CÜMLEDE ANLAM - Adnan Menderes Üniversitesi

CÜMLEDE ANLAM
 1. CÜMLENİN KONUSU (İÇERİK)
 Bir cümleyi anlayabilmek için öncelikle o cümlenin konusunu saptamak
gerekir. "Bu cümlede ne üzerinde durulmaktadır, ne anlatılmaktadır?"
sorularının yanıtları cümlenin konusunu buldurur.
 «Gerçek sanat eseri kafa ve yüreğin candan kucaklanmasıyla oluşur.»
 Bu cümlenin konusu, gerçek sanat eserinin nasıl oluştuğu; yani oluşum
sürecidir.
Adnan Menderes Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi
2. CÜMLEDE VURGU

Bir cümlede vurgulanmak istenen öge, cümlenin kurucu ögesi olan
yüklemin yanında kullanılır.
 Dün otobüsle Ankara’ya gitti. Cümlede yer kavramı vurgulanmaktadır.
 Dün Ankara'ya otobüsle
vurgulanmaktadır.
gitti.
Bu
cümlede
ise
araç
kavramı
 Ankara'ya otobüsle dün gitti. Bu cümlede ise zaman kavramı
vurgulanmaktadır.
Adnan Menderes Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi
 Uyarı: «de(da)», «ki» bağlacı ve «mi (mı, mu, mü)»soru edatı, vurguyu
kendinden önceki sözcüğe çeker.
 Bu konuyu mu anlamadın? (Bu konuyu / vurgulu)
 Öyle bir dert ki bu… ( dert ki / vurgulu)
 Bu akşam da geç çıkacağız. ( Bu akşam / vurgulu)
3
Adnan Menderes Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi
 Uyarı: Soru cümlelerinde vurgu, soru sözcüğündedir. İsim cümlelerinde ise
yüklem üzerindedir.
 Kim anlattı bütün bunları size? (Kim / vurgulu)
 Bulunduğumuz köy şehre uzaktı. (uzaktı / vurgulu)
4
Adnan Menderes Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi
3. CÜMLEDE ANLAM İLİŞKİLERİ
 a) Koşul (Şart)
 Bir olayın, durumun ya da eylemin gerçekleşmesinin başka bir olayın,
durumun veya eylemin gerçekleşmesine bağlı olduğu cümlelerdir.
 Geç kalırsan derse giremezsin.
 Düzenli çalıştı mı başarılı olur
 Kitabı, geri vermek üzere aldı.
 O olayı hatırladıkça üzülürüm.
5
Adnan Menderes Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi
 b) Neden - Sonuç
 Bir yargının, nedeniyle (gerekçesiyle) verildiği cümlelerdir.
 Geç kaldığı için derse giremedi. "Niçin derse giremedi?" sorusuna "geç
kaldığı için" yanıtını aldığımızdan cümlede neden-sonuç ilişkisi vardır. "Geç
kalmak" neden "derse girememek" sonuçtur.
 Hava güzel olduğundan dışarıda oturduk.
 Sorular öyle zor ki bir türlü çözemiyorum.
 Müdürün içeri girmesiyle sınıf sessizleşti.
Adnan Menderes Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi
 c) Amaç-Sonuç
 Eylemin hangi amaçla yapıldığını gösteren cümlelerdir. Yükleme sorulan
"hangi amaçla?" sorusuna yanıt "eylemin amacı"nı belirtir.
 Stadyuma antrenmana gitti. (Stadyuma antrenman yapmak amacıyla gitti.)
 Ders çalışmak için erken kalktı. (Ders çalışmak amacıyla erken kalktı.)
 Buraya arkadaşlarımı görmeye geldim. (Buraya arkadaşlarımı görmek
amacıyla geldim.)
Adnan Menderes Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi
 d) Açıklama
 Bir cümlede anlatılmak isteneni başka bir yargıyla açıklayan ya da bir
durumun yorumlanarak başka anlamların çıkanldığı cümlelerdir.
 Soru çözmek yararlıdır; öğrencinin soru çözme hızını artırır.
 Yaşından çok gösteriyor, anlaşılan çok çekmiş.
Adnan Menderes Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi
4. DUYGU VE KAVRAMLARLA İLGİLİ YARGI
İÇEREN CÜMLELER
 Soru kökünde söz konusu edilen duygu ya da kavramları buldurmaya
yönelik olarak hazırlanan sorularda, genel olarak anlamla gelen şu ayırtılar
yoklanmaktadır:

Beğeni, öneri, ön yargı, kaygı, tahmin, varsayım, uyarı, tasarı, yorum,
yakınma, hayıflanma, şaşma, yadsıma ,gerçekleşmemiş beklenti...
 Çeşitli duygu ve kavramlarla ilgili yargı içeren cümlelere ilişkin örnekler
aşağıda gösterilmiştir:
Adnan Menderes Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi
 1. BEĞENİ: Güzeli, çirkinden ayırma yetisidir.
 Örnekler: Son şiiriniz hepimizin hoşuna gitti. Bu gömlek size ne kadar da
yakışmış. Anlatımda, günlük konuşma dilinin inceliklerinden ustaca
yararlanmış.Yerel dili, yerel sözcükleri kullanırken hiçbir zaman yapaylığa
düşmez.
10
Adnan Menderes Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi
 2. ÖNERİ: Bir sorunu çözmek için öne sürülen görüş, düşünce, tekliftir.
 Örnekler: Anlatımda gereksiz ayrıntılara yer vermeseniz iyi olur. Daha
yavaş konuşmanızda fayda var. Çevrenizdekilerin hatalarını pek
önemsemeyin.
11
Adnan Menderes Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi
 3. ÖN YARGI: Bir kimse veya bir şeyle ilgili olarak belirli şart, olay veya
görüntülere dayanılarak önceden edinilmiş olumlu veya olumsuz yargı,
peşin yargı demektir.
 Örnekler: Seni görür görmez yine bağırıp çağıracaktır. Bu karikatür aylarca
konuşulacak. O, hiçbir zaman hatalı iş yapmaz.
Adnan Menderes Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi
 4. KAYGI:Üzüntü, endişe duyulan düşünce, tasadır.
 Örnekler: Çevirilerin özgün metni tam olarak yansıtıp yansıtmadığı tartışılır.
Başına bir şey gelmiş olmasından çekiniyorum. Korkarım, fazla ilaç
kullanımı sağlığınızı bozar.
 Sezgi:Deneye ve akla vurmadan doğrudan doğruya kavramadır.
 Örnekler: Yaklaşan adamların dost oldukları doğdu içime. Bunların farklı
amaçları olduğunu hissediyorum. Yakında beklenmedik gelişmeler olacak
gibi.
Adnan Menderes Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi
 5. TAHMİN: Akla, sezgiye ve bazı verilere dayanarak gelecek bir şeyi, bir
olayı kestirmektir.
 Örnekler:Yirmi beş yaşlarında görünüyordu. Anne ve babasına bakarak
uzun boylu bir olacağını düşünüyordum. Yapılırken kullanılan malzemeler
arasında Bizans taşlarının olması, burada eski bir Zeus Tapınağı’nın
bulunduğu yolundaki düşünceleri daha da güçlendiriyor.
Adnan Menderes Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi
 6. VARSAYIM: Kanıtlanmadan geçici veya kalıcı olarak benimsenen
önermedir.
 Örnekler: Diyelim ki yaptıklarımızın farkında değiller. Sınavı kazandığınızı
düşünelim. Tut ki özür dilemek için yanına geldi, onu bağışlar mısın?
Adnan Menderes Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi
 7. OLASILIK: Bir şeyin olabilmesi durumu, olabilirlik, ihtimal demektir.
 Örnekler: Yağmur yağabilir. Takım, bu yıl şampiyon olabilir. Belki o da
bizimle gelir.
16
Adnan Menderes Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi
 8. UYARI: Herhangi bir konu, sorun üzerine ilgi çekme, ikaz, ihtar, tembih
anlamlarını içerir.
 9. TASARI: Bir kimseni yapmayı düşündüğü şey; olması veya yapılması
istenen bir şeyin zihinde aldığı biçim, projedir.
 Örnekler: Sahnelemeye değer görülen eserleri sahnelemeyi düşünüyorum.
Önümüzdeki yıl bir sergi açmak niyetindeyim.
17
Adnan Menderes Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi
 10. YORUM: Bir olayı belli bir görüşe göre açıklama, değerlendirmedir.
 Örnekler:Yazar bazı fazlalıkları çıkarıp atmakla çok iyi etmiş.
 Romanda anlatılan olaylar sebepleriyle açıklanmadığı için roman çok
ütopik olmuş.

Bu resimde insanlar, soluk birer görüntü olmaktan öteye geçememişler.
Ne zaman ağzımı açsam beni susturuyor, bana kölesiymişim gibi
davranıyor.
 Halk şiirinden gelen söyleyiş güzelliği onun bütün dizelerini böyle alımlı
kılmıştır.
Adnan Menderes Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi
 11. YAKINMA: Şikâyet etmek demektir.
 Örnekler: Konudan konuya atlayan yazılar bizi çok yormaktadır. Bir de aldığı
gibi getirmesini öğrense.
 12. PİŞMANLIK: Yapılan bir işin veya davranışın olumsuz sonucunu görerek
üzülmektir.
 Örnekler: Keşke onunla bu işe girişmeseydim. Sana güvenmekle ne kadar
hata etmişim! Onun aklına uymasam ne iyi olurmuş.
19
Adnan Menderes Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi
 13. HAYIFLANMA: Acınmak, üzülmek, yerinmek demektir.
 Örnekler: Bir yabancı dil daha öğrenmek varmış. Gençlikte yapılmalıydı
bazı işler. O olanaklar içinde bir iş kuramadık kendimize.
 14. ŞAŞMA: Umulmayan, beklenmeyen, olağanüstü bir olay, bir olgu
karşısında şakın duruma gelme, hayrete düşmektir.
 Örnekler: Biraz sonra bir batağın içine dalmayayım mı? Sen de mi bu
soruyu yanıtlayamadın?
20
Adnan Menderes Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi
 15. KÜÇÜMSEME: Değer ve önem vermemek, küçük görmek demektir.
 Örnekler: Bu şiirler, şiirden başka her şeye benziyor. Koca gün bu işi mi
yaptın sadece! İyi ki birine yardım ettin sen de!
 16. AZIMSAMA: Bir şeyin umulduğundan az olduğu yargısına varmak,
daha fazlasını istemek, az görmek, az bulmaktır.
 Örnekler: Bu maaşla ay başına ulaşmak… Verdiği ne ki, nasıl geçineyim. İyi
kitaplar; ancak birkaç tane.
21
Adnan Menderes Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi
 17. ALAY: Biriyle bir şeyle eğlenme, onu küçümseme demektir.
 Örnekler: Ne de seversin ya insanları! Seninki yine bir başyapıt (!) yaratmış.
 18. YADSIMA: Yaptığı bir işi, söylediği sözü veya tanık olduğu bir şeyi
yapmadığını, bilmediğini söyleme, yapılanı saklama, inkâr etme
anlamındadır.
 Örnekler: Ben mi söylemişim bütün bunları! Bu benim tarzım değil asla!
Benim ağzımdan kötü bir söz çıkmaz.
22
Adnan Menderes Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi
 19. KINAMA : Yapılan bir işin kötü olduğunu belirten bir biçimde söz
söylemek, ayıplamaktır.
 Örnekler: İnsan dostunun arkasından konuşur mu hiç!Büyüğüne karşı
çıkmanın da bir adabı var.
 20. SİTEM : Bir kimseye, yaptığı hareketin veya söylediği sözün üzüntü,
alınganlık, kırgınlık gibi duygular uyandırdığını öfkelenmeden belirtmektir.
 Örnekler: Hani birlikte yapacaktık bu işi? Sıkıştığımda yardım edecektin ne
oldu?
23
Adnan Menderes Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi
 21. DİLEK-İSTEK: Bir kimsenin dilediği şey, istek, talep anlamındadır.
 Örnekler: Şimdi onu da burada olması ne güzel olurdu. Kış ola bağlana
yolların dostum. Hayat bayram olsa.
 22. TANIM: Bir varlığa, bir şeye özgü niteliklerin belirtilmesi demektir.
 Örnekler: Sanat, hayatı anlamlı kılma çabasıdır. Gül, mis kokulu bir çiçektir.
 23. ÜSLUP : Oluş, yapış, anlatış biçimi, tarz demektir.
 Örnekler: Romanın şiirli destan havası yarıdan sonra hızlanıyor. Donuk,
sıradan bir anlatımla sunar romanını.
24
Adnan Menderes Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi
 24. İÇERİK: Bir anlatımda verilmek istenen öz, düşünce, duygu ve
hayallerin bütünüdür.
 Örnekler: Onun bütün şiirlerinde buram buram Anadolu kokar. Sevgi ve
umutlarını döknüş şair bu mısralara.
 25. KARŞILAŞTIRMA: Kişi ya da nesnelerin benzer veya ayrı yanlarını
incelemek için kıyaslamaktır.
 Örnekler: Sinema da tiyatro gibi görmekle ilgilidir. Onu romanlarında da
öykülerinde de dil ön plandadır. Bu konu daha çok seni ilgilendiriyor. Bir işe
başlamak, devam ettirmekten zor. Yazarken daha az, yazdıktan sonra daha
25
Adnan Menderes Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi
çok düşünürüz.
 26. KARŞITLIK : Nitelikleri ve durumları birbirine büsbütün aykırı olan, zıt
demektir.
 Örnekler: Serkan iyi bir arkadaş; ama kötü bir sırdaştır.Hakimin yüzündeki
sert ifade, küçük kızla konuşurken yerini gülümsemeye bırakmıştı. Dış
görünüşündeki bu ürkütücü tavrı, çevreyle uyumuna gölge düşürmüyor.
Tabloda canlı renkler kullanılmış; ama tablonun donukluğu, cansızlığı,
yapaylığı örtülememiş.
26
Adnan Menderes Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi
 27. GERÇEKLEŞMEMİŞ BEKLENTİ : Umulanın, beklenenin olmaması
demektir.
 Beni sinemaya götürecekti güya! Bu yıl sınıfını geçer sanıyorduk.
27
Adnan Menderes Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi
5. CÜMLELERDE YAKIN ANLAMLILIK
 Yakın anlamlı cümleleri belirlerken, söz konusu cümlelerin konu ve
vurgularının birbiriyle bağdaşması gerektiği hatırdan çıkarılmamalıdır.

Gerçeğin yalnız bir parçasını söylemek, gerçek üzerine hiçbir şey
söylememektir.
 Bu cümlenin konusu "gerçeğin nasıl söyleneceği", cümle vurgusu ise "tüm
özellikleriyle söylenmesi gerektiği"dir.
 "Gerçek ancak bütünüyle ortaya konulduğu zaman, eksiksiz anlatılmış
olur." cümlesi, söz konusu cümlenin yakın anlamlısıdır
28
Adnan Menderes Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi
6. CÜMLE TAMAMLAMA
 Bu tür sorularda, tamamlanacak cümlenin anlamını çok iyi kavramak ve
boş bırakılan yere gelebilecek sözün anlam, dil ve anlatım yönünden örnek
cümleyle uyuşmasına dikkat etmek gerekir.
 Önemli olan, okuduğunuz kitapların sayısı değil...
 Bu cümlede kitapların sayısının önemli olmadığı vurgulanıyor. O halde
cümle neyin önemli olduğunun söylenmesiyle sürdürülmelidir.
 Örneğin ; " bu kitapların yaşamımıza ne kattığıdır" ya da "onların bize
kazandırdığı duygulardır" ifadeleriyle tamamlanabilir.
29
Adnan Menderes Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi
7. KANITLANABİLİRLİK AÇISINDAN YARGILAR
 a) Öznel Cümle
 Öznel cümleler yoruma açıktır ve kanıtlanamaz. Kişiden kişiye değişen
yargılar içerir. Bu tür cümlelerin iletilerinin doğru ya da yanlış olduğu
söylenemez.
 Ozanın en güzel şiiri "Kar"dır.
 Bu cümledeki "en güzel" sözü, söyleyenin yorumuna bağlıdır ve kişiden
kişiye değişir.
30
Adnan Menderes Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi
 b) Nesnel Cümle
 Doğruluğu ya da yanlışlığı kişiye göre değişmeyen yargılar nesneldir.
Nesnel yargıların doğruluğu ya da yanlışlığı kanıtlanabilir. Bu tür cümleler
yorum ve duygu içermez.
 İstiklal Marşı’mızın şairi M.Akif Ersoy'dur.
 Bu yapıtın arka arkaya otuz beş baskı yapması eleştirilere konu oldu.
31
Adnan Menderes Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi
8. ANLATIM YÖNÜYLE CÜMLELER
 Bazı cümlelerin içinde başkalarına ait ifadeler, düşünceler bulunabilir.
Başkalarına ait yargılar iki şekilde ifade edilebilir.
 a) Doğrudan Anlatım :
 Başkasına ait bir sözün, olduğu gibi; yani hiç değiştirilmeden aktarılmasıyla
doğrudan anlatım oluşur.
 Son günlerde hep: "Bu sınavı mutlaka kazanmalıyım." diyordu.
 Bu cümlede başkasının sözü hiç değiştirilmeden aktarılmıştır.
32
Adnan Menderes Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi
 b) Dolaylı Anlatım :
 Başkasına ait olan sözün, bu ifadeyi aktaran kişinin söyleyişine göre
değiştirilerek aktarılmasıyla oluşur.
 Son günlerde sınavı mutlaka kazanması gerektiğini söylüyordu.
 Bu cümlede söz değiştirilerek aktarılmış ve dolaylı anlatımla verilmiştir.
33
Adnan Menderes Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi
 c) Tanımlama :
 Bir kavrama, bir varlığa özgü niteliklerin belirtilmesi; varlığın, kavramın ne
olduğunun ortaya konulmasıdır. Başka bir deyişle tanım cümlesi "Bu
nedir?" sorusunun yanıtıdır.
 Örneğin; "İçtenlik, bir kimsenin kendi benliğini, gerçek düşüncelerini,
gerçek duygularını anlaması demektir." cümlesi "içtenlik nedir?"
sorusunun yanıtıdır. Dolayısıyla bir tanım cümlesidir.
34
Adnan Menderes Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi
9. CÜMLEDE ANLAM - BİÇİM İLİŞKİSİ
 Bu bölümde, bir cümlenin anlam ya da biçim açısından gösterdiği özellikler
incelenir. Bu özellikler iki ana başlıkta toplanabilir.
 Cümlenin Anlam Özelliği
 Cümlenin Biçim Özelliği
35
Adnan Menderes Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi
 a) Anlamca Olumluluk - Olumsuzluk :
 Bazı cümleler, yüklemlerinde biçimce olumsuzluk belirten ek ya da
sözcükler taşımalarına karşın anlamca olumlu olabilir. Yine bir cümlenin
yükleminde olumsuzluk belirten ek ya da sözcük olmamasına karşın cümle
olumsuz anlam taşıyabilir.
 Yarın akşam Ankara'ya gideceğim.

Bu cümle, biçimce ve anlamca olumludur.
36
Adnan Menderes Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi
 Sorduğum hiçbir soruyu yanıtlamadınız.
 Bu cümle, biçimce ve anlamca olumsuzdur.
 Yıllardır ne aradı, ne sordu.
 (Yıllardan beri arayıp sormadı.)
 Bu cümle de biçimce olumlu, anlamca olumsuzdur.
37
Adnan Menderes Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi
 Onun ne düşündüğünü bilmiyor değilim.
 (Onun ne düşündüğünü biliyorum.)
 Bu cümle biçimce olumsuz olduğu halde anlamca olumludur.
38
Adnan Menderes Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi
 b) Biçimce Olumluluk - Olumsuzluk :
 -me, -mez, -siz ekleri ve "değil, yok" sözcüklerini yüklemlerinde
bulunduran cümleler biçimce olumsuz, bunlan yüklemlerinde
bulundurmayan cümleler ise biçimce olumludur.
 Bugün buraya uğramadı.
 Bu işler böyle gitmez.
 Bunlar güzel değil.
39
Adnan Menderes Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi
 Hiç param yok.
 Çay, şekersizdi.
 Bu cümleler biçimce olumsuzdur.
 Sevinçler, paylaşıldıkça artar.
 Onun en sıkıntılı zamanlarında yanındaydık.
 Bu cümleler ise biçimce olumludur.
40
Adnan Menderes Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi
10. İyi Bir Cümlenin Özellikleri
 a) Duruluk
 Cümlede gereksiz ek ve sözcüklere yer verilmemesidir.
 Kesinlikle bir daha onunla katiyen konuşmam.
 Dilimize İngilizce dilinden birçok sözcük girdi.
 b) Açıklık
 Cümlenin farklı anlamalara yol açmayacak şekilde düzenlenmesidir.
 Yarışmada birinci olduğuna sevindim. (Senin mi onun mu belirsiz.)
41
Adnan Menderes Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi
 Yaşlı bir çınarın altına oturdu. ( Çınar mı yaşlı, insan mı belirisz.)
 Fazla suda kaldığı için perişan olmuş. (Fazla sözcüğü suyu mu, kalma
eylemini mi etkiliyor belirsiz.
 d) Yalınlık
 Cümlenin süsten, gösterişten uzak olamasıdır.
 Yüreğin kadar temiz olan bu sayfayı narin bir çiçek gibi büyüttüğüm
duygularımla süsleyeceğim.
42
Adnan Menderes Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi
KONU TESTİ
43
Adnan Menderes Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi
44
Adnan Menderes Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi
45
Adnan Menderes Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi
46
Adnan Menderes Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi
47
Adnan Menderes Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi
48
Adnan Menderes Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi
49
Adnan Menderes Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi
50
Adnan Menderes Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi
51
Adnan Menderes Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi
52
Adnan Menderes Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi
53
Adnan Menderes Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi
54
Adnan Menderes Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi
55
Adnan Menderes Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi
56
Adnan Menderes Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi
57
Adnan Menderes Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi
58
Adnan Menderes Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi
59
Adnan Menderes Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi