp Fakülteleri 6 yıl, Hemşirelik ve Ebelik Okulları
ise 4 yıl yüksek öğretim vermektedir. Sadece Başkent Üniversitesi’nde Fakülte olarak
hemşirelik eğitimi verilmektedir.
YÖK eğitim konularında bağımsız bir karar organıdır ve yüksek öğretim kurumlarının
koordinasyon denetimini sağlamaktadır.
YÖK’ün bir kurulusu olan, Tıp-Sağlık Bilimleri Eğitim Konseyinin Üniversite kuruluşlarının
müfredatları üzerinde yapılacak değişikliklerin uygulanması konularında kararlar verir.
3. Eğitim Organizasyonu:
Proje Direktörü, Eğitim Takım Lideri ve İzleme/Değerlendirme Komitesi Üyeleri Rektörlükçe
atanmışlardır. Eğitim/Öğretim Takımı; Eğitim Takım Lideri tarafından organize edilen Mithat
Çoruh Kalite Yönetimi Merkezi’ne bağlı KYS farkındalık eğitimi ve KYS prensipleri eğitimi
takımlarından, HSHB’ne bağlı CS/ÜS temel eğitimi ve CS/ÜS beceri eğitimi takımlarından
oluşturulmuştur (Ek 2: Eğitim Organizasyonu, Ek 3: Proje İzleme ve Değerlendirme Komitesi,
Ek 4: Proje Eğitim Takımı).
4. Strateji:
5
1-) HSHB öğrencilerinin CS/ÜS eğitim/öğretim potansiyellerini artırmak.
2-) Sağlık hizmet faaliyetlerini izleme-değerlendirme becerilerini artırmak.
3-) Proje uygulamalarından elde edilen sonuçları Üniversitenin diğer sağlık kuruluşlarında
yaygınlaştırmak.
4.1. Hazırlık (Birinci Aşama):
Uygulama öncesi HSHB eğitim/öğretim müfredatı içinde yer alan CS/ÜS programının
uluslararası standartlara uyarlı duruma getirilmesi için eğitim takımından görevlendirilen 3
eğiticiden oluşan bir ön hazırlık takımı oluşturulmuş ve aşağıdaki konuları içeren çalışmaları
yapması kararlaştırılmıştır:

Üniversitemizde
uygulanmakta olan
CS/ÜS eğitim/öğretim
müfredatı
ile
AB
ülkelerindeki CS/ÜS müfredatının incelenmesi ve karşılaştırılması.

HSHB’nün ihtiyaç/beklentileri ve eğitimde kullanılmakta olan modül ve anatomik
modellerin gözden geçirilmesi.

Beceri laboratuvarı eğiticileri için mevcut eğitim materyalinin incelenmesi.

Ülke çapında yürütülmekte olan sağlık hizmet faaliyetlerinin gözden geçirilmesi (veri
toplama, analiz, değerlendirme ve sürekli iyileştirme mekanizmalarının incelenmesi).

Gerektiğinde mevcut CS/ÜS müfredatının revizyonu ve eğiticiler için bir el kitapçığı
hazırlanması.

CS/ÜS eğitim uygulama plan ve programının hazırlanması.

Bir pilot çalışma ile hazırlanan programın test edilmesi.

Hazırlık faaliyetlerinde tespit edilen eksiklik, aksaklık, ihtiyaç ve önerileri kapsayan bir
raporun hazırlanması.

Başkent Üniversitesi’nin diğer illerdeki sağlık kuruluşları ile iletişim ağı kurulması,
basın ve medyada programın topluma duyurulması.
Hazırlık takımı beş CS/ÜS (güvenli annelik, aile planlaması, CYBH, acil obstetrik, adölesan
CS/ÜS) alanına odaklanarak mevcut müfredatı revize etmiş, ayrıca eğitici rehberini ve
uygulama planını hazırlamıştır. Beceri laboratuvarının genişletilmesi ve modern maket, model
ve görsel materyale ihtiyaç olduğu önerilerini raporlarında belirtmişlerdir.
6
4.2. Uygulama (İkinci Aşama):

MÇKYM ve HSHB eğitim elemanlarından oluşan proje eğitim takımı, takım lideri
başkanlığında toplanarak geliştirilen revize müfredat, eğitici rehberi ve uygulama
planına oryante olmak amacıyla 3 günlük bir workshop (çalıştay) çalışması
yapmışlardır.

Eğitim materyalinin öğrenci sayısına göre basılmasını, modern beceri laboratuvarı
ihtiyaçlarını ve laboratuvar alanının büyütülmesini sağlamışlardır.

Güncelleştirilen CS/ÜS eğitim/öğretim plan ve programı uygulamaya geçirilmiştir.

