İlk Türkçe Piyes Nasıl Temsil Edildi?
advertisement
12Q9 M U H İ T T iy a tro T a rih im iz in M ü h im b ir Faslı İlk Türkçe Piyes Nasıl Temsil Edildi? Aptülmecit’in sarayındaki Tiyatro — DON GRİGORYO ve ODUN KILIÇ — Hasköy Tiyatrosu mahkeme karariyle kapattırılıyor — Agop Vartovyan nasıl yetişti ? Yazan: R E F İK AH M ET A ptülmecit’in Dolmabağçe sarayın­ daki tiyatroya ge- tirtttiği Ecnebi V. Opera gençlerinin gizli gizli padişah aleyhinde bir edilen haşahane heyeti teşkil ediyordu. Hademei hassadan suikast hazırlamakta o l­ dukları söylenmiye baş­ ladı. Saray muhafızları bir gençleri sıkı bir taras­ kısmı bilhassa bu iş için sut altına aldılar. hususî surette ve iyti- İlk günlerde şüpheler hemen na ile yetiştirilmekte idi. Garp musikîsini o za­ hemen teeyyüt etıniye başlamıştı. Temsil bu­ man Avrupadan getirtil­ miş olan en yüksek üs­ lunmadığı bir a k ş a m gençlerin toplu bir hal­ tatlardan öğrenen Türk de tiyatro salonuna gir­ gençleri git gide ecnebi dikleri görüldü. Mesele sahne artistlerine mü­ anlaşılmış, herşey mey­ kemmelen refakat ede- dana çıkm ıştı: Suikast­ bilmiye başlamışlardı. . bu hassa sınıfının a m a t ö r muzikasinı o zaman sa­ demei hassai işidildi; toplanmalar dikkati ca­ lip göründü . Hademei ve Operet heyetlerinin rayda teşkil oldukları çılar son tertibat ve Günün birinde sa­ hareket kararını almak raydaki musikî teşkilâtı­ na mensup bâzı gençle- üzere biri eşiyorlardı, iş­ te şimdi ciirmü meşhut halinde yakalanabileçek* lerd i. rin aralarında gizli gizli içtimalar tertip etmekte Gedikpaşa Tiyatrosu Miidürii Agop Vartovyan [Bu resim eski bir fotografiden’ Rfessam Miinif Fehim Bey tarafındau istinsah edilmiştir | M U H İ T 1300 Bu mütalâa ile silâhlarinı ellerine ahp İstanbulun bu seneler zarfındaki tiyatro gençleri tevkif etmek üzere içeriye girenler ga­ hayatını şöyle kısaca tesbit etmek kabildir : Za­ rip bir manzara karşısinda kaldılar... Hademei man zaman ecnebi truplar gelip ecnebi lisan­ bassa amatörleri kendi kendilerine piyes tem­ larında temsiller veriyorlardı. Memlekette yerli sil ediyorlardı. ermeni gençlerinden de bâzı artistler yetişmekte, Filvaki bu san’at heveslisi gençlerin sui­ ermenice temsiller vermekte idi. Bunların belli kastla filân alâkalari yo k tu ; ecnebi tiyatro he­ başlıları yetlerinin temsillerinde bazan figüranlık ta yap­ 1858 senesinde Hasköyde ermeni mektebinde makta olan bu gençler kimseye haber verme­ bunlardan ayrı olarak bir gençler gurupu er­ den, kendi kendilerine çalışmışlar, bir temsil menice temsiller vermiye başladı. Hasköy Ner- heyeti vücuda getirmişler, bir suflör ayırmış­ sisyan mektebi muallimlerinden Mardiros Mı- lar, bir de tiırkçe piyes yapmışlardı, bu gece de nakyan, Tomas Fasulyacıyan, eserlerini gizlice prova ediyorlardı... bentciyan bunların arasında idi. Keyfiyetten derhal haberdar edilen Aptülmecit, gençlerin bu teşebbüslerinden çok mem­ yukarıda isimlerini saydıklarımizdl. Nikogos TiilYedikule E r­ meni Hastanesinde doktor olan Karekin Çaprasyan da bu heyetin