KAY 361 Türk İdare Tarihi

KAY 361 Türk İdare Tarihi
Ders 9
Konular: Osmanlı Şehirleri ve Ulaştırma
Okuma: Ortaylı, 2007, s. 279-318.
Osmanlı Şehirleri

Eski yerleşim merkezlerinin restore edilerek
kullanımı



“Türkler göçebe oldukları ve şehir kültürüne yabancı
oldukları için hiç şehir kurmadı” kanısı
Temel işlev, kırda doğan tarımsal artı ürünün denetimi
Mekansal yapı


Şehir merkezindeki büyük meydanda bir mabed, merkezi
devlet ofisi (saray, sancakbeyi konağı) ve Bedesten (lonca
binası ve depo)
Merkezin hemen çevresinde zenaatçılar ve esnafın
bulunduğu bir çarşı
Osmanlı Şehirleri

Mekansal yapı (Devam)

Bu iş bölgesinden sonra bir konut bölgesi
(mahalleler)



Sosyal sınıflaşmaya değil, etnik ve dini farklılığa göre
Şehrin periferisinde azınlıklar (Yahudiler, Rumlar,
Ermeniler...)
Bazen göçmen gruplar (Boşnak ve Arnavutlar gibi)
ve çingeneler çevredeki ayrı mahallelerde
Şehrin Yönetimi

Şehrin en yüksek yöneticisi kadı


Sancak beyi ve beylerbeyi sürekli seferde
Yargıçlığın yanı sıra, idari, mali ve beledi
işlevleri de olan bir memur




Merkezden gelen ferman ve emirleri tebliğ eder.
Vakıfların da denetimini yapar.
Esnaf loncalarını denetler.
Dürüst çalışmayan esnafı cezalandırır.
Şehrin Yönetimi

Kadı ve Görevleri



İstanbul kadısı Bab-ı Ali’ye bağlıdır,
vilayet kadıları beylerbeyi ve sancak
beyinden bağımsızdır.
Kadıya, subaşı, muhtesip, mimarbaşı gibi
görevliler de yardım eder.
Semtlerde kadıyı naibler ve mahalle
imamları temsil eder.
Kadının Yardımcıları

Subaşı




Her sancak, kazaya denk gelen subaşılıklara
ayrılmıştır.
Şehirlerde ve kırsal alanda asayişten
sorumludur.
Suçluları yakalar ama yargılayamaz.
Bazı vergileri de toplar.
Kadının Yardımcıları

Yatakçılar (asesler)




Geceleri çarşı ve pazar yerlerini beklerler.
Ücretlerini dükkan sahipleri öder.
Hırsızlıkta ihmalleri görülürse tazminat verirler.
Kale dizdarları

Şehrin iç kalesindeki hazine ve evrakı korurlar.
Kadının Yardımcıları

Mahalle imamı


Kadının görevlerini mahalle ölçeğinde yerine
getirir.
Mahallenin mülki ve beledi amiri





Cami vakfından maaş alır.
Yangınlarda ve asayişle ilgili konularda mahalleliyi
örgütler.
Temizlik işlerini denetler.
Nüfus kayıtlarını tutar.
Mahalle ahalisi için üst makamlara kefil olur.
Kadının Yardımcıları

Azınlık mahallelerinde imamın görevlerini
papaz ve kocabaşlar üstlenirdi.

Cemaatler üzerindeki kontrolün kendi dini
liderleri yoluyla yapılması milli hareketlerin
geliştiği 19. Asır’da sorunlar ortaya çıkardı.
Kadının Yardımcıları

Lonca Düzeni

Esnaf kethudalarının denetim alanları



Alışveriş ve imalatta düzen ve doğruluğun
sağlanması
Çarşının temizliği
Çarşı içindeki yol, çeşme, su yolu gibi
tesislerin bakım ve onarımı
Vakıflar

Kökeni



Vakıf kurumunun köklerinin Eski Roma ve
Bizans’ta olduğu da iddia edilir.
Kuran’ı Kerim’de “sadaka” olarak geçer.
Osmanlı Medeniyeti bir vakıf
medeniyetidir.
Vakıflar-2

Görevleri kentsel alandaki tesislerin
idaresi ve hizmetlerin görülmesidir.


Geleneksel devletin teşkilat ve bütçesi bu
işlevler için yetersizdir.
Ayrıca, vakıf yoluyla yöneticiler
evlatlarına miras bırakabilmişlerdir.
Vakıflar-3

Temel Terimler




Vâkıf: Sahibi olduğu mülkü kamu yararı/hayır için
vakfeden kişi
Mevkûf: Vakfedilen mülk, yani arazi, bina, su
kaynağı, dükkan, vs. veya para
Gayrimüslimler de vakıf sistemini
kullanmışlardır.
Avrupa’da da kilise vakıfları benzer bir işlev
görmüştür.
Vakıflar-4

Vakıf Yolu ile Yapılan İşler




Eserler: Camiler, medreseler, hamamlar, köprüler,
imarethaneler, kervansaraylar...
Hizmetler: Eğitim, sağlık, altyapı, sadaka, vs.
Denetimleri kadı tarafından yapılır.
16. Asır’dan itibaren enflasyon kaynaklı gelir
kaybına uğramış ve işlevlerini yitirmeye ve
yozlaşmaya başlamışlardır.
Kadının İşlevlerinde Azalma

Yeniçerilik kaldırılınca kadının kontrolcü
işlevini yapması mümkün olamadı.



1826’de başkentte ihtisap nazırlığı,
eyaletlerde de ihtisap müdürlükleri kuruldu.
Şehirlerin kolluk ve belediye işlevleri ve vergi
toplama görevi, narhın tesbiti ve uygulanması
Böylece kadı sadece yargı organı, noter ve
vakıf denetçisi durumuna geriledi.
Kadının İşlevlerinde Azalma



1836’da kurulan Evkaf Nazırlığı da vakıf
işlerini yüklendi.
1846’da kurulan Zaptiye Müşüriyeti
kolluk görevini üstlendi.
Sonuç olarak ihtisap nazırlığı, yıkılan
klasik teşkilatın yerini dolduramadı.