Güvenlik Felsefesi ve Kuramlar
advertisement
ABD’nin Asya-Pasifik Politikası Doç. Dr. Atilla SANDIKLI ABD’NİN ASYA-PASİFİK POLİTİKASI 7. ÜNİTE Doç. Dr. Atilla SANDIKLI AMAÇLAR Bu üniteyi tamamladıktan sonra; ABD’nin Asya-Pasifik’e hangi gerekçelerle açıldığını ifade edebilecek, ABD’nin Asya-Pasifik’e açılırken ne tür stratejiler geliştirdiğini açıklayabilecek, ABD’nin Asya-Pasifik politikasının sonuçlarını 3 değerlendirebilecek bilgi ve beceriler kazanabileceksiniz. ANAHTAR KAVRAMLAR Kendi Kaderini Tayin Hakkı Açık Denizlerde Serbestlik Açık Kapı Politikası En Çok Gözetilen Ulus Tanımazlık Doktrini 4 ABD’nin Dünya Hakimiyetine giden Yolda Aşamalar ABD’nin İngiltere’den bağımsızlığını kazanması, daha sonra hızlı bir şekilde sınırlarını genişletmesi Önce Latin Amerika’da sonra da Pasifikte önemli bir devlet haline gelmesi Asya-Pasifik’te Avrupalı (İngiltere, Fransa, Rusya, Almanya, İspanya) ve Asyalı (Japonya) büyük güçlerle rekabette başarılı olması. 5 ABD Asya-Pasifik’e hangi gerekçelerle açıldı ABD, Asya Pasifik’te yayılırken tıpkı diğer Avrupalı sömürgeci devletler gibi ulusal çıkarlarına göre hareket etmiştir. ABD’nin dünya hâkimiyetinin aşama aşama gerçekleştiği görülmektedir. 6 ABD Asya-Pasifik’e hangi gerekçelerle açıldı Bağımsızlığın kazanıldığı ilk dönemde (1776-1822), önceliğin bağımsızlığın korunmasına ve ülke topraklarının genişletilmesine verildiği görülmektedir. 1823 tarihli Monroe Doktrini ABD’nin tüm Amerika kıtasını kendi nüfuz alanı olarak görmeye başladığının ilânıdır. 7 ABD Asya-Pasifik’e hangi gerekçelerle açıldı 1898 Amerikan-İspanyol Savaşı, ABD’yi emperyal bir güç hâline sokmuştur. Bu savaşla birlikte ABD, köhnemiş İspanyol imparatorluğunun Karayipler ve Pasifik’teki mirasını devralmıştır. 8 ABD Asya-Pasifik’e hangi gerekçelerle açıldı Soğuk Savaş döneminde (1945-1991) ABD kapitalist bloğun lideri olarak stratejisini tüm dünya genelinde Doğu Bloğunu dengeleme üzerine kurmuştur. 1971 yılında Çin-Amerikan ilişkilerinin normalleşmesinden sonra Asya-Pasifik’te dengeler ABD lehine değişmeye başlamıştır. 9 ABD Asya-Pasifik’e hangi gerekçelerle açıldı Soğuk Savaş sonrası dönemde ise ABD için temel öncelik Asya-Pasifik bölgesindeki ekonomik çıkarlarını korumak olmuştur. APEC ve ASEAN Bölgesel Forumu gibi örgütlerde kendi siyasi ve ticari çıkarlarını genelde korumayı başarmıştır. 10 ANAHTAR KAVRAMLAR Kendi Kaderini Tayin Hakkı (Self Determination): Milletlerin kendi geleceklerini belirlemesi ilkesi. Bu ilke daha çok Birleşmiş Milletler döneminde Asya ve Afrika’daki sömürgelerin bağımsızlığını kazanmaları için uygulanmıştır. 11 ANAHTAR KAVRAMLAR Açık Denizlerde Serbestlik: Uluslararası suların tüm ülkelerin ticaret gemilerine hiçbir keyfi sınırlama konmaksızın serbest olması. 12 ANAHTAR KAVRAMLAR Açık Kapı Politikası: 19. Yüzyılın başında konan bu ilkeye göre Çin hiçbir büyük gücün sömürgesi olmayacak ve Çin’deki ticari haklardan bütün ülkeler eşit bir şekilde yararlanacaktı. En Çok Gözetilen Ulus Kaydı: Bir devletin başka bir devlete tanıdığı her türlü ticari imtiyazdan üçüncü ülkelerin de doğrudan faydalanabilmesi ilkesi. 