2. Bölüm: Güneş Sistemi
advertisement
Güneş Sistemi 2. Bölüm: Güneş Sistemi Güneş sistemi nelerden oluşmaktadır? Kaç gezegen vardır? Bu gezegenlerin hepsi benzer özelliklere mi sahiptir? Aralarındaki farklılıklar nelerdir? En büyük gezegen hangisidir? Kaç gezegenin halkası vardır? Dünya'mız, diğer gezegenlerden hangi açılardan farklıdır? Neler Öğreneceğiz? • Güneş sistemindeki gezegenleri, • Gök adanın anlamını ve Güneş sisteminin hangi gök adada olduğunu, • Gezegenlerin genel özelliklerini, • Gezegenlerin büyüklükleri, uydu sayıları ve hangilerinin etrafında halka olduğunu öğreneceğiz. Konu/Kavramlar • Merkür • Venüs • Dünya • Mars • Jüpiter • Satürn • Uranüs • Neptün 293 7. Ünite Güneş Sistemi ve Ötesi 2.1. Gök Ada ve Güneş Sistemi Resim 7.16 Uzayda yer alan farklı gök ada türleri Bilim insanları uzun yıllar boyunca gökyüzünde gördükleri yıldızların hepsini tek bir grubun parçası sanmışlardır. 1917 yılında Thomas Wright (Tomas Rayt), yıldızların birçok farklı grup içerisinde bulunduğu düşüncesini öne sürmüştür. Bu teorinin ortaya atılmasından birkaç yıl sonra astronomi uzmanları bu iddianın gerçek olduğunu ispatlamışlardır (Resim 7.16). Bilgi Köşesi Spitzer uzay teleskobundan elde edilen verilere göre Andromeda gök adası bir trilyon yıldıza ev sahipliği yapmaktadır. http://www.spitzer.caltech.edu Yıldızların ve diğer gök cisimlerinin oluşturduğu gruplara gök ada denir. Gök adaların içerisinde milyarlarca hatta trilyonlarca yıldız bulunabilir. Tüm yıldızlar gök adanın merkezi etrafında dolanır. Gök ada ne kadar büyükse uzay boşluğunda kapladığı yer de o kadar büyüktür. Bilim insanları uzayda 100 milyar gök ada olduğunu tahmin etmektedir. Bizim içinde bulunduğumuz gök adanın adı Samanyolu’dur (Resim 7.17). Samanyolu, evrende bulunduğu tahmin edilen milyarlarca gök adadan biridir ve yapısında 200-300 milyar yıldız bulundurduğu tahmin edilmektedir. Samanyolu’na en yakın gök ada olan Andromeda, yaklaşık 2,6 milyon ışık yılı uzaklıktadır (Resim 7.18). Resim 7.17 Samanyolu'nun Reunion adasından panoromik görüntüsü 294 Fen Bilimleri 7 Güneş Sistemi SAMANYOLU GÖK ADASI 3.000 ış ık yılı Güneş Orion kolu Resim 7.19 Batlamyus (MS 85-165) Resim 7.18 Samanyolu ve Güneş sistemi Eski Yunan filozoflarının evren hakkındaki görüşlerini bir araya getiren Batlamyus, tüm gök cisimlerinin Dünya’nın etrafında döndüğünü öne sürmüştür (Resim 7.19). Ancak 1500’lü yıllarda astronomi ile yakından ilgilenmeye başlayan Kopernik (Resim 7.20) yaptığı gözlemler sonucunda Batlamyus’un evren teorisinde hatalar olduğunu fark etmiştir. Kopernik, 1540 yılında yayımladığı “Göksel Kürelerin Dönüşleri Üzerine” adlı kitabında Güneş’in merkezde olup çevresinde sırasıyla Merkür, Venüs, Dünya, Mars, Jüpiter ve Satürn gezegenlerinin sıralandığını ifade etmiştir. Yani Güneş sistemini tanımlamıştır. 1600’lü yıllarda bilim insanlarının Güneş sistemini incelemek için teleskop kullanmaya başlamaları sonrasında 1781’de Uranüs, 1846’da Neptün ve 1930’da Pluto keşfedilmiştir. Bilim insanları 1991 yılında gelişmiş teleskoplar sayesinde Pluto’nun çevresinde ona benzer birçok farklı gök cismi keşfetmişlerdir. Bu bölgeye Kuiper Kuşağı adı verilmiştir (Resim 7.21). Resim 7.20 Kopernik (1473-1543) Bilgi Köşesi Samanyolu, içinde Güneş sisteminin de bulunduğu gök adadır. Gözlemlenebilir evrendeki milyarlarca gök adadan sadece bir tanesidir. Resim 7.21 Güneş sistemi http://www.spitzer.caltech.edu 295 7. Ünite Güneş Sistemi ve Ötesi 5. Etkinlik: Güneş Sistemini Tanıyorum Güneş sisteminde yer alan 8 gezegen birbirinden farklı özelliklere sahiptir. Araç-Gereç Bilgi Köşesi Güneş sistemi hakkındaki ansiklopediler, İnternet, video-CD gibi kaynaklar Nasıl Yapacağım? - 9 kişilik gruplar oluşturunuz. • Güneş’in kütlesi, Güneş sisteminin %99,8’ini oluşturmaktadır. - Gruplardaki her kişi gök cisimlerinden birini seçsin. • Güneş’e en yakın gezegen Merkür'dür. Merkür’ün Güneş’e uzaklığı yaklaşık 58 milyon km iken Güneş’e en uzak gezegen olan Neptün’ün yaklaşık 4,5 milyar km’dir. Dünya’nın Güneş’e uzaklığı ise yaklaşık 150 milyon km’dir. - Araştırma sonucunda elde ettiğiniz bilgileri kullanarak bir rapor hazırlayınız. http://rasathane.ankara.edu.tr - Seçtiğiniz gök cismi hakkında belirtilen kaynaklardan araştırmanızı yapınız. - Araştırma yaptığınız gök cisminin özelliklerini sınıfta arkadaşlarınıza tanıtınız. Değerlendirme Soruları 1.Güneş sistemindeki gezegenlerin isimleri nelerdir? 2.Güneş sistemindeki gezegenler Güneş’e yakınlıklarına göre nasıl sıralanır? 3.Güneş sistemindeki gezegenler Güneş’in çevresinde nasıl bir yol izler? 4.Gezegenleri, birbirine göre doğal uydu sayıları ve çevrelerinde halka olup olmadığına göre karşılaştırınız. 