PowerPoint Sunusu

Yönetim Bilişim
Sistemleri
Yrd. Doç. Dr. Doğan AYDOĞAN
11. Bilgi Yönetimi

Bilgi yönetimi sistemleri işletme ve devletler için en hızlı büyüyen yazılım
alanıdır.

Aktarılamayan veya başkalarıyla paylaşılamayan bilgi işlevsizdir. Etkili
örgütlerde bilginin düzenli ve akışkan olması gereklidir.

BİLGİ

Veri: Derlenmiş iş akışı bilgileridir. Anlamlı hale gelmesi için yorumlanması
gerekir.

Enformasyon: Verinin belirli bir kalıp aracılığı ile düzenlenmesi, anlamlı
örüntülerin üretilmesidir.

Bilgi: Enformasyonun işe yarayacağı kalıpları, kuralları ve ortamları
tasarlamaktır.

Bilgelik: Problem çözümlerinde bilgiyi uygulamanın toplu ve bireysel
deneyimidir. Bilgiyi nerede, nasıl ve ne zaman kullanacağını bilmektir.
Bu bağlamda bilgi ve bilgelik; rakipler tarafından kolay satın
alınamayan temel rekabet avantajı ve temel kar kaynağıdır.

BİLGİNİN ÖNEMLİ BOYUTLARI

Bilgi Bir İşletme Varlığıdır




Bilgi soyut bir varlıktır

Verinin faydalı enformasyon ve bilgiye dönüşümü kurumsal kaynak gerektirir.

Bilgi fiziksel varlıklarda olduğu gibi azalan verimler kanununa tabi değildir, paylaşıldıkça değeri artar.
Bilginin Farklı Biçimleri Vardır

Bilgi örtülü (kişisel ve belgede yer almayan) ve açık (belgelerde bulunabilen) olabilir

Bilgi teknik bilgi ve beceri içerir.

Bilgi, çalışma süreçlerinin nasıl izleneceğini bilmeyi içerir.

Bilgi olayların nasıl olduğunu değil, neden olduğunu bilmeyi içerir.
Bilgi Bir Yere Sahiptir

Bilgi bireylerin zihinsel model ve haritalarını içeren bilişsel bir olaydır.

Bilgi hem sosyal hem bireysel temellidir.

Bilgi yapışkan (taşınması zor), yerleşik (işletme kültürü) ve durumsaldır (sadece belli durumlarda işe yarar.)
Bilgi Durumsaldır

Bilgi koşula bağlıdır. Bir iş sürecinin ne zaman uygulanacağını bilmek, işi bilmek kadar önemlidir.

Bilgi ortamla ilgilidir. Bilgiyi bir alet olarak düşünürsek, onu nerede ve nasıl kullanacağımızı bilmeliyiz.
Örgütsel Öğrenme ve Bilgi Yönetimi

Kuşkusuz insanlar gibi örgütlerde zamanla öğrenir ve kendini geliştirirler.

Yavaş öğrenen, öğrenmeyen, öğrenmek istemeyen, öğrenmeyi erteleyen
örgütler zamanla sınıfta kalır ve kaybolur.

Bir örgüt temel olarak aşağıdaki yöntemlerle bilgi toplar ve öğrenir

Veri toplama

Planlı faaliyetlerin dikkatli ölçümü

Deneme yanılma

Paydaşlardan gelen geri bildirimler
Bilgi Yönetimi Değer Zinciri

Bilgi Yönetimi: Bilginin oluşturulması, saklanması, nakledilmesi ve
uygulanmasını kapsar.

Bilgi yönetimi büyük oranda yönetim ve örgüt, küçük oranda teknoloji
faaliyetidir.
Enformasyon Sistem Faaliyetleri
Veri ve Enformasyon
Edinme
•
•
•
Toplama
Depolama
Yayma
Edinme
•
•
•
•
•
•
Bilgiyi ortaya
çıkarma
Veri madenciliği
Sinir ağları
Genetik algoritmalar
Bilgi iş istasyonları
Uzman bilgi ağları
Depolama
•
•
•
Belge Yönetimi Sis.
Bilgi Veritabanları
Uzman Sistemler
Yayma
•
•
•
•
İntranet portalları
E-posta raporları
Arama motorları
İşbirliği
Uygulama
Karar Destek Sis.
Kurumsal Uygulamalar
•
•
Yönetim Ve Örgüt Faaliyetleri
•
Geri Bildirim
•
•
•
•
Bilgi Kültürü
Uygulayıcı Topluluk
Kişisel Ağlar
Örgüt Uygulamaları/
Alışkanlıklar
•
•
Örgüt Kültürü
Örgüt Alışkanlıkları
•
•
•
Eğitim
Gayri Resmi Ağlar
Örgüt Kültürü
•
•
•
Yeni ET temelli iş
süreçleri
Yeni
Ürünler/hizmetler
Yeni Pazarlar

BİLGİ YÖNETİM DEĞER ZİNCİRİ

Bilgi Edinme: Örgütler aradıkları bilgi çeşidine göre değişik yöntemlerle bilgi toplarlar.


Belgelerin, raporların, sunumların ve iyi uygulamaların bilgi havuzunu oluşturmak.

Kurumsal verilerdeki düzeni keşfetmek, mühendis ve araştırmacıların yeni bilgiyi üretmesi.

Endüstri raporları, yasal görüşler, bilimsel araştırmalar, hükümet sayısal verileri

Satışlar, ödemeler, envanter, müşteri bilgisi ve diğer önemli verilerin toplanması
Bilgi Depolama: Elde edilen veri örgütün çalışma düzenine göre depolanmalıdır.


Bilgi Dağıtımı: Örgüt içinde bilgi paylaşımı ve iletişimin, yapısal olarak tasarlanmış olması gereklidir.


Bilgiyi belirli bir kurala göre düzenleyen ve dizinleyen en etkili araçlar veritabanlarıdır.
Portallar, intranet, e-posta, kurumsal takvim, kurumsal sosyal ağlar, arama motoru teknolojisi, belge,
veri ve grafikleri birlikte işlemeye yarayan belge paylaşım teknolojileri,
Bilgiyi Uygulama: Bir soruna çözüm üretmeyen ve paylaşılmayan bilgi gereksizdir.

Bilginin yeni ürün veya hizmet üretimine uygulanması gereklidir.

Tedarikçi veya müşteri yakınlaşmasını etkilemesi gereklidir.

Yeni iş uygulamaları, örgütsel düzenlemeler ve yeni pazarlar için olanaklar yaratmalıdır.
Bilgi Yönetim Sistem Çeşitleri
Kurum Genelini Kapsayan
Bilgi Yönetim Sistemleri
Bilgi Çalışma Sistemleri
• Kurum genelini
kapsayan bilgi toplama,
depolama, dağıtım ve
kullanım sistemleridir.
• Kurum içerik Yönetim
Sistemleri
• İşbirliği Araçları
• Öğrenme Yönetimi
Sistemleri
• Bilgi Ağı Sistemleri
• Bilim adamlarının,
mühendislerin ve diğer
çalışanların yeni bilgi
yaratma ve
keşfetmesine olanak
sağlayan sistemlerdir.
• CAD
• 3-D görsellik
• Sanal Gerçeklik
• Yatırım İş İstasyonları
Akıllı Teknikler
• Yolları keşfeden ve
bilgiyi etki alanlarına
uygulayan araçlardır.
• Veri madenciliği
• Sinir Ağları
• Uzman Sistemler
• Olay Temelli Düşünce
• Bulanık Mantık
• Genetik Algoritmalar
• Akıllı Ajanlar
11.2 Kurum Genelini Kapsayan Bilgi Yönetim Sistemleri

İşletmeler üç çeşit bilgi ile ilgilenirler. Rapor ve sunumlarda yer alan açık
bilgi, kişilerin kafasında yer alan örtük bilgi ve e-postalarda, duyuru
panolarında veya diğer iletişim araçlarında yer alan yarı-yapılandırılmış bilgi.

İşletme genelini kapsayan sistemler bu üç bilgi türü ile de ilgilenir.

Bu sistemler üç ana grupta toplanabilir.