13 ABD Asya-Pasifik’e açılırken ne tür stratejiler geliştirdi Kuruluşundan günümüze kadar ABD, Asya-Pasifik bölgesinde yayılırken dört temel ilkeyi kendi dış politika çıkarları doğrultusunda kullanmıştır. Milletlerin kendi kaderini tayin hakkı ABD’nin Amerika kıtasındaki genişlemesini sürdürmesi Açık denizlerde serbestlik ve uluslararası ticaretin gelişmesi Sorunların barışçı yollardan çözümlenmesi 14 ABD Asya-Pasifik’e açılırken ne tür stratejiler geliştirdi Bu ilkeler siyasi, ekonomik ve askerî baskı araçları kullanılarak ABD tarafından Asya-Pasifik’te başarıyla uygulanmıştır. 15 ABD niçin Çin’e yönelik olarak “açık kapı politikası” uygulanması konusunda ısrarcı olmuştur? Avrupalı devletlerin aksine ABD’nin Asya’da sömürge bulmak gibi bir niyeti yoktu ve sadece serbest ticaret fırsatlarından yararlanmak istiyordu. Bu yüzden tüm devletlerin aynı ticari hak ve ayrıcalıklara sahip olduğu “açık kapı politikası” ABD için yeterliydi. Ancak bu konuda esas tehdit zayıf Çin ve Japonya’dan değil, elde ettiği ayrıcalıkları paylaşmak istemeyen Avrupalı 16 devletlerden geliyordu. ABD niçin Çin’e yönelik olarak “açık kapı politikası” uygulanması konusunda ısrarcı olmuştur? Bu açıdan Çin ve Japonya’nın bağımsızlık ve toprak bütünlüğü, daha doğrusu başka bir devletin münhasır yetki alanına girmemesi önem taşımaktaydı. ABD, Çin’in toprak bütünlüğü konusundaki hassasiyetini II. Dünya Savaşı’na kadar korurken Batı etkisine açıldıktan sonra hızlı bir şekilde kalkınıp modernleşen Japonya’nın başarısı için 1905 yılına kadar destek vermiştir. 17 1867 7.200.000 1904 Rus Japon Sahalin 1894 Japon-Çin 1898 Filipinler İsp. Guam 18 1846 Oregon İng. 1848 Kaliforniya Meksika 1903 Midway 1898 Hawaii 1899 Wake 19 1921 Washington Konferansı’yla ABD Japonya’yı nasıl sınırlandırmıştır? Asya-Pasifik’te artan Amerikan-Japon rekabeti, 1922’de yenilenmesi gereken İngiliz-Japon ittifakını tehlikeye sokmaya başlamıştır. ABD’nin yanı sıra İngiliz dominyonlarından Kanada, Avustralya ve Yeni Zelanda, İngiltere’nin Japonya yerine ABD ile ittifak yapmasını istiyorlardı. 20 1921 Washington Konferansı’yla ABD Japonya’yı nasıl sınırlandırmıştır? ABD 1921’de topladığı Washington Konferansı’nda bu soruna akılcı bir çözüm bulmuştur. Burada imzalanan Deniz Silahlarının Sınırlandırılması Antlaşması’yla büyük tonajlı gemilerde 5-5-3 oranı kabul 21 edilmiştir. 1921 Washington Konferansı’yla ABD Japonya’yı nasıl sınırlandırmıştır? Burada ABD ve İngiltere’nin oranı 5 iken Japonya’nın oranı 3’te kalmıştır. Yani Japonya diğer iki devlete göre daha az sayıda büyük savaş gemisine sahip olabilecekti. 22 1921 Washington Konferansı’yla ABD Japonya’yı nasıl sınırlandırmıştır? İmzalanan Dokuz Devlet Antlaşması katılımcı tüm devletler (Japonya, Rusya ve Fransa dâhil) Çin’in bağımsızlığına, egemenliğine ve toprak bütünlüğüne saygı göstermeyi taahhüt etmişlerdir. Japonya ayrıca Çin’in Shantung ve Rusya’nın Sibirya bölgesinden çıkmayı kabul etmiştir. 