2.2.Güneş Sistemindeki Gezegenler ve Özellikleri Bilgi Köşesi Teknik olarak 2006 yılından önce gezegen kelimesinin bilimsel bir tanımı yapılmamıştı. Yüzlerce yıl önce Eski Yunanlılar, yapmış oldukları gökyüzü incelemeleri sonucunda gezegenlerin yıldızlardan farklı olduklarını keşfet- Uluslararası Astronomi Birliği (IAU), 24 Ağustos 2006‘da yaptığı toplantıda gezegen tanımını değiştirdi. Yeni tanıma göre kendisine ait net bir yörüngesi olmayan Plüton, artık gezegen olarak kabul edilmemektedir. http://rasathane.ankara.edu.tr mişlerdir. Bu gök cisimlerine “gezen yıldız” anlamına gelen “planetes” ismini vermişlerdir. Günümüz İngilizcesinde “planet” olarak kullanılan bu kelime Türkçe’ye gezegen olarak çevrilmiştir. Gezegenlerin çevrelerindeki yörüngelerde dönme hareketi yapan gök cisimlerine uydu adı verilir. Dünya'nın çevresinde doğal uydumuz Ay'ın yanı sıra gözlem ve iletişim amaçlı birçok yapay uydu bulunmaktadır. Güneş sisteminde bulunan gezegenler, uydular, asteroitler, kuyruklu yıldızlar, toz ve gazların tamamı Güneş çevresinde dolanmaktadır. Bilim insanlarının 2006 yılında yaptığı gezegen tanımına göre Güneş sisteminde yer alan gezegenler sırasıyla Merkür, Venüs, Dünya, Mars, Jüpiter, Satürn, Uranüs ve Neptün’dür. 296 Fen Bilimleri 7 Güneş Sistemi Güneş sistemindeki gezegenleri tanıyalım: Merkür Güneş'e en yakın ve en küçük gezegen olan Merkür’ün aşırı sıcaktan dolayı bir atmosferi yoktur (Resim 7.22). Uydusu bulunmayan Merkür, kendi etrafında 59 günde dönerken Güneş’in etrafında 88 günde dolanır. Yani Merkür’ün bir yılı yaklaşık 1,5 Merkür günü sürmektedir. Ayrıca, bilim insanları Merkür’ün merkezinde büyük bir demir top ve üzerinde ince bir kaya katmanı olduğunu belirtmektedirler. Venüs Adını, Yunan mitolojisinde yer alan aşk ve güzellik tanrıçasından alan Venüs, Güneş sisteminin ikinci gezegenidir (Resim 7.23). Birçok açıdan Dünya’ya benzeyen tek gezegendir. Büyüklüğü Dünya’ya çok yakındır. Bu nedenle Dünya’nın ikizi olarak anılır. Venüs, çıplak gözle yapılan gökyüzü gözleminde bile fark edilebilen en parlak gök cismidir. Kendi çevresinde diğer gezegenlerin aksine saat yönünde döner. Uydusu bulunmayan Venüs’ün atmosferinde azot ve bol miktarda karbondioksit bulunur. Atmosferinde bulunan gazlar nedeniyle sera etkisinin gözlemlendiği Venüs, Güneş sistemindeki en sıcak gezegendir. Yüzey sıcaklığı yaklaşık 400 °C kadardır. Evimiz Dünya Üzerinde yaşamın olduğu kesin olarak bilenen tek gezegendir (Resim 7.24). Üzerinde yer alan su küre ve hava küre sayesinde çeşitli canlıların yaşamına imkân verir. Atmosferinde bulunan oksijen, canlıların hayatta kalabilmesini sağlar. Kayaç gezegen olarak adlandırılan ilk dört gezegen arasındaki en büyük ve en yoğun olan gezegendir. Resim 7.22 Merkür Resim 7.23 Venüs Bilgi Köşesi Venüs atmosferinde %96,5 oranında CO2 gazı bulunur. Yüksek CO2 oranı sera etkisi yaratmaktadır. Resim 7.24 Dünya'mız ve Ay Dünya'nın, Ay adı verilen 1 tane doğal uydusu vardır. Ay’ın oluşumunu açıklamaya çalışan birçok varsayım bulunmaktadır. Bunlardan en çok kabul göreni, Dünya henüz oluşum aşamasındayken Mars büyüklüğünde bir cisimle çarpıştığı, bu çarpışmadan arta kalan parçaların da Ay’ı oluşturduğu yönündedir. Atmosferi yok denecek kadar ince olan ve yüzeyinde su bulun- Merak Ediyorum İlk dört gezegenin ortak yönleri neler olabilir? Sınıfta arkadaşlarınızla tartışınız. mayan Ay, yaşam için uygun koşullara sahip değildir. 297 7. Ünite Güneş Sistemi ve Ötesi Mars Güneş sistemi’nin dördüncü son kayaç gezegeni olan Mars’ın iki doğal uydusu vardır. Adını Roma mitolojisindeki savaş tanrısı Mars’tan almıştır. Yüzeyindeki yaygın demir oksitten dolayı kızılımsı bir görünüme sahip olduğu için Mars'a Kızıl Gezegen de denir (Resim 7.25). Karbondioksit, azot ve argondan oluşmuş ince bir atmosferi olan Mars gerek meteor kraterleri gerekse Dünya’daki gibi volkan, vadi, çöl ve kutup bölgelerini içeren çehresiyle Dünya benzeri bir gezegendir. Ayrıca dönme periyodu ve mevsim dönemleri de Dünya’nınkine çok benzemektedir. Resim 7.25 Mars Mars’la ilgili ilk araştırmalar 1965 yılında gönderilen “Mariner 4” gözlem uydusu ile başlamıştır. Mars’a gönderilen en son araç olan “Curiosity”, yüzey araştırmalarına hâlen devam etmektedir. Mars yüzeyi ve atmosfer yapısıyla ilgili birçok deney ve gözlem yapan Curiosity, Dünya’ya Mars yüzeyiyle ilgili birçok fotoğraf göndermiştir (Resim 7.26). Evde Yapıyorum Mars, hakkında en çok bilgi sahibi olduğumuz gezegendir. Farklı bilgi kaynaklarını kullanarak Mars hakkında araştırma yapınız, araştırma sonuçlarınızı sınıfta arkadaşlarınıza sununuz. Resim 7.26 Curiosity tarafından çekilen Mars yüzeyi fotoğrafı Jüpiter Güneş sisteminin 5. sırasında bulunan ve gazdan oluşmuş en büyük gezegeni olan Jüpiter’in bilinen 63 uydusu vardır (Resim 7.27). Diğer gezegenlerin hepsinin toplam kütlesinin yaklaşık 2,5 katı bir kütleye sahiptir. Güneş sistemindeki bütün gezegenleri içine alabilecek kadar büyüktür. Atmosferinde bol miktarda hidrojen ve helyum gazları bulunur. Jüpiter’e araştırma amacıyla 1973 yılında gönderilen ilk araç Pioneer 10’dur. Resim 7.27 Jüpiter Sonraki yıllarda da birçok farklı araştırma amaçlı araç gönderilmiştir. Yapılan araştırmalar sonucunda fotoğraflarda büyük bir benek gibi duran bölgenin yüzlerce yıldır devam eden bir kasırga olduğu anlaşılmıştır. 