Kurumsal İçerik Yönetim Sistemleri

Bilgi Ağı Sistemleri

İşbirliği Araçları ve Öğrenme Yönetim Sistemleri
Kurumsal İçerik Yönetim Sistemleri

Bu sistemler kurum içindeki yapılandırılmış ve yarı-yapılandırılmış verileri
toplayarak, anlamlı kategoriler halinde depolar.
Kullanıcı
• Bilgiyi üretir
• Bilgiyi talep eder
Sistem
•
•
•
•
Yaratma/yakalama
Etiketleme
Depolama/Bulma
Yönetme/gözden
geçirme
• Dağıtma/yayma
Veritabanı
•
•
•
•
•
•
Raporlar
Sunumlar
İyi uygulamalar
E-postalar
Grafikler
Video konferanslar
Bilgi Ağı Sistemleri

Uzman yerleşim ve yönetim sistemleri olarak da bilinir.

Aranan bilgiye dijital olarak ulaşılamadığında, hangi veri kümesine bakılması
konusunda bilgi eksikliğinde; bir uzmanın, yöneticinin yönlendirmesine ihtiyaç
duyan çalışanı; doğru uzman ve yöneticiye yönlendiren iletişim sistemleridir.

Bazı işletmelerde bu arayışlar depolanarak; sık sorulan sorular şeklinde bir
alana depolanır ve çalışanlar için kullanıma sokulur.
İşbirliği Araçları ve Öğrenme Sistemleri

Önemli kurum içi yönetim sistemleri güçlü portal ve işbirliği teknolojilerini
kapsar. Kurum bilgi portallar, e-posta, hızlı anlık mesajlaşma sistemleri, video
tartışma grupları gibi olanaklar mevcuttur.

Bu ortamlara yeni haberler ve dış veriler de aktarılabilir.

İşletmeleri başarılı uygulamalar için çalışanlarını planlı bir şekilde eğitmesi ve
eğitim sonuçlarını takip etmesi gereklidir. Öğrenme Yönetimi sistemleri eğitim
çeşitlerinin değerlendirilmesi, izlenmesi, dağılımı ve yönetimi gibi araçlar
sağlar.

Video konferanslar, yüzyüze eğitimler, eğitici etkinliker düzenlenip, çıktılarını
takip edilmesi gereklidir.

Örneğin Whirlpool, kullandığı CERTPOİNT öğrenme yönetim sisteminde; her
çalışan için sisteme ayrı eğitim videoları yüklemekte, videoloarın izlenip
izlenmediğini kontrol edebilmektedir.
11.3 Bilgi Çalışması Sistemleri


İşletmede bilgi üreten çalışanlar için kurulmuş özel sistemlerdir. Yüksek eğitim
almış bilgi çalışanlarının örgüt açısından üç önemi vardır.

Örgütü, gelişme süresince dış dünyadaki bilgi konusunda güncel tutmak

Bilgi alanına ilişkin olarak, fırsatlar ve riskler konusunda iç danışmanlık sağlamak

Değişim projelerini başlatma, geliştirme ve uygulama
Bilgi Çalışması Sistemlerinin Gereksinimleri

Bilgi çalışanları genel olarak dışarıdaki bilgilere ulaşma ihtiyacı duyarlar (örn;
finans uzmanları) bu nedenle bu sistemler dış veri tabanına ulaşım sağlamalıdır.

Gerçekleştirilen işleme göre 3 boyutlu modelleme ya da finansal analiz; güçlü bir
yazılım barındırmalıdır.

Bilgi dünyası, özellikle finansal işlemler zamana çok duyarlıdır, kullanıcı dostu ve
işlemleri hızla yapmayı sağlayan gelişmiş bir arayüz.

Bütün bu işlemleri süratle yapabilecek uygun donanım.
Bilgi Çalışması Sistem Örnekleri

CAD (Bilgisayar destekli tasarım) sistemleri: Gelişmiş bilgisayarlar ve
yazılımlar kullanarak, tasarımların yaratılmasını ve gözden geçirilmesine
olanak sağlar. Prototip üretme ve test maliyetlerini oldukça düşürürler. Ayrıca
tasarım ve modelleme gelişmiş ülkelerde; üretimse asya’nın ucuz işgücü
ülkelerinde kolayca gerçekleştirilebilir.