Proje hedeflerine göre çerçeve matrisi (hedef, gösterge, ölçüt, değerlendirme
sonuçları, eğitimin akışı ile ilgili muhtemel sorun ve beklentiler) hazırlamışlardır (Ek 5Çerçeve Matris).

Eğitim takım üyeleri, haftalık olarak eğitim/öğretim faaliyetlerinin izlenmesi ve
değerlendirilmesi için toplantılar düzenlemişlerdir.

Görsel eğitim materyalinin daha kolaylıkla anlaşılabilir olmasını sağlamak amacıyla
GSTMF’nden bir takımın çalışmalara katılması sağlanmıştır.

Öğrencilerin beceri düzeyini değerlendirme check-list’lerini hazırlamışlardır.

Ara ve final sınavları için soru bankasından soruların seçimleri yapılmıştır.

Role playing çalışmaları için öğrencilerden 5-7 kişilik takımlar oluşturulmuştur.
4.2.1. Proje Uygulama Faaliyetleri:
Öğrencilerin eğitim/öğretimi için projede yer alan bilgi/beceri potansiyellerini artırmak
amacıyla CS/ÜS ve KYS alanlarını kapsayan iki program hazırlanarak yürütülmüştür.

Eğitim/öğretim programı, öğretim üyelerinin ilgi alanlarına göre düzenlendi.

Programa başlama gününde öğrencilere (1. ve 2. sınıf) kendi bilgi düzeylerini ölçmek
için ayrı ayrı hazırlanmış bilgi düzeyi ölçme sınavları verildi ve alınan sonuçlar
kıymetlendirildi.

Bireysel ve takım performansları değerlendirildi ve yeterli bilgi düzeyine erişmemiş
öğrencilere bireysel olarak gelişmeleri için destek eğitim programları uygulandı.

Beceri başarı sonuçları role playing performanslarına ve anatomik model üzerindeki
beceri düzeyini değerlendirme check list’lerine göre kıymetlendirildi ve % 100 başarı
oranları geçerli sayıldı.
7

Bilgi düzeyi ölçümlerinde final sınavında % 70 başarı oranları geçerli sayıldı.

Öğretim elemanlarının periyodik toplantılarında öğrencilerin revize eğitim/öğretim
materyali ve metodolojiye olan uyumları izlendi, kıymetlendirildi ve kaydedildi.

