gezegenler*n sıralaması
advertisement
GEZEGENLER VE UYDULARI Gök cisimlerinden bir diğeri de gezegenlerdir. Gezegenler yıldızlardan farklıdır. Çünkü yıldızlar kendileri birer ısı ve ışık kaynağı oldukları halde, gezegenler yıldızlardan aldıkları ışığı yansıtır. Gezegenler yıldızlardan daha soğuk ve daha küçüktür. Gezegenlerin Güneş çevresindeki hareketlerinden dolayı gökyüzünde bulundukları konumları zamanla değişir. Gezegenlerin etrafında dolanan gök cisimleri uydulardır. Dünyamızın uydusu Ay’dır. Gezegenler ve Ay Güneş’ten aldığı ışınları yansıtır, kendileri ışık üretemez. DÜNYA VE AY Güneş sistemindeki gezegenlerden bazılarının etrafındaki dönen gök cisimleri vardır. Bu gök cisimlerine uydu adı verilir. Dünya’nın uydusu Ay’dır. Ay, Dünya’nın çevresindeki bir turunu 27 günde tamamlar. Kuzey Kutbu’ndan bakıldığında, Dünya’nın ve Ay’ın kendi eksenleri etrafındaki saat yönünün tersine doğrudur. DÜNYA VE AY Ay’ın kütlesi Dünya’nın kütlesinin yaklaşık seksende biri kadardır. Dünya’nın ve Ay’ın birbirleri üzerinde kütle çekim kuvveti etkileri vardır. Dolayısıyla Ay’ın Dünya’nın etrafındaki dönüşü sırasında Dünya’nın Ay’a bakan yüzündeki çekim etkisi o sırada arkada kalan yüzüne göre daha fazladır. Bu çekim karalar üzerinde fark edilir fakat fazla etkili olmaz. Okyanuslar ve denizler ise Ay’a doğru bir miktar yükselir. Sonuçta günde iki kez oluşan gelgit hareketleri meydana gelir. Çürütme Metni - 8’i okuyunuz. KUYRUKLU YILDIZ Bizler çıplak gözle baktığımızda gökyüzündeki birçok cisimden bazılarını görebiliriz. Gök taşları ve zaman zaman kuyruklu yıldızlar gökyüzünde görebildiğimiz cisimlerin bazılarıdır. Bir kuyruklu yıldızın yapısında, buz parçaları, donmuş karbon dioksit, amonyum, toz ve kaya, karbon, karışık karbon bileşikleri bulunur. Kuyruklu yıldızlar, Güneş’in çevresindeki uzun ve geniş eliptik yörüngelerde dolanır. Güneş’e yaklaştıklarında içerdikleri buz bir miktar erir. Buzla karışmış toz ve taş parçaları serbest kalır. Serbest kalan gaz, su buharı ve ince tozlar güneş rüzgarıyla itilir. Böylece kuyruklu yıldızın kuyruk kısmı oluşur. KUYRUKLU YILDIZ Kuyruklu yıldızlardan kopan toz tanecikleri kaya parçaları Dünya atmosferine girdiklerinde sürtünmenin etkisiyle ısınır ve ince bir ışık çizgisi bırakır. Atmosfere giren meteorlarda buna sebep olabilir. Fakat bunlar yanarak kaybolur. Kuyruklu yıldızı meteordan ayıran farklar çok daha büyük olmaları, kendi enerjilerine sahip olmaları ve kuyruk denilen kısımlarının atmosfere girmesinden dolayı değil kendi enerjisinden oluşmasıdır. Bazı meteorların tamamı yanmadığından yeryüzüne düşen parçaları olur. METEOR ? GÖKTAŞI? Atmosfere girerek yeryüzüne ulaşabilen bu meteorlara gök taşı adı verilir. Meteorlar, düştükleri yerlerde ciddi hasarlara yola açabilir, çukurlar oluşturabilir. Oluşan bu çukurlara meteor çukuru denir. Dünya yüzeyinde bir çukurdan söz ediliyorsa buna GÖKTAŞI çukuru adı verilir. Çürütme Metni - 4’ü okuyunuz. YILDIZ GERÇEKTEN KAYAR MI? Bazı geceler gökyüzünde, kayan ve birdenbire görünüp kaybolan ışıklı cisimler görürüz. Bu olay halk arasında “yıldız kayması” olarak bilinir. Peki, yıldız kaymasının yıldızlarla ilgisi olsaydı tüm yıldızların sürekli kayması gerekmez miydi? Çürütme Metni - 7’yi okuyunuz. IŞIK YILI VE ASTRONOMİK BİRİM İKİ gök cismi arasındaki uzaklığı kilometre ile ifade etmek bazen yetersiz kalır. Bunun yerine “ışık yılı” birimi kullanılır. Bir ışık yılı, ışığın boşlukta bir yılda aldığı uzaklıktır. Işık yılı, bir zaman birimi olmayıp uzaklık ölçüsü birimidir. Güneş’e en yakın yıldız, 4,2 ışık yılı uzaklıktadır. 1 ışık yılı = 9,46x1015 m ASTRONOMİK BİRİM (AB) AB Dünya’yla Güneş arasındaki ortalama uzaklığın ölçüsüdür ( 150 milyon km). 1 AB=1,5x1011 m IŞIK YILI > ASTRONOMİK BİRİM Çürütme Metni - 1’i okuyunuz. GEZEGEN? YILDIZ? Gök cisimlerinden bir diğeri GEZEGENLERdir. Gezegenler yıldızlardan farklıdır. Çünkü yıldızlar kendileri birer ısı ve ışık kaynağı oldukları halde, gezegenler, yıldızlardan aldıkları ışığı yansıtır. Bütün gezegenlerin özellikleri aynı mıdır ? ŞİMDİ güneş sistemindeki gezegenleri tanıyalım… 1- MERKÜR Güneş’e en yakın gezegenidir. Güneş sisteminin en küçük ikinci gezegenidir. Güneş’e uzaklığı 0,4 AB’dir. Yüzeyi yoğun bir biçimde kraterlidir. Kendi etrafında çok yavaş döndüğünden gece ve gündüz arasındaki sıcaklık farkı çok fazladır. Bu yüzden hiçbir canlı yaşamamaktadır. Uydusu ve halkası yoktur. 2- VENÜS Güneş’e yakınlık olarak ikinci gezegendir. Büyüklük olarak altıncı gezegendir. Güneş’e uzaklığı 0,7 AB’dir Dünya ile yaklaşık aynı büyüklükte olduklarından “Dünya’nın İkizi” olarak da adlandırılır. Atmosferindeki yoğun karbon dioksit yüzünden sera etkisi çok fazladır. Uydusu ve halkası yoktur. 3- DÜNYA Üzerinde yaşamın olduğu bilinen tek gezegendir. Güneş sisteminin beşinci büyük gezegenidir. Güneş’e en yakın üçüncü gezegendir. Güneş’e uzaklığı 1 AB’dir. Yüzeyinin yaklaşık üçte ikisi suyla kaplıdır. Yüzeyinde ayrıca dağlar, denizler, vadiler ve aktif volkanlar bulunur. Çevresinde dolanan Ay, Dünya’nın tek uydusudur. Halkası yoktur. 4- MARS Güneş’e uzaklığı bakımından dördüncü gezegendir. Güneş sisteminin üçüncü küçük gezegenidir. Güneş’e uzaklığı 1,5 AB’dir. “Kırmızı Gezegen” olarak da adı anılır. Yüzey şekilleri Dünya’dan teleskopla görülebilir. İki uydusu vardır. 5- JÜPİTER Gezegenlerin en büyüğüdür. Güneş’e yakınlığı bakımından beşinci gezegendir. Güneş’e uzaklığı 5,2 AB’dir. 63 tane uydusu tespit edilmiştir. Etrafında toz ve taş parçalarından oluşmuş ince, karanlık bir halka bulunmaktadır. 6- SATÜRN Güneş sistemindeki en büyük ikinci gezegendir. Güneş’e yakınlığına göre altıncı gezegendir. Güneş’e uzaklığı 9,5 AB’dir. Etrafında bulunan gaz, buz ve kaya parçalarından oluşan halkalarla tanınır. Gezegen sıcaklığı yaşamaya izin vermeyecek kadar düşüktür. 56 uydusu tespit edilmiştir. 7- URANÜS Güneş sistemindeki üçüncü büyük gezegendir. Güneş’e yakınlığına göre yedinci gezegendir. Güneş’e uzaklığı 19,6 AB’dir. Güneş çevresindeki yörüngesinde yuvarlanan bir varil gibi yan yatmış olarak döner. Uranüs’ün 10 halkası, 5 büyük ve 22 küçük uydusu tespit edilmiştir. 8- NEPTÜN Güneş’e olan uzaklığına göre sekizinci gezegendir. Güneş sistemindeki son dev gezegendir. Güneş’e uzaklığı 30 AB’dir. Açık yeşil renkte görünür. Uranüs’ün ikizi gibidir. 13 uydusu tespit edilmiştir. Halkası yoktur. Çürütme Metni - 3’ü okuyunuz. BELGESEL ZAMANI….
