AMASYA Amasya, Karadeniz Bölgesi`nde Amasya ilinin merkezi

AMASYA
Amasya, Karadeniz Bölgesi'nde Amasya ilinin merkezi olan kenttir. 2014
itibariyle toplam 321.913 nüfusa sahiptir. Merkez ilçe ise 135.950 nüfusa sahiptir.
yılı
Orta Karadeniz Bölümü'nde yer alır. Anadolu'nun eski yerleşim alanlarından
biridir. Hititlerden başlayarak çeşitli uygarlıkların merkezi olmuştur. Kentin bilinen en eski
adı, söylendiği biçimi ile günümüze kadar hiçbir değişikliğe uğramadan gelen Amasya’dır.
Eski kayıtlarda ve buluntularda Amesseia - Amacia - Amaccia ismi okunmaktadır. Amasya
isminin açık bir şekilde okunduğu, Pers, Pontos ve Roma İmparatorluğu dönemlerinde
ticarette kullanılan gümüş ve bronz sikkeler (paralar) üzerinde görmek mümkündür.
Bazı sikkeler üzerinde Amaccia veya Amacia isimlerine rastlanılmaktadır.
Amasya’nın fethinden önce ve sonrasında da Türkler, Amasseia’yı veya Amaccia,
Amacia Türkçede söylendiği gibi Amasya yapmışlardır.
Tahminen MÖ 60 ve MS 19. yıllarda Amasya'da doğduğu bilinen ve Coğrafya ilminin
mucidi olarak tanınan Strabon, yazdığı ünlü coğrafya kitabında Amasya’dan Amasseia
olarak söz etmektedir.
Etimoloji
Strabon'a göre Amasya ismi, burada yaşamış olan bir Amazon kraliçesi olan
Amasis'den gelmektedir. Bulunan Yunan ve Roma sikkelerinde görüldüğü üzere isim
zamanla Αμάσεια, Amaseia, Amassia ve Amasia olarak değişmiş ve sonunda Türkler Amasya
olarak adlandırmışlardır. Amasya'da bugüne kadar 19 farklı devletin yaşadığı
söylenmektedir.
Amasya şehrinin kuruluş tarihi kesin olarak bilinmemekle birlikte
yerleşimin Hitit dönemine kadar uzadığı tahmin edilmektedir. Seloukoslar döneminde
önemli bir konuma sahip olan yerleşim daha sonra M.Ö 281 yılında kurulan Pontus
Krallığı'na bir süre başkentlik yaptı. M.Ö 70 yılında general Lucius Lucinious
Lucullus tarafından Roma topraklarına katıldı. Diocletianus sonra M.S 3. yüzyılda gelişen
yerleşim önemli bir dini merkez konumuna yükseldi. 4. yüzyılın ikinci yarısında Roma
İmparatorluğu' nun ikiye bölünmesiyle yerleşim Doğu Roma İmparatorluğu topraklarına
katıldı. 712 yılında Arap ordularınca ele geçirilen yerleşim kısa süre sonra III. Leo tarafından
yeniden Bizans topraklarına katıldı. Yerleşim bu tarihten 11. yüzyıl sonlarına kadar Bizans
hakimiyetinde kaldı.
Türkler'in Amasya'ya yerleşmesi
1071 yılında yaşanan Malazgirt Meydan Muharebesi sonrasında Anadolu'nun birçok
şehri gibi Amasya'da 11. yüzyıl içinde Türkler'in egemenliğine geçti. Artuk Bey tarafından
ele geçirilen yerleşim daha sonra Danişmend Gazi 'nin denetimine bırakıldı. 1080 yılında da
yeni kurulan Danişmendliler Beyliği topraklarına katıldı. Şehir II. Kılıç Arslan tarafından
1175 yılında Anadolu Selçuklu Devleti topraklarına katıldı. Kılıçarslan tarafından oğlu
Nizâmeddin Argunşah'a bırakılan yerleşim 1193 yılında Kılıçarslan'ın diğer bir oğlu
olan Rükneddin Süleyman tarafından ele geçirildi. 1237 yılında başlayan Babai
Ayaklanması'nda isyancıların denetimine giren yerleşim 1240 yılında Selçuklu kuvvetlerince
yeniden ele geçirilmiş, isyanın ele başlarından Baba İshak'da yakalanarak Amasya
Kalesinde idam edilmiştir. Babai Ayaklanması ile iyice güçsüzleşen Selçuklular 1243 yılında
meydana gelen Kösedağ Muharebesi ile Anadolu'da güç kaybetmeye başlamış, 14. yüzyıl
başlarında da Amasya şehri Moğol valilerce yönetilmeye başlanmıştır. Kısa süreliğine II.
Gıyaseddin Mesud'un oğlu Tâceddin Altınbaş tarafından ele geçirilen yerleşim
sonrasında Eretna Beyliği topraklarına katıldı. 14. yüzyılın ikinci yarısında yerleşim Emîr
Hacı Şadgeldi tarafından ele geçirildi. Şadgeldi’nin ölümünden sonra oğlu Ahmed, Osmanlı
hükümdarı I. Bayezid'tan destek istemiş ve şehri Kadı Burhâneddin’e karşı savunmuştur.
Osmanlı-Kadı Burhaneddin mücadelesi sonrasında Amasya 1393 yılında Osmanlı
topraklarına katıldı. Şehrin idaresine de şehzade Çelebi Mehmed getirildi.
Milli Mücadelede Amasya
19 Mayıs 1919 tarihinde Samsun'da başlayan Kurtuluş Savaşı'nın (Milli
Mücadele)'nin ilk adımı, 12 Haziran 1919 tarihinde Mustafa Kemal'in Amasya'ya gelmesiyle
devam etmiştir.
Kurtuluş mücadelesinin planları hazırlanmış, Erzurum Kongresi ve Sivas Kongresi'nin
toplanmasına burada karar verilmiş, 22 Haziran 1919 tarihinde yayınlanan "Amasya
Genelgesi" ile "Milletin İstiklâlini Yine Milletin Azim ve Kararı Kurtaracaktır" denilerek Milli
Mücadele burada fiiliyata geçirilmiştir. Bu itibarla, Amasya, Türkiye Cumhuriyeti'nin
kuruluşunda da ilk önemli adımın atıldığı yer olmuştur.
1923 yılında yeni kurulan Türkiye Cumhuriyeti'nin idari taksimatı sonucunda Amasya
ilinin merkez şehri oldu.
Coğrafya
Amasya Karadeniz'in hemen gerisinde yer alır. Şehir vadi tabanı üzerine
kurulmuştur. Anadolu’nun iç kesimlerini Samsun Limanı’na bağlayan yol üzerinde bulunan
Amasya, 1930’da inşa edilen demiryolu ile Samsun’a bağlanmaktadır.
İklim
İlde Karadeniz iklimi - kara iklimi arasında bir geçiş iklimi hüküm sürer. Yazları kara
iklimi kadar kurak, Türkiye'de Karadeniz iklimi kadar yağışlı değildir. Kışları ise Karadeniz
iklimi kadar ılıman, kara iklimi kadar sert değildir. Ayrıca Yeşilırmak ve vadinin verdiği
yumuşatıcı etki de yadsınamaz boyuttadır. Kış mevsiminde vadinin verdiği özellikten dolayı
yükseklerde kar olsa bile şehir merkezinde kar etkisizdir.
Yağız HÖKELEK
76 – 6/A