rejisörü idi. «1859» da nun olmuş, onları mükâfatlandırmış, teşvik et­ Altundüri Arakel isimli bir ermeninin teşebmiş, açıktan açığa çalışmalarını söylemişti, Ha­ büsiyle Hasköyde Ermeni mektebi civarında bir demei hassa amatörlerinin hazırladıkları türkçe tiyatro binası yaptırıldı, burada henüz ilk tem­ piyes az bir zaman sonra saray tiyatrosunda sil verilmişti ki Beyoğlundaki büyük tiyatro­ temsil edilmiş, muvaffakiyet kazanmıştı. nun miıstâciri Naum efendi İstanbulda tiyatro Otuz sene evel Pariste Larevü Teatral oynatmak imtiyazının kendisine verildiğini söy- mecmuasının türk temaşa san’ atma tahsis et­ liyerek miş olduğu hususî nüshayı yazmış olan Mösyö Hasköy tij^atrosu «1860» senesi martında mah­ Adolf Talâsso, bu hadiseyi Türklerin tiyatro keme karariyle kapatırıldı. Tiyatro hayatı tek­ sahasında attıkları ilk adını olarak gösteriyor, rar Mişel Naum efendinin tiyatrosuna inhisar fakat yazık ki ne bu ilk piyesin ismini, ne de etmiş oluyordu. Bü sefer Hasköylü Ermeni sa- bünu oynıyanların adlarını zikretmiyor. n ’atkârları da Naumun tiyairosuna gelmişler, Saray tiyatrosunda türkçe temsil edildiği Hasköylüler aleyhine bir dâva açtı, burada ermenice temsiller vermiye başlamışlar­ dı. Motti’ nin Haçaturyan tarafından ermenieeye terceme edilmiş olan Aristodem isimli dramı bu gençler tarafından oynanmış, Aristodem’in düşmüşlerdi. Bu arada Naum tiyatrosunda İs- kızı İksira rolünü oyniyacak kadın artist bulu­ tepan Kkşiyan’m idaresinde Bedros Mağakyan, namamış, genç muallim Mınakyan kız rolüne Çamaşır çıyan, Matmazel Fani ve sairedeıı mü­ çıkarılarak temsil verilmişti. Bu oyun bilâhare rekkep bir ermeni tiyatro heyeti İtalyancadan sahnede uzun müddet saltanat sürmüş olan terceme edilmiş Don Grigoryo isimli üç per­ Mardiros Mınakyan’ m üzerine ilk defa dikkati celbetmiş olması itilariyle ayrı bir ehemmiyeti delik bir piyesle Odun— kılıç isimli bir kome­ haizdir. diyi türkçe olarak temsil ettiler, Aptülmecit bu Yine bu sene zarfında İzmirde bulunan Ertemsilde hazır bulundu. meniler de orada bir tiyatro heyeti teşkil etti­ Sirapyon Hekimyan bu ermeni trupunun ler. Gerçi mahallî tiyatro hareketleri genişle­ reisi sayılıyor ve heyete eser hazırlıyordu. 1857 mekte idi, fakat türkçe temsiller kesilmişti, haberi şehre 3^ayıldığı zaman san’ at muhipleri büyük bir sevinç duymuşlar, büjmk ümitlere M U H İ T Hasköyde mahkeme karariyle seddedilen ti­ yatronun sahibi Altundüri ve kardeşleri Beyoğlunda Krmenî kilisesi emvalinden olan Kafe Oriyantal’l kiralıyarak «Şark» tiyatrosu ismini verdiler, burada muntazam temsiller vermek için hükümetten izin aldılar, «1861» senesi Kânu­ nuevvelinin 14 üncü günü burada ilk temsili verdiler. Mardiros Mmakyan, Tonıas Fasulyacıyan, Serope Benliyan, Agop Vartoviyan bu tiyatroda şöhret ve kemal bulmuş sanatkârlar­ dır ki bilâhare her birinin memlekette yerli ti­ yatroya muhtelif sahalarda hizmet etmiş olduk­ larını görüyoruz. Kadın san’atkâr bulmak hu­ susunda hayli müşkilâtla karşılaşan bu tiyatro­ nun ilk rejisörü