İkinci yarıyılda eğitim/öğretim programları uyarınca sürdürüldü ve final sınav sonuçları
HSHB’nce önceden belirlenmiş olan başarı ölçütlerine göre kıymetlendirildi.
4.2.1.1. Kalite Yönetim Sistemi (KYS) Eğitimi:
MÇKYM, HSHB öğrencilerinin CSÜS eğitimleri düzeyinde kalite standartlarını öğrenmeleri
için HSHB ile işbirliği içinde eğitim/öğretimi yürütmüştür.
KYS eğitimi, kredisiz ve gönüllü katılım esasında haftada 1 saat olmak üzere toplam 15
saatlik seminerler kapsamında yürütüldü.
a-) Kalite Yönetim Sistemine Giriş (Farkındalık) Programı: KYS farkındalığı programı (Ek 6: 1.
Sınıf Program), Türk yükseköğretiminde kalite güvence sisteminin yeri, Avrupa Birliği
yükseköğretim programları ile denklik, kalite prensipleri tanımları, proses(süreç) yaklaşımı
alanlarındaki bilgi ve beceri ihtiyaçlarının farkındalığı ve bu öğreniminin meslek hayatındaki
yararlarını içerdi.
b-) Kalite Yönetim Sistemi Prensipleri Programı: KYS prensiplerini öğrenme ve uygulama
yaklaşım programı (Ek 7: 2. Sınıf Program), proses planlamasında girdilerde özellikler, izleme
ve kontrol kriterleri, dokümantasyon ve raporlama, iletişim ve etkileşim, iyileştirme, takım
çalışmalarında öneri üretme ve sorun çözme teknikleri, kalite ölçüm araçları, prosedür yazma
konularını içerdi.
Seminerler interaktif yöntemle dinamik bir yapıda ve takım çalışmaları ile MÇKYM tarafından
yürütüldü.
Öğrencilerden gönüllü olarak programa katılan 1. sınıftaki 28 öğrenci, 2. sınıftaki 33 öğrenci
arasından tesadüfi yöntemle 5-7 kişilik kalite çalışma takımları oluşturuldu ve yarıyıl süresince
takımlar seminer programı içinde verilmiş olan ev ödevlerini takım çalışmaları ile hazırladılar,
sözlü olarak sınıfta her takım için ayrılan beş dakikalık zaman süreci içinde katılımcılara
sundular ve tartıştılar. Öğrencilerin kalite takım çalışma becerilerini geliştirmek amacıyla her
8
hafta bir takımın üyeleri ile bir öğretim elemanı denetiminde fokus grup çalışması yapıldı.
Takım raporları, sorumlu öğretim elemanı tarafından kıymetlendirildi, sonuçlar izleyen haftada
öğrencilerin katılımı ile tartışıldı. Ön test, ara ve final sınav, takım çalışma raporları, ev
ödevleri ve fokus grup çalışmaları, katılım ve katkılar dikkate alınarak kıymetlendirildi. Test ve
anket sonuçları ve grafikleri, öğrencilerin e-posta adreslerine düzenli olarak gönderildi ve
bilgilendirilmek istedikleri konularda iletişim kurmaları için internet ortamında
iletişim
sağlandı. Öğrencilerin e-posta geri bildirimleri eğitim sorumlusunca kıymetlendirildi. Seminer
sonunda başarılı olan toplam 30 öğrenciye % 65 katılım esasına göre katılım belgesi verildi.
4.2.1.2. HSHB CS/ÜS Eğitimi:
HSHB’nde entegre model uyarlı eğitim yapılmakta ve öğrenci; yalnızca hastalığı değil, bir
bütün olarak hemşireliği öğrenmektedir. Bu sistem içinde sağlığın korunması ve
geliştirilmesinden sağlık sorunları olan bireylerin bakımına, basit sağlık sorunlarından
karmaşık sağlık sorunlarına doğru bir sıra içinde doğumdan ölüme doğru tüm yaşam süreçleri
ele alınarak öğretilmektedir. CSÜS konularının ele alınmasında da aynı yaklaşım izlenmiştir,
entegrasyon yaklaşımına uygun olarak aktif öğrenme yöntemleri kullanılmıştır.
Bölüm müfredatında 1. sınıfta CSÜS anatomisi ve fizyolojisi ile ilgili konuların yanı sıra CSÜS
ile ilgili temel kavramlar, 2. sınıfta güvenli annelik, aile planlaması ve adölesan sağlığı
konuları, 3. sınıfta acil obstetrik ve
cinsel yolla bulaşan hastalıklar yer almaktadır. Aynı
zamanda bu konulara ilişkin beceri laboratuvarı uygulamaları ve klinik–saha uygulamaları
yapılmaktadır. 4. sınıfta ise CSÜS kapsamında yer alan tüm konulara yönelik klinik/saha
uygulamaları intörnlük uygulamaları içinde yer almaktadır.
Ön hazırlık takım raporu ve revize eğitim/öğretim materyaline HSHB proje eğitim takımlarınca
oryante olunmuştur.
CSÜS konularının dört yıllık hemşirelik eğitim programındaki dağılımında ve
teorik bilgi
içeriğinde önemli bir değişiklik yapılmamıştır. Öğrencilerin becerilerini artıracak klinik beceri
laboratuvarı uygulamaları ve diğer uygulamalarda (klinik ve saha) yapılan yeni düzenlemeler
ile beceri ve uygulama saatlerinde artışlar sağlanmış, aktif eğitim yöntemleri kullanılmıştır.
Revizyon Alanları:
9
1-CS/ÜS eğitim programı ;
Eğitim programı projenin hedefleri doğrultusunda mezunların çalıştıkları sağlık kuruluşunda