23 1867 24 25 1867 26 27 Kore Savaşı niçin III. Dünya Savaşı’na dönüşmemiştir? Kore Savaşı’nda izlenecek stratejiye ilişkin olarak ABD’de yoğun bir tartışma yaşanmaktaydı. General McArthur’un başını çektiği bir grup, Milliyetçi Çin birliklerinin ve bölgede konuşlanmış bulunan hava ve deniz kuvvetlerinin kullanılarak Komünist Çin rejimini çökertme harekâtına girişilmesini savunuyordu. 28 Kore Savaşı niçin III. Dünya Savaşı’na dönüşmemiştir? Batı Avrupa’daki müttefiklerin yoğun muhalefeti karşısında Başkan Truman, Çin’le topyekûn bir savaşa yol açabilecek ve Sovyetler Birliği ile olan gerginliği körükleyecek böyle bir harekete izin vermedi. Diğer taraftan Sovyet lideri Stalin, Kuzey birliklerinin hezimetinin ardından Sovyetlerin müdahale etmesinin 29 tehlikeli sonuçları olacağını düşünüyordu. Kore Savaşı niçin III. Dünya Savaşı’na dönüşmemiştir? Bu yüzden Stalin, Kuzey Kore’yi savunma işini Komünist Çin’e sevk etti. Savaş boyunca Komünist Çin ve Amerikan birlikleri çatışmayı Kore Yarımadası’nın dışına taşırmamaya büyük özen göstermişlerdir. 30 31 ABD’nin Asya-Pasifik politikasının sonuçlarını değerlendirmek ABD, Asya-Pasifik’te büyük bir güç olarak ortaya çıkmıştır. Avrupa güçlerinin güç kaybetmeye başladığı 1898-1945 arası dönemde, Asya-Pasifik’te kurduğu siyasi, askerî ve iktisadi üstünlük sayesinde ABD, hızla dünya liderliğine doğru ilerlemeye başlamıştır. 32 ABD’nin Asya-Pasifik politikasının sonuçlarını değerlendirmek II. Dünya Savaşı sonrasında İngiltere, Fransa, Hollanda ve Japonya’nın tasfiye olmasıyla birlikte ABD Asya-Pasifik’te lider ülke haline gelmiştir. Soğuk Savaş döneminde ABD’nin Asya’daki en önemli rakibi Doğu Bloku’nun lideri Sovyetler Birliği olmuştur. 1991 yılında Sovyetler Birliği’nin dağılmasından sonra ABD tüm dünyada olduğu gibi Asya-Pasifik bölgesinde de rakipsiz 33 kalmıştır. Kuruluşundan itibaren ASEAN’ın öncelikleri neler olmuştur? Participants of the East Asia Summit ASEAN ASEAN Plus Three ASEAN Plus Six Observer 34 Kuruluşundan itibaren ASEAN’ın öncelikleri neler olmuştur? Observer ASEAN Plus Three ASEAN Plus Six 35 Kuruluşundan itibaren ASEAN’ın öncelikleri neler olmuştur? Komünist blok dışında kalan Güneydoğu Asya ülkelerinin 1967 yılında kurduğu ASEAN, Asya’daki en başarılı bölgesel örgüt niteliğini taşımaktadır. Soğuk Savaş koşullarında komünizme karşı dayanışmayı temel bir öncelik olarak değerlendiren ASEAN, 1990’lı yılların başından itibaren önceliğini ekonomik entegrasyona vermiştir. 36 Kuruluşundan itibaren ASEAN’ın öncelikleri neler olmuştur? Bu çerçevede sosyalist rejimlerin halen iktidarda olduğu Vietnam, Kamboçya, Laos ve Myanmar üyeliğe kabul edilmiştir. 1990’lı yıllarda ASEAN’ın siyasi önceliği komünizmin yayılmasını engellemekten Çin’i dengelemeye doğru kaymıştır 37 ANAHTAR KAVRAMLAR Tanımazlık Doktrini: 1931 yılında Çin’in Mançurya bölgesini işgal eden Japonya, burada Mançuko adı altında kukla bir devlet kurdurmuştur. ABD’nin ortaya attığı ve Milletler Cemiyeti tarafından da kabul edilen bu doktrin, hiçbir surette Mançuko devletinin tanınmayacağını ilan ediyordu. 38 ABD DIŞ POLİTİKASI 7. ÜNİTE Doç. Dr. Atilla SANDIKLI