Bedros Mağakyan’dı; fakat çok geçmeden sinyor Asti isimli ihtiyar ve tecrübeli bir İtalyan rejisör seçilmiş ve bu kıy­ metli adamın memlekette tiyatro işlerini tesis 1301 ayri truplar teşkil etmişler, ekmek paralarını çıkarmıya çalışıyorlardı. Yeni bir çalışma saha­ sı, yeni müşteri bulmak lâzımdı. Bu dağınık heyetlerden Asya çemiyeti ismini taşıyan trupun en göze çarpan san’ atkârı Agop Vartoviyan, eski aktör Garabet Papazyan’ m tavsiyesi üze­ rine yeni bir tecrübeye girişti, «Sezar Borciya» piyesini türkçeye çevirterek temsil etti, muvaf­ fak oldu. «1868». Mösyö Söyle isimli bir fransız Gedik pa­ şada bir hipodrom yaptırmış, burada zaman za­ man temsiller, oyunlar gösterilmiş, M. Solye burayı bırakıp kalkıp gitmişti. Agop Vartovi­ yan burasını tutarak faaliyete geçti, ikinci sı­ nıf saıı’ atkârlarla işe başladı, rağbet gördü, az zamanda devrinin en tanınmış artistleri kendi­ sine iltihak ettiler. Agop Vartoviyan önceleri ve tanzimde emeği geçmiştir. Sinyor Asti Şark Usküdarda Aziziye tiyatrosunda, Kadıköyüude, tiyatrosunda heveslilere muntazam tiyatro ders­ Beyoğlunda, Gedikpaşada temsiller vermiş, hal­ leri verilmiş, memleketimizde tiyatro istilâhla- kın ayağına gitmiş, rinı tesbit etmiştir. dirmişti ; şimdi artık Gedikpaşa tiyatrosunda yer­ Şark tiyatrosu temsiller verdikten «1863»e kadar sonra muntazam kapanmış, oldukça meharet ve şöhret kazanan Ermeni artistler şu­ trupunu tanıtmış ve sev­ leşiyor, halkın kendi ayağına gelmesini bekli­ yordu; filvaki öyle oldu. Muhtelif münevver Türklerin, bu arada bil­ «1866» da Simon hassa Eehcetülhakayık müellifi Ali Beyin yal­ Tıngır isimli bir Ermeni Şark tiyatrosunu yeni­ nız tûrkçe piyes oynamak hususundaki teklifle­ den faaliyete geçirmiş, burada tekrar Ermenice temsiller verilmiştir. Bu sırada Naumtı tiyatro­ ri Agop Vartovİ3ranâ pek mülâyim geliyordu. Bu takdirde bir taraftan tiyatrosunu hükümetin sunda da Ohanes Acemiyan’ m idaresinde başka himayesi altına bir Ermeni trupu kendi dillerinde temsil ver­ taraftan Türk halkını tiyatroya getfrecek fazla mekte idi. Şark tiyatrosu «1868» de bir Y u ­ varidat temin edecekti. nanlıya kiralanmış, tiyatroluktan çıkmış, Alka- iki arzusunda da muvaffak oldu. raya buraya dağılmışlardır. zar dö Bizans ismi altında canbazhaneye tahvil olunmuştur. koyacak, yardım görecek, bir Agop Vartoviyan bu 1870 senesi Mayısının 34 üncü günü çıkan büyük Beyoğlu yangınında Naum tiyatrosu Şark tiyatrosunun kapanması ermenice tem­ yanmış kül olmuştu. Istanbulun tiyatro hayatı sillerin artık seyirci bulmamıya başlamasından artık Gedikpaşa tiatrosurta, hurdaki tiirkçe tem­ ileri geliyordu. İş tavsamıştı. Tiyatro heyetleri sillere inhisar ediyordu. çoğalmıştı, fakat bunların hepsini doyurabilecek Türk müelliflerin edebijrat eserlerinin sah­ bir seyirci kütlesi yoktu. Şark tiyatrosundan ye­ neye konulduğu bu parlak devir başlı tişip te etrafa dağılan ermeni san’atkârlar ayrı bir tarihtir, ayrıca tetkik edilecektir. başına Kişisel Arşivlerde İstanbul Belleği Taha Toros Arşivi