Sanal Gerçeklik Sistemleri: CAD programlarından fazla olarak etkileşimli
grafik uygulamaları ve donanımlarına sahiptirler. Bu sistemlerle özel eğitimler
ve ürün geliştirmeler gerçekleştirilmektedir. (Uçak üretimi ve sürüş eğitimi
gibi)

Artırılmış Gerçeklik Sistemleri: Bu uygulamalarda üretilmiş grafik
uygulamalar gerçek dünyaya yerleştirilerek, gerçeklik ile sanal olan
örtüşmeye gider.

Yatırım İş İstasyonları: Finans endüstrisi, borsa simsarları, portföy yöneticileri
için kurulan sistemlerdir. Geçmiş finans bilgileri, pazardan gelen güncel
veriler ve dış veri analizleri bu istasyonlarda hızla birleştirilerek hızlı bir
şekilde ihtiyaç duyulan finans bilgisini üretmektedir.
11.4 Akıllı Teknikler

Bazı bilgiler örtülü olarak örgüt içinde yer alır. Veya pazardaki bilgiyi elde
etmek doğrudan mümkün olmayabilir. Açık ve örtülü bilginin birleşimi yeni bir
bilgiye ışık tutabilir.

Bu gibi nedenlerle değişik amaçlara hizmet eden gelişmiş akıllı teknik ve
teknolojiler mevcuttur.

Bilgi Elde Etme Sistemleri: Uzman Sistemler

Kurumsal Zeka: Örnek Olay Temelli Akıl Yürütme Sistemleri

Bulanık Mantık Sistemleri

Sinir Ağları

Genetik Algoritmalar

Hibrit Yapay Zeka Sistemleri

Akıllı Ajanlar
Bilgiyi Elde Etme; Uzman Sistemler

Örgüt içindeki uzmanların bilgi ve ilkelerinin birleştirerek kendi zekasını
oluştururlar. Örneğin bir kredi başvurusunu hızlı bir şekilde değerlendirip onay
verebilir ya da reddedebilirler. Ancak uzmanların bilgi ve ilkeleri konuyu
çözemiyorsa bu sistemlerde çözemez.

Eğitim maliyetlerinde düşüş, azalan hatalar, geliştirilmiş kararlar, yüksek
kalitede ürün ya da hizmet sonucu artan kar bu sistemlerin getirisidir.

Bu sistemlerin geliştirilmesi ve güncellenmesi oldukça maliyetlidir ve
sistemler geliştirilmeye açıktır. Ayrıca insan zekasının pratik yönünden
yoksundur, belirli kuralları olan konularda işe yararlar.

Bu sistemler insan bilgisini; bir bilgi tabanı üzerinde modeller.

Bu bilgiler eşliğinde binlerce birbiri ile ilişkili mantıksal kural oluşturur. İki modelle
çözümleme yaparlar, İleri ve geri zincirleme.

İleriye Doğru Zincirleme: Temelde bir veri girilir ve sırasıyla kurallar uygulanarak
devam eder. Dizi bir kural aşılamayana kadar devam eder. Örn: Krediye başvuranın
100 000 lirası var – ileri- evi var – ileri- arabası var –ileri- evli değil –dur-.

Geriye Doğru Zincirleme: burada bir hipotez sınanır. Ve geriye doğru işletilir. Belirli
bir müşteri grubuna kredi vermeli miyiz sorusuna geriye doğru gidilerek çözüm
aranır.
Kurumsal Zeka: Örnek Olay Temelli Akıl Yürütme

Uzman sistemler uzman bilgisine dayanır. Kurumsal zeka sistemleri ise geçmiş
vakaların analizlerinden faydalanır.

Bu sistemlerde vakalar bir veritabanında depolanır, yeni bir olay ile
karşılaşıldığında geçmiş vakalar analiz edilir ve yeni vakaya uygulanır, başarılı
ve başarısız yönleri kaydedilerek veritabanına tekrar işlenir. Böylece örgütün
anı defteri gibi çalışırlar.

Müşteri destek sistemleri ve Tıp alanında yaşanan olaylarda geçmiş verilerin
analizi ve en iyi olay eşleştirmesi son derece önemlidir.
Bulanık Mantık Sistemleri

Klasik mantık sistemleri EĞER-VE-İSE gibi sınamalarla çalışır. Ancak bütün
olgular bu mantıkla kodlanamaz.