sıklıkla karşılaşacakları 5 alana (güvenli annelik, acil obstetrik, aile planlaması, cinsel yolla
bulaşan hastalıklar, adolesan CSÜS sağlığı) odaklanarak planlanmıştır. Ayrıca üreme
sağlığında temel kavramlar (üreme hakları, cinsellik ve cinsel sağlık, kadının statüsü ve
sağlığı ile ilişkisi, aile içi ve kadına yönelik şiddet, toplumsal cinsiyet ve sağlığa etkileri vb.)
modülü oluşturularak ilgili derslere entegre edilmiştir.
Bu konular, bölümde uygulanan entegre modele uygun olarak dört yıllık müfredata yayılmıştır
ve farklı derslerde, farklı modüllerde ele alınmıştır (Ek 8-HSHB 4 yıllık program).
Revize edilmiş CS/ÜS eğitim programı 2005-2006 öğretim yılında 1. ve 2. sınıfa devam
etmekte olan öğrencilere uygulanmıştır.
2-Eğitim ve öğretim materyali ;
Üreme sağlığı ve cinsel sağlık konularında rehberde yer alan teorik kapsam eğitici ve
öğrenciler tarafından üreme sağlığı ve cinsel sağlık eğitimlerinde kullanılmak ve eğitimi
desteklemek amacıyla hazırlanmıştır.
Rehberde yer alan “Eğitici Notları (Teorik Çerçeve)” eğitim süresince eğitimci ve katılımcıların
yararlanması için mutlaka öğrenilmesi gereken bilgileri içermektedir. Her konunun görsel
materyallerle desteklenmesine önem verilmiştir. Bu aşamada Başkent Üniversitesi Güzel
Sanatlar Tasarım ve Mimarlık Fakültesi (GSTMF) ile işbirliğine geçilerek teorik rehberlerin
görsel tasarım yönünden zenginleştirilmesi sağlanmıştır.
Hazırlanan eğitim materyali konuya odaklı olup, dersin işleniş şekline de yer verilmiştir.
Rehberde yer alan her bir oturum; I. Plan, II. Uygulama-Etkinlikler ve III. Değerlendirme
kısımlarından oluşmaktadır. Konular için hazırlanan her eğitim planı, oturumlara özet bir bakış
açısı sağlamakta ve burada amaç, hedefler, içerik, araç gereç, süre, yöntem ve
10
değerlendirme bölümlerini içermektedir. Ayrıca her rehberde öğrencilere oturum öncesi ve
sonrası uygulanacak olan ön test ve son test yer almaktadır.
Hemşirelik eğitiminde
üreme sağlığı ve cinsel sağlık ile ilgili olarak öğrencilerde
geliştirilmesi gereken konularda eğiticilerin yararlanabilmeleri
beceri
amacıyla “Eğitici Uygulama
Rehberi” hazırlanmıştır. Rehber iki bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde bölüm
müfredatının üreme sağlığı ve cinsel sağlık uygulamaları ile ilgili kapsamı, ikinci bölümde ise
üreme sağlığı ve cinsel sağlık konularında öğrencilerde beceri geliştirmede kullanılan beceri
geliştirme ve değerlendirme rehberleri, veri toplama formları ve gözlem formları yer
almaktadır (Ek 9- Eğitici uygulama rehberi).
Rehberler hazırlanırken yetişkin öğrenme yöntemleri göz önünde bulundurulmuş ve
öğrencilerin aktif katılımlarını sağlayacak öğretim yöntemleri izlenmiştir.
3-Beceri ve uygulama;
Beceri ve uygulama faaliyetleri yönünden proje çalışması kapsamında laboratuvar mekanı,
maket, model ve araç-gereçler tekrar revize edilmiş ve geliştirilmiştir. Daha önce beceri
laboratuvarı proje öncesi 42 m2 bir alanı oluşturmaktayken 88 m2 lik bir alanı kapsayacak
şekilde genişletilmiştir. Bölümümüzde 1993 yılında kullanılmaya başlanan CS/ÜS anatomik
modelleri, maketleri ve resimleri artırılmış, günümüzün modern eğitim model, maket ve
resimleri ile beceri laboratuvarı zenginleştirilmiştir (Ek 10- Araç-gereç ve materyal listesi).
CS/ÜS ile ilgili konuların uygulama saatleri artırılmıştır. Teorik kapsamda yer alan rol playing
ve demonstrasyon saatleri beceri laboratuvarı saatine aktarılmıştır. Proje öncesi müfredat
programında CS/ÜS içeriği 43 saat teorik, 4 saat beceri laboratuvarı uygulaması ve 348 saat
klinik ve saha uygulaması kapsamında ele alınırken, müfredat revizyonu ile birlikte teorik saat
49, beceri laboratuvarı uygulama saati 18 ve klinik ve saha uygulaması saatleri de 360
olacak şekilde değiştirilmiştir. Böylece CS/ÜS konularına ayrılan toplam süre revizyon öncesi
395 saat iken revizyon sonrası 427 saate çıkarılmıştır. Öğrenci uygulamalarında, eğiticilerin
eğitimde aynı standardı sağlamaları amacıyla geliştirilmiş olan eğitici uygulama el kitabı ve
uygulamada öğrenmeyi kolaylaştırmak ve öğrencinin kendi becerisini değerlendirmek
amacıyla konu ile ilgili öğrenim rehberleri kullanılmıştır.
11
Öğrencilerin
CS/ÜS
konuları
ile
ilgili
becerilerini
artırmak
amacıyla
klinik
beceri
laboratuvarının farklı saatlerde danışman öğretim elemanı gözetiminde öğrenciye açık olması
ile ilgili düzenlemeler yapılmıştır.
Başkent Üniversitesi ve Ankara’da bulunan diğer kurum hastanelerinde ve birinci basamak
sağlık kuruluşlarında yürütülmekte olan klinik ve saha uygulamalarının planlanmasında ve
yürütülmesinde önemli bir değişiklik yapılmamıştır.
4.2.1.3. Bulgular
Bilgi düzeyindeki kazanımları (% 70 olması):
- Yıl sonunda yapılan sınav değerlendirmeleri,
Beceri düzeyindeki kazanımları (% 100 olması):
-Check-listler,
-Ön test-son test sonuçlarının karşılaştırılmaları,
-Role playing takım değerlendirmeleri -her takım performans süreci sonunda performansı
izleyen öğrenci ve öğretim elemanlarınca değerlendirilmeleri- .
sonuçlarına göre değerlendirilmişitr.
4.2.1.3.1. KYS Eğitimi Bulguları:
KYM’nin daha önce lisans ve lisans üstü düzeyde yürüttüğü eğitim/öğretim faaliyetlerini
gözden geçirmiştir.
a-) Kalite Yönetim Sistemine Giriş (Farkındalık) Programı:
HSHB 1. sınıfında eğitim/öğretimine başlayan öğrencilere KYS’nin çalışma hayatındaki yeri,
ve öneminin farkındalığı bilincinin oluşturulması amaçlanmıştır.
Seminerler, iki akademik yarıyıl içinde interaktif eğtim/öğretim yöntemi ile dinamik bir
ortamda, ev ödevleri ve takım çalışması yaklaşımları ile güçlendirilerek sürdürülmüştür.
Uygulanan ön testte kalite sistemi ile geleneksel yönetim arasındaki farklılıklar, liderlik, kalite
yönetim sistemini oluşturan elemanlar, hedef, amaç, standart, kriter, kalite sisteminin evrimini
12
içeren çoktan seçmeli ve açık uçlu sorulardan oluşan bir ön test ile durum tespiti yapılmıştır.
22 öğrencinin cevaplandırdığı ön test sınıf ortalaması 51/100 olarak hesaplanmıştır.
KYS prensipleri ve farkındalıkla ilgili soruları içeren final sınavında ise uluslararası kalite
standartları, kaliteli iletişim, liderin görev ve sorumlulukları, kalite ölçüm araçları, proses
tanımları, etkililik, verimlilik ile ilgili sorulara yer verilmiştir. Final sınavı sorularını 24 öğrenci
cevaplandırmış, sınıf ortalaması 65/100 olarak bulunmuştur. Bu % 27 ‘lik bir artışı
göstermektedir.
Ev ödevi çalışmaları (1. balık kılçığı modelinde çalışma hayatı sorunlarından birinin seçilerek
tartışılması, 2. liderlik fonksiyonu, 3. proses kavramı ve iletişim/etkileşim zinciri, 4. KYS
prensipleri) için 7’şer kişiden oluşan 4 kalite çalışma takımı oluşturulmuş ise de genel olarak
4 kişiyi geçmeyen takım üyesi katılımı ile toplanabilmiştir. Takımlar sınıfta sözlü sunum
yapmış ve takım çalışma raporunu da öğretim elemanına teslim etmişlerdir.
Kanaat ve Kanı:
Seminerlere katılım, diğer kredili derslerin sınavları yapıldığı dönemde önemli derecede
azalma göstermiştir. Tartışmalara katkı oranı ise, bu sınavlarının azaldığı zamana paralel
olarak seminerlerin son iki haftasında artmıştır. Takım üyelerinde
azalmalar olsa da ev
ödevleri teslimleri gecikmeli olarak tamamlanmıştır.
Öğrenciler takım çalışmalarının karar alma, liderlik, sorun çözme, zaman yönetimi ve rapor
hazırlama faaliyetlerinde yararlandıklarını ancak kredili ders sınavlarının olduğu dönemde
yeterli üye sayısı ile toplanamadıklarını belirtmişlerdir.
Bu sınıf için planlanan Kalite Yönetim Sistemi programının ana teması olan farkındalık
bilincinin yaratıldığı izlenmiş ve test edilerek belgelenmiştir.
Bunun yanında öğrencilerin kendine güveni ve kendilerini ifade etmelerinde belirgin
gelişmeler gözlemlenmiştir.
b-) Kalite Yönetim Sistemi Prensipleri Programı:
Seminer başında soru bankasından seçilen 2. sınıfa özel sorulardan oluşturulmuş ön teste
katılan 29 öğrencinin not ortalaması 49,6/100 olarak hesaplanmıştır. Yarıyıl sonunda yapılan
13
final test sınavına katılan 33 öğrencinin not ortalaması ise 57/100 olarak saptanmıştır (%
15’lik bir artış).
Genel olarak yarıyıl içinde seminerlere katılımlar daha yoğun olmasına karşın öğrencilerin
kredili almakla zorunlu oldukları ders sınavlarının yapıldığı tarihlerde katılımlar önemli
derecede azalmıştır.
Öğrenciler takım çalışmalarına ilgi duymakla birlikte kalite çalışmalarında ise takım toplantı
düzeninin sürekliliğinin sağlanmasında ve liderlik fonksiyonunda güçlük çekmektedirler.
Takım çalışmaları süresince deneyimi olmayan öğrencilere yeterli bir süre için deneyimli bir
eğitici tarafından yardımcı olunmasının faydalı olacağı kanısına varılmıştır.
Seminer planlamasının dışında ortaya çıkan önemli iki olgu;

Test sonuçları kıymetlendirmeleri ve öğrencilerin kendi ifadelerinden öğrencilerin
seminer program kapsamında olan KYS prensip ve yaklaşımlarını yeterli derecede
öğrendikleri anlaşılmaktadır.

Bir öğrenci takımı seminerde kazandıkları deneyimlerini “ 5. Ulusal Hemşirelik
Öğrencileri
Kongresi
”nde
sunmuşlar
ve
takdir
toplamışlardır
(http://www.baskent.edu.tr/~mckalite/kongre2006tr.doc). Aynı takım öğrencileri yıl
sonunda düzenlenen 2. Sınıf Araştırma Teknikleri Dersi Dönem Projeleri Çalışma
Grupları Sunumlarında “Hemşirelik Eğitiminde Kalite Yönetim Sistemi Seminerlerinin
Önemi”ni öğrenciler arasında yaptıkları anketlerle ölçerek bir sunum yapmışlardır
(http://mckym.baskent.edu.tr/ogrsunumtr.ppt).
4.2.1.3.2. HSHB CS/ÜS Eğitimi Bulguları:
Genel Bulgular: 2005-2006 Güz dönemi güvenli annelik konuları (doğum öncesi, doğum ve
doğum sonrası bakım) yeni revizyona uygun olarak işlenmiştir. Bir önceki yıl doğum öncesidoğum ve doğum sonu bakım için teorik 11 saat verilmiş iken, revizyon sonrası teorik saat 16
saate çıkarılmıştır. Güvenli annelik konuları 2. sınıftaki toplam
33 öğrenci ile işlenmiştir.
14
Öğrencilere konu ile ilgili öntest uygulanmıştır. Öğretim yönteminde anlatıma ek olarak vaka
sunumu, rol-playing ve görsel eğitim materyalleri kullanılmıştır.
Rol-playing uygulaması için öğrenciler 7 gruba ayrılmıştır, konular öğrencilere öğretim
elemanları tarafından uygulama öncesi verilmiştir. Senaryoyu öğrenciler hazırlayarak
performanslarını sergilemişlerdir. Rol-playing sonrası konunun ele alınışı, oynayan ve izleyen
öğrencilerin bakış açıları ve görüşleri tartışılmıştır.
Konunun bitiminde sontest uygulanmış ve öğrenci başarı durumları değerlendirilmiştir. Bu
değerlendirme sonucunda öntest başarı ortalaması 32.8, sontest başarı ortalaması ise 90.8
olarak belirlenmiştir.
Güvenli annelik kapsamında öğrencilerin beceri kazanmasını kolaylaştırmak için ve her
öğrencinin uygulamayı tekrarlayabilmesi amacıyla müfredat revizyonu öncesi yer almayan bir
günlük beceri laboratuarı uygulaması yapılmıştır. Beceri laboratuarı uygulamalarında istasyon
sistemi kullanılmıştır. Bu uygulamada eş zamanlı kullanılmak üzere üç uygulama ortamı
(doğum öncesi bakım, doğum ve doğum sonu bakım) oluşturulmuştur. Öğrencilerde 3 gruba
ayrılmıştır. Öğrenciler belirli süre her istasyonda uygulama yapmışlardır. Uygulamalarda
öncelikle öğretim elemanı demontrasyon yapmış, daha sonra öğrencilerin her uygulama
istasyonundaki ilgili uygulamayı tekrarlaması sağlanmıştır. Uygulamalarda öğrenim rehberleri
kullanılmıştır (Ek 9- Eğitici uygulama rehberi).
Öğrenci Görüşleri: Beceri laboratuarı uygulaması sonrası öğrencilerin görüşleri alınmıştır.
Öğrencilerin çoğunluğu uygulamanın öğrenim amaçlarına ulaştığı, yöntemin öğrenmeyi
kolaylaştırdığı, öğretim elemanlarının tutum ve davranışlarının eğitim atmosferini olumlu
etkilediği,
görsel
algılamalarında
yararlı
olduğu konusunda
olumlu
geri
bildirimler
sunmuşlardır. Ancak gruplardaki öğrenci sayılarının azaltılması, eğitim araç gereçlerinin daha
da zenginleştirilmesi, sürenin uzatılması ile ilgili düzeltici önlemlerin alınmasını gerektiren
görüşler belirtmişlerdir (Ek 11- Beceri laboratuarı uygulamasına ilişkin öğrenci görüşleri
değerlendirme sonuçları).
Beceri laboratuarı uygulaması sonrası öğrenim rehberleri kullanılarak öğrenci uygulama
sınavı yapılmıştır. Sınavda her bir öğrencinin kura ile çektiği uygulamayı, uygulama
basamaklarına uygun olarak yapması istenmiştir. Öğrenci uygulamayı yaparken, öğretim
15
elemanı ve başka bir öğrenci uygulamanın basamaklarına uygun olarak yapılıp yapılmadığını
ve uygulamada eksik olan basamakları değerlendirerek uygulama sonrası öğrenciye geri
bildirim vermiştir.
Güvenli annelik ile ilgili beceri uygulama sınavı sonucunda öğrencilerin başarı düzeyleri
89.5’in üzerinde olduğu saptanmıştır (Ek 12- Beceri laboratuarı uygulama sınavı sonuçları)
Müfredat değişikliği sonrasında, güvenli annelik ile ilgili uygulamalar uygulama revizyon
öncesi 16 saat iken revizyon sonrası 24 saate çıkarılmıştır. Klinik uygulamada öğrenciler 3
farklı hastanede klinik uygulama yapmışlardır. Aynı zamanda aile ziyaretlerinde gereksinime
uygun CS/ÜS konularında eğitim ve uygulama faaliyetlerini sürdürmüşlerdir.
Klinik uygulama sonrası öğrencilerin başarı durumları hazırladıkları bakım planları, raporları
ve klinikteki performansları göz önünde tutularak değerlendirilmiştir. Değerlendirme sonuçları
doğrultusunda öğrencilerin başarı düzeylerinin 80 ve üzerinde olduğu belirlenmiştir (Ek 13Klinik uygulama değerlendirme sonuçları).
Güvenli annelik kapsamında kadın ve erkek üreme sistemi konusuna ayrılan ders saatinde
değişiklik yapılmamıştır.
Adölesan Dönemi CS/ÜS kapsamında CS/ÜS revizyon öncesi 2 saat teorik, 4 saat
uygulama olarak verilirken, revizyon sonrası
teorik 4 saat, uygulama 8 saat olarak
değiştirilmiştir.
Kadınlara kendi kendine meme muayenesi ve erkelere de maket üzerinde testis muayenesi
için ayrılan ders ve uygulama saati proje öncesi 1 saat iken, proje sonrası ders saati 2 saat ,
uygulama saati 3 saate çıkarılmıştır. Uygulamada her bir öğrencinin kendi kendine meme
muayenesi ve maket üzerinde testis muayenesi uygulamalarını yapmaları sağlanmıştır.
Uygulamada konu ile ilgili öğrenim rehberleri kullanılmıştır (Ek 9- Eğitici uygulama rehberi).
Her öğrencinin uygulamayı doğru olarak yaptığı gözlemlenmiştir.
Aile planlaması konuları müfredat revizyonu öncesi 2 saat teorik, 4 saat uygulama verilirken,
revizyon sonrası teorik saatte değişiklik yapılmamış 2 saat beceri uygulaması eklenmiştir,
uygulama saati 8 saate çıkarılmıştır. Aile planlaması yöntemleri ve danışmanlığı konusunda
öğrencilere CD gösterimi yapılmıştır.
16
Diğer hedef iki konu (acil obstetrik ve cinsel yolla bulaşan hastalıklar) üçüncü sınıfta yer
almaktadır .
4.3. Yaygınlaştırma ve Rehberlik (Üçüncü Aşama):
Başkent Üniversitesi’nin Adana, Antalya, Alanya ve Konya illerindeki hasta yönetimlerine
projeden elde edilen sonuçlar bildirilmiş ve böyle bir eğitim programının bulundukları
hastanelerin Hemşirelik Bölümü çalışanlarına yapılması ile ilgili görüşleri istenmiştir.
5. Sonuç
Proje süreçlerinde eğitim metotları ve eğitim materyali, veri analizleri, kullanılan kriterler
(göstergeler) ve bulgular değerlendirilmiştir.
Başarılı sonuçların alınmasında üniversite akademik disiplinleri (MÇKYM, HSHB, GSTMF)
arasında iletişim ve etkileşimde önemli rol oynamıştır. Bu birimlerde kendi birimleri içinde
iyileşmeler, revizyonlar yapmışlardır. Örneğin; HSHB eğitim/öğretim elemanları müfredat
revizyonu ile ilgili, KYM lisans eğitim/öğretim programları içinde kalite standartlarını
yerleştirmekle ilgili deneyimler kazanmışlardır.
Üniversitemizin diğer akademik birimlerinin program yapıcıları kalite standartlarının kendi
eğitim/öğretim programlarına girmesi için çalışmalara başlamışlardır.
Proje yapımı, izlenmesi ve geliştirme konularında öğretim elemanları, teknik elemanlar ve
öğrenciler tecrübe ve bilgi kazanmışlardır. Bir grup öğrenci “kalite” ile ilgili öğrendiklerini 2
değişik seminerde sunmuşlar ve beğeni toplamışlardır.
Öğrenciler takım çalışma becerilerini artırmışlar ve daha yaratıcı, araştırıcı özellikler
kazanmaya başlamışlardır.
HSHB’nde bir görsel kütüphane geliştirilmiş ve ilk aşamada 250 özel tasarlanmış resim bu
kütüphanede yer almıştır.
17
Projenin
tamamı
İngilizce/Türkçe
olarak
MCKYM
web
sayfasında
yayınlanarak
saydamlaştırılmıştır.
Referanslar
1.
CS/ÜS Hizmet-içi Eğitim Modülleri, Türkiye Üreme Sağlığı Programı, T.C. Sağlık
Bakanlığı ve Avrupa Komisyonu İşbirliği Programı, Ankara, Türkiye, 2005.
2.
Cinsel Sağlı ve Üreme Sağlığı Ulusal Stratejiler ve Eylem Planı 2005-2015, Sağlık
Bakanlığı AÇSAP Genel Müdürlüğü, Ankara, 2005
3.
HUÇEP (2003) Hemşirelik Ulusal Çekirdek Eğitim Programı, GATA Basımevi, Ankara.
4.
Gilbert E S., Harmon JS., Yüksek Riskli Gebelik ve Doğum El Kitabı (Çev.Ed.Taşkın L).
İkinci Baskıdan çeviri. Plame Yayıncılık. Ankara 2002
5.
Nurses and Midwives for Health A WHO European Strategy for Nursing and Midwifery
Education, 2000 www.who.dk/nursing [25/12/2001]
6.
Population Reference Bureau 2004.
7.
Strengthening
Sexual
and
Reproductive
Health
In-Service
Training
Capacity,
Reproductive Health Programme.
8.
Strengthening Sexual and Reproductive Health Pre-Service Training Capacity,
Programme of Reproductive Health in Turkey
9.
(EuropeAid/119970/C/SV/TR)
10. (EuropeAid/119528/C/SV/TR)Taşkın L. Doğum ve Kadın Sağlığı Hemşireliği. VII.Baskı
.Ankara: Sistem Ofset, 2005.
11. The Standing Committee of Nursing of the EU (PCN) PCN Position Paper on Nursing
Education, www.pcn.yucom.be/Position_papers/education_paper.html [28/12/2001]
12. Türkiye Üreme Sağlığı Programı CS/ÜS Hizmet Çerçevesi, T.C. Sağlık Bakanlığı ve
Avrupa Komisyonu İşbirliği Programı, Ankara, Türkiye, Haziran 2004.
13. Türkiye’de CS/ÜS İçin Hizmet Standartları, T.C. Sağlık Bakanlığı ve Avrupa Komisyonu
İşbirliği Programı, Ankara, Türkiye, Aralık 2004.
14. Türkiye Nüfus ve Sağlık Araştırması 2003, Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri
Enstitüsü Ankara, Ekim 2004
15. Üreme Sağlığı Hizmetlerinde İş Tanımları, Türkiye Üreme Sağlığı Programı, T.C. Sağlık
Bakanlığı ve Avrupa Komisyonu İşbirliği Programı, Ankara, Türkiye, Aralık 2004.
16. WHO Europian Strategy for Nursing and Midwifery Education. Guidlines for member
18
States on the İmplementation of the Strategy, 2001.
Ekler
Ek 1
BÜ, MÇKYM, HSHB ve GSTMF Tanıtımları
Ek 2
Proje Eğitim Organizasyonu
Ek 3
Proje İzleme ve Değerlendirme Komitesi
Ek 4
Proje Eğitim Takımları
Ek 5
Çerçeve Matrisi
Ek 6
HSHB 1. Sınıf KYS Seminer Programı
Ek 7
HSHB 2. Sınıf KYS Seminer Programı
Ek 8
HSHB 4 yıllık program
Ek 9
Eğitici Uygulama Rehberi
Ek 10 Araç-Gereç ve Materyal Listesi
Ek 11 Beceri Laboratuarı Uygulamasına İlişkin Öğrenci Görüşleri Değerlendirme Sonuçları
Ek 12 Beceri Laboratuarı Uygulama Sınavı Sonuçları
Ek 13 Klinik Uygulama Değerlendirme Sonuçları
19