298 Fen Bilimleri 7 Güneş Sistemi Dış gezegenleri ziyaret eden ilk uzay aracı olan Pioneer 10’un 1973’teki gözlemleri üzerine varlığından kuşkulanılan Jüpiter halkaları 1979 yılında Voyager 1 ve 2 uzay araçları tarafından çekilen fotoğraflarda ispatlanmıştır. Satürn Güneş’e yakınlık sırasına göre 6. gezegen olan Satürn’ün bilinen 47 uydusu vardır (Resim 7.28). Gaz gezegenlerden olan Satürn, büyüklük açısından Jüpiter’den sonra ikinci sırada gelir. Satürn, çıplak gözle izlenebilen 5 gezegenden (Merkür, Venüs, Mars, Jüpiter ve Satürn) biri olarak eski çağlardan beri insan- oğlunun dikkatini çekmiştir. Atmosferinde büyük ölçüde hidrojen ve helyum gazları bulunmaktadır. Bilgi Köşesi Satürn’ü koyabileceğimiz kadar büyük bir havuzumuz olsaydı Satürn su üzerinde yüzerdi. Çünkü yoğunluğu sudan azdır. http://www.biyolojiegitim.yyu. edu.tr Resim 7.28 Satürn gezegeni Gaz devleri arasında bulunan Satürn çevresindeki halka yapısıyla tanınır. Satürn‘ün halkaları, gökyüzünün basit teleskoplarla izlenmeye başlandığı 17. yüzyıldan bu yana Satürn’ü diğer gezegenlerden farklı kılan eşsiz bir yapı olarak bilinegelmiştir. Yapılan gözlemler sonucu Satürn halkalarının çoğunluğunun çapı 1 cm ile 10 m arasında değiştiği düşünülen büyük sayıda buz parçacıklarından oluştuğu anlaşılmıştır. 1970’lerden sonra diğer gaz devlerinin de halkaları bulunduğu keşfedilmiştir. Uranüs Uranüs, Güneş sisteminin Güneş’e yakınlık sırasına göre 7. gezegendir (Resim 7.29). Gaz gezegenlerden biri olan Uranüs, büyüklük açısından Jüpiter ve Satürn’den sonra üçüncü, kütle açısından dördüncü sırada gelir. Adını, Yunan mitolojisindeki gökyüzü tanrısı Uranos’tan (Latincesi, Uranus) alır. 1781 yılında William Herschel (Vilyım Herşel) tarafından bulunan Uranüs’ün bilinen 27 uydusu vardır. Hidrojen, helyum ve metan gazından oluşmuş atmosfere sahip Uranüs’ün çevresinde ince, keskin hatlı ve koyu renkli 10 halkanın olduğu tespit edilmiştir. Halkaların tümü, yaklaşık 1 m çapında koyu renkli kaya benzeri parçalardan oluşmaktadır. Ayrıca, Uranüs'ün kutbu Güneş'e bakacak şekilde tekerlek gibi döner. Bu nedenle Uranüs'e "yuvarlanan bir varil" de denir. Resim 7.29 Uranüs 299 7. Ünite Güneş Sistemi ve Ötesi Neptün Neptün, Güneş sisteminin sekizinci ve Güneş’e en uzak gezegenidir (Resim 7.30). Adını, Roma deniz tanrısı Neptunus’ten alan ve gazdan oluşan bu gezegen, en büyük dördüncü gezegendir. 23 Eylül 1846’da keşfedilen Neptün’ün bilinen 14 uydusu vardır. Neptün’ü diğer gezegenlerden ayıran en önemli özelliği teleskoplarla keşfinden önce varlığının matematiksel olarak tahmin edilmesidir. Resim 7.30 Neptün Güneş’in etrafındaki dolanmasını, 165 Dünya yılında tamamlayan Neptün’ün hidrojen ve helyum gazlarından oluşan bir atmosferi vardır. 1989’da Voyager 2 gözlem uydusu tarafından ziyaret edilen Neptün’ün çok ince ve parçalı bir halka sistemine sahip olduğu bilinmektedir (Resim 7.31). Merak Ediyorum Güneş sisteminin son dört gezegeninin ortak özellikleri neler olabilir? Sınıfta arkadaşlarınızla tartışınız. Resim 7.31 Voyager 2 gözlem uydusu 6. Etkinlik: Güneş Sistemi Yapıyorum Güneş sistemi, içinde 8 gezegenin Güneş’e yakınlıkları, büyüklükleri, doğal uydusu ve halkaları olup olmamasına göre farklı özellikler gösterir. Araç-Gereç Renkli oyun hamurları, bakır tel, siyah renkli karton, kâğıt, makas, tahta çubuk Nasıl Yapacağım? - Gezegenlerin büyüklüklerini göz önünde bulundurarak renkli oyun hamurlarıyla her bir gezegenin modelini hazırlayınız. - Halkası olan gezegenler için oyun hamurunun çevresine kâğıttan bir halka yapınız. - Sarı renkli oyun hamuru ile Güneş modeli oluşturarak siyah karton üzerine yerleştiriniz. - Güneş’in çevresine gezegenlerin yörüngelerini oluşturacak şekilde bakır tellerden daireler yapınız. - Gezegen modellerini Güneş’e olan yakınlıklarına göre yörüngeleri temsil eden bakır tellerin üzerine sabitleyiniz. - Oluşturduğunuz Güneş modelini sergileyiniz. Değerlendirme Soruları 1.Güneş’e olan uzaklıklarına göre gezegenlerin sırası nasıldır? 2.En büyük ve en küçük gezegen hangisidir? 3.Halkası olan kaç gezegen vardır? Bu gezegenlerin adları nelerdir? 300 Fen Bilimleri 7 Güneş Sistemi Güneş Jüpiter Satürn Ay Merkür Uranüs Mars Neptün Venüs Dünya Resim 7.32 Güneş ve gezegenlerin karşılaştırılması Uluslararası Gök bilim Birliğinin (IAU), Resim 7.32'de görülen ve 1919 yılından bu yana kabul ettiği Güneş sistemindeki 8 gezegenin, Güneş’e yakınlık sırası ve diğer özellikleri Tablo 7.2'de belirtilmiştir. Tablo 7.2 Güneş Sistemindeki Gezegenlerin Özellikleri İç Gezegenler Dış Gezegenler Dünya Benzeri Kayaç Yapılı Gezegenler Gaz Yapısına Sahip Gezegenler Adı Merkür Venüs Dünya Mars Jüpiter Satürn Uranüs Neptün Ekvator çapı * 0,382 0,949 1,00 0,532 11,209 9,449 4,007 3,883 Kütlesi * 0,06 0,82 1,00 0,11 0,62 95,2 14,6 17,2 Dönme periyodu (gün) 58,64 243,02 1,00 1,03 317,8 0,43 0,72 0,67 Yörünge periyodu (yıl) 0,24 0,62 1,00 1,88 11,86 29,46 84,01 164,8 Uydu sayısı Yok Yok 1 2 63 60 27 13 Halka Yok Yok Yok Yok Var Var Var Var Atmosfer Yok denebilir. CO2 , N2 N2, O2 CO2 , N2 H2, He H2, He H2, He H2, He * Değerler, Dünya ile karşılaştırma sonuçlarına göre verilmiştir. 301 7. Ünite Güneş Sistemi ve Ötesi 2. Bölüm Değerlendirme Soruları 1. Aşağıdaki tabloda gezegenlere ait bazı özellikler verilmiştir. Verilen özellikleri dikkatlice değerlendiriniz ve hangi gezegene ait olduğunu tablodaki ilgili bölüme yazınız. Gezegenin Özellikleri Gezegenin Adı İnsanlar için mükemmel, toprak ve su bulundurur, canlılar için uygun bir atmosferi vardır. Üzerinde büyük bir leke görünür, tüm gezegenleri içine alabilir. Yuvarlanan varil gibi hareket eder. Yüzeyindeki demir bileşikleri nedeniyle kızıl bir görünümü vardır. Adının anlamı tanrıların habercisidir. Güneş sisteminin ilk gezegenidir. Uranüs’e benzeyen bu gezegenin deniz mavisi bir görünümü vardır. Dünya’nın ikizi olarak da anılan bu gezegen diğer gezegenlere göre ters yönde dönmektedir. Gaz devlerinden biri olan bu gezegenin 1.000'den fazla halkası bulunur. 2. Güneş sisteminde yer alan gezegenlerin Güneş’e uzaklıklarına göre sırasını, hangilerinin kayaç yapıda hangilerinin gaz yapıda olduğunu, hangilerinin halkasının olduğunu ve gezegenlerin uydu sayılarını aşağıdaki tabloda yer alan alanlara yazarak belirtiniz. Gezegen Neptün Mars Satürn Dünya Merkür Jüpiter Venüs Uranüs 302 Fen Bilimleri 7 Güneş Sistemindeki Sırası Uygunsa “X” işareti koyunuz. Kayaç Gezegen Gaz Gezegen Halka Uydu Sayısı Güneş Sistemi 3. Aşağıdaki soruların cevaplarını yazınız. a) Güneş sisteminde hangi gök cisimleri vardır? .................................................................................................................................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................................................................................................................................. b) Merkür ve Ay gibi gök cisimlerinde fazla miktarda gök taşı çukuru bulunurken neden Dünya’mızda o kadar fazla gök taşı çukuru bulunmaz? .................................................................................................................................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................................................................................................................................. c) Gök ada neye denir? Güneş sisteminin içinde bulunduğu gök adanın adı nedir? Başka gök adalara 3 örnek veriniz. .................................................................................................................................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................................................................................................................................. 4. Bulunduğu gök ada, sistem ve Güneş'e yakınlık sırasını göz önünde bulundurarak Dünya'mızın evrendeki yerini belirten bir paragraf yazınız. .................................................................................................................................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................................................................................................................................. 5. I.Samanyolu, gördüğümüz en büyük yıldızın adıdır. II.Yıldızlar çok büyük gaz yığınlarıdır. III.Kütlesi küçük olan yıldızın verdiği ısı ve ışık, kütlesi büyük olana göre daha azdır. Yıldızlarla ilgili verilen yukarıdaki bilgilerden hangisi ya da hangileri doğrudur? A) Yalnız I B) I ve II C) II ve III D) I, II ve III 303 7. Ünite Güneş Sistemi ve Ötesi 3. Bölüm: Uzay Araştırmaları İnsanoğlu uzay araştırmalarına ilk kez ne zaman başlamıştır? Uzay araştırmalarında teleskobun rolü nedir? Gelişen teknoloji ile birlikte uzay araştırmalarında ne gibi yenilikler olmuştur? Astronomi ile astroloji arasındaki farklılıklar nelerdir? Birisi bilim olarak kabul edilirken diğeri neden yıldız falcılığı olarak adlandırılır? İnsanoğlu uzayı nasıl kirletmektedir? Uzay kirliliğinin olası sonuçları neler olabilir? Neler Öğreneceğiz? • Teleskobun ne işe yaradığını ve gök biliminin gelişmesindeki önemini, • Uzay teknolojilerini ve teknoloji ile uzay araştırmaları arasındaki ilişkileri, • Gök bilimci ve astronot arasındaki farkı, • Astrologların neden bilim insanı olmadıklarını, • Uzay kirliliğinin nedenlerini ifade ederek bu kirliliğin yol açabileceği olası sonuçları öğreneceğiz. Konu/Kavramlar • Uzay teknolojisi • Uzay kirliliği 304 Fen Bilimleri 7 Uzay Araştırmaları Evrene Açılan Kapı: Hubble Uzay Teleskobu Evrenin genişlediğini ispatlayarak bilim tarihinin en büyük keşiflerinden birini yapan bilim insanı ABD’li Edwin Hubble’in adını taşıyan Hubble Uzay Teleskobu (HUT), 1990 yılının başlarında Dünya çevresindeki yörüngesine yerleştirilmiştir. Genel olarak bilinenin tersine Dünya yörüngesine yerleştirilen ilk uzay teleskobu Hubble değildir ancak bu teleskobu diğerlerinden ayıran özellik, daha gelişmiş olması ve büyüklüğüdür (Resim 7.33). Bilgi Köşesi Resim 7.33 Dünya ve Hubble Uzay Teleskobu Avrupa Uzay Ajansı (ESA) ve Ulusal Havacılık ve Uzay Dairesi’nin (NASA) ortaklaşa çalışması ile yapılan ve Dünya yörüngesine yerleştirilen Hubble uzay teleskobu, bilim tarihine aksiliklerle de damgasını vurmuştur. HUT, Dünya yörüngesine yerleştirildikten hemen sonra bilim insanları teleskobun aynasının ters yerleştirildiğini tespit etmişlerdir. Bu nedenle HUT ancak 3 yıl sonra kullanılabilmiştir. Bazı günler hava kapalı olduğunda teleskoplarla gözlem yapabilmek mümkün olamamaktadır. Bilim insanları bu sorunu çözmek için teleskopları yüksek dağların tepelerine çıkarmışlardır. Yeryüzünde bulunan teleskopların aksine HUT; havadaki partiküller, bulutlar ve diğer çevresel etkilerden etkilenmeden doğrudan net görüntüler alabilmekte ve bu sayede çok daha detaylı bir gözlem imkânı sağlamaktadır. HUT, günümüzde hâlâ astronomi biliminin en önemli araçlarından biridir. Sizce uzay araştırmalarında hangi teknolojik araçlar kullanılmaktadır? Teknolojik araçlar geliştirilmeden önce gök cisimlerinin gözlemi nasıl yapılmaktaydı? Uzay teknolojisi nedir? Bu alanda hangi araç ve aletler geliştirilmiştir? Bunları kullananlara ne ad verilmektedir? 305 7. Ünite Güneş Sistemi ve Ötesi 3.1. Astronom ve Astronot Nedir? İnsanoğlu için uzay; büyüklüğü ve olayları ile ilgi çekici, karmaşık, araştır- Evde Yapıyorum maya değer olmuştur. Bu yüzden insanoğlu her çağda uzayı merak etmiş ve araştırmak için sürekli icatlar yapmıştır. Uzayı merak eden ve araştıranlar bu icatlarla deney ve gözlemler yapmış, birçok veri elde etmişlerdir. Ünlü Türk astronomlar hakkında araştırma yapınız. Elde ettiğiniz bilgileri sınıfta arkadaşlarınıza sunarak paylaşınız. Uzay ve gök cisimlerinin özelliklerinin neler olduğunu inceleyen bilim dalına astronomi, bu işi yapan bilim insanlarına da astronom bir başka deyişle gök bilimci denir (Resim 7.34). Merak Ediyorum Astrolojinin neden bilim olamadığını ve yapılan yorumlara güvenilemeyeceğine dair düşüncelerinizi sınıfta arkadaşlarınızla tartışınız. Resim 7.34 Gökyüzü araştırması yapan bir astronom 18. yüzyıldan önce, astroloji ile astronomi birbirine çok yakın kabul edilmekteydi. Hatta kimi zamanlarda, bu ikisinin aynı olduğu düşünülmekteydi. Ancak aralarında çok büyük farklılıklar vardır. Astroloji, doğum bilgileri ve gök cisimlerinin konumları ile kişilerin karakterleri ve başlarına gelebilecek olaylar hakkında kestirimlerde bulunulabileceğini ileri süren bir inanç sistemidir. Bu inanç sistemi içerisinde yıldız haritaları veya başka araçları kullanarak geçmişteki olayları açıklamaya çalışan ya da gelecekle ilgili iddialarda bulunan kişilere astrolog denir. Astroloji, bir bilim dalı değildir (Resim 7.35). Gök cisimlerinin davranışını ve diğer gök olaylarını inceleyen bilim dalı astronomidir. Astroloji, gök cisimlerinin konumlarını belirlemek için bilimsel verileri kullanır, ancak bu verilerden yapılan çıkarımlar bilimsel yöntemlere dayanmaz. Bu çıkarımların yapılmasında, bilim dallarında olduğu gibi kontrollü deneyler sonucunda elde edilmiş kurallar kullanılmaz. Bir başka ifadeyle Resim 7.35 Astroloji bir yıldız falcılığıdır. astroloji eski çağlardan kalma bir falcılıktır. Gökyüzü, Dünya'nın her yerindeki kültürlerde insanların ilgisini çekmiştir. Bu kültürlerden bazıları, kendisini gökyüzündeki cisimlerin gözlemlenmesine 306 Fen Bilimleri 7 Uzay Araştırmaları adamış kişilere yani astronomlara destek vermeye başlamışlardır. Diğer pek çok bilim alanında çalışan kimselerden farklı olarak astronomlar, üzerinde çalıştıkları cisimlerle temas kuramazlar. Bunun yerine, keşif yapmak için detaylı gözlemlere başvururlar. Genel olarak astronomlar, gözlem yapmak için teleskop ya da diğer görüntüleme ekipmanları kullanmaktadırlar (Resim 7.36). Evde Yapıyorum Türkiye’deki uzay gözlem evlerinin nerelerde olduğunu araştırınız. Elde ettiğiniz bilgileri sınıfta arkadaşlarınızla paylaşınız. Merak Ediyorum Resim 7.36 Uzay gözleminde kullanılan teleskoplar Astronomi bilimi, teleskobun bulunmasıyla gerçek anlamda ilerlemiş ve değer kazanmıştır. Astronomide kullanılabilecek ilk teleskobu 1609 yılında Uzay gözlem evlerinin yapıldığı mekânlar sizce neden şehir dışındadır? Sınıfta arkadaşlarınızla tartışınız. Galileo Galilei adlı İtalyan bilim insanı icat etmiştir. Galilei, Venüs gezegenini incelerken bu gezegenin yer değiştirdiğini gözlemlemiş ve böylece gezegenlerin Güneş'in etrafında döndüğünü fark etmiştir. İnsanlar, teknoloji ilerledikçe daha güçlü teleskoplarla uzayı incelemiş, uzay hakkındaki bilgilerini artırmışlardır. Böylece merakını gidermeye başlayan insanoğlu bununla yetinmeyip daha fazla bilgi toplamak istemiştir. İnsanlığın uçmayı keşfetmesiyle Dünya’yı çevreleyen yakın uzay hakkındaki bilgiler daha da artmıştır. Güçlü füzeler, yapay uydular, Ay’a insanlı ve insansız araçlar gönderilmesi ve radyo teleskopları gibi gelişmeler 20. yüzyılın ikinci yarısında insanlığın uzay hakkındaki bilgilerini önemli ölçüde genişletmiştir (Resim 7.37). İlk çağlardan bugüne Türkler, İranlılar ve Çinliler gibi birçok farklı kültürden insanların hayallerini uçma ve uzaya çıkma fikri süslemiştir. 17. yüzyılda Ay’a yolculuk üzerine hikâyeler yazılmaya başlamıştır. Ancak Ay’a kadar kanat takıp gitmek için Dünya ile Ay arasında atmosfer olması gerekirdi. Hâlbuki atmosferin kalınlığı Ay ile Dünya arasındaki mesafeye göre çok azdı. İnsanların uçma hakkında öğrendikleri ilk şey uçmak için hava olması gerektiğidi. Resim 7.37 Radyo teleskobu 307 7. Ünite Güneş Sistemi ve Ötesi Bilgi Köşesi Kanatlı sistemlerle atmosfer olmadan uçulamayacağını ise kısa sürede kavramışlardır (Resim 7.38). 1609-1640 yılları arasında yaşamış ünlü Türk bilgini olan Hezarfen Ahmet Çelebi kendisinin geliştirdiği takma kanatlarla uçmayı başaran ilk insan olmuştur. http://www.hezarfen.mgm.gov.tr Resim 7.38 İstanbul’da yapılan kanatlı uçuş festivali Zaman içinde teknolojinin gelişmesiyle Ay ve uzay araştırmaları sadece teleskoplarla yapılan gözlemlerle sınırlı kalmamıştır. Her zaman uzay hakkında araştırma yapmak için alternatif teknolojiler geliştirilmeye çalışılmıştır. İnsanların uzayla ilgili merakları devam ettikçe uzay mekikleri yapılmıştır (Resim 7.39). Bilgi Köşesi Amerikalılar uzayda görev yapacak olan insanlara astronot derken Ruslar kozmonot demeyi uygun bulmuşlardır. https://www.nasa.gov Resim 7.40 Uzayda yürüyüş yapan astronot 308 Fen Bilimleri 7 Gelişen teknoloji sonucunda Rus kozmonot Yuri Gagarin (Yuri Gagarin),12 Nisan 1961 yılında uzaya giden ilk insan olmuştur. 16 Temmuz 1969 yılında astronot Neil Armstrong (Neil Armstrong), Ay’a ilk ayak basan insan olmuştur. Astronot, kozmonot ya da uzay insanı, uzay çalışmalarına katılmak üzere eğitilen kişilerdir. Uzaya giden astronotlar uzayda fizik, kimya, biyoloji, balistik ve tarım gibi konularda Dünya ile uzay arasında farklılık olup olmadığını da deney yaparak öğrenmeye çalışmışlardır. Astronotlar, uzayın Dünya'mızdan çok Resim 7.39 Uzay mekiği farklı özelliklere sahip olmasından dolayı uzaya günlük kıyafetleriyle gidemezler. Bu seyahatler için hazırlanmış özel kıyafetler giyerler (Resim 7.40). Kıyafetleri onları radyasyondan, basınçtan, Güneş'in zararlı ışınlarından korur ve vücut ısılarının sabit tutulmasını sağlar. Astronotlar, uzay mekikleriyle uzaya çıktıklarında uzay istasyonlarında kalırlar. Uzay mekikleri ise yapay uyduların taşındığı, uçağa çok benzeyen araçlardır. Uzay istasyonları ise uzaya gönderilmiş astronotların yaşayabileceği ve orada uzayla ilgili araştırmalar yapabilecekleri uzay yaşam birimleridir. Uzay Araştırmaları 7. Etkinlik: Uzay Araştırmalarının Tarih Şeridi İnsanların ilk çağlardan bugüne sürekli merak ettikleri uzay hakkında, tüm tarih boyunca araştırmalar yapılmıştır. Araç-Gereç Ansiklopediler, gazeteler, dergiler ve İnternet kaynakları, renkli kartonlar, renkli kalemler, pastel boyalar, konu ile ilgili resimler, makas ve yapıştırıcı Nasıl Yapacağım? - 3 ya da 4 kişilik gruplar oluşturunuz. Gruplar ilk çağ, orta çağ ve yakın çağdan birisini seçsin. - Gök bilimiyle ilgili yapılmış çalışmaları farklı kaynaklardan araştırınız. - Araştırmanızla ilgili resimleri toplayınız. - Elde ettiğiniz bilgileri ve resimleri tarihsel sıraya koyunuz. - Renkli kartonu kullanarak tarih şeridinizi hazırlayınız. - Araştırma sonuçlarınızı tarih şeridine yapıştırınız. - Tarih şeridinizi sınıf arkadaşlarınıza sununuz. Değerlendirme Soruları 1.Gök bilimiyle ilgilenmiş toplumlar hangileridir? Bunların gök bilimine ne gibi katkıları olmuştur? 2.Gök bilimcilerin yaptıkları işleri tanımlayınız. Gök bilimi alanında çalışmanın zorlukları neler olabilir? 5. Çözümlü Soru I. II. III. IV. Yukarıdakilerin hangileri gök cisimlerinin incelenmesinde kullanılmaktadır? A) I ve II B) II ve IV C) I ve III D) I, II ve III Çözüm Gök cisimlerinin incelenmesinde ilk kullanılan araç ışıkla çalışan teleskoplardır. Ancak teknolojinin ilerlemesiyle uzaya gözlem uyduları gönderilmiş ve radyo dalgalarını algılayan teleskoplarla gök cisimlerinin özellikleri bulunmaya çalışılmıştır. Ses dalgaları ise gök cisimlerinin gözleminde kullanılmamaktadır. (Cevap D) 309 7. Ünite Güneş Sistemi ve Ötesi 3.2. Uzay Teknolojileri ve Uzay Kirliliği Uzay araştırmalarını genel olarak beş ana grupta toplamak mümkündür. Bunlar: 1. Bilimsel amaçlı programlar, 2. Haberleşme programları, 3. Dünya'yı gözleme amaçlı programlar, 4. Uzay taşımacılığı programları, 5. Uzay istasyonu kurma programlarıdır. Bilgi Köşesi • Ülkemizde uzay ile ilgili araştırmalar yapan TÜBİTAK UZAY, 1985 yılında kurulmuştur. • Türkiye’nin ilk uydusu olan TÜRKSAT 1A, 24 Ocak 1994’te uzaya fırlatılmış ve kalkışından 12 dakika sonra infilak etmiştir. TÜRKSAT 1B uydusu ise aynı yıl içinde başarılı bir fırlatış ile yörüngesine yerleştirilmiştir. http://uzay.tubitak.gov.tr/ Haberleşme ve Dünya’yı gözleme amaçlı uzay çalışmaları araştırmadan çok, doğrudan hizmet çalışmalarıdır. Haberleşme uyduları kıtalar arası telefon görüşmelerini mümkün kıldığı gibi radyo ve televizyon yayınlarının uzak mesafelere aktarılmasını da sağlar. Dünya’yı gözleme amaçlı uzay çalışmaları ise askerî ve meteorolojik gözlemler yanında tarım, madencilik ve çevre amaçlı gözlem programlarını da içerir. İnsanlığı doğrudan ilgilendiren konulardaki incelemeler yapay uydularla yapılabilmektedir. Bunlar: Toprağın dağılımı, toprağın çoraklaşması ve çölleşmesi, orman alanlarının dağılımı ve değişimi, suların kirlenmesi, volkanik aktivite ve ozon tabakasındaki değişimler vb. Haberleşme ve Dünya’yı gözleme amaçlı uzay çalışmalarına yatırılan paralar ülkelerin ekonomisine çok kısa sürede katlanarak geri dönmektedir. Bu bakımdan, birçok ülke uzay çalışmalarına haberleşme ve Dünya’yı gözlemleme uydularıyla başlamaktadır. Türkiye de bu kapsamda uzaya uydu fırlatmış ve uzay çalışmalarına başlamıştır. TÜBİTAK yönetiminde gerçekleştirilen çalışmalar sonucunda Türkiye’nin 5. uydusu olan TÜRKSAT 4A, 15 Şubat 2014 günü uzaya fırlatılmıştır (Resim 7.41). Resim 7.41 Türkiye'ye ait haberleşme uydusu Türk ve Japon mühendislerin ortaklaşa ürettiği TÜRKSAT 4A uydusu, Türk televizyon ve radyo kanalları yayınlarının, Avrupa ve Asya’nın ardından Afrika’ya da ulaşmasını sağlamıştır. Ayrıca İnternet bağlantısı da sağlayan uydumuz, Türkiye’nin uzayda uydu sahibi 30 ülkeden biri olarak yerini sağlamlaştırmıştır. 310 Fen Bilimleri 7 Uzay Araştırmaları Uzaya, Güneş sisteminde yer alan diğer gezegenleri daha iyi incelemek için de uzay sondaları gönderilmektedir. Bu araçlar, içinde insan taşımayan tamamen robottan oluşan araçlardır. Sondaların fotoğraf çekme, toprak ve atmosfer analizi yapma gibi özellikleri vardır (Resim 7.42). Bu sondalardan birisi olan Curiosity, günümüzde de görevine devam etmektedir. Bilgi Köşesi 15 Ekim 1997'de uzaya gönderilen Huygens (Haygens) sondası 14 Ocak 2005’te Jüpiter’in uydusu olan Titan’a inmiş ve Dünya’ya yaklaşık 500 fotoğraf göndermiştir. http://www.esa.int Resim 7.42 Mars yüzeyinde görev yapan Curiosity aracı Uzaya gönderilen araçlarla her zaman araştırmalar yapılamamıştır. Bazen uzaya gönderilen araçlar kazalar ile parçalanmış, bu parçalanmalarla yakın uzayda kirlilik oluşmuştur. Uzay kirliliği son 40 yılda ortaya çıkan bir sorundur. Dünya’nın çevresinde, değişik yörüngelerde dönen ve artık herhangi bir işlevi olmayan, insan yapımı cisimlerin tümü, uzay kirliliği olarak adlandırılır. Uzay kirliliğine, ömrü biten yapay uydular da neden olmaktadır. Uzay kirliliğini önlemek için ömrü tükenen uyduların ve diğer araçların planlı ve düzgün bir şekilde Dünya’nın uygun yerlerine düşmesi sağlanmaktadır (Resim 7.43). Örneğin, Hubble Uzay Teleskobu'nun 2020’de ömrünü tamamlaması sonrasında Dünya’ya düşürülmesi planlanmaktadır. Merak Ediyorum Uzay kirliliğinin yol açabileceği problemler neler olabilir? Bu konudaki düşüncelerinizi sınıfta arkadaşlarınızla tartışınız. Resim 7.43 Yeryüzüne düşen bir uydu aracı 311 7. Ünite Güneş Sistemi ve Ötesi Uzayda yaklaşık 2 bin 500 ile 3 bin civarında kullanıma hazır uydu bulunurken bunun 10 katı kadar da uzay çöplüğü denilen görevi bitmiş uydular, roket parçaları gibi başıboş dolaşan nesne bulunmaktadır (Resim 7.44). Uzay kirliliğinin şimdilik insanların günlük yaşantılarına doğrudan bir etkisi yoktur. Bu nedenle genellikle göz ardı edilen ya da unutulan bir sorun olmuştur. Resim 7.44 Dünya’nın çevresinde dolanan uydu Hatta insanların büyük bir bölümü böyle bir sorunun varlığından bile habersizdir. Ancak önlem alınmazsa uzay kirliliği önümüzdeki 25-30 yıl içinde uzay araştırmaları açısından çok ciddi bir sorun olacaktır (Resim 7.45). Resim 7.45 Dünya çevresindeki uydular 6. Çözümlü Soru I. Roketlerden uzaya atılan parçalar II. Uzay mekiklerinden çıkan eksoz gazları III. Uzaya atılan yakıt tankları IV. Görevini tamamlamış uydular Yukarıda yer alan ifadelerden hangisi ya da hangileri uzay kirliliğinin nedenleri arasındadır? A) Yalnız I B) I ve II C) I, III ve IV D) I, II, III ve IV Çözüm Uzay kirliğine neden olan etkenlerin başında uzay mekiklerinden uzaya atılan parçalar, yakıt tankları, kaza sonucu uzaya yayılmış parçalar, görevini tamamlamış uydular ve onlara ait parçalar gelmektedir. Ancak uzay mekiklerinin çalışması normal araçlarınki gibi değildir. Bu nedenle o araçlardan çevreye egsoz gazı yayılmaz. (Cevap C) 312 Fen Bilimleri 7 Uzay Araştırmaları 3. Bölüm Değerlendirme Soruları 1. Teleskobun gelişimini gösteren bir zaman çizelgesi hazırlayınız. ……………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………… 2. Teknolojinin gelişimi ile uzay araştırmalarının gelişimi arasındaki ilişkiyi açıklayınız. ……………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………… 3. Aşağıda verilen kelime ve kavramları uygun yerlere yazarak aşağıdaki cümleleri tamamlayınız. uzay kirliliği Buzz Aldrin uzay gözlemi Neil Armstrong Yuri Gagarin astronot a) Uzay araştırmaları yapmak için eğitilmiş kişilere …………….. ya da kozmonot denir. b) ………………… Ay’a ilk ayak basan kişidir. c) ………………… uzaya gönderilmiş roketler, uydular veya uydulardan kopan parçalardan oluşur. 4. Aşağıdaki cümlelerden doğru (D) ve yanlış (Y) olanları belirleyerek işaretleyiniz. Yanlış olan ifadelerin doğrusunu yazınız. (.....) a) Teknolojinin gelişmesinin uzay araştırmalarına katkısı olumlu olmuştur. ……………………………………………………………………………………………… (.....) b) Astronotlar uzayda sadece gözlem yaparlar. ……………………………………………………………………………………………… (.....) c) Uzay çalışmalarının dönüm noktası Ay’a ayak basılmasıdır. ……………………………………………………………………………………………… (.....) ç) Evren ve uzay hakkında her şeyi bildiğimiz için bundan sonraki teknolojik gelişmeler önemli değildir. ……………………………………………………………………………………………… (.....) d) Uzay kirliliğine neden olan maddeler Dünya’ya düşebilir, canlılara ve binalara zarar verebilir. ……………………………………………………………………………………………… 313 7. Ünite Güneş Sistemi ve Ötesi 7. Ünite Değerlendirme Soruları A. Aşağıdaki cümlelerden doğru (D) ve yanlış (Y) olanları belirleyerek işaretleyiniz. (…) 1. Gök taşlarının yeryüzüne çarptıklarında oluşturdukları çukurlara gök taşı çukuru denir. …………………………………………………………………………………………………… (…) 2. Takımyıldızlar, onları oluşturan yıldızların ortak özelliklerine göre adlandırılır. …………………………………………………………………………………………………… (…) 3. Işık yılı bir zaman ölçüsüdür. …………………………………………………………………………………………………… (…) 4. Yıldızlara göre daha soğuk ve küçük olan gezegenler ısı ve ışık yaymazlar. …………………………………………………………………………………………………… (…) 5. Kuyruklu yıldızlar yıldız olmadıklarından dolayı ışık üretemezler. …………………………………………………………………………………………………… B. Aşağıdaki cümleleri verilen kavramlardan uygun olanlar ile tamamlayınız. meteor kuyruklu yıldızlar Orion Kutup yıldızı Ejderha Kuzey tacı Çoban Halley gök taşı 1. Küçükayı, Büyükayı, …………………, ………………… , ………………… ve ………………… bilinen takımyıldızlardandır. 2. Yön bulmakta kullanılan …………………, Küçükayı takımyıldızının yedi yıldızından biridir. 3. Atmosferden geçip yere ulaşan gök cisimlerine ………………… denir. 4. Bir yıldızın etrafında dolanan toz, gaz ve buzdan oluşan ………………… kendiliğinden ışık üretemez. C. Aşağıdaki soruların doğru seçeneklerini işaretleyiniz. 1. Aşağıda verilenlerden hangisi, geçmişteki gök bilimcilerin gökyüzünü gözlemleme nedenlerinden biri değildir? A) Zaman belirleme B) Dünya’nın yaşını hesaplama C) Takvim oluşturma D) Yön bulma 314 Fen Bilimleri 7 2. Aşağıdakilerden hangisi geçmişte gök bilimcilerin çalışma yöntemlerini belirlerken karşılaştıkları problemlerdendir? A) Hava kirliliği C) Teknolojik aletlerin eksikliği B) Işık kirliliği D) Nüfüs yoğunluğu 3. Mars gezegenini gözlemlemek isteyen bir gök bilimci, aşağıdaki teleskoplardan hangisini kullanırsa daha net bir görüntü elde eder? A) Aynalı teleskop B) Mercekli teleskop C) Radyo teleskobu D) Hubble Uzay Teleskobu 4. Uzay istasyonları ile ilgili; I. Dünya’nın yörüngesinde bulunan yapay uydulardır. II. Dünya’da yapılması mümkün olmayan deneyleri yapmak için kullanılır. III. İnsanlar, içinde uzun süre kalıp araştırma yapabilirler. ifadelerinden hangisi ya da hangileri doğrudur? A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve III D) I, II ve III 5. Gezegenler Yıldızlar I. Konumları yıldızlara göre değişir. IV. Isı ve ışık kaynağıdır. II. Güneş'ten aldıkları ışığı yansıtırlar. V. Gökyüzünde sürekli ışıldayan noktalar şeklinde görünür. III. Gökyüzünde yanıp sönen noktalar şeklinde görünür. VI. Konumları birbirine göre sabittir. Gezegen ve yıldızlara ait bilgilerin bulunduğu yukarıdaki tablo hazırlanırken hata yapılmıştır. Hatanın giderilebilmesi için hangi bilgilerin yeri değiştirilmelidir? A) I ve VI B) II ve IV C) III ve V D) III ve VI 6. Uzay araştırmaları sırasında uzaya fırlatılan uydu, roket gibi araçların parçaları, ömrünü tamamlamış yapay uydular, Dünya etrafında dolanan bir hurda yığını oluşturmuş ve uzay kirliliğine yol açmıştır. İnsanoğlu, bu uzay kirliliğini yok etmek için çeşitli yöntemler denemektedirler. I. Ömrü tükenen uzay araçlarının Dünya’ya düşmemelerini sağlamak II. Uzay araçlarını, en az kirlilik yaratacak şekilde yörüngelerine yerleştirmek III. Uzay çalışmalarından vazgeçip uzaya araç göndermemek ifadelerinden hangisi ya da hangileri uzay kirliliğini önlemek için kullanılan yöntemlerden değildir? A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II 315