Klasik bir sistemde dışarıdaki sıcaklık tanımlanır ve klima bu sıcaklığa göre
ortam ısısını ayarlar. Bulanık mantık sistemlerinde ise sıcaklık değerleri birbiri
içine geçecek şekilde dağıtılır ve ortam nemi, rüzgarın varlığı gibi etkenlerle
birleştirilerek daha doğru bir ölçümlenme yapılır.

Gelişmiş elektronik sistemler, bazı yönetim uygulamaları bu sistemleri
kullanır.
Sinir Ağları

Bu sistemler çok sayıda verinin, bir çok yolla birbirine bağlandığı örneklerde
kullanılır.

Veriler arası ilişkileri inceleyerek, kendisi yüzünden oluşan hataları tekrar
inceleyerek, veriler arası model oluşturarak inceleme yaparlar.

Uzman sistemlerden farkı uzmanların bilgisine dayanmak yerine, veriler arası
ilişkileri modelleyerek kendi kendine öğrenme sürecini geliştirmesidir.

Tıpta, değişik hastalıkların takibinde kullanılır.

Finans alanında, hisse senedi, olası iflas tahmini veya VİSA kartın kullandığı
sistemde olduğu gibi alışveriş verisini geçmiş alışveriş verileri ile
karşılaştırarak, olası dolandırıcılıkları tespit etmekte kullanılır.

Bu sistemler belirli bir kural ya da bilgiye dayanmazlar bu nedenle karar
vermeye yardımcı mekanizmalar olarak kullanılırlar.
Genetik Algoritmalar

Bir olay için birçok sonucun mümkün olduğu durumlarda kullanılırlar. Evrimsel
biyolojiden esinlenilerek geliştirilmişlerdir.

Bu teknoloji eldeki verilerin olası sonuçlarını değişik verileri bir araya
getirerek bir dizge oluşturur. Ve sonucu en iyi olan kombinasyonu ortaya
çıkarır.
Hibrit Yapay Zeka Sistemleri

Tek bir bilgi modeli ile çalışan uzman sistemler, genetik algoritmalar, bulanık
mantık sistemleri bir araya getirilebilir.

Mitsubishi, Hitachi, Ricoh, Sanyo gibi Japon markaları bu sistemleri bir arada
kullanan teknolojiler üretmişlerdir.

Matsushita; bulanık mantık ile sinir ağlarını birleştiren bir bulaşık makinesi
üretmiştir.
Akıllı Ajanlar

Akıllı ajanlar işletmelere önemli olan veriyi yerleştirmek ve etki yaratmak üzere çok fazla veri içinde
dolaşma imkanı tanır.

Bu ajanlar bireysel kullanıcı, işletme işleyişi gibi sürekli tekrarlanan ve tahmin edilebilir işleri yerine
getirmek için kullanılır.

Gereksiz postaları silme, randevuları planlama, ya da gidilecek güzergahta en ucuz uçakları tespit etme
gibi işler için ağlarda dolaşan, sınırlı sistemlerdir. (Office programlarındaki akıllı yardım uygulaması bir
akıllı ajan örneğidir), Web sitelerinde bu ajanlar kullanıcıya aradığı ürünü bulmada yardımcı olur. Bu
ajanlar üretim, tedarik zinciri sistemlerine göre de geliştirilmiştir.
Distribütör 1
TEDARİKÇİ 1
Üretim Tesisi
Distribütör 2
TEDARİKÇİ 2
Ajan1: tedarik sürecini
planlar, tedarikçi 1 zamanında
teslim yapamaz ya da bir
sorun oluşursa ajan 2.
tedarikçi ile anlaşma yapar.
Perakendeci 1
Perakendeci 2
Ajan2: Perakendecilerden veri toplayarak
eğilim analizlerini üretim ve pazarlama
birimine gönderir.
Ajan3: Dağıtımı
planlar, stok
düzeylerine göre
ürünleri
yönlendirir ve
stoğu azalan
dağıtıcıyı ön plana